projekty edukacyjne

Projekty edukacyjne
z edukacji globalnej
Praktyczny przewodnik
Projekt jest współfinansowany
w ramach programu polskiej
współpracy rozwojowej
Ministerstwa Spraw
Zagranicznych RP w 2011 r.
www.polskapomoc.gov.pl
Publikacja wyraża wyłącznie
poglądy autora i nie może być
utożsamiana z oficjalnym
stanowiskiem Ministerstwa
Spraw Zagranicznych RP.
Projekty edukacyjne z edukacji globalnej.
Praktyczny przewodnik
Autorzy: Asia Góral-Wojtalik, Marcin Wojtalik
Redakcja i korekta: Katarzyna Olczyk
Projekt i skład: Jerzy W. Wołodzko
Wydanie I
Warszawa 2011
Wydawca:
Instytut Globalnej Odpowiedzialności
ul. Bachmacka 1/11, 02-647 Warszawa
www.igo.org.pl
ISBN 978-83-928244-5-9
Publikacja jest dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne pra-
wa zastrzeżone na rzecz Instytutu Globalnej Odpowiedzialności. Utwór powstał w ramach programu
polskiej współpracy rozwojowej realizowanej za pośrednictwem MSZ RP w roku 2011. Zezwala się
na dowolne wykorzystanie utworu, pod warunkiem zachowania ww. informacji, w tym informacji
o stosowanej licencji, o posiadaczach praw oraz o programie polskiej współpracy rozwojowej.
Wydrukowano na papierze pochodzącym z recyklingu.
Zdjęcie na okładce: Ellebeere/Flickr, www.flickr.com/photos/ellebeere
Spis treści
Projekt edukacyjny od A do Z ...........................................................................................5
Część I
Praktyczny przewodnik po projekcie
1. Jak przekonać się do projektów edukacyjnych? .................................................................7
2. Krótka definicja projektu, czyli co mówi rozporządzenie......................................................9
3. Przygotowania ..................................................................................................... 13
Od czego zacząć? jeśli jesteś wychowawcą .................................................................. 13
Od czego zacząć? jeśli jesteś opiekunem projektu ......................................................... 14
Tworzenie zespołu ................................................................................................. 15
Liczebność grup .................................................................................................. 18
Jak wybrać temat? ................................................................................................ 20
Planujemy: cele, zadania i metody ............................................................................. 21
4. Realizujemy projekt! .............................................................................................. 26
Wykonywanie zaplanowanych działań pod okiem opiekuna ................................................. 26
Publiczna prezentacja ............................................................................................ 27
5. Po realizacji projektu jak oceniać efekty? .................................................................... 30
6. Przydatne wskazówki ............................................................................................. 32
Sposoby na konflikty i kryzysy ................................................................................... 32
Jak motywować i dlaczego? ...................................................................................... 34
Jak podtrzymać (lub przywrócić) motywację uczniów? .................................................... 37
Z pamiętnika nauczyciela ........................................................................................ 39
Warto przeczytać.................................................................................................. 40
7. Załączniki ........................................................................................................... 41
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 20 sierpnia 2010 r. (fragment dotyczący projektów) .... 41
Kontrakt na wykonanie projektu ................................................................................ 42
Harmonogram projektu edukacyjnego.......................................................................... 43
Tabela oceny pracy projektowej ................................................................................ 44
Sprawozdanie z realizacji projektu edukacyjnego ............................................................ 45
Scenariusze zajęć na godzinę wychowawczą .................................................................. 46
Ściągawka dla uczniów. Prawie wszystko o projekcie edukacyjnym ....................................... 50
Część II
Projekty z edukacji globalnej
1. Dlaczego warto prowadzić projekty z edukacji globalnej? .................................................. 53
Wyższa jakość nauczania ......................................................................................... 53
Lepsze przygotowanie do życia w warunkach globalizacji ................................................... 56
Kształtowanie postaw ............................................................................................. 57
2. Propozycje projektów z edukacji globalnej .................................................................... 58
Projekt 1. Odkrywamy świat. Nieznany kolorowy świat! ..................................................... 59
Projekt 2. Czy zdjęcia mogą skrzywdzić? ...................................................................... 63
Projekt 3. Przejrzystość pomaga! ............................................................................... 69
Projekt 4. Być na swoim .......................................................................................... 74
tchnęli z ulgą. Warto zastanowić się, dlaczego tak było.
Projekt edukacyjny od A do Z
Poszukać przyczyn, barier. Może nauczyciele mają za
mało wsparcia metodycznego i psychologicznego? Wolę
Od 2010 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej wprowa- przygotować uczniów do konkursu, niż robić projekt, bo
dziło do gimnazjum obowiązek realizacji projektu edu- wtedy widzę efekty to głos innej nauczycielki. Każdy
kacyjnego. Rozmawialiśmy z kilkoma nauczycielami na nauczyciel chce zobaczyć rezultaty swojej pracy. Liczba
ten temat, czytaliśmy wiele wypowiedzi na forach inter- konkursów nie zmniejszyła się po wprowadzeniu projektu
netowych. Gdyby malarz stworzył obraz tych opinii, do- edukacyjnego. Może warto się tym zająć?
minowałby kolor czarny. Jakie myśli, uczucia pojawiłyby Jak przebrnąć przez te wszystkie bariery, trudności?
się w głowie, kiedy patrzylibyśmy na tę czerń? Smutek, MEN zafundował nam projekt, a ja nie mogę zdążyć
niemoc, bezsens? A może po dłuższym zapatrzeniu przy- z realizacją programu, papierologia�, pretensje rodzi-
szłaby chęć zmiany koloru? Na zielony, pomarańczowy, ców głos nauczyciela polonisty z internetowego forum.
czerwony? Tylko jak to zrobić? Chcielibyśmy, by dzięki tej Sama metoda nie jest złem koniecznym. Daje wspaniałe
publikacji nauczyciele ujrzeli w realizacji projektów edu- rezultaty. To publikacja dla tych, którzy chcą spróbować
kacyjnych radosne kolory. polubić projekt, przekonać się do tej metody. Ci, którzy od
Kiedy dowiedzieliśmy się, że w tym roku musimy lat realizują projekty, na pewno znajdą tutaj nowe pomysły.
z uczniami robić projekty, załamaliśmy się. Na radzie pe- W tej publikacji wyjaśniamy punkty z rozporządzenia,
dagogicznej była prezentacja o projektach. Sprawdzałam podajemy przykłady tematów, dajemy wskazówki do re-
wtedy kartkówki, bo takie to było nudne taką opinię alizacji projektu. Włączyliśmy też punkt o motywacji, po-
usłyszeliśmy od nauczycielki z Warszawy. nieważ uznaliśmy, iż to jest podstawa każdego działania.
Nauczyciele nie byli przygotowani do realizacji nowego Chcemy też zachęcić nauczycieli do projektów z edukacji
rozporządzenia MEN. Trudno jest przekonać kogoś, kto globalnej.
ma swoje wypracowane, sprawdzone metody, które dają Podoba mi się projekt. W tym roku po raz pierwszy
świetne efekty, do czegoś nowego. Niektórzy nauczycie- realizowałam go z uczniami. Widzę pozytywne efekty
5
le robili to z obowiązku i po zakończeniu projektu ode- takich głosów potrzeba nam więcej!
Część I Praktyczny przewodnik po projekcie
1. Jak przekonać się Wystarczy, że będziecie wspierać uczniów i innych na-
uczycieli dobrym słowem.
do projektów edukacyjnych?
Rozporządzenie MEN z 23 grudnia 2008 r. w sprawie pod- 7 kroków pozytywnego spojrzenia na projekt
stawy programowej (& ) kształcenia ogólnego. Fragment (dla tych, którzy chcą spróbować polubić
załącznika nr 4: metodę projektu)
W zalecanych warunkach realizacji podstawy progra-
mowej wskazano na metodę projektu jako sprzyjającą Krok 1. Przypomnij sobie swoje szkolne lata. Na jakich
osiąganiu celów kształcenia z następujących przedmio- zajęciach siedziałeś znudzony? Jakie lekcje podobały Ci
tów: języka polskiego, chemii, informatyki, wychowania się najbardziej? Co wspólnego ma projekt z lekcjami, któ-
fizycznego i edukacji zdrowotnej, zajęć artystycznych, re mile wspominasz?
zajęć technicznych oraz wiedzy o społeczeństwie.
Krok 2. Zauważ, że jesteś w wyjątkowej sytuacji. To Ty
Pół sukcesu mamy w kieszeni, gdy pozytywnie popa- jesteś nauczycielem. Role się odwróciły. Możesz zdecydo-
trzymy na projekt. Jeśli zarazimy zapałem uczniów, pro- wać, czy będziesz patrzeć na uczniów, którzy z zapałem
jekty będą wdzięcznym zadaniem, z którego łatwo będzie wykonują zadanie, czy też robią coś od niechcenia, tylko
się wywiązać. Polityka krytykowania: po co te projek- dla stopni. Projekt roznieca ogień wiedzy.
ty? , strata czasu itp. nie służy dobrej edukacji. Są na-
uczyciele, którzy próbowali polubić metodę projektu, ale Krok 3. Uwierz, że uda Ci się zrealizować program na-
w ostateczności nie przekonali się do niej. Szanowni Na- uczania, pracując metodą projektu. To nie jest stracony
7
uczyciele, nie miejcie z tego powodu wyrzutów sumienia. czas. Wystarczy go dobrze zaplanować. Wez też pod uwa-
gę, że początki bywają trudne i nie zawsze przynoszą spo-
dziewane efekty od razu.
Krok 4. Pomyśl, że zrobisz coś wyjątkowego, zupełnie no-
wego.
Krok 5. Uwierz w siebie i uczniów.
Krok 6. Daj szansę sobie i uczniom, żeby się doskonalić,
rozwijać własne możliwości, zainteresowania i pasje.
Krok 7. Nie jesteś sam, możesz liczyć na wsparcie. Szukaj
sojuszników, dziel się sukcesami, pomysłami.
Mój kolega, który jest nauczycielem w Niem-
czech, powiedział, że u nich jest normą prowa-
dzenie zajęć metodą projektu. My dopiero raczkujemy
w tej dziedzinie. Może gdybyśmy mieli więcej doświad-
czenia, to bylibyśmy bardziej przekonani do prowadzenia
projektu. Projekt wymaga od nauczyciela zaangażowa-
nia. Trzeba też bardziej ufać uczniowi.
Agnieszka Chmielewska,
nauczycielka z Zespołu Szkół nr 2 w Suwałkach
8
2. Krótka definicja projektu, Współpraca między uczniami rozwija konkretne relacje
międzyludzkie. To również przyczynek do budowania spo-
czyli co mówi rozporządzenie
łeczeństwa obywatelskiego, otwartego na nowe wyzwania.
Rozporządzenie MEN z 20 sierpnia 2010 r.
Art. 21. Co zyskuje uczeń?
a. 1. Uczniowie gimnazjum biorą udział w realizacji pro- Uczniowie uczą się samodzielności w podejmo-
jektu edukacyjnego. waniu decyzji, kształcą umiejętność planowania i organizo-
a. 2. Projekt edukacyjny jest zespołowym, planowym dzia- wania swojej pracy, rozwiązywania problemów i współpra-
łaniem uczniów, mającym na celu rozwiązanie konkretne- cy w zespole. Rozwijają swoje zainteresowania i pasje. Uczą
go problemu, z zastosowaniem różnorodnych metod. się, jak szukać przydatnych informacji w różnych zródłach.
Projekt jest zespołowym Co zyskuje nauczyciel?
Nauczyciel ma możliwość, by lepiej poznać
działaniem uczniów
swoich uczniów. Szybciej widzi też wymierne korzyści
Do realizacji projektu potrzebna jest grupa uczniów, któ- ze swojej pracy dydaktyczno-wychowawczej.
rzy utworzą zespół. Ministerstwo nie przewiduje możli-
wości realizowania projektów indywidualnych. Zespół Projekt jest planowanym
mogą tworzyć uczniowie tej samej lub różnych klas. Nale-
działaniem uczniów
ży również pamiętać, że funkcją nauczyciela jest jedynie
udzielanie wsparcia istotą projektu jest to, iż jest on re- Projekt jest planowany, ponieważ na samym początku trzeba
alizowany przez zespół uczniów. ustalić warunki pracy nad nim. Uczniowie najpierw wybierają
temat swojego projektu, potem określają jego cele, wybierają
Dlaczego ważna jest praca w zespole? sposoby realizacji projektu. Wszystko to należy ustalić w cza-
Praca zespołowa to dobry start na przyszłość osobistą i za- sie i odpowiednio wcześnie rozpocząć przygotowania. Projekt
9
wodową. W większości firm preferuje się pracę zespołową. nie dzieje się spontanicznie, przypadkowo, z dnia na dzień.
Dlaczego ważne jest planowanie? Przykładem może być tutaj projekt przedmiotowy
Uczniowie mogą dzięki planowaniu świadomie zrealizo- z biologii, zatytułowany: Co zrobić, żeby w szkolnym
wać projekt. Zastanawiają się nad możliwościami grupy, sklepiku można było kupić zdrową i etyczną żywność? .
jej zainteresowaniami. Mają wpływ na wybór narzędzi W takim projekcie uczniowie najpierw samodzielnie
niezbędnych do realizacji projektu. Potrzeba określania poszukują informacji o zdrowej i etycznej żywności.
celów bardzo przydaje się w życiu codziennym. Czło- Przygotowują krótkie wystąpienia np. w formie rekla-
wiek, który wie, co jest ważne w jego życiu, jest bardziej my, potem piszą list do pani dyrektor z apelem o wpro-
szczęśliwy. wadzenie zdrowych i etycznych produktów do sklepiku
szkolnego. Mogą to być np. batoniki musli, produkty
Co zyskuje uczeń? z logo Fair Trade.
Potrafi realistycznie oceniać swoje możliwości. Głównym celem projektu jest rozwiązanie wybranego
Z drugiej strony, dzięki umiejętnemu planowaniu, może problemu związanego z treściami podstawy programowej
osiągnąć więcej zrealizować coś, co dotąd wydawało się lub wychodzącymi poza nią.
poza zasięgiem jego możliwości.
Co zyskuje nauczyciel?
Ma większe zaufanie do uczniów, którzy też potra- IGO RADZI
fią tworzyć ważne przestrzenie edukacyjne. " Jeśli brakuje Ci czasu na realizację programu, projekt
jest świetną metodą, dzięki której możesz zrealizo-
wać wybrany temat z podstawy programowej.
Projekt jest działaniem mającym na celu " Jeśli dostrzegasz, że w podstawie brakuje czegoś, co
twoim zdaniem jest ważne, proponujemy Ci realiza-
rozwiązanie konkretnego problemu
cję projektu na temat z zakresu edukacji globalnej.
W projekcie ważne jest to, iż uczniowie sami dochodzą do
10
wiedzy, czyli rozwiązują konkretny problem.
Dlaczego ważne jest rozwiązywanie konkretnych prezentacje, dyskusje, debaty, wywiady, albumy, wystawy
problemów? i wiele innych!
Uczniowie mogą zobaczyć związek wiedzy z prawdziwym
życiem. To pozytywnie wpływa na ich motywację do pracy. Dlaczego ważne jest wykorzystanie różnorodnych
metod?
Umysł nie jest naczyniem, które należy napełniać, lecz Projekt jest działaniem zespołowym, dlatego rozmaitość
ogniem, który trzeba rozniecać. metod daje większe możliwości uczniom, którzy mogą
Plutarch z Cheronei, ur. ok. 50 n.e., zm. ok. 125 n.e. rozwijać swoje zainteresowania, pasje.
jeden z największych pisarzy starożytnej Grecji, historyk,
filozof-moralista oraz orator.
Co zyskuje uczeń?
Podczas realizacji jednego projektu może wykorzy-
Co zyskuje uczeń? stywać swoje zainteresowania. Np. uczeń, który lubi malować,
Uczy się odpowiedzialności za własny proces może zajmować się stroną graficzną projektu.
uczenia się, widzi, iż może sam znalezć sposób na rozwią-
zanie problemu, umie samodzielnie dochodzić do wiedzy. Co zyskuje nauczyciel?
W krótkim czasie uczniowie poznają różnorod-
Co zyskuje nauczyciel? ne metody zdobywania informacji, prezentowania swoich
Widzi i docenia zapał uczniów do zdobywania umiejętności. Dzięki temu nauczycielowi łatwiej będzie
wiedzy. pracować z młodzieżą.
Projekt jest działaniem
z wykorzystaniem różnorodnych metod
Podczas realizacji i prezentacji projektu uczniowie powin-
11
ni sięgać do różnorodnych metod. Mogą to być np. ankiety,
Cechy dobrego projektu:
" cele są jasne i możliwe do osiągnięcia,
" uczniowie uczą się czegoś nowego oraz użytecznego,
" jest dobrze rozplanowany w czasie,
" zadania są jasno rozdzielone pomiędzy uczniów zgod-
nie z ich zainteresowaniami, predyspozycjami i możli-
wościami,
" uczniowie pracują samodzielnie, korzystając tylko
z konsultacji nauczyciela,
" uczniowie znają kryteria oceny,
" rezultaty pracy są prezentowane publicznie.
yródło: Agnieszka Mikina, Bożena Zając,
Metoda projektów w gimnazjum.
Poradnik dla nauczycieli i dyrektorów gimnazjum,
Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2010.
12
Fot. Meddygarnet/Flickr, www.flickr.com/people/meddygarnet
3. Przygotowania " na świadectwie ukończenia gimnazjum wpisz informa-
cje o udziale ucznia w realizacji projektu edukacyjnego
Od czego zacząć? oraz temat projektu edukacyjnego. Od 2012 r. będzie to
ocena na świadectwie.
jeśli jesteś wychowawcą
Zanim porozmawiasz z uczniami o projektach, przeczy- Rozporządzenie MEN z 20 sierpnia 2010 r.
taj dostępne informacje na ten temat. Na końcu publikacji Art. 21. a. 7.
znajdziesz wszystkie potrzebne linki. Wychowawca klasy na początku roku szkolnego, w którym
Koniecznie przeczytaj regulamin realizacji projektów uczniowie będą realizować projekt edukacyjny, informuje
edukacyjnych, który obowiązuje w Twojej szkole. uczniów i ich rodziców (prawnych opiekunów) o warun-
kach realizacji projektu edukacyjnego.
Rozporządzenie MEN z 20 sierpnia 2010 r.:
Art. 21. a (...) Co powinieneś znać?
5. Szczegółowe warunki realizacji projektu edukacyjnego " Listę tematów projektów edukacyjnych, które są ustalo-
określa dyrektor gimnazjum w porozumieniu z radą pe- ne w Twojej szkole.
dagogiczną. " Regulamin realizacji projektów obowiązujący w Twojej
szkole.
Następnie przeprowadz z uczniami zajęcia, podczas " Nazwiska opiekunów projektu.
których porozmawiacie o pracy zespołowej i motywacji.
Scenariusze takich zajęć znajdują się w załącznikach do Co jeszcze możesz zrobić?
tej książki. " Pomóc uczniom wybrać temat projektu.
" Motywować do działania. Każdy potrzebuje pozytyw-
Twoje zadania według rozporządzenia: nych bodzców.
" poinformuj na początku roku szkolnego uczniów i ich " Monitorować działania uczniów. Rozmawiaj z uczniami,
13
rodziców o warunkach realizacji projektu edukacyjnego, by wiedzieć na jakim etapie realizacji jest ich projekt.
" Porozmawiać o prezentacji, np. na godzinie wychowaw- " Przeczytaj dostępne Ci informacje na temat projektu.
czej możesz z uczniami poszukać najciekawszych form Fragment rozporządzenia MEN dotyczący projektów
prezentowania projektu. edukacyjnych znajdziesz w tej publikacji.
" Komunikować się z opiekunem projektu lub opiekunami. " Koniecznie przeczytaj regulamin realizacji projektów
edukacyjnych obowiązujący w Twojej szkole.
Metoda ta jest bardzo dobrym sposobem na ob- " Przygotuj dokumentację potrzebną do realizacji projektu.
serwowanie klasy przez wychowawcę, ponieważ Wzory kart znajdziesz w załącznikach do tej publikacji,
stwarza możliwość bliższego poznania się uczniów, uczy " Porozmawiaj z wychowawcą, by przeprowadził na go-
ich odpowiedzialności nie tylko za siebie, ale także za dzinie wychowawczej lekcje o pracy zespołowej.
innych członków zespołu. " Ustal formę i kryteria oceniania. Ocenianie jest istot-
Małgorzata Kociołł, nauczycielka ną sprawą w metodzie projektów, ponieważ odbywa się
z Zespołu Szkół Ogólnokształcących STO w Warszawie
przez cały czas trwania projektu. Ocena za projekt jest
oceną nie tylko efektu końcowego projektu, czyli jego
Od czego zacząć? publicznej prezentacji. Na ocenę końcową składa się
również ocenianie pracy uczniów w trakcie pracy nad
jeśli jesteś opiekunem projektu
projektem. W załączniku znajdziesz kartę oceny.
Rozporządzenie MEN z 20 sierpnia 2010 r. " Podziel uczniów na zespoły. Przeczytaj także o pracy
Art. 21. a. 4. z zespołem w dalszej części publikacji.
Projekt edukacyjny jest realizowany przez zespół uczniów " Ustal z uczniami terminy spotkań, najlepiej raz w tygodniu.
pod opieką nauczyciela i obejmuje następujące działania:
1) wybranie tematu projektu edukacyjnego; Twoje zadania według rozporządzenia:
2) określenie celów projektu edukacyjnego i zaplanowa- " pomagasz uczniom wybrać temat projektu,
nie etapów jego realizacji; " określasz cele edukacyjne projektu edukacyjnego. Po-
3) wykonanie zaplanowanych działań; magasz w formułowaniu celów praktycznych,
14
4) publiczne przedstawienie rezultatów projektu edukacyjnego. " monitorujesz wykonanie zaplanowanych działań przez uczniów,
" przygotowujesz uczniów do publicznego przedstawie- " Nie zrażaj się biernością uczniów, brakiem zapału. Cza-
nia rezultatów projektu edukacyjnego. sami na początku uczniowie mają bariery, opory. Za-
miast się denerwować, szukaj wraz z uczniami sposo-
IGO PRZyPOmInA bów na rozwiązanie trudnych sytuacji.
Pozostałe zadania są zapisane w regulaminie realizacji " Nie wykonuj pracy za uczniów. Projekt jest zadaniem
projektów, który obowiązuje w Twojej szkole. uczniów. To oni będą oceniani, nie Ty.
" Pamiętaj o dobrym omówieniu zasad kontraktu. Wzór
Co jeszcze warto wiedzieć? kontraktu znajdziesz w załącznikach.
" Przygotowujesz uczniów do samodzielnej pracy, wy-
jaśniasz kluczowe zagadnienia lub pokazujesz metody, Metoda projektu daje doskonały obraz klasy
które uczniowie będą mogli zastosować. Jesteś autory- jako grupy, łatwiej jest odkryć, jak dana osoba
tetem dla uczniów. funkcjonuje w grupie; tego nie można tak dokładnie ob-
" Pomyśl, jak wprowadzić uczniów do projektu. Podaje- serwować podczas zajęć lekcyjnych, gdzie ogranicza nas
my przykład wprowadzenia: czas. Natomiast spotykając się z poszczególnymi grupami
indywidualnie i na bieżąco omawiając z nimi zaistniałe
Wprowadzenie
problemy, mogę wspólnie z uczniami, nie narzucając im
formalne merytoryczne
swojego zdania, próbować rozwiązywać je.
Przygotowanie uczniów do Wprowadzenie w temat pro-
pracy zespołowej. Na godzi- jektu. Może to być np. prezen-
Małgorzata Kociołł, nauczycielka
nie wychowawczej powinny tacja multimedialna, wizyta
z Zespołu Szkół Ogólnokształcących STO w Warszawie
odbyć się zajęcia o pracy w muzeum, spotkanie z przed-
zespołowej. Ty jako opiekun stawicielem lokalnej władzy,
odwołujesz się do tego, co nawiązanie kontaktu z organi- Tworzenie zespołu
uczniowie wypracowali na zacjami pozarządowymi i sko-
Przed podziałem uczniów na zespoły opowiedz im o fazach roz-
godzinie wychowawczej. rzystanie z ich doświadczenia.
woju grupy. Dzięki temu uczniowie będą pracować efektywniej,
" Zastanów się, gdzie możesz uzyskać wsparcie. To bar- ponieważ będą rozumieli procesy, które zachodzą w ich zespole.
15
dzo ważne. Zwróć uwagę też na znaczenie indywidualnej postawy ucznia.
Sekcja dziewczęca dziecięcej orkiestry w lokalnej organizacji Rainbow House of
Hope, Kampala, Uganda.
16
Fot. Gabriela Lipska-Badoti, 2005 r.
Fazy rozwoju grupy: IGO RADZI
" Formowanie, inaczej kształtowanie się grupy. W tej Praca w zespole daje szansę wykazania się
fazie często następuje niepokój, to faza poznawania swoimi umiejętnościami i pracowitością także
się. Członkowie zespołu sprawdzają, co jest dla nich tym uczniom, którzy do tej pory nie odnosili spektaku-
wspólne, mówią o swoich pasjach, zainteresowaniach. larnych sukcesów naukowych.
" Szturmowanie, faza konfliktu i buntu. Pojawia się na-
rzekanie, krytyka, walka o władzę. Członkowie mają Sposoby podziału uczniów na zespoły
wspólny cel, ale każdy chce działać na swój sposób. Wybierz najwłaściwszy Twoim zdaniem podział na grupy.
Nie uświadamiają sobie, że ważniejsza jest współpra-
ca i wzajemna komunikacja. Pojawiają się konflik- 1. nauczyciel sam przydziela uczniów do grup.
ty pomiędzy różnymi typami osobowości, powstają
obozy, które chcą przeforsować swój plan działania. IGO POleCA
W tej fazie często dochodzi do rozpadu grupy. Staraj się, by dobrać uczniów z różnym stopniem
" normowanie, faza współdziałania i spójności. Człon- umiejętności pracy zespołowej, wiedzy. Nie łącz najlep-
kowie grupy zaczynają rozwiązywać konflikty, za- szych z najlepszymi, najsłabszych z najsłabszymi.
czynają się lepiej komunikować, rozumieć innych. Zalety: W takim zespole znajdą się osoby, które na
Konflikty nie wywołują lęku, lecz są traktowane jako co dzień nie współpracują ze sobą. Czasami okazuje się,
element rozwoju grupy. Członkowie dzielą się zadania- iż ci, którzy się nie lubili, znajdują wspólne zaintereso-
mi, zwiększa się poczucie bezpieczeństwa w grupie. wania. Takie doświadczenie przygotowuje uczniów do
" Dojrzałość, faza realizowania zadań. Grupa koncen- przyszłych sytuacji zawodowych czasami trzeba praco-
truje się na wytyczonych celach, realizuje zadania wać z osobami, których nie darzy się sympatią.
według ustalonego planu. W tej fazie jest duże zaufa- Wady: Uczniowie na początku mogą mieć trudności
nie, komunikacja wielostronna. z dobrą komunikacją.
Na podstawie: http://pl.wikipedia.org
17
2. Uczniowie sami tworzą zespoły zadaniowe. liczebność grup
IGO POleCA najlepsze zespoły to grupy 3 4-osobowe. Jeśli trud-
Zalety: Uczniowie tworzą zespoły według zaintereso- no podzielić uczniów na takie zespoły, dobrze, żeby liczba
wań. Najpierw ustalane są tematy, problemy do rozwią- osób nie przekraczała magicznej szóstki.
zania. Dopiero pózniej każdy z zespołów wybiera temat
według własnych zainteresowań. IGO RADZI
Wady: Uczniowie często w takich sytuacjach kierują się W dużym zespole trzeba jasno określić sta-
nie swoimi zainteresowaniami, tylko opinią kolegi czy ko- łe role zdaniowe, by grupa działała sprawnie.
leżanki. Więcej też pomocy potrzebuje ze strony nauczyciela.
3. losowy podział na zespoły. Jeśli duży zespół (więcej niż 6 osób) jest nie-
unikniony:
IGO nIe POleCA Możesz wyodrębnić 2 3 podzespoły, które będą odpo-
Zalety: Oszczędność czasu. wiedzialne za osobne zadania. Każdy podzespół powinien
Wady: Losowy dobór uczniów nie zawsze przynosi ustalić swój plan pracy. Na koniec podzespoły łączą efekty
spodziewane efekty. swojej pracy.
IGO RADZI
Zwracaj uwagę, by zespoły pomagały sobie,
a nie rywalizowały ze sobą.
Współpraca wytwarza relacje międzyludzkie
można szybko zobaczyć płynące z niej korzyści.
18
Zajęcia plastyczne twórcze myślenie i rozwiązywanie problemów, Rainbow
House of Hope, Kampala, Uganda.
19
Fot. Gabriela Lipska-Badoti, 2005 r.
Jak wybrać temat?
Temat projektu: Jak przenieść Afrykę do szkoły?
Rozporządzenie MEN z 20 sierpnia 2010 r.
Przykład 3: Działania społeczno-obywatelskie.
Art. 21. a. 4.
Opiekunami projektów są chętni nauczyciele. Uczniowie
Projekt edukacyjny jest realizowany przez zespół uczniów
realizują projekty związane z tematami społecznymi.
pod opieką nauczyciela i obejmuje następujące działania:
1) wybranie tematu projektu edukacyjnego; (...)
Temat projektu: W jaki sposób możemy przyczynić się
W naszej publikacji zachęcamy do zrealizowania projek- do opóznienia zmian klimatycznych?
tów z edukacji globalnej. Dyrektorzy szkół w porozumie-
niu z radą pedagogiczną ustalają rodzaj projektów. Oto Sposoby na temat:
niektóre rozwiązania: " temat musi być osobiście ważny dla ucznia to poło-
wa sukcesu; każdy temat może personalnie odpowiadać
Przykład 1: Projekty klasowe. Opiekunami projek- uczniowi jeśli tylko nauczyciel potrafi przedstawić go
tów są wychowawcy, którzy ze swoimi uczniami ustalają w taki sposób, aby odwołać się do rzeczy znanych lub
tematy projektów. jeszcze lepiej istotnych dla młodego człowieka,
" wywołaj burzę mózgów pt. Mój temat na projekt edu-
Temat projektu: Co zrobić, żeby uczniowie gimnazjum kacyjny . Zapisz wszystkie pomysły uczniów. Przypo-
poznali życie mieszkańców Ugandy? mnij, że w czasie burzy mózgów nie można komentować.
Następnie razem z uczniami ustal listę najciekawszych
Przykład 2: Projekty przedmiotowe lub między- tematów,
przedmiotowe. Opiekunami projektów są nauczycie- " podaj jeden temat z programu nauczania, który chcesz
le przedmiotowcy . Zespoły składają się z uczniów tej zrealizować. Poproś uczniów, by w zespołach określili
samej klasy lub różnych klas. Uczniowie sami poszukują problemy do rozwiązania związane z tym tematem,
tematów i przedstawiają je opiekunowi lub nauczyciel na- " poszukaj w publikacjach organizacji pozarządowych
20
rzuca jeden lub kilka tematów. tematów na społeczne projekty edukacyjne,
Planujemy: cele, zadania i metody
" przeczytaj dalszą część tej publikacji, w której znaj-
dziesz pomysły na projekty z edukacji globalnej,
" ten sam temat może być realizowany przez kilka zespo- Rozporządzenie MEN z 20 sierpnia 2010 r.
łów. Planowaną pracę można też podzielić na mniejsze Art. 21. a. 4.
podzadania. Projekt edukacyjny jest realizowany przez zespół uczniów
pod opieką nauczyciela i obejmuje (& ):
Rozporządzenie MEN z 20 sierpnia 2010 r. 2) określenie celów projektu edukacyjnego i zaplanowa-
Art. 21. a. 3. nie etapów jego realizacji; (...)
Zakres tematyczny projektu edukacyjnego może doty-
czyć wybranych treści nauczania określonych w podsta- etap 1. Konkretyzujemy temat projektu.
wie programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjów Podaj uczniom temat projektu, np. Sprawiedliwy Handel. (Fair
lub wykraczać poza te treści. Trade). Powiedz uczniom, że każdy zespół ma za zadanie
określić problem do rozwiązania związany z tym tematem.
Jak znalezć problem do rozwiązania? Dzięki temu każdy zespół sam zdecyduje o temacie projek-
Uczenie się metodą projektu w dużej części pokrywa się tu, który będzie związany z głównym tematem, dotyczącym
z nauczaniem metodą rozwiązywania problemów. Infor- w tym przypadku Sprawiedliwego Handlu (Fair Trade).
macje na ten temat znajdziesz w rozdziale Przydatne Przykładowe tematy/problemy do rozwiązania opraco-
wskazówki . Uczniowie powinni rozwiązać problem za- wane przez uczniów:
warty w temacie projektu. Może być on sformułowany " Co zrobić, żeby uczniowie dowiedzieli się więcej
w postaci pytania problemowego: Jak...?, W jaki sposób& ? o Sprawiedliwym Handlu?
Co możemy zrobić& ? " Co zrobić, żeby w sklepiku były produkty z logo Spra-
wiedliwego Handlu?
IGO RADZI
Zgodnie z rozporządzeniem projekt ma być
21
rozwiązaniem konkretnego problemu.
IGO RADZI IGO RADZI
Problem można sformułować w formie pytania. Warto poświęcić wystarczająco dużo czasu na to,
by uczniowie samodzielnie określili cele projektu.
Projekt może być głównie poznaniem samego pro-
blemu, np. projekt może polegać na zdobyciu wiedzy na IGO RADZI
temat Sprawiedliwego Handlu. Zakończeniem takiego Wymagaj od uczniów, by cele formułowali w po-
projektu może być list do dyrektora w sprawie sprzedaży staci rezultatów, jakie projekt ma przynieść
produktów Fair Trade w sklepiku szkolnym. uczniom (i ewentualnie innym odbiorcom).
IGO RADZI Cele mają być bardzo konkretne, realistyczne. Podaj
Projekt ma na celu rozwiązanie konkretnego uczniom przykłady celów, by łatwiej im było sformułować
problemu. własne.
Przykład (Wiedza o społeczeństwie):
etap 2. Określamy cele. " Problem: Niewiele wiemy o krajach na innych konty-
Jeśli projekt jest realizacją podstawy programowej, cele są już nentach.
gotowe. Podaj je uczniom w przystępnej, zrozumiałej formie. " Temat projektu: Kraje Globalnego Południa a Europa
Jeśli projekt odnosi się do tematyki wykraczającej poza i Polska.
podstawę programową, pomóż uczniom sformułować cele. " Cel: Uczeń porównuje sytuację w państwach globalne-
Mogą one odnosić się do konkretnych zadań. Jeśli tak bę- go Południa oraz globalnej Północy i wyjaśnia na przy-
dzie łatwiej, możesz z uczniami ustalić najpierw zadania, kładach, na czym polega ich współzależność.
które są potrzebne do realizacji projektu, a pózniej sfor-
mułować cele. Podajemy przykładowy harmonogram za-
dań, który znajdziesz w załącznikach.
Ten etap jest bardzo istotny, ponieważ uczniowie uczą
22
się samodzielności i odpowiedzialności.
IGO PRZyPOmInA Czasami nauczyciel może wymagać skorzystania
Podstawa programowa dla WOS w gimnazjum, w wy- z określonego zródła, np. wybranej publikacji. Warto wy-
maganiach szczegółowych, w punkcie 23., brzmi korzystywać komputer jako narzędzie w trakcie realiza-
dokładnie tak samo: Uczeń porównuje sytuację w pań- cji projektu. Umiejętność posługiwania się programami
stwach globalnego Południa i globalnej Północy i wyja- komputerowymi, Internetem jest ważna we współczesnym
śnia na przykładach, na czym polega ich współzależność. świecie.
Projekt może mieć więcej niż jeden cel. Konkretne IGO RADZI
opcje ujęcia celów można znalezć w propozycjach tema- Powiedz uczniom, żeby dzieląc się zadaniami,
tycznych IGO w dalszej części tej publikacji. uwzględniali swoje zainteresowania. Jeże-
Jeśli okaże się, że cele są zbyt ambitne, istnieje możli- li uczennica świetnie rysuje, niech zajmie się
wość ich zmodyfikowania. Uczniowie wspólnie z nauczy- stroną graficzną projektu.
cielem-opiekunem mogą je zmienić.
IGO PRZyPOmInA
etap 3. Określamy sposoby realizacji projektu Na stronie internetowej IGO: www.igo.org.pl można
i zródła informacji. znalezć ważne artykuły, publikacje związane z edu-
W ramach projektu można skorzystać z najróżniejszych kacją globalną.
form pracy: korzystania z encyklopedii, słowników, rapor-
tu organizacji pozarządowej, przeprowadzenia wywiadu, Moi uczniowie, zanim zaczęli realizować pro-
ankiety wśród uczniów i wielu innych! jekt, chodzili na zajęcia z fotografowania do
Wybór sposobów pracy zależy w dużej mierze od celów Domu Kultury. Bardzo się z tego cieszyli.
projektu. Czasami jednak uczniowie najpierw wybierają, co Iwona Rafalska, nauczycielka z Suwałk
chcieliby zrobić, np. przeprowadzić wywiad z radnym, do
którego formułują cel, przykładowo uczniowie poznają
23
zasady funkcjonowania samorządu i działalność radnych.
etap 4. Ustalamy etapy realizacji projektu Kontrakt
i dzielimy się zadaniami. Dobry kontrakt jest sporządzony przez dwie strony: zespół
Pomóż uczniom szczegółowo określić zadania do wyko- uczniów i nauczyciela. Najpierw porozmawiaj z uczniami
nania. Podział zadań powinien uwzględniać zainteresowa- o treści kontraktu. Wyjaśnij, że kontrakt jest ważną umo-
nia i pasje uczniów. Uczeń, który ma żyłkę dziennikarską, wą pomiędzy zespołem a nauczycielem. Możesz pokazać
z przyjemnością przeprowadzi wywiady. Na tym etapie przykładowe kontrakty. Następnie sporządz z uczniami
należy też ustalić termin realizacji poszczególnych zadań. wspólny kontrakt. Dzięki temu uczniowie poczują większą
Informacje na temat zadań i terminów powinny znalezć odpowiedzialność za projekt.
się w harmonogramie działań, który należy do dokumen-
tacji projektu. Wzór harmonogramu znajdziesz w załącz- IGO RADZI
nikach do tej publikacji. W kontrakcie powinny znalezć się dwa ważne
punkty: zobowiązania i konsekwencje. Zapy-
Moi uczniowie sami zauważają, że warto się do- taj uczniów, jak powinny one brzmieć. Dzięki
brze podzielić pracą, wywiązywać z przydzielo- temu uczniowie będą mieli poczucie realnego
nych zadań w terminie i tak rozplanować pracę, by każ- wpływu na kształt i treść zasad kontraktu.
dy członek zespołu miał do wykonania zadanie na miarę
swoich możliwości. Karta oceny
Małgorzata Kociołł, nauczycielka Ocenianie dotyczy kilku etapów projektu: przygotowania,
z Zespołu Szkół Ogólnokształcących STO w Warszawie
wykonywania poszczególnych zadań, prezentacji. Ucznio-
wie powinni znać kryteria oceniania przed realizacją
etap 5. Wypełniamy potrzebną dokumentację. projektu. Na razie ocena ustna lub pisemna projektu jest
Informacja o wymaganej dokumentacji znajduje się w re- potrzebna wychowawcy. Od 2012 r. każdy uczeń otrzyma
gulaminie realizacji projektów edukacyjnych obowiązują- ocenę na świadectwie.
cym w Twojej szkole.
24
Przykładowe karty dokumentacji:
IGO RADZI Portfolio
Kryteria oceniania mogą być wywieszone Uczeń może gromadzić w specjalnej teczce wypełnione
w klasie, aby uczniowie o nich nie zapomnieli. karty pracy i inne efekty własnego zaangażowania w re-
alizację projektu. Portfolio jest szczególnym zapisem
Harmonogram działań uczniowskich dokonań.
Uczniowie pod opieką nauczyciela powinni zaplanować Tutaj jest też miejsce na osobiste refleksje.
etapy realizacji projektu. Tego wymaga rozporządzenie.
Uczniowie ustalają konkretne zadania i formy ich wyko-
nania, osoby odpowiedzialne, terminy realizacji. IGO PRZyPOmInA
Każda szkoła ustala formę dokumentacji.
IGO RADZI
Harmonogram działań można zapisać w tabeli.
IGO RADZI
Wzory kart znajdziesz w załącznikach.
Sprawozdanie z realizacji projektu
Po realizacji projektu uczniowie piszą sprawozdanie,
w którym mogą wyrazić swoje opinie, podzielić się re- Moi uczniowie pytali mnie: Proszę pani, po co
fleksjami na temat projektu. Nauczyciel może pomagać, ta dokumentacja, dla kogo? Dla nas na pewno
doradzać. nie . Udało nam się przebrnąć przez karty dokumentacji.
W mojej szkole było ich dużo. Wypełnialiśmy na bieżąco,
IGO RADZI żeby nie zostawiać wszystkiego na koniec. Myślę, że to
Sprawozdanie powinno być napisane przez jest dobry sposób. Sprawozdanie pisali moi uczniowie,
zespół. Odradzamy sprawozdania pisane tylko było też miejsce na moje spostrzeżenia.
przez nauczycieli. Iwona Rafalska, nauczycielka z Suwałk
25
4. Realizujemy projekt! Co należy do Twoich zadań podczas wykonywania
działań przez uczniów?
Wykonywanie zaplanowanych
" Udzielanie wskazówek, żeby uczniowie mieli poczu-
działań pod okiem opiekuna
cie, iż zmierzają we właściwym kierunku;
Rozporządzenie MEN z 20 sierpnia 2010 r. IGO RADZI
Art. 21. a. 4. Warto cały czas pamiętać, iż projekt jest
Projekt edukacyjny jest realizowany przez zespół uczniów samodzielnym działaniem uczniów. Nauczyciel
pod opieką nauczyciela i obejmuje (& ): jest osoba wspierającą.
3) wykonanie zaplanowanych działań; (...)
Rozporządzenie MEN z 20 sierpnia 2010 r. " motywowanie do pracy, by w trudnych chwilach zespół
Art. 21. a. 5. nie zniechęcił się do podejmowania zaplanowanych
Szczegółowe warunki realizacji projektu edukacyjnego okre- działań;
śla dyrektor gimnazjum w porozumieniu z radą pedagogiczną.
IGO RADZI
O zadaniach opiekuna przeczytasz w regulaminie reali- Stosuj motywację pozytywną zamiast nega-
zacji projektów obowiązującym w Twojej szkole. tywnej.
Twoi uczniowie mają za zadanie samodzielnie wyko-
nać zaplanowane zadania. Monitorowanie ich działań po- " Przekazywanie informacji zwrotnej: co uczniowie
trzebne Ci będzie do oceny końcowej projektu. Powiedz zrobili dobrze, a co mogliby zrobić inaczej. Podczas
uczniom, iż na etapie realizacji projektu są oceniani przez spotkania uczniowie dokonują też samooceny: co uwa-
nauczyciela, a także dokonują samooceny. Wykorzystaj do żają za udane, z czego są zadowoleni i co należy jesz-
tego kartę oceny. Przypomnij uczniom, że mogą wykorzy- cze zrobić;
26
stać portfolio do gromadzenia materiałów.
Publiczna prezentacja
IGO RADZI
Podczas spotkania pamiętaj, że pozytywne na-
stawienie do uczniów jest bardzo ważne. Rozporządzenie MEN z 20 sierpnia 2010 r.
Art. 21. a. 4.
" Wypełnianie z uczniami niezbędnej dokumentacji, Projekt edukacyjny jest realizowany przez zespół uczniów
która potrzebna jest do oceny. Przykłady takiej doku- pod opieką nauczyciela i obejmuje (& ):
mentacji znajdziesz w załącznikach (karty pracy). 4) publiczne przedstawienie rezultatów projektu edu-
kacyjnego.
IGO RADZI
Trzeba zrozumieć sens prowadzenia dokumen- Według rozporządzenia ministra, uczniowie mają za zada-
tacji, żeby ją polubić. Bez tego łatwo ją znie- nie publicznie zaprezentować efekty swojej pracy. Co jednak
nawidzić stanie się uciążliwym obowiązkiem, kolejnym oznacza publicznie ? Czy wystarczy, by prezentacja odbyła
obciążeniem odciągającym od pracy z uczniami. Koniecz- się przed innymi klasami? Decyzja należy do szkoły.
nie trzeba ustalić, jaka będzie nagroda dla uczniów i na-
uczyciela za wypełnienie dokumentacji. Wtedy można Po co jest prezentacja?
spojrzeć na dokumentację przychylniej i bardziej ocho- " Motywuje uczniów do pracy,
czo ją wypełnić " zwiększa poczucie odpowiedzialności,
" uczy zachowania w sytuacjach publicznych,
" daje szansę nabrania pewności siebie.
Nie miałam problemu z dokumentacją. Wcale
nie było jej dużo. Wszystko szybko udało się 5 spraw, które trzeba ustalić przed publicznym wystą-
wypełnić. W mojej szkole trzeba było podpisać z ucznia- pieniem. Daj wskazówki uczniom:
mi kontrakt i napisać sprawozdanie. " Co należy przygotować do publicznego wystąpienia?
Agnieszka Chmielewska, nauczycielka (Może poćwiczyć dykcję, nauczyć się jakiegoś progra-
27
Zespołu Szkół nr 2 w Suwałkach
mu komputerowego, kupić potrzebne rzeczy, np. album)
28
Fot. Agnieszka Kochanowicz, 2009 r.
" Ile czasu powinna trwać prezentacja?
" W jaki sposób zostaną pokazane efekty pracy uczniów?
(Wystawa, prezentacja, film)
" Kto wezmie udział w prezentacji?
" Jak będzie przebiegała prezentacja?
W mojej szkole opiekunami projektu byli wy-
chowawcy. Moi uczniowie sami wymyślili temat
projektu: Suwalszczyzna w obiektywie. Cztery pory roku .
Przygotowanie do prezentacji wymagało od nich dużo pra-
cy. Moi uczniowie sami zorganizowali wyjazd w plener
z noclegiem. Efektem działań uczniów była piękna wystawa
zdjęć, która gościła nie tylko w murach szkolnych. Jestem
dumna z moich uczniów.
Iwona Rafalska, nauczycielka z Suwałk
29
5. Po realizacji projektu Cechy oceniania w metodzie projektów:
" Stosowanie jasnych, podanych wcześnie kryteriów.
jak oceniać efekty?
" Wielowymiarowość oceny (wiedza, zdolności, myśle-
nie, metapoznanie, emocje, itd.).
Rozporządzenie MEN z 20 sierpnia 2010 r. " Zadania są istotne dla ucznia wymagające korzystania
Art. 21. a. 6. z wiedzy w sytuacjach realnego życia.
Kryteria oceniania zachowania ucznia gimnazjum za- yródło: Bogusława Dorota Gołębniak [red.],
Uczenie metodą projektów, Warszawa 2002.
warte w ocenianiu wewnątrzszkolnym uwzględniają
udział ucznia w realizacji projektu edukacyjnego.
Oceniamy trzy aspekty projektu:
Ocenianie nie należy do najłatwiejszych zadań nauczy- " przygotowanie,
ciela. W metodzie projektowej ocenianie różni się od " wykonywanie zaplanowanych działań,
tradycyjnego, które polega na stawianiu oceny za wie- " efekt końcowy / Prezentację.
dzę. Tutaj chodzi bardziej o przekazywanie informacji
zwrotnej. możliwe sposoby oceniania:
Rozporządzenie wymaga uwzględnienia udziału " ocenianie indywidualne
w projekcie w ocenie z zachowania. Zadaniem opiekuna Dotyczy jednego ucznia. Oceniamy indywidualne
projektu jest przekazanie wychowawcy oceny projektów zaangażowanie, efektywność działania, terminowość,
zespołowych. Jak powinna wyglądać ocena opisowa? komunikację z innymi, osiągniętą wiedzę itd.,
Rozporządzenie nie daje w tym zakresie wytycznych. " ocenianie grupowe
Wszystko zależy od ustaleń w Twojej szkole. Ocena Dotyczy zespołu. Należy oceniać efekt pracy zespoło-
może być ustna lub pisemna. wej. Trzeba też ocenić proces tworzenia: komunikację,
Nauczyciel może też wystawić ocenę z danego przed- podejmowanie decyzji itd.,
miotu.
30
" samoocena " Jak wyglądała współpraca w zespole?
Uczeń samodzielnie dokonuje oceny swoich działań. " Jak wyglądała współpraca z opiekunem?
Wzór znajduje się w załączniku, " Co Wam się podobało podczas projektu? (Obszary do
" ocenianie uczniów przez innych uczniów oceny: opracowywanie projektu / praca w zespole / re-
Taka ocena może dotyczyć realizacji całego projektu alizowanie ustalonych działań / prezentacja),
lub tylko samej prezentacji. Wcześniej należy okre- " Co trzeba zmienić, przystępując do realizacji kolejnego
ślić kryteria oceny przez uczniów. Wzór znajduje się projektu?
w załączniku.
2. ewaluacja pisemna:
ewaluacja pozwala zobaczyć efekty swojej pracy. Przygotuj ankietę ewaluacyjną, którą daj uczniom po za-
kończeniu projektu. W takiej ankiecie możesz też spraw-
Ewaluacja to systematyczny i jawny proces gromadzenia dzić wiedzę, umiejętności, które uczniowie zdobyli pod-
i analizowania danych ułatwiający podjęcie decyzji, czy czas projektu.
dany program przyjąć, zmienić czy odrzucić, czyli okre-
ślenie, czy zaszło to, co zostało zaplanowane, oraz jak nagroda: Koniecznie po zakończeniu projektu obdaruj
to, co zaszło, ma się do tego, co przewidywano. siebie czymś pozytywnym zasłużyłeś na to.
yródło: Uczenie metodą projektów,
pod. red. Bogusławy Doroty Gołębniak, Warszawa 2002.
IGO RADZI
Warto mieć dla siebie listę zródeł mocy, by się-
1. ewaluacja ustna: gać do nich w trudnych sytuacjach.
Porozmawiaj z uczniami na temat projektu.
Przykładowe pytania:
" czy Waszemu zespołowi udało się zrealizować cele projektu?
" jeżeli cele nie zostały osiągnięte, to dlaczego?
31
" czy jesteście zadowoleni z pracy w zespole?
6. Przydatne wskazówki mobilizowały innych do działania. Otrzęsiny udały się
znakomicie, a koleżanki stwierdziły, że świetnie się
Sposoby na konflikty i kryzysy bawiły. Zaraziliśmy ich zapałem.
Marta Daniłowicz, nauczycielka
z Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Przerośli
Przed rozpoczęciem i w trakcie projektu mogą pojawić się
różnorakie utrudnienia.
Naczelna zasada, która pomaga, brzmi: Nie bój się trud- Bariery w dobrym przeprowadzeniu projektów.
nych sytuacji . Kryzys może być początkiem dobrego, jeśli Przykłady:
będziemy szukać sposobów na rozwiązanie trudności, a nie " niskie poczucie własnej wartości,
powodów zaistniałej sytuacji. Pamiętaj, że potrzebujesz " brak motywacji,
wsparcia. Spróbuj je sobie zapewnić ze strony koleżanek " nieumiejętność planowania i organizowania własnej pracy,
i kolegów. Nie zrażaj się biernością uczniów, brakiem zapału. " obawa przed negatywną oceną,
Czasami na początku uczniowie mają bariery. Jeśli ucznio- " brak doświadczenia w realizacji projektów,
wie nie będą mieli motywacji, nie będą mieli też zapału. " brak zaufania do innych.
Przykład ze studiów: Jak pokonać te bariery?
Pamiętam, że na drugim roku studiów chcie-
liśmy zrobić otrzęsiny dla pierwszego roku. Zapaleń- Krok 1: przede wszystkim ważne jest uświadomienie sobie
ców było troje. Moje koleżanki stwierdziły, że nie istnienia barier, czynników hamujących swobodne i pełne
będą z siebie robić błaznów. Chcieliśmy się wycofać zapału poruszanie się w przestrzeni projektu.
z tego pomysłu i dać sobie spokój, mieliśmy zdecy-
dowany opór. Z pomocą przyszedł nasz wykładowca, Krok 2: jeśli wiesz, jakie masz bariery, to możesz nad
który powiedział nam słowa, które pomagają mi w ta- nimi popracować. Nauczyciel, który nie zna się dobrze na
kich sytuacjach do dziś: Nie każdy czuje w sobie du- projektach, może zdobyć informacje na ten temat w do-
32
cha aktywisty, zawsze muszą być osoby, które będą stępnych zródłach, porozmawiać z doświadczonymi kole-
żankami, skorzystać z forów internetowych. Uczeń może Co robić w sytuacji konfliktu?
otrzymać wsparcie od nauczyciela, rodzica, koleżanki. Np.
jeśli brakuje mu motywacji, to może poszukać jej zródeł. Przykład: Uczniowie narzekają, że jeden uczeń z ich gru-
py nic nie robi.
Krok 3: bądz pewny(a) tego, co robisz. Działanie z zapa- Najpierw zachęć członków grupy, by sami porozma-
łem, przeświadczeniem, że to jest ważne, daje siłę napę- wiali z kolegą. Jeśli działania zespołu nie przynoszą po-
dową. żądanych rezultatów, niezwłocznie zajmij się tą sytuacją.
Przykładowy schemat postępowania w trudnej sytuacji:
Krok 4. daj sobie i innym prawo do błędów. Każdy ma
prawo błądzić. Najważniejsze, by wyciągać wnioski i nie etap 1. Przeprowadz najpierw rozmowę z uczniem, któ-
popełniać tych samych błędów w przyszłości. rego dotyczy problem. Nie oceniaj go, postaraj się szukać
przyczyn, barier.
Dopóki dąży, błądzi człowiek.
Johann Wolfgang von Goethe (1749 1832), etap 2. Zorganizuj spotkanie w zespole. Powiedz, że
najwybitniejszy niemiecki poeta okresu romantyzmu.
występujesz w roli mediatora, doradcy. Poproś, by zespół,
zwracając się do kolegi / koleżanki, powiedział, jakie ma
najczęstsze przyczyny konfliktów: zastrzeżenia. Przypomnij o komunikacji ja . Powiedz też,
" osobowe zgrzyty, opieszałość w wykonywaniu swojego że będziesz robił stop (przerwę), jeśli zostanie naruszo-
zadania, na zasada poszanowania i dobrej komunikacji.
" dominacja jednego lub kilku członków zespołu.
etap 3. Poproś ucznia, którego dotyczy problem, by po-
Przyczyny kryzysu: wiedział, jak sytuacja wygląda z jego strony. Dbaj o to, by
" niezrozumienie celu, koledzy / koleżanki nie przerywali monologu.
" zbyt odległy cel,
33
" znużenie działaniem. etap 4. Jeśli zobaczysz, że wytworzyła się przyjazna at-
mosfera i uczniowie są gotowi na zmianę, powiedz, że te- możemy jednak wspierać ucznia. Przykładowo, jeśli wiemy, że
raz muszą ustalić, co dalej. Przypomnij też o konsekwen- jest on niedożywiony, zwróćmy na to uwagę pedagogowi, któ-
cjach, jakie wiążą się z brakiem aktywności w realizacji ry może zapewnić uczniowi darmowe obiady w szkole. Jeśli
projektu wpływa to na ocenę zachowania. chcemy, aby nasi uczniowie odnosili sukcesy w szkole, pamię-
tajmy, że istotne jest rozumienie ich potrzeb.
etap 5. Zapoznaj uczniów z możliwymi rozwiązaniami:
" burza mózgów w zespole na temat przyczyny i sposobu IGO RADZI
rozwiązania problemu, Warto pamiętać o piramidzie potrzeb
" eliminacja słabego ogniwa (np. jeżeli uczeń ma proble- A. Maslowa. Nie tylko uczniowie mają po-
my z obsługą programu komputerowego, to rozwiąza- trzeby nauczyciele również je mają!
niem może być nauczenie go tej umiejętności).
5 kroków motywujących według IGO:
Jak motywować i dlaczego?
Krok 1. Stwórz odpowiedni klimat.
motywacja ogół procesów psychicznych pobudzających Lepiej pracuje się w atmosferze wzajemnej życzliwości,
do działania. dobrych relacji, kiedy wspieramy się, troszczymy, doce-
motywowanie kształtowanie prawidłowych postaw niamy osiągnięcia. Czyż nie miło jest nauczycielowi, jeśli
i umiejętności prowadzących do wewnętrznej motywacji koleżanka lub kolega pochwali jakieś przedsięwzięcie,
aktywności poznawczej, społecznej i samorozwoju. a nie tylko skrytykuje?
yródło: Uczenie metodą projektów,
pod red. Bogusławy Doroty Gołębniak, Warszawa 2002.
Krok 2. Poznaj lepiej ucznia.
Poznaj indywidualne potrzeby i zainteresowania, skon-
Jeśli uczeń ma problemy w domu albo jest głodny, trudno bę- centruj uwagę na sposobach skłaniania uczniów do tego,
dzie nam zmotywować go do nauki. Trzeba pamiętać, że istnie- by czuli się odpowiedzialni za własną naukę i aktywnie
34
ją czynniki od nas niezależne. Na miarę naszych możliwości się w nią zaangażowali.
35
Piramida Maslowa
Niemożliwe? Za dużo uczniów? Znam nauczycielkę, motywacja Błyskawiczna
która uczyła w sześciu różnych klasach, a dla każdej z (Metoda MB dr. Michaela V. Pantalona)
nich założyła oddzielny segregator z informacjami o " Sięgnąć w głąb siebie bo skuteczna jest jedynie we-
uczniach. wnętrzna motywacja,
" uświadomić sobie, że warto to zrobić bo to jest ważne
Krok 3. nie dawaj ani zbyt łatwych, ani zbyt trudnych dla mnie (cel osobisty),
zadań. " wyjaśnić sobie, dlaczego chcę podjąć się jakiegoś zada-
Dzięki temu uzyskasz umiarkowany poziom napięcia. nia bo najważniejsze jest, żeby tego chcieć, pragnąć,
Tutaj możesz indywidualizować pracę, wtedy uczniowie potrzebować, dążyć,
chętniej zabiorą się do wykonania zadania. " wyobrazić sobie, że już nastąpiła zmiana i zobaczyć jej
pozytywne skutki.
Krok 4. Dawaj możliwości osiągnięcia sukcesu.
Doceniaj nie tylko efekt pracy, ale też wysiłek. Stosuj in- Ćwiczenie czy zmotywuje mnie metoda MB? Oto 6
formację zwrotną; mów uczniowi, co jeszcze ma popra- pytań, które pozwalają wywrzeć natychmiastowy wpływ.
wić, a co zostało wykonane prawidłowo.
IGO RADZI
Krok 5. Stwórz przestrzeń, w której uczeń ma wpływ Ta metoda naprawdę działa! Wykorzystywali-
na rodzaj zadań, ustalenie nagród, konsekwencji. śmy ją podczas pisania tej publikacji.
Przykład: uczniowie w grupach ustalają konsekwencje
za niewywiązywanie się z ustalonych zadań. Taka listę Motywacja jest ważna nie tylko dla ucznia, ale rów-
można zapisać w kontrakcie. nież dla nauczyciela. Zdecydowanie łatwiej być opieku-
nem projektu, mając wysoką motywację do prowadzenia
Naturalny zapał do nauki występuje we wczesnym etapie
projektu.
kształcenia. Pózniej motywacja ucznia staje się bardziej
36 świadoma.
Problemy metody Miejsce
Jak podtrzymać
6 pytań na własne odpowiedzi
(lub przywrócić)
1. Dlaczego
mógłbym dokonać
motywację uczniów?
zmiany?
2. W jakim stopniu
" Systematycznie sprawdzać, co naprawdę zostało zrobione,
jestem gotowy na
" spotykać się z uczniami często, może być na krótko,
zmianę (według
" doceniać i chwalić to, co już zrobili,
skali 1 10)?
" pomagać w razie poważnych problemów,
3. Dlaczego
" informować o projekcie rodziców i zachęcić ich do
nie wybrałem
mniejszej liczby? współpracy,
" promować projekt poza szkołą, nawiązać kontakt z lo-
4. Wyobrażam
sobie, że kalnymi mediami,
nastąpiła zmiana
" zaangażować ekspertów i zewnętrznych obserwatorów,
jakie byłyby jej
" potraktować przygotowanie publicznej prezentacji jako
pozytywne skutki?
zródło motywacji,
5. Dlaczego te
" przypominać o perspektywie oceny (zaliczenia) i ter-
skutki są dla ciebie
minie ukończenia projektu,
ważne?
" oceniać i doceniać realizację poszczególnych etapów
6. Jaki jest na-
projektu,
stępny krok, jeśli
" stosować ocenianie kształtujące oceniać poszczegól-
takowy istnieje?
ne etapy pracy nad projektem.
yródło: Michael V. Pantalon, Błyskawiczne wywieranie wpływu.
Jak motywować siebie i innych do natychmiastowego działania?
Metoda sześciu kroków. GWP Gdańskie Wydawnictwo Psycholo-
37
giczne, Gdańsk 2011.
Czas dla drużyny . Działaniem wzmacniającym moty- 3. Problemowa sytuacja ma wspólne charakterystyczne
wację zespołu mogą być również celowe, krótkie prze- cechy:
rwy w pracy nad projektem wprowadzone na wniosek " jest niejasna, ma nieokreśloną strukturę,
nauczyciela lub zespołu. " często zmienia się wraz z uzyskaniem nowych
yródło: Agnieszka Mikina, Bożena Zając, Metoda projektów
informacji,
w gimnazjum. Poradnik dla nauczycieli i dyrektorów
" nie daje się łatwo rozwiązać.
gimnazjum, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2010.
Stosowanie metody nauczania przy pomocy
nauczanie metodą rozwiązywania problemów rozwiązywania problemów:
Jest to strategia edukacyjna zakładająca, że uczniowie " czyni nauczanie autentycznym (zbliża szkołę do
uczą się poprzez rozwiązywanie problemów. W tej meto- prawdziwego życia),
dzie chodzi nie tylko o rozwiązywanie problemów w na- " uczy uczniów odpowiedzialności za podejmowane de-
uczaniu i radzenie sobie z trudnościami w uczeniu się. Nie cyzje,
każde pytanie i zagadnienie omawiane na lekcji można " zwiększa autonomię uczniów i przez to motywuje ich
potraktować jako problem do rozwiązania. do zgłębiania wiedzy,
Problem istnieje wtedy, gdy po pierwsze wiadomo, co " uczy samodzielności myślenia i odwagi eksperymento-
się chce osiągnąć, a po drugie istnieją ograniczenia wania.
i przeszkody w dochodzeniu do celu.
Przykłady problemów:
najważniejsze elementy tej metody: " Jak zmniejszyć zużycie wody w domu?
1. Musimy znalezć problem lub problematyczną sytuację. " Jak pomóc uchodzcom w Polsce?
2. Problem powinien dotyczyć dziedziny (przedmiotu), " Jak zachęcić młodych ludzi do udziału w życiu publicznym?
którym się zajmujemy i jego rozwiązanie jest ważne dla
zrozumienia tej dziedziny lub poszczególnych zagad- etapy rozwiązywania problemu:
38
nień z nią związanych. " rozpoznanie i sformułowanie problemu,
" określenie przeszkód i ograniczeń, sy na grupy, każdy z tych etapów zakończony był wspól-
" wymyślenie rozwiązań, nym omówieniem wykonanego zadania oraz trudności,
" wybór i sprawdzenie rozwiązania. jakie napotkali uczniowie co pomagało im pracować,
yródło: http://lca.szkolazklasa.pl/197.xml a co przeszkadzało. Z perspektywy czasu śmiało mogę
powiedzieć, że taki sposób przygotowania uczniów do
Z pamiętnika nauczyciela
pracy tą metodą daje najlepsze efekty.
Swoją przygodę z wykorzystaniem projektów na lek-
Metoda projektu na dobre zagościła w moim cjach języka polskiego zaczęłam od wykorzystywania tej
warsztacie pracy jakieś 12 lat temu. Początki metody do pracy z lekturą szkolną. Przykładem takiego
jej stosowania nie należały do łatwych. Musiałam na- projektu może być praca z Krzyżakami . Podzieliłam
uczyć się odpowiednio opracowywać nie tylko tematy uczniów losowo na grupy, z których każda otrzymała do
projektów, ich cele, ale również wymagania dla uczniów, wykonania inne zadanie związane z czytaną lekturą. Za-
kryteria oceny, ustalać zasady pracy w grupie czy w koń- daniem grup było ukazanie życia codziennego w średnio-
cu harmonogram prac. Oprócz tego należało do niej prze- wiecznej Polsce z uwzględnieniem obyczajów rycerskich,
konać samych zainteresowanych, bez których aktywnego dnia codziennego rycerza, ważnych wydarzeń historycz-
udziału efekt końcowy jest niemożliwy do osiągnięcia, nych opisanych w powieści, ukazaniu różnic w opisie ry-
czyli uczniów. cerzy polskich i krzyżackich. W przygotowanych przez
Na początku nie było to wcale łatwe, nie wszyscy siebie prezentacjach uczniowie musieli odwoływać się do
chcieli pracować nową metodą, niektórzy w ogóle nie konkretnych wydarzeń z powieści, popierać swoje wnio-
wywiązywali się ze swoich zadań. Dlatego postanowi- ski odpowiednimi cytatami. Wybrałam ten sposób pracy,
łam przygotowywać uczniów do pracy tą metodą etapa- ponieważ przekonałam się, że dzięki niemu uczniowie
mi na początku na lekcjach języka polskiego ćwiczy- uczą się odpowiedzialności za własną naukę, samodzielno-
liśmy poszczególne etapy pracy wspólnie (gromadzenie ści i samodzielnego uczenia się, planowania i organizacji
materiałów, selekcjonowanie informacji, prezentacja pracy, zbierania i selekcjonowania informacji. A oprócz
39
efektów pracy w grupie, etc.), w różnych podziałach kla- tego zmusza ich ona do przeczytania lektury, a nie jej
opracowania. Ponadto stwarza ona uczniom wiele innych tygodniu. Tu pomocą są obowiązkowe spotkania z lidera-
możliwości, np. doskonali w nich umiejętność pracy w gru- mi zespołów, podczas których przedstawiają oni efekty
pie i prezentowania efektów swojej pracy na szerszym fo- swojej pracy, mogą dopytać się w razie pojawiających się
rum. Podobnego zdania są również sami uczniowie, którzy wątpliwości czy zgłosić trudności.
pracują ze mną tą metodą od klasy pierwszej gimnazjum Małgorzata Kociołł,
Zespół Szkół Ogólnokształcących STO w Warszawie
sami zauważają, że warto dobrze podzielić pracą, wy-
wiązywać z przydzielonych zadań w terminie, tak rozpla-
nować pracę, by każdy członek zespołu miał do wykonania Warto przeczytać
zadanie na miarę swoich możliwości. " Agnieszka Mikina, Bożena Zając, Metoda projektów
Metoda ta moim zdaniem jest także bardzo dobrym w gimnazjum. Poradnik dla nauczycieli i dyrektorów
sposobem na obserwowanie klasy przez wychowaw- gimnazjum, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2010.
cę, ponieważ stwarza możliwość bliższego poznania się " Jadwiga Aojek, Violetta Panfil, Ścieżki edukacyjne
uczniów, uczy ich odpowiedzialności nie tylko za siebie, w szkole ponadgimnazjalnej, Wydawnictwa Szkolne
ale także za innych członków zespołu. Mnie natomiast i Pedagogiczne, Warszawa 2003.
daje doskonały obraz klasy jako grupy, łatwiej jest od- " Michael V. Pantalon, Błyskawiczne wywieranie wpły-
kryć, jak dana osoba funkcjonuje w grupie; tego nie wu. Jak motywować siebie i innych do natychmiasto-
można tak dokładnie obserwować podczas zajęć lekcyj- wego działania? Metoda sześciu kroków. Gdańskie Wy-
nych, gdzie ogranicza nas czas. Natomiast spotykając się dawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2011.
z poszczególnymi grupami indywidualnie i na bieżąco " Jacek Strzemieczny, Jak organizować i prowadzić gim-
omawiając z nimi zaistniałe problemy, mogę wspólnie nazjalne projekty edukacyjne. Poradnik dla dyrekto-
z uczniami, nie narzucając im swojego zdania, próbować rów, szkolnych organizatorów i opiekunów projektów,
je rozwiązywać. Na początku tym, co zawsze sprawia Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2010.
uczniom trudności, jest przestrzeganie harmonogramu " Bogusława Dorota Gołębniak [red.], Uczenie meto-
pracy skoro mamy tyle czasu, to po co dzielić pracę dą projektów, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,
40
na etapy, przecież można wszystko wykonać w ostatnim Warszawa 2002.
7. Załączniki 5. Szczegółowe warunki realizacji projektu edukacyjne-
go określa dyrektor gimnazjum w porozumieniu z radą
Rozporządzenie ministra edukacji narodowej pedagogiczną.
z 20 sierpnia 2010 r. (fragment dotyczący projektów) 6. Kryteria oceniania zachowania ucznia gimnazjum za-
warte w ocenianiu wewnątrzszkolnym uwzględniają
Art. 21. a. udział ucznia w realizacji projektu edukacyjnego.
1. Uczniowie gimnazjum biorą udział w realizacji projek- 7. Wychowawca klasy na początku roku szkolnego, w któ-
tu edukacyjnego. rym uczniowie będą realizować projekt edukacyjny,
2. Projekt edukacyjny jest zespołowym, planowym dzia- informuje uczniów i ich rodziców (prawnych opieku-
łaniem uczniów, mającym na celu rozwiązanie kon- nów) o warunkach realizacji projektu edukacyjnego.
kretnego problemu, z zastosowaniem różnorodnych 8. Informacje o udziale ucznia w realizacji projektu edu-
metod. kacyjnego oraz temat projektu edukacyjnego wpisuje
3. Zakres tematyczny projektu edukacyjnego może doty- się na świadectwie ukończenia gimnazjum.
czyć wybranych treści nauczania określonych w pod- 9. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, uniemoż-
stawie programowej kształcenia ogólnego dla gimna- liwiających udział ucznia w realizacji projektu edu-
zjów lub wykraczać poza te treści. kacyjnego, dyrektor gimnazjum może zwolnić ucznia
4. Projekt edukacyjny jest realizowany przez zespół z realizacji projektu edukacyjnego.
uczniów pod opieką nauczyciela i obejmuje następu- 10. W przypadkach, o których mowa w ust. 9, na świadec-
jące działania: twie ukończenia gimnazjum w miejscu przeznaczonym
1) wybranie tematu projektu edukacyjnego; na wpisanie informacji o udziale ucznia w realizacji
2) określenie celów projektu edukacyjnego projektu edukacyjnego wpisuje się zwolniony albo
i zaplanowanie etapów jego realizacji; zwolniona .
3) wykonanie zaplanowanych działań;
4) publiczne przedstawienie rezultatów
41
projektu edukacyjnego.
Kontrakt na wykonanie projektu 2. Uczniowie mają obowiązek uczestniczyć w konsulta-
cjach z nauczycielem.
zawarty w dniu ......................................... 3. Uczniowie zobowiązują się do zaprezentowania pu-
między ........................................................ blicznie efektów swojej pracy.
imię i nazwisko nauczyciela 4. Nauczyciel prowadzący projekt zobowiązuje się do
prowadzenia konsultacji z uczniami w ustalonych ter-
a zespołem w składzie: minach oraz służenia uczniom pomocą w sytuacjach,
1. ............................................................... gdy zespół wykonujący projekt tego potrzebuje.
2. ...............................................................
3. ............................................................... Konsekwencje nieprzestrzegania zobowiązań:
4. ............................................................... 1. W przypadku jednorazowego niedotrzymania terminu
5. ............................................................... wykonania zadania uczeń otrzyma ustne upomnienie
6. ............................................................... od nauczyciela.
imię i nazwisko ucznia, klasa 2. Jeśli pomimo upomnienia, licznych rozmów, uczeń
nadal nie wywiązuje się z przydzielonego zadania,
Temat projektu: ......................................................................................... może zostać wykluczony z zespołu, co skutkuje oceną
Cele projektu: ............................................................................................. naganną z zachowania.
Formy realizacji projektu: ....................................................................
efekt końcowy projektu: ....................................................................... Prowadzący projekt Wykonujący projekt
Termin rozpoczęcia i zakończenia projektu: ............................... ................................. 1. ...............................
(podpis nauczyciela) 2. ...............................
na mocy niniejszego kontraktu: 3. ...............................
1. Uczniowie zobowiązują się do wykonania działań 4. ...............................
zgodnie z ustalonym harmonogramem realizacji pro- 5. ...............................
42
jektu zgodnie z założeniami zawartymi w kontrakcie. (podpisy uczniów)
Harmonogram projektu edukacyjnego
Osoby Termin wykonania
Zadania Formy realizacji Potrzebne środki
odpowiedzialne prac
43
Tabela oceny pracy projektowej
Ocena
(w skali 1-6)
Etapy realizacji
Umiejętności
numer grupy
projektu
I II III IV
Praca w grupach
" zaangażowanie wszystkich uczniów w grupie
(na podstawie obserwacji oraz
" rozwiązywanie problemów
informacji zwrotnej otrzymanej
" samoocena osiągnięć
od uczniów)
" ilość zgromadzonych materiałów
" różnorodność zródeł informacji
Zebranie i opracowanie materiałów
" sposób prezentacji (czy był ciekawy
i zrozumiały dla uczniów)
" wykorzystanie czasu prezentacji
" zainteresowanie innych uczestników
Prezentacja
" sposób mówienia (precyzja wypowiedzi,
akcentowanie)
Poprawność merytoryczna " poprawność prezentowanej treści
44
yródło: Aojek J., Panfil V., Ścieżki edukacyjne w szkole ponadgimnazjalnej, WSiP, Warszawa 2003.
Sprawozdanie z realizacji metody, zródła wykorzystane podczas realizacji
projektu: .............................................................................................
projektu edukacyjnego
.................................................................................................................
Skład zespołu:
1. .................................................................. Refleksje po zrealizowaniu projektu (Czy Waszemu ze-
2. .................................................................. społowi udało się zrealizować cele projektu? Czy jesteście zado-
3. .................................................................. woleni z pracy w zespole? Jak wyglądała współpraca w zespole?
4. .................................................................. Co Wam się podobało? Co trzeba zmienić, przystępując do re-
5. .................................................................. alizacji kolejnego projektu?):
Imię i nazwisko opiekuna: ....................................................... ..........................................................................................................
.............................................................................................................. .........................................................................................................
Temat projektu: ............................................................................... .........................................................................................................
................................................................................................................. ..........................................................................................................
................................................................................................................. .........................................................................................................
Cele projektu: ..................................................................................
................................................................................................................. 1. ..................................................................
................................................................................................................. 2. ..................................................................
Czas realizacji: ................................................................................. 3. ..................................................................
................................................................................................................. 4. ..................................................................
................................................................................................................. 5. ..................................................................
Opis przebiegu realizacji projektu edukacyjnego: ......... (podpisy uczniów)
....................................................................................................
...................................................................................................
................................................................................................... Miejscowość .................................., data .............................
45
..........................................................................................................
Scenariusze zajęć
2. Następnie wspólnie wybierzcie najlepsze waszym zda-
niem propozycje. Ustal z uczniami definicję zespołu.
na godzinę wychowawczą
3. Powiedz uczniom, że za chwilę będą pracować w 5 6
lekcja 1 zespołach. Wymyśl zadanie dla każdej grupy. Przykła-
dy: posprzątanie sali, zrobienie nowej gazetki, ustawie-
Temat: Jak wygląda praca w zespole? nie ławek do pracy zespołowej itp.
Czas: 45 min. 4. Następnie powiedz, że każdy uczeń będzie miał do
Przedmiot: godzina wychowawcza odegrania konkretną rolę. Omów krótko każdą z nich.
Realizacja podstawy programowej: nie dotyczy Rozdaj uczniom karteczki z nazwami ról. Przykłady:
Cele: lider, pesymista, leń, gaduła, optymista, krytykant,
Uczniowie: chętny do pomocy, donosiciel, lizus, kłótliwy, pieniacz.
" poznają zasady pracy zespołowej, W razie potrzeby role można dublować. Uczniowie
" rozumieją, na czym polega proces grupowy, mają ok. 15 min. na wykonanie zadania.
" doświadczają konfliktów, kryzysów i uczą się wyciągać 5. Po wykonaniu zadania poproś uczniów, by usiedli w swo-
z nich wnioski na przyszłość, ich zespołach. Zaproś ich do dzielenia się swoimi uwa-
" umieją znalezć sposoby rozwiązywania konfliktów. gami. Każdemu zespołowi zadaj następujące pytania:
metody i formy pracy: praca w małych grupach, burza " Jakie role odgrywaliście?
mózgów. " Jak się czuliście podczas pracy zespołowej?
Pojęcia kluczowe: zespół, praca zespołowa. " Co wam się podobało?
Środki dydaktyczne: karteczki z napisami ról: lider, pe- " Jakie były trudności podczas wykonywania zadania?
symista, leń, gaduła, optymista, krytykant, chętny do " Co zabralibyście do walizki , żeby wykorzystać na
pomocy, donosiciel, lizus, kłótliwy, pieniacz.
przyszłość?
Przebieg zajęć: 6. Omów krótko przebieg lekcji. Powiedz, że na następnej
1. Zapytaj uczniów, czym jest zespół. Zastosuj metodę lekcji będziecie rozmawiali na temat tego, jak dobrze
46
burzy mózgów. współpracować w grupie.
lekcja 2 3. Powiedz uczniom, że podczas pracy zespołowej wystę-
pują konflikty, kryzysy. Najważniejsze, by się ich nie
Temat: Jak dobrze współpracować w grupie? bać, nie uciekać od nich, lecz szukać sposobów na ich
Czas: 45 min. zażegnanie.
Przedmiot: godzina wychowawcza 4. Zaproponuj uczniom ćwiczenia symulacyjne, podczas
Realizacja podstawy programowej: nie dotyczy których będą pokazywać sytuacje konfliktowe, szukać
Cele: metod ich rozwiązania. Podziel uczniów na 4-6 zespo-
Uczniowie: łów. Zadanie składa się z dwóch etapów pierwszym
" poznają zasady pracy zespołowej, jest pokazanie sytuacji konfliktowej, drugi etap to szu-
" rozumieją, na czym polega proces grupowy, kanie rozwiązań. Zadaniem każdego zespołu jest ode-
" doświadczają konfliktów, kryzysów, granie scenki, w której jest pokazany konflikt. Każda
" umieją znalezć sposoby rozwiązywania konfliktów. grupa otrzymuje opis scenki. Czas na przygotowanie:
metody i formy pracy: praca w małych grupach, symu- 5 min.
lacja.
Pojęcia kluczowe: proces grupowy, konflikt. Scenka I
Środki dydaktyczne: karteczki samoprzylepne, opisy Wasz zespół zna już temat projektu edukacyjnego, który
scenek. brzmi: Co zrobić, żeby uczniowie w szkole segregowali
Przebieg zajęć: śmieci?
1. Poproś uczniów, by przypomnieli, jakie są trudności O czym ma być scenka?
podczas pracy zespołowej. Poproś, by zapisali przykła- Przygotujcie scenkę, w której pokażecie Wasze pierw-
dy konfliktów, kryzysów na karteczkach. sze spotkanie. Macie porozmawiać o swoich zaintereso-
2. Następnie przeczytaj zapisane przykłady. Spróbuj je waniach, możliwościach, poszukać pomysłów na realiza-
pogrupować. Jedna grupa może dotyczyć osobistych cję projektu.
relacji, druga niewywiązywania się z przydzielonego Na tym spotkaniu dochodzi do konfliktu. Jeden z Was
47
zadania itp. zachowuje się jak przywódca, nie zważa na opinie innych.
Scenka II Scenka IV
Wasz zespół zna już temat projektu edukacyjnego, który Wasz zespół zna już temat projektu edukacyjnego, który
brzmi: Co zrobić, żeby uczniowie w szkole segregowali brzmi: Co zrobić, żeby uczniowie w szkole segregowali
śmieci? . Udało Wam się zaplanować projekt. Jesteście śmieci? . Udało Wam się zaplanować projekt. Jesteście
w trakcie wykonywania poszczególnych zadań. w trakcie wykonywania poszczególnych zadań.
O czym ma być scenka? O czym ma być scenka?
Przygotujcie scenkę, w której pokażecie Wasze kolej- Przygotujcie scenkę, w której pokażecie spotkanie, na
ne spotkanie. Każdy z Was dzieli się tym, co zrobił. Na którym dochodzi do kryzysu w grupie. Jesteście zmęcze-
tym spotkaniu dochodzi do konfliktu. Jeden z Was mówi, ni, znużeni realizowaniem projektu. Nie macie motywa-
że nie wykonał zadania. Ci, którzy się wywiązali, są zde- cji do działania.
nerwowani.
5. Poproś zespoły o zaprezentowanie scenki. Po każ-
Scenka III dej scence zapytaj uczniów, czego dotyczy konflikt,
Wasz zespół zna już temat projektu edukacyjnego, jaka jest przyczyna. Następnie szukaj z uczniami
który brzmi: Co zrobić, żeby uczniowie w szkole se- sposobów na rozwiązanie konfliktu, kryzysu. Po-
gregowali śmieci? . Udało Wam się zaplanować pro- proś, by uczniowie pokazali w swojej scence to roz-
jekt. Jesteście w trakcie wykonywania poszczególnych wiązanie.
zadań. 6. Po odegraniu scenek omów krótko najważniejsze spra-
O czym ma być scenka? wy. Przypomnijcie wraz z uczniami, jakie są przy-
Przygotujcie scenkę, w której pokażecie na początku czyny konfliktów, kryzysów oraz jakie są sposoby ich
spotkanie dwóch osób z zespołu, które rozmawiają na te- rozwiązania. Informacje na ten temat znajdziesz w tej
mat słyszanych negatywnych opinii na swój temat. Potem publikacji. Zwróć uwagę, że konflikty są naturalnym
przychodzą pozostałe osoby z zespołu. Dochodzi do sy- procesem, który zachodzi w grupie. Ważne, by umieć
tuacji konfliktowej. Dwie osoby z zespołu mają pretensje szukać rozwiązań.
48
do pozostałych, że są obmawiane.
lekcja 3 3. Ci, którzy wykonają swoje zadanie, siadają w kręgu.
4. Kiedy wszyscy zasiądą w kręgu, zapytaj uczniów, ja-
Temat: Co mnie motywuje? kie odpowiedzi były najczęstsze. Po krótkim omówie-
Czas: 45 min. niu podaj słownikową definicję. Dodaj do listy motywy
Przedmiot: godzina wychowawcza skłaniające ucznia do nauki.
Realizacja podstawy programowej: nie dotyczy
Cele: Lista motywów skłaniających ucznia do nauki według
Uczniowie: Józefa Pietera:
" umieją powiedzieć, czym jest motywacja, 1. Wpływ sugestywny nauczyciela.
" rozumieją, co ich motywuje do uczenia się, 2. Obawa przed złą oceną.
" potrafią powiedzieć, co mogą zrobić, by zwiększyć mo- 3. Ciekawość i zainteresowanie.
tywację do uczenia się. 4. Ambicja.
metody i formy pracy: dywanik pomysłów, rysunek, dyskusja. 5. Siła nawyku.
Pojęcia kluczowe: motywacja, motywacja do uczenia się. 6. Praktyczna przydatność wiedzy.
Środki dydaktyczne: arkusze formatu A4, kredki, duży 7. Potrzeby uzyskania świadectwa szkolnego.
arkusz papieru, małe kartki samoprzylepne. 8. Motywy ideowe i światopoglądowe.
Przebieg zajęć:
1. Rozdaj uczniom kartki A4. Poproś ich, by narysowali, Rozdaj małe samoprzylepne karteczki. Zapytaj
czym jest motywacja. uczniów, co ich motywuje do uczenia się? Poproś, by
2. Następnie poproś uczniów, żeby powiesili swoje prace uczniowie zapisali odpowiedzi, a następnie przykleili do
w różnych miejscach sali. Zaproś do obejrzenia galerii tablicy.
stworzonej z ich prac. Następnie powiedz uczniom, by Przeczytaj odpowiedzi na karteczkach i spróbuj je po-
wyrazili swoje zdanie po obejrzeniu prac. Swoje opi- grupować.
nie, spostrzeżenia zapisują na dużej kartce powieszo- Na koniec zapytaj uczniów, co mogą zrobić, by zwięk-
49
nej w sali pod hasłem Motywacja to& . szyć motywację do uczenia się.
Ściągawka dla uczniów.
piej rozumieć innych. Może dzięki temu zyskasz nowych
przyjaciół?
Prawie wszystko
A więcej konkretów? Samodzielne podejmowanie decy-
o projekcie edukacyjnym
zji, planowanie i organizowanie swojej pracy, rozwiązy-
wanie problemów, rozwijanie swoich zainteresowań i pa-
Drodzy uczniowie! To ściągawka dla Was. Prawie wszyst- sji. To wszystko zyskujesz dzięki pracy zespołowej.
ko o projektach. Przeczytajcie! Projekt jest planowanym działaniem uczniów. To zna-
czy, że pod opieką nauczyciela określacie cele projektu,
1. Co to jest projekt edukacyjny? wybieracie sposoby realizacji projektu.
Projekt edukacyjny jest zespołowym, planowanym działa- Przykłady celów: Przeprowadzić ankietę wśród uczniów
niem uczniów, mającym na celu rozwiązanie konkretnego kl. II na wybrany temat.
problemu z zastosowaniem różnorodnych metod. Przykłady narzędzi: książki, Internet itp.
2. O co tu dokładnie chodzi? Projekt jest działaniem mającym na celu rozwiązanie
Rozkładamy definicję na części pierwsze. konkretnego problemu.
Projekt jest zespołowym działaniem uczniów: oznacza Jak znalezć problem do rozwiązania:
to, że nie możecie wykonać tego projektu sami. Będziecie Nauczyciel może dać Wam już gotowy temat, który będzie
pracować w zespole. O tym, jakie to będą zespoły, zade- zawierał jednocześnie problem do rozwiązania. Jeśli mu-
cyduje nauczyciel opiekun projektu. Oczywiście będą sicie sami go sformułować, to zastanówcie się, co jest dla
podczas realizacji projektu zadania, które będziecie wy- Was ważne, czym się interesujecie.
konywać samodzielnie. Nauczyciel będzie wspierał Wasze Temat projektu: Mój region.
działania. Szukacie teraz problemu do rozwiązania. Może być
Co mi daje praca zespołowa? To dobry start na przy- on sformułowany np. w postaci pytania problemowego:
50
szłość. Dzięki pracy zespołowej możesz się nauczyć le- Jak...? W jaki sposób& ? Co możemy zrobić& ?
Problem do rozwiązania: Jakie są związki mojego re- " ....................................................................................................
gionu z krajami Afryki?
Przykład celu: należy zdobyć informacje na temat hi- Sposoby na konflikty:
storii, obyczajów afrykańskich. " kompromis, czyli ustępstwo,
" konsensus, czyli szukanie trzeciego rozwiązania,
3. Jak pracować dobrze w zespole? Wskazówki. " głosowanie.
Zorganizujcie wstępne spotkanie zespołu w miłej atmosfe-
rze. Porozmawiajcie o swoich zainteresowaniach. Zróbcie Co Was czeka?
burzę mózgów pt.: Zbieramy pomysły związane z tematem " kontrakt z opiekunem projektu, otrzymacie również
projektu . Nie oceniajcie swoich pomysłów w trakcie burzy dokumentację, która jest ważna podczas realizacji pro-
mózgów. Dopiero po jej zakończeniu wspólnie zdecydujcie, jektu,
które pomysły uważacie za trafne. Ustalcie zasady współpra- " wykonywanie zaplanowanych działań,
cy w zespole, konsekwencje łamania zasad i niewywiązywa- " prezentacja projektu.
nia się z ustalonych zadań. Podzielcie się zadaniami.
5 spraw, które musicie ustalić przed
Przykładowe zasady pracy w zespole: publicznym wystąpieniem:
" mówimy komunikatem ja . (przykład komunikatu ja : 1. Co trzeba przygotować do publicznego wystąpienia?
zdenerwowało mnie Twoje zachowanie ; zamiast: je- (Może poćwiczyć dykcję, nauczyć się jakiegoś progra-
steś denerwujący ), mu komputerowego, kupić potrzebne rzeczy, np. al-
" traktujemy siebie z szacunkiem, bum?)
" jesteśmy dla siebie mili, 2. Ile czasu chcecie poświęcić na prezentację?
" oceniamy pracę i zachowania, a nie osoby, 3. W jaki sposób pokażecie efekty swojej pracy?
" jeśli się z czymś nie zgadzamy, mówimy o tym w uprzej- Wystawa, prezentacja, film?
my sposób oraz próbujemy podać inne rozwiązanie. 4. Kto wezmie udział w prezentacji?
51
" Dopiszcie też swoje zasady: 5. Jak będzie przebiegała prezentacja?
Co jeszcze warto wiedzieć? Faza czwarta: dojrzałość, faza realizowania zadań. Gru-
Fazy rozwoju grupy: pa koncentruje się na wytyczonych celach, realizuje zada-
nia według ustalonego planu. W tej fazie zbudowane jest
Faza pierwsza: formowanie, inaczej kształtowanie się już duże zaufanie, komunikacja wielostronna.
grupy. W tej fazie często pojawia się niepokój, to faza
poznawania się. Członkowie zespołu sprawdzają, co jest
dla nich wspólne, mówią o swoich pasjach, zaintereso-
waniach.
Faza druga: szturmowanie, faza konfliktu i buntu. Po-
jawiają się narzekanie, krytyka, walka o władzę. Człon-
kowie mają wspólny cel, ale każdy chce działać na swój
sposób. Nie są świadomi, że ważniejsza jest współpraca
i wzajemna komunikacja. Wywiązują się konflikty pomię-
dzy różnymi typami osobowości, powstają obozy, które
chcą przeforsować swój plan działania. W tej fazie często
dochodzi do rozpadu grupy.
Faza trzecia: normowanie, faza współdziałania i spójno-
ści. Członkowie grupy zaczynają rozwiązywać konflikty,
zaczynają się lepiej komunikować, rozumieć innych. Kon-
flikty nie wywołują lęku, tylko są traktowane jako element
rozwoju grupy. Członkowie dzielą się zadaniami, Zwięk-
sza się poczucie bezpieczeństwa w grupie.
52
Część II Projekty z edukacji globalnej
1. Dlaczego warto prowadzić ona definiowanie problemów bliskich młodzieży (do-
wolność tematyki) i realizację działań nie tylko w ławce
projekty z edukacji globalnej?
szkolnej, lecz również przy wykorzystaniu różnorodnych
form pracy i zródeł informacji (dowolność sposobów re-
Prowadzenie edukacji globalnej jest dla nauczyciela alizacji).
zarówno szansą, jak i obowiązkiem. Obowiązkiem
gdyż nowa podstawa programowa wprowadza istotne
Wyższa jakość nauczania
treści dotyczące tematyki globalnej do zakresu obo-
wiązkowego nauczania w polskich szkołach. Większość przedmiotów nauczanych w szkole musi
edukacja globalna jest równocześnie szansą, po- uwzględniać zmiany zachodzące w świecie.
nieważ pozwala przygotować młodych ludzi do wy-
zwań przyszłości takich, z których my dorośli do Nauczyciel języka polskiego nie może pominąć nowych
niedawna nie zdawaliśmy sobie sprawy: do wymogów ważnych osiągnięć literatury, a przecież coraz częściej ich
globalizacji w aspekcie gospodarczym, politycznym, autorami są twórcy pochodzący z dotychczas odległych
społecznym, kulturowym i środowiskowym. Świat, nam kręgów kulturowych. Wystarczy wspomnieć, że
w którym będą funkcjonować obecni gimnazjaliści, w ciągu ostatnich 10 lat literacką Nagrodę Nobla otrzyma-
będzie znacznie różnił się od tego, który znany jest ło aż sześciu pisarzy pochodzących z krajów globalnego
nam. Szkoła musi znalezć sposób, aby przygotować Południa (czyli Afryki, Ameryki Aacińskiej i Azji) lub też
do tego uczniów. w dalszym ciągu tam mieszkających z Chin, Trynidadu
Wprowadzona w gimnazjach metoda projektu szcze- i Tobago, RPA, Turcji, Mauritiusa i Peru. A przecież to tyl-
53
gólnie sprzyja realizacji edukacji globalnej. Umożliwia ko skromna część światowego dziedzictwa kulturowego.
Szkoła dla kobiet w miejscowości Sabga w Prowincji Północno-Zachodniej w Ka-
merunie. Jest 44 uczennic, które uczą się na trzech poziomach. Szkoła ma jedno
pomieszczenie. Zajęcia odbywają się raz w tygodniu, w niedzielę. Nauka doty-
czy głównie koranu, a nauczycielem jest miejscowy immam. Na zdjęciu widzimy
oprócz uczennic również gości z różnych krajów afrykańskich i europejskich.
54
Fot. Marcin Wojtalik, 2006 r.
Nauczyciel biologii zobowiązany jest w gimnazjum lizacja w sferze kultury, gospodarki i polityki oraz ocenić
omówić m.in. ogólnoświatowe skutki ocieplenia klimatu. jej skutki.
Jak można pominąć przy tym temacie skutki w krajach
globalnego Południa, skoro właśnie tam są odczuwalne Nauczyciel historii jest zobowiązany nauczyć młodzież
w o wiele większym stopniu niż w krajach bogatszych? oceniać pozytywne i negatywne skutki polityki kolonial-
nej z perspektywy europejskiej oraz (uwaga!) kolonizo-
Nauczyciel geografii w gimnazjum, chociaż skupia się wanych społeczności i państw. Przytłaczająca większość
przede wszystkim na geografii Polski, równocześnie powi- dostępnych obecnie opracowań obszernie opisuje perspek-
nien zgodnie z wymaganiami ogólnymi podstawy progra- tywę Europy na skutki polityki kolonialnej. Jednak jak
mowej dla geografii nauczyć młodzież identyfikowania przedstawić perspektywę kolonizowanych społeczności
związków i zależności w środowisku przyrodniczym, go- i państw? Oczywiście należy odwołać się do zródeł po-
spodarce i życiu społecznym w różnych skalach przestrzen- chodzących z Afryki, Ameryki Aacińskiej lub Azji. Nie
nych nie tylko lokalnej, regionalnej i krajowej, ale też glo- wystarczy przedstawić poglądów historyków europej-
balnej. Wdrożenie edukacji globalnej zapobiega przeoczeniu skich, tym bardziej, że w istocie ocena polityki kolonialnej
tej ostatniej, największej skali. Pomoże też w przygotowaniu przez krajach globalnego Południa jest o wiele surowsza,
ucznia do nauki w szkole ponadgimnazjalnej, gdzie tematyka niż nam się często wydaje.
globalna zajmuje bardzo istotne miejsce.
Tak więc wdrożenie edukacji globalnej może być prak-
Nauczyciel wiedzy o społeczeństwie znajdzie wśród tyczną pomocą dla nauczycieli szeregu przedmiotów
obowiązkowych tematów nauczania wprowadzenie do te- w gimnazjum w podwyższaniu jakości nauczania.
matyki globalnej. Podczas egzaminu gimnazjalnego uczeń
musi umieć porównać sytuację w państwach globalnego
Południa i globalnej Północy oraz wyjaśnić na przykła-
dach, na czym polega ich współzależność, a także odwo-
55
łując się do przykładów wskazać, na czym polega globa-
lepsze przygotowanie do życia
w warunkach globalizacji
Edukacja musi podążać z duchem czasu. Niektórych za-
wodów po prostu nie było w czasie, gdy wielu obecnych
nauczycieli było na studiach. Nie było Internetu, telefonów
komórkowych, reklam w telewizji. Podobnie obecni gim-
nazjaliści jeszcze nie wiedzą, z jakimi konkretnie wyzwa-
niami będą musieli się zmierzyć w życiu dorosłym.
Nie ulega jednak wątpliwości, że podstawowymi kom-
petencjami koniecznymi do sprawnego funkcjonowania
w życiu osobistym i zawodowym będą: umiejętności mię-
dzykulturowe (nie tylko polsko-brytyjskie, ale też polsko-
hinduskie lub nawet polsko-afrykańskie), elastyczność
i umiejętność adaptacji konieczne w związku ze zmie-
niającymi się warunkami w dobie globalizacji i postępu
technologicznego, a także umiejętność uczenia się.
W kształtowaniu wszystkich wymienionych wyżej kom-
petencji pomaga realizacja projektów z edukacji globalnej
na przykład tych zaproponowanych w niniejszej publikacji.
Alim Buba mieszka w Sabga i uczęszcza do tamtejszej szkoły dla kobiet. Nie
Niektóre niezbędne elementy umiejętności międzykulturo-
ma dzieci. Wzór na jej sukience (m.in. telefon komórkowy) to motyw używany
wych można kształtować dzięki poznaniu krajów globalne-
przez jej ród. Takie sukienki ma też wiele innych kobiet w jej wiosce. Pani Alim
wyraziła zgodę na wykorzystanie tego zdjęcia w materiałach edukacyjnych dla
go Południa. Elastyczności młodzież uczy się w działaniu;
ludzi w Polsce. Dziękujemy. Kamerun, Prowincja Pólnocno-Zachodnia, 2006 r.
56
sprzyja temu otwarta i luzna struktura projektów edukacyj-
Fot. Marcin Wojtalik
nych. Wreszcie umiejętność uczenia się można wzmacniać mieszkania z agresją, wrogością czy krótkowzrocznym
poprzez przekazanie uczniom części odpowiedzialności za egoizmem. Zespołowe rozwiązywanie problemów z edu-
ich proces uczenia się. Prezentowane przez nas propozycje kacji globalnej pomoże w kształtowaniu postaw, których
projektów są realizacją tego postulatu. wszyscy sobie życzymy u młodych ludzi.
Kształtowanie postaw
Elastyczność wymuszana przez globalizację nie może
jednak oznaczać dla młodego człowieka braku wartości
i norm. Edukacja globalna może mu pomóc w odnalezie-
niu się w chaosie poglądów, idei i stylów życia nie za-
wsze pozytywnych! z którymi przecież już teraz spotyka
się na co dzień.
Edukacja globalna sprzyja kształtowaniu postawy soli-
darności i empatii. Poznając świat z perspektywy mieszkań-
ców krajów Południa wykluczonych z wyścigu o dobrobyt,
młodzież uczy się wrażliwości na los drugiego człowieka.
Poznanie mechanizmów rządzących współczesnym świa-
tem pozwala uczniom podejmować przemyślane działania
5 grudnia 2010. Mężczyzna przechodzi obok stoiska z dekoracjami świątecznymi
i przyjmować postawę społecznie odpowiedzialną.
na ul. Ben Kiwanuka w Kampali, Uganda. W Ugandzie święta Bożego Narodze-
Praca zespołowa właściwa dla projektów edukacyj-
nia to okres radości. Ugandyjczycy, głównie chrześcijanie, kupują często w tym
świątecznym okresie nowe ubrania, napoje i jedzenie, a także ozdoby świątecz-
nych uczy też otwartości, współpracy, zaufania i od-
ne. Jest to również okres większego zarobku dla sprzedawców. W trakcie świąt
powiedzialności, czyli niezbędnych składników kapitału
wraz ze wzrostem zapotrzebowania na dobra, rosną także ich ceny. Wielu Ugan-
dyjczyków obchodzi święta Bożego Narodzenia z rodzinami na wsi. Koniec roku
społecznego. Niedostatek tego ostatniego często boleśnie
to okres ponownych spotkań z członkami rodziny.
57
odczuwamy, gdy spotykamy się w pracy czy miejscu za- Fot. Mubatsi Asinja Habati
2. Propozycje projektów
z edukacji globalnej
Stragan na targu Ver-o-Peso w Bel�m, Par�, północna Brazylia, 2011 r. Na tym
największym otwartym targowisku Ameryki Aacińskiej sprzedawane są niezli-
czone rodzaje produktów spożywczych, niektóre dostępne wyłącznie w Amazo-
nii. Na zdjęciu owoce drzewa bochenkowego, nazywane po portugalsku jaca ,
ostre papryczki i butelkowany sos tucupi, stanowiący podstawę kuchni regionu.
58
Fot. Barbara Lech
Projekt 1. " plastyki,
" wiedzy o kulturze,
Odkrywamy świat. nieznany kolorowy świat!
" historii sztuki,
Część młodych ludzi żyje z poczuciem krzywdy lub " oraz dla wychowawców,
niespełnienia. Wielu nauczycieli, szczególnie w gim- " opiekunów samorządu szkolnego,
nazjach, obserwuje, że młodzież ma pretensje do ro- " bibliotekarzy.
dziców i szkoły. młodzi ludzie czują się pokrzywdzeni
przez cały świat, gdy nie mogą zrealizować swoich aspi- Cele edukacyjne
racji i potrzeb kreowanych przez telewizję i reklamy. Uczeń:
Sprzyja to powstawaniu postawy roszczeniowej, bier- " trafnie sytuuje problemy swojego otoczenia i współcze-
ności, a czasem agresji skierowanej ku sobie lub innym. snej Polski na tle większości świata,
Niektóre ze zródeł tego problemu tkwią w braku reali- " poszerza horyzonty o wiedzę o realiach życia większo-
stycznego spojrzenia na własną sytuację życiową. W po- ści ludzi na Ziemi,
równaniu z mieszkańcami krajów globalnego Południa, " krytycznie analizuje informacje pochodzące z różno-
tzn. Afryki, Ameryki Aacińskiej i Azji, bledną wszystkie rodnych zródeł i poprawnie wyciąga wnioski,
problemy współczesnej Polski. Poznanie warunków życia " zna pojęcia kraje Południa , kraje Północy , pomoc
większości świata pozwala młodzieży znalezć nową per- rozwojowa .
spektywę na swoją sytuację. Z drugiej strony, obraz Połu-
dnia dostarcza wiele ciekawych, nowych i pozytywnych etapy realizacji i zadania
wiadomości, inspiruje do zdobywania wiedzy i odkrywa- 1. Teoretyczne zapoznanie się z zagadnieniem zróżnico-
nia świata. wania rozwoju społeczno-gospodarczego na świecie
Temat szczególnie ciekawy dla nauczycieli: i poznanie praktycznych aspektów życia 14-latków
" historii, w jednym z krajów globalnego Południa.
" geografii, 2. Dyskusja o tym, jak zmieniła się percepcja młodzieży
59
" wiedzy o społeczeństwie, o miejscu Polski w świecie po zdobyciu tejże wiedzy.
3. Badanie podstawowych faktów na temat międzyna- Fotografie wraz z opisami pozwalają polskim gimnazja-
rodowej i polskiej pomocy rozwojowej, zakończone listom poznać życie codzienne ich rówieśników w Ugan-
dyskusją młodzieży podzielonej na jej zwolenników dzie. Zestaw zdjęć został przygotowany przez fotografa
i przeciwników. W badaniu młodzież wykorzystuje róż- ugandyjskiego. Dzięki temu zdjęcia i opisy wiernie oddają
norodne zródła wymienione w punkcie zródła. rzeczywistość, dalekie są od uproszczeń i nieporozumień,
4. Wspólne przygotowanie prezentacji rezultatów projektu. które często stosują autorzy europejscy.
IGO RADZI Ś� Adam leszczyński, Polska pomoc, czyli nowe obo-
Obraz krajów globalnego Południa nie powinien wiązki, Gazeta Wyborcza portal Gazeta.pl, 16.07.2011
być jednostronny, negatywny. Taki obraz byłby h t t p : / / w y b o r c z a . p l / p r e z y d e n c j a -
niezgodny z rzeczywistością. Zagadnieniu temu poświę- 2011/1,111636,9958402,Polska_pomoc__czyli_nowe_
cony jest kolejny temat projektu edukacyjnego ( Czy obowiazki.html
zdjęcia mogą skrzywdzić ).
Ś� Solidarność międzynarodowa
yródła dla myślących, Instytut Global-
nej Odpowiedzialności, War-
Ś� Katarzyna Czaplicka, Zróżnicowanie rozwoju spo- szawa 2010
łeczno-gospodarczego, Ośrodek Rozwoju Edukacji, http://www.igo.org.pl/download/
Warszawa 2010 IGO_solidarnosc-miedzynarodo-
http://www.ore.edu.pl/index.php?option=com_phocadownl- wa-dla-myslacych.pdf
oad&view=category&download=167:zrnicowanie-rozwoju-
spoeczno-gospodarczego&id=9:edukacja-obywatelska
Ś� Zestaw zdjęć 14-latków w Ugandzie, Instytut Global-
nej Odpowiedzialności, Warszawa 2011
60
www.silnepoludnie.pl
Globalne Południe to większość świata czyli wszystkie kraje Podstawowe fakty
poza Europą, Ameryką Północną i kilkoma innymi państwami " Kraje globalnego Południa stanowią większość świata:
bogatymi. Kraje Południa zajmują większość powierzchni świa- według liczby ludności, liczby krajów i ich powierzchni,
ta, liczebnie górują nad krajami uprzemysłowionymi. " Polska zalicza się do globalnej Północy. Nasz kraj zaj-
muje 41. miejsce w rankingu 170 krajów uszeregowa-
Ś� Robert Stefanicki, Miękka siła pieniądza, Tygodnik nych według wskaznika rozwoju społecznego (HDI),
Powszechny , 23.06.2009 " raport na temat rozwoju społecznego publikuje cy-
http://tygodnik.onet.pl/1,28967,druk.html klicznie Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwo-
W artykule tym autor przedstawia bez upiększeń moty- ju (UNDP), a jednym z autorów koncepcji wskaznika
wy skłaniające kraje bogate do udzielania oficjalnej pomocy HDI jest Amartya Sen, indyjski ekonomista nagrodzo-
rozwojowej. Tekst ten, w połączeniu z poprzednim (Solidar- ny w 1998 r. Nagrodą Nobla,
ność międzynarodowa dla myślących), to świetny impuls do " co roku Polska przeznacza z budżetu ponad miliard
kształtowania umiejętności krytycznego myślenia. złotych. To ogromna suma, lecz stanowi tylko 0,08 %
(mniej niż jeden promil czyli jedna tysięczna) produk-
Ś� Polacy o pomocy rozwojowej. Wyniki badania TNS tu krajowego brutto (PKB) naszego kraju,
OBOP dla Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Warsza- " ponad trzy czwarte (79 %) Polaków jest zdania, że nasz kraj
wa 2010 powinien wspomagać rozwój państw słabiej rozwiniętych,
http://www.polskapomoc.gov.pl/Badania,opinii,publicz- " przeciętnie Polacy uważają, że państw biedniejszych
nej,128.html (aby pobrać raport należy kliknąć na Po- od Polski jest na świecie 85. Tylko nieco więcej niż co
bierz najnowsze Badanie opinii publicznej 2010 ) piąty (22 %) Polak uważa, że państw biedniejszych od
Polski jest powyżej stu, czyli realistycznie postrzega sy-
Ś� Kodeks w sprawie obrazów i wiadomości dotyczą- tuację naszego kraju,
cych krajów Południa " zdaniem respondentów, Polska powinna przede wszyst-
http://igo.org.pl/pobierz/kodeks-w-sprawie-obrazo- kim pomagać krajom Afryki tak uważa ponad połowa
61
w-i wiadomosci-dot-krajow-poludnia.pdf badanych (52 %).
Kryteria oceny merytorycznej Współpraca z IGO
Oceń pracę uczniów według następujących kryteriów. " Wszystkie linki podane w tej publikacji znajdują się
Uczniowie: na stronie IGO (www.igo.org.pl). Skorzystaj z niej, aby
" wykorzystali wszystkie materiały zaproponowane łatwo dotrzeć do każdego ze zródeł bez żmudnego
w punkcie zródła, wpisywania adresów w przeglądarce internetowej.
" zaprezentowali zarówno pozytywne, jak i negatywne Wszystkie teksty możesz od razu wydrukować lub za-
informacje o życiu w krajach Południa, chować na dysku komputera,
" jeśli prezentowali kraje Afryki, wśród pozytywnych " IGO wydał szereg publikacji o krajach globalnego
aspektów potrafili wymienić nie tylko piękną przyro- Południa i prowadzi stałe programy z edukacji roz-
dę i radosnych ludzi , co świadczy o tym, że faktycz- wojowej/globalnej. Jeśli zainteresował Cię ten temat,
nie dowiedzieli się czegoś o tych krajach, czego wcze- skorzystaj z dodatkowych publikacji dostępnych na
śniej nie wiedzieli, stronie internetowej www.igo.org.pl.
" wymienili pozytywne i negatywne aspekty pomocy
rozwojowej na podstawie zródeł (a nie na podstawie
obiegowych opinii),
" w prezentacji rezultatów projektu przestrzegają zasad
rzetelnego informowania o krajach Południa (por. Ko-
deks w sprawie obrazów i wiadomości dotyczących
krajów Południa).
62
Projekt 2. uczniowie starają się zainteresować innych Afryką lub zachę-
cić ich do uczestnictwa w akcjach pomocy. Co należy zrobić,
Czy zdjęcia mogą skrzywdzić?
aby działając w dobrej wierze nikogo nie skrzywdzić?
Reporterskie relacje z Afryki są wyrwane z kontekstu i przez
to zupełnie niezrozumiałe. Trzeci Świat pokazuje się nam od Temat szczególnie ciekawy dla nauczycieli:
strony horroru, potworności. (& ) Takie uogólnienia są fał- " wiedzy o społeczeństwie,
szem, zaprawionym w dodatku rasistowskim podtekstem . " plastyki, historii sztuki,
Ryszard Kapuściński " wiedzy o kulturze,
" prowadzących zajęcia artystyczne,
Zdjęcia coraz częściej towarzyszą człowiekowi od " oraz dla wychowawców,
dziecka. Rozpowszechnienie telefonów komórkowych " opiekunów samorządu szkolnego,
z aparatem fotograficznym umożliwiło robienie zdjęć " bibliotekarzy.
każdemu i o każdej porze. Równocześnie upośledzeniu
ulega wrażliwość na drugiego człowieka i jego godność. Cele edukacyjne
Konsekwencją tego procesu jest m.in. seksting, czyli Uczeń:
wysyłanie przez telefon lub publikowanie w Internecie " krytycznie analizuje przekazy medialne, ocenia ich rze-
nagich zdjęć przyznaje się do tego 20 % nastolatków telność,
w Stanach Zjednoczonych, a i w Polsce media donoszą " zna zasady Kodeksu w sprawie obrazów i wiadomości
o nasilaniu się tego problemu. dotyczących krajów Południa,
Bezrefleksyjne publikowanie szokujących zdjęć niesie ze " wyjaśnia, dlaczego szokujące zdjęcia i jednostronne in-
sobą negatywne skutki również w innych aspektach. Polskie formacje mogą skrzywdzić osoby, których dotyczą.
media wyrządzają wiele szkody ludziom w krajach afrykań-
skich, gdy publikują fotografie ludzi umierających z głodu, nie etapy realizacji i zadania
chroniąc ich godności i intymności w obliczu tragedii. Zda- 1. Sprawdzenie w wyszukiwarce internetowej, jakie zdję-
63
rza się, że również w szkole popełnia się ten sam błąd, gdy cia pojawiają się po wpisaniu hasła głód w Afryce .
2. Porównanie wyników ww. wyszukiwania ze zdjęciami andyjska tragedia dotyczy mniej niż jednej setnej ludno-
publikowanymi na stronach międzynarodowych orga- ści Afryki. Większość z 52 afrykańskich państw, mimo ich
nizacji humanitarnych: ActionAid, Oxfam, Save the nędzy, należy uznać za stabilne. Afryka jest kontynentem
Children, Plan International. Wyciągnięcie wniosków. zróżnicowanym tak samo jak Europa.
3. Dyskusja na temat Kodeksu w sprawie obrazów i wia- Protestowalibyśmy, gdyby na nasz kontynent spoglą-
domości dotyczących krajów Południa. dano wyłącznie przez pryzmat wojny bałkańskiej, tyra-
4. Zespołowe opracowanie planu wdrożenia Kodeksu nii hitlerowskiej czy stalinowskiej. Nie widzimy jednak
w szkole. nic zdrożnego, by całą Afrykę utożsamiać z ruandyjskimi
5. Publiczna prezentacja rezultatów projektu. rzeziami czy dyktatorami takimi jak Idi Amin Dada czy
Jean-Bedel Bokassa. Takie uogólnienia są fałszem, zapra-
yródła wionym w dodatku rasistowskim podtekstem.
Ryszard Kapuściński o sytuacji w Afryce po konflikcie Ś� Kodeks w sprawie obrazów i wiadomości dotyczą-
Tutsi i Hutu, Gazeta Wyborcza portal Gazeta.pl, cych krajów Południa http://igo.org.pl/pobierz/kodeks-w-
18.10.2001. sprawie-obrazow-i-wiadomosci-
http://serwisy.gazeta.pl/kapuscinski/1,23084,449562.html dot-krajow-poludnia.pdf
Reporterskie relacje z Afryki są wyrwane z kontekstu
i przez to zupełnie niezrozumiałe. Trzeci Świat pokazuje Ś� Dorota Gadzinowska, Ga-
się nam od strony horroru, potworności, a więc z takiej briela lipska, Kordian Kocha-
strony, którą można efektownie sfotografować. Nikt nie nowicz, marcin Wojtalik, Jak
stara się zrozumieć, a potem wyjaśnić, dlaczego raptem mówić o większości świata. Jak
milion ludzi rusza w desperacką wędrówkę. Dokonuje się rzetelnie informować o krajach
niedopuszczalnych uogólnień, które umacniają tylko ste- globalnego Południa, Instytut
reotyp Afryki jako kontynentu barbarzyńców. A przecież Globalnej Odpowiedzialności, War-
64
Ruanda, Zair czy Liberia są przypadkiem skrajnym. Ru- szawa 2008
http://www.igo.org.pl/download/jak-mowic-o-wiekszosci- Zbyt często działo się tak, że o Afryce i Afrykanach moż-
swiata_poradnik-igo.pdf na było mówić wszystko mówi Mamadou Diouf, jeden
z trzech członków Komitetu Rzeczniowskiego Afrykań-
Ś� marcin Wojtalik, Edukacja globalna odkryć na skiej Społeczności w Polsce. Osoby publiczne, politycy,
nowo rzetelność w opisywaniu krajów Południa, Ośro- dziennikarze nierzadko wypowiadają się w sposób nie-
dek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2010 rzetelny i nieprawdziwy. Sprzyja to nie tylko utrwalaniu
http://www.ore.edu.pl/index.php?option=com_phoc- krzywdzących stereotypów, ale prowadzi też do postrze-
adownload&view=category&download=168:rzetelne- gania nas, Afrykanów, w pogardliwy sposób. Dzięki komi-
przekazywanie-wiedzy&id=9:edukacja-obywatelska tetowi będziemy mogli w sposób oficjalny domagać się
sprostowania bądz przeprosin, jeżeli w przestrzeni pu-
Ś� Binyavanga Wainaina, Jak (nie)pisać o Afryce, Pol- blicznej pojawią się obrazliwe opinie pod adresem naszej
skie Centrum Studiów Afrykanistycznych, 2011 społeczności.
http://files.africanstudies.webnode.com/200000571-
f36a1003fc/Jak_(nie)pisac_o_Afryce.pdf
Autor jest kenijskim pisarzem i dziennikarzem, zdo-
bywcą nagrody Caine Prize.
Ś� Afryka.org cykl artykułów o wizerunku Afryki w pol-
skich mediach, 2010-2011
http://afryka.org/index.php?SiteSearch=monitoringmedi-
%F3w
65
Studium przypadku: list do redakcji jednej 1. Czytelnicy mają prawo wiedzieć, jak jest naprawdę.
z największych gazet w Polsce 2. Szokujące zdjęcia sprawiają, że ludzie sięgną do port-
feli.
Szanowni Państwo, 3. Takie zdjęcia dobrze się sprzedają.
Piszę do Państwa głęboko poruszona zestawem zdjęć, Odpowiadając na pierwszy argument nie każdą
który znajduje się na Państwa stronie internetowej prawdę trzeba pokazać w sposób najbardziej dosłowny
jako ilustracja (opatrzona hasłem Zobacz wstrząsające i prosty. Nawet o bardzo trudnych rzeczach, takich jak
zdjęcia z głodującej Somalii ) do tekstu o klęsce głodu głód, choroba, wojna można mówić w sposób, który nie
w Afryce Wschodniej (07.2011). narusza godności osób dotkniętych danym problemem.
Chciałabym zaapelować do Państwa o usunięcie tych szo- Gdyby moja 10-miesięczna dziś córeczka zmarła, nie
kujących obrazów oraz, na przyszłość, o więcej wrażliwości chciałabym, żeby jakiś fotograf wycelował mi obiektyw
w wybieraniu oprawy wizualnej do tak delikatnych tematów. w twarz, nie chciałabym, żeby moje nagie, chore dziecko
Jestem matką niespełna rocznej córeczki, pracowałam było oglądane w tysiącach domów i biur. Oglądając te
w Tanzanii oraz Ghanie, obecnie współtworzę Instytut zdjęcia, czułam się jak intruz oglądający czyjąś ogromną
Globalnej Odpowiedzialności, organizację pozarządową, tragedię z zacisza bezpiecznego biura.
której misją jest usuwanie przyczyn niesprawiedliwo- Zszokowani czytelnicy chętniej dokonają wpłaty na
ści, zmiana mechanizmów dotyczących rozwoju, oparcie konto organizacji humanitarnej pewnie badania po-
współpracy rozwojowej na priorytetach ludzi z krajów twierdzą taką zależność. Problem w tym, że na tym się
Południa oraz szerzenie w Polsce odpowiedzialności glo- skończy. Szok powoduje dysonans i potrzebę szybkiej
balnej i współzależności w duchu partycypacji i równości. jego likwidacji, np. wpłaty na konto. W tym momencie
Zastanawiając się, w jaki sposób można usprawie- czujemy się lepiej i nie musimy już zajmować się tym
dliwić pokazywanie całemu światu zdjęcia matki, która problemem. Takie uczucia i takie działania nie budują
opłakuje zmarłe przed chwilą dziecko lub nagich, wychu- zrozumienia skomplikowanego problemu, którego wyni-
dzonych, bardzo chorych dzieci przyszły mi do głowy na- kiem jest głód, ani postawy solidarności. Szok bazuje na
66
stępujące argumenty: litości i współczuciu. Wpłata pieniędzy pomoże doraznie,
ale nie doprowadzi do systemowej zmiany koniecznej do W ciągu dwóch godzin od wysłania tego maila przyszła
tego, żeby takie tragedie już się nie wydarzały. odpowiedz od redakcji z zaproszeniem do dyskusji na ten
Z argumentem finansowym trudno się kłócić pracując temat. Podczas osobistego spotkania omówione zostały
w organizacji non-profit. Mam tylko nadzieję, że poczu- sposoby bardziej rzetelnego przedstawiania wizerunku
cie misji mediów w przede wszystkim rzetelnym informo- krajów Południa przez redakcję.
waniu, a nie tylko dostarczaniu sensacji ludziom przewa-
ży w przyszłych decyzjach dotyczących wyboru tematyki, Kryteria oceny merytorycznej
sposobu jej przedstawienia i zilustrowania. Oceń pracę uczniów według następujących kryteriów.
W Instytucie Globalnej Odpowiedzialności od lat pro- Uczniowie:
mujemy Kodeks w sprawie obrazów i wiadomości dotyczą- " wykorzystali wszystkie materiały zaproponowane
cych krajów Południa gotowe narzędzie stworzone przez w punkcie zródła,
organizacje pozarządowe działające w tematyce globalne- " podali konkretne przykłady rzetelnych i nierzetelnych
go rozwoju celem zapewnienia poszanowania praw miesz- przekazów medialnych dotyczących krajów Południa,
kańców krajów globalnego Południa. Zachęcam do zapo- " w prezentacji odwołali się zarówno do autorów pol-
znania się, może będzie dla Państwa inspiracją. skich, jak i pochodzących z krajów Południa,
Jeśli macie Państwo czas i ochotę, chętnie spotkamy " w prezentacji rezultatów projektu przestrzegają zasad
się i porozmawiamy na temat różnych sposobów przed- rzetelnego informowania o krajach Południa (por. Ko-
stawiania mieszkańców krajów globalnego Południa i wy- deks w sprawie obrazów i wiadomości dotyczących
zwań, które się z tym wiążą. krajów Południa).
Z pozdrowieniami,
67
Współpraca z IGO
" Wszystkie linki podane w tej publikacji znajdują się
na stronie IGO (www.igo.org.pl). Skorzystaj z niej, aby
łatwo dotrzeć do każdego ze zródeł bez żmudnego
wpisywania adresów w przeglądarce internetowej.
Wszystkie teksty możesz od razu wydrukować lub za-
chować na dysku komputera,
" IGO od kilku lat angażuje w promocję rzetelnego
informowania w Polsce o krajach Południa. Jeśli
natkniesz się na rażące złamanie zasad Kodeksu
w sprawie obrazów i wiadomości dotyczących kra-
jów Południa, poinformuj nas o tym, pisząc na adres
kodeks@igo.org.pl.
Wizyta przedstawicieli IGO w miejscowości Kakindu w regionie Mityana w Ugan-
dzie. W Kakindu istnieje kilkadziesiąt grup rolników, których połączenie zaowo-
cowało powstaniem Stowarzyszenia F3A (Farmers Famine Fight Association). Na
zdjęciu koordynator Stowarzyszenia F3A - Joseph Magezi i Kordian Kochanowicz.
68
Fot. Agnieszka Kochanowicz, 2009 r.
Projekt 3. Temat szczególnie ciekawy dla:
" nauczycieli wiedzy o społeczeństwie,
Przejrzystość pomaga!
" wychowawców,
Gdzie zaczyna się tajemnica, kończy się sprawiedliwość . " opiekunów samorządu szkolnego,
Edmund Burke " bibliotekarzy.
Przejrzystość życia publicznego jest warunkiem Cele edukacyjne
sprawności państwa. Wszystkim nam będzie się Uczeń:
żyło lepiej, jeśli działania urzędów będą jawne, " samodzielnie zbiera, weryfikuje i krytycznie interpretu-
a każdy obywatel będzie miał dostęp do informacji je informacje przy wykorzystaniu różnorodnych zródeł,
publicznej. Świadomość tego zagadnienia pomoże " jest bardziej przygotowany do świadomego uczestnictwa
młodym ludziom w podejmowaniu lepszych wybo- w życiu publicznym dzięki zaznajomieniu się z pojęciem
rów, gdy będą aktywnie uczestniczyć w życiu oby- przejrzystości i dostępu do informacji publicznej.
watelskim.
Przejrzystość działań polskich władz może również etapy realizacji i zadania
pomóc w niesieniu skuteczniejszej pomocy krajom glo- 1. Zebranie informacji na temat przejrzystości (słownik,
balnego Południa (tzw. krajom rozwijającym się). Ubó- konstytucja).
stwo na świecie utrzymuje się m.in. dlatego, że pomoc 2. Dyskusja mająca na celu wypracowanie własnego rozu-
dla krajów rozwiniętych gospodarczo dla krajów uboż- mienia tego pojęcia.
szych (w Afryce, Ameryce i Azji) nie zawsze jest sku- 3. Zapoznanie się z pojęciami kraje Południa i pomoc
teczna. Jednym z podstawowych warunków skuteczności rozwojowa oraz podstawowymi informacjami o pol-
pomocy jest jej przejrzystość. Gdy pieniądze są marno- skiej pomocy rozwojowej.
wane, obywatele tych krajów nie mogą skutecznie egze- 4. Krytyczna weryfikacja informacji o przejrzystości po-
kwować odpowiedzialności od swoich władz i od pań- mocy rozwojowej przy wykorzystaniu wszystkich
69
stw-darczyńców. zródeł wyszczególnionych w punkcie zródła.
5. Dyskusja i przygotowanie planu prezentacji. Podział ról. " Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może
6. Przeprowadzenie publicznej prezentacji rezultatów projektu. nastąpić wyłącznie ze względu na określone w usta-
wach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów
IGO RADZI gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego,
Jeśli uczniom starczy czasu, mogą też dowiedzieć bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego
się, jak zdobyć informacje o działaniach samo- państwa. (...)
rządu w Waszej okolicy i najwyższych urzędów rządowych.
Warto przy tym wykorzystać nie tylko oficjalne strony inter- Ś� Ustawa o dostępie do informacji publicznej z dnia
netowe, ale też Biuletyn Informacji Publicznej i stenogramy 6 września 2001 r., Dz.U. 01.112.1198, http://isip.sejm.
z posiedzeń organów pochodzących z wyborów. gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20011121198
yródła Ś� Strona internetowa Polska Pomoc, www.polskapo-
moc.gov.pl
Ś� Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwiet- Oficjalna strona polskiej pomocy rozwojowej prowadzonej
nia 1997 r., http://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/polski/ przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych.
kon1.htm
Ś� monika Kołątaj, Światowa mapa drogowa pomocy
Art. 61. rozwojowej, Rzeczpospolita, 15.10.2009, http://www.rp.pl/
" Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o dzia- artykul/378002_Swiatowa_mapa_drogowa__pomocy_
łalności organów władzy publicznej oraz osób pełnią- rozwojowej.html
cych funkcje publiczne. (...)
" Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do Im więcej pieniędzy bogate kraje Północy wpompowują
dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych or- w rozmaite przedsięwzięcia mające na celu pomoc miesz-
ganów władzy publicznej pochodzących z powszechnych kańcom krajów biednego Południa, tym bardziej narażają
70
wyborów, z możliwością rejestracji dzwięku lub obrazu. się na kpiny, drwiny i pośmiewisko.
Bogaty Zachód stracił w oczach biednego Południa Ś� Film animowany pt. Niech pomoc będzie przejrzy-
resztki wiarygodności. Coraz częściej stawiane jest pyta- sta (ang. Make Aid Transparent), Publish What You
nie: kto komu pomaga bogaci z Północy biednym z Po- Fund, 2011, http://www.makeaidtransparent.org
łudnia czy biedni z Północy bogatym z Południa? Wszyst-
kiemu winien jest brak jasnych informacji.
Artykuł zawiera konkretne przykłady z Mali i Rwan-
dy, które pokazują problemy, z którymi kraje te stykają
się z powodu braku przejrzystości działań pomocowych
ze strony krajów bogatych.
Ś� List LEAT z Tanzanii do polskiego MSZ, Globalna Pół-
noc Globalne Południe. Tanzania, nr 2, s. 40, http://www.
igo.org.pl/download/kwartalnik_nr2_2009-04-02.pdf
IGO RADZI
List tanzańskiej organizacji prawników, w którym zadaje Ten krótki film animowany jest dostępny rów-
pytania na temat polskiej pomocy dla tego kraju we Afry- nież w wersji angielskiej. To świetna okazja,
ce Wschodniej i zwraca uwagę na potrzebę przejrzystości aby włączyć do współpracy anglistów w Wa-
pomocy. szej szkole.
Ś� Polska pomoc zagraniczna 2007. Raport z monitoringu
przeprowadzonego przez organizacje pozarządowe, Gru-
pa Zagranica, Warszawa-Szczecin 2008, s. 25, http://www.
igo.org.pl/download/Raport_Polska_Pomoc_Zagranicz-
71
na_2007.pdf
Jawność i dostępność informacji o polskiej pomocy może Podstawowe fakty
wpłynąć pozytywnie zarówno na jakość pomocy czyli sku- " Przejrzystość działań władzy publicznej (urzędów rzą-
teczną realizację jej celów jak i na zrozumienie tematyki dowych, samorządowych) jest zagwarantowana w Kon-
rozwojowej wśród obywateli, a co za tym idzie na szersze stytucji RP z 1997 r. (art. 61),
poparcie społeczne dla jej wzrostu w przyszłości. (...) " Ustawa o dostępie do informacji publicznej z 2001 r.
Konsultacje z organizacjami z krajów-biorców [po- dokładnie określa prawa obywateli w tej sprawie i obo-
mocy] mogłyby odegrać istotną rolę w każdym z nich. wiązujące procedury,
W państwach, gdzie władze współpracują z organizacjami " po przystąpieniu do Unii Europejskiej Polska znacznie
społecznymi i umożliwiają im uczestnictwo w formuło- zwiększyła Oficjalną Pomoc Rozwojową dla krajów
waniu krajowych strategii, konsultacje ze strony polskiej uboższych. Obecnie przeznacza na ten cel ponad mi-
znacznie poprawiłyby jakość identyfikacji potrzeb i po- liard złotych rocznie,
tencjalnych kierunków wsparcia. Natomiast w krajach, " pomimo że oficjalnej pomocy rozwojowej udzielają rzą-
które ograniczają udział lokalnych organizacji pozarzą- dy, przede wszystkim tych najbardziej rozwiniętych, na
dowych w formułowaniu polityk niezależnie od tego, świecie nie istnieje żadne powszechne zródło informa-
czy odbywa się to z powodów politycznych, czy słabości cji o szczegółach działań pomocowych i przekazywa-
państwa konsultowanie przez Polskę obszarów i form nych kwot. Największy tego typu system, prowadzony
wsparcia przyczyniałoby się do wzmocnienia tamtejszego przez Komitet Pomocy Rozwojowej w ramach Organi-
społeczeństwa obywatelskiego. zacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) ma
charakter przede wszystkim statystyczny i nie pozwa-
la krajom uboższym na planowanie swojego rozwoju
Ś� Kodeks w sprawie obrazów i wiadomości doty- w oparciu o te informacje,
czących krajów Południa, http://igo.org.pl/pobierz/ " w 2008 r. została powołana Międzynarodowa Inicjatywa na
kodeks-w-sprawie-obrazow-i-wiadomosci-dot-krajow- rzecz Przejrzystości Pomocy (ang. skrót IATI). Każdy kraj,
poludnia.pdf również Polska, może do niej przystąpić i w ten sposób przy-
72
czynić się do zwiększenia skuteczności pomocy rozwojowej,
" informacje o polskiej pomocy rozwojowej znajdują się Współpraca z IGO
na stronie www.polskapomoc.gov.pl, " Wszystkie linki podane w tej publikacji znajdują się
" organizacje pozarządowe przygotowują co roku nie- na stronie IGO (www.igo.org.pl). Skorzystaj z niej, aby
zależny raport o polskiej pomocy. Kolejne edycje tego łatwo dotrzeć do każdego ze zródeł bez żmudnego
raportu można znalezć m.in. na stronie www.igo.org.pl/ wpisywania adresów w przeglądarce internetowej.
publikacje/nasze-publikacje. Wszystkie teksty możesz od razu wydrukować lub za-
chować na dysku komputera,
Kryteria oceny merytorycznej " IGO prowadzi akcje na rzecz przejrzystości mię-
Oceń pracę uczniów według następujących kryteriów. dzynarodowej i polskiej pomocy rozwojowej. Wejdz
Uczniowie: do działu Możesz pomóc, aby dowiedzieć się więcej
" wykorzystali wszystkie materiały zaproponowane o możliwościach współpracy z IGO.
w punkcie zródła,
" wykorzystali materiały zarówno polskie, jak i obcoję-
zyczne,
" przedstawili związek pomiędzy przejrzystością infor-
macji o pomocy a skutecznością pomocy,
" poprawnie posługują się pojęciem kraje globalnego
Południa , pomoc rozwojowa , przejrzystość ,
" w prezentacji rezultatów projektu przestrzegają zasad
rzetelnego informowania o krajach Południa (por. Ko-
deks w sprawie obrazów i wiadomości dotyczących
krajów Południa).
73
Projekt 4.
Każdy chciałby być na swoim mieć zapewnione do-
bre warunki życia, bezpieczeństwo i względną autonomię
Być na swoim
od woli innych ludzi. Gimnazjalista chce mieć swój wła-
sny pokój w mieszkaniu czy domu rodziców. Dorosły po-
dobnie jeśli nie ma własnego kąta, marzy o nim. Jeśli
nie ma pieniędzy, często bierze kredyt. Pragnienie bycia
na swoim może się też brać z chęci podjęcia działalno-
ści gospodarczej; własne mieszkanie, firma czy gospodar-
stwo rolne są sposobami zarabiania na utrzymanie.
Na swoim chcą też być miliony ubogich rolników
w krajach globalnego Południa, tj. Afryce, Ameryce Aa-
cińskiej i Azji. Jednak bardzo często muszą oni walczyć
nie tyle o lepszy byt w przyszłości, lecz o to, żeby nie
odebrano im tego, co już mają. Ogromne inwestycje kra-
jów bogatych w krajach biednych skutkują pogorszeniem
warunków życia ludzi najuboższych, wygnaniem ich
z domostw, pozbawieniem środków do życia. Zawłasz-
czania ziemi, które jest drastycznym pogwałceniem
praw człowieka, dokonują głównie korporacje z krajów
15 pazdziernika 2011 r. Instytut Globalnej Odpowiedzialności zorganizował
zamożnych. Kierując się chęcią zysku, wykupują one
w Warszawie happening przeciwko zawłaszczaniu ziemi w krajach globalnego
najczęściej za bezcen ogromne tereny w krajach ubo-
Południa. Wolontariusze i zwolennicy organizacji pojawili się na ulicy Nowy
Świat przebrani za drobnych rolników oraz przedstawicieli wielkiego Biznesu,
gich i przeznaczają na przemysłową produkcję agropaliw
który w symboliczny sposób próbował odebrać im ziemię. Przechodznie mieli
i uprawę innych roślin.
okazję zapoznać się z postulatami zgłaszanymi przez organizacje społeczeństwa
obywatelskiego i zrzeszającymi rolników, a także dowiedzieć się, że nie wszyst-
Polska mogłaby skutecznie przeciwdziałać tym prakty-
kie inwestycje są dobre dla społeczności lokalnych.
74
Fot. Instytut Globalnej Odpowiedzialności kom, gdyż jako kraj członkowski Unii Europejskiej (UE)
i Światowej Organizacji Handlu (WTO) ma wpływ na etapy realizacji i zadania
decyzje tych gremiów. UE podpisuje umowy gospodar- 1. Burza mózgów na temat tego, dlaczego ludzie chcą być
cze z krajami Południa, a WTO ustala zasady światowego na swoim .
handlu, ułatwiające m.in. zawłaszczanie ziemi. Któż by 2. Zebranie informacji o wpływie inwestycji w ziemię
pomyślał, że te dwie zacne organizacje pozbawiają ubo- rolną na sytuację życiową mieszkańców krajów Połu-
gich ludzi prawa do bycia na swoim ! dnia.
3. Poszukiwanie rozwiązań obecnej sytuacji.
Temat szczególnie ciekawy dla nauczycieli: 4. Zespołowe przygotowanie prezentacji rezultatów pro-
" wiedzy o społeczeństwie, jektu.
" historii,
" geografii, yródła
" oraz dla wychowawców, Ś� Świat na sprzedaż. Zestaw scenariuszy dla gimna-
" opiekunów samorządu szkolnego, zjum na temat zawłaszczania ziemi w krajach global-
" bibliotekarzy. nego Południa, Instytut Globalnej Odpowiedzialności,
Warszawa 2011
Cele edukacyjne
Uczeń:
" przejawia empatię i solidarność w stosunku do ubogich
rolników w krajach globalnego Południa,
" wyjaśnia związek pomiędzy inwestycjami korporacji i rzą-
dów krajów bogatych w ziemię rolną w krajach Południa
a możliwościami życiowymi ubogich rolników,
" formułuje wnioski dotyczące pożądanych działań zmie-
rzających do poszanowania praw człowieka i poprawy
75
sytuacji mieszkańców krajów Południa.
Ś� Jemy! A kto płaci?, Instytut Ś� Nowa kolonizacja? Bogate kraje wykupują ziemię
Globalnej Odpowiedzialności, w biednych, Gazeta Wyborcza za Polską Agencją Pra-
Warszawa 2010, http://www.igo. sową, 22.11.2008,
org.pl/download/IGO_jemy_a_ h t t p : / / w i a d o m o s c i . g a z e t a . p l / W i a d o m o s c i
kto_placi.pdf /1,80708,5978762,Nowa_kolonizacja__Bogate_kraje_
wykupuja_ziemie_w_biednych.html
Publikacja ta zawiera zestaw
scenariuszy dla gimnazjum na Drobni rolnicy już teraz są poszkodowani. Ludzie bez
temat konsumpcji w Polsce i su- mocnych praw do własności ziemskiej muszą liczyć się
werenności żywnościowej w kra- z rugowaniem ich z ziemi zauważa Alex Evans z nowo-
jach globalnego Południa. Znaj- jorskiego ośrodka Centre on International Cooperation.
dują się w niej dwa fragmenty związane z problematyką Z kolei Steve Wiggins z organizacji ODI (Overseas De-
zawłaszczania ziemi: velopment Institute) nie wyklucza, iż zagraniczni inwe-
" ziemia zbyt cenna, by ją rabować scenariusz lekcji storzy spotkają się z wrogością ze strony miejscowej
zgodny z podstawą programową wiedzy o społeczeń- ludności, która nie uprawia ziemi na skalę przemysłową,
stwie, ma inną tradycję i kulturę. Uregulowanie praw własności
" sylwetka ugandyjskiej organizacji SEATINI, działają- ziemskiej uważa Wiggins za bardzo drażliwą kwestię.
cej na rzecz praw drobnych rolników i suwerenności
żywnościowej Ugandy. Ś� Wykupywanie ziemi w Afryce zagraża biednym
http://www.roik.pl/wykupywanie-ziemi-w-afryce-zagra-
Ś� Bogaci wykupują ziemię rolną w biednych krajach, za-biednym/
Gazeta Prawna za Polską Agencją Prasową, 11.02.2009
http://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia
/112953,bogaci_wykupuja_ziemie_rolna_w_biednych_ i Rolnictwa (FAO) ostrzegła w poniedziałek przed zagro-
76
krajach.html żeniem, jakie niesie zakup przez rządy i prywatne fir-
my ziemi w krajach afrykańskich. Według FAO zjawisko kontynentu. Europejskie firmy otrzymują pożyczki od Eu-
to narasta w Afryce, ale także na innych kontynentach, ropejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) na działalność,
i zwiększa ryzyko, że biedni zostaną pozbawieni dostępu która jest szkodliwa dla ludzi i środowiska.
do ziemi, wody i innych zasobów.
Ś� ludwika Włodek-Biernat, W cieniu świętej księgi, Ha-
Ś� miłada Jędrysik, Ćwierć miliona samobójców, Ga- lonen, Arto; Frazier, Kevin, Gazeta Wyborcza , 20.07.2010
zeta Wyborcza , 14.05.2011 http://wyborcza.pl/1,75475,8154961,Jak_zarobic_na_dyk-
http://wyborcza.pl/1,87648,9596856,Cwierc_miliona_sa- taturze.html
mobojcow.html
Firmy tłumaczą, że ich inwestycje w dyktaturach otwierają
Ś� Strona internetowa Kampanii Wyżywić świat na rzecz tamtejszym obywatelom okno na świat, dają im namiastkę
suwerenności żywnościowej i zrównoważonego rolnictwa tego, co mają ludzie Zachodu. Wielu usprawiedliwia intere-
http://ekonsument.pl/zywnosc sy z dyktatorami naszym wspólnym dobrem. Demokracji
w Azji Środkowej i tak nie będzie, a kupując od nich gaz,
Ś� Solidarność międzynarodowa dla myślących, Instytut polepszamy bezpieczeństwo energetyczne Europy tłuma-
Globalnej Odpowiedzialności, Warszawa 2010 czyła mi ekspertka w polskim prestiżowym think tanku.
http://www.igo.org.pl/download/IGO_solidarnosc-mie- Autorzy Cienia świętej księgi są innego zdania. Wie-
dzynarodowa-dla-myslacych.pdf rzą, że opinia publiczna w demokratycznych krajach może
wpływać i na firmy, i na polityków. Musi tylko nastąpić
Ś� Wyścig o zasoby Afryki. Kraje Unii górą? Polska Zie- przełom w naszym myśleniu. Prawa człowieka nie mogą
lona Sieć, Program Globalne Południe, 2011 być jedynie dodatkowym elementem łamigłówki, lecz mu-
http://globalnepoludnie.pl/Wyscig-o-zasoby-Afryki- szą być centralną koncepcją, z której wypływają wszystkie
Kraje-Unii pozostałe decyzje. Zbyt długo godziliśmy się na to, by trak-
Artykuł dotyczy innych europejskich inwestycji towano je jak luksus, na który nie możemy sobie pozwolić .
77
w Afryce motywowanych chęcią dostępu do zasobów tego
Ś� Kodeks w sprawie obrazów i wiadomości dotyczą- Podstawowe fakty
cych krajów Południa " Rolnictwo stanowi zródło utrzymania ok. 70 % ubogiej
http://igo.org.pl/pobierz/kodeks-w-sprawie-obrazow-i- ludności w krajach Południa,
wiadomosci-dot-krajow-poludnia.pdf " inwestycje w zakup ziemi dotyczą gigantycznych ob-
Ś� Glen, Gary & Ross a film abort land grabs, Oxfam szarów. Na przykład koncern Daewoo chciał wydzier-
2011 w jęz. angielskim żawić ziemię o powierzchni równej połowie Belgii,
http://www.oxfam.org/en/grow/campaigns/tackle-land- " wielkie obszary zostały wydzierżawione (lub są takie
grabs plany) w wielu krajach Południa, np. w Angoli, Argenty-
nie, Brazylii, Egipcie, Filipinach, Indonezji, Kazachsta-
nie, Laosie, Malawi, Pakistanie i Sudanie Południowym,
" nabywcami zawłaszczanej ziemi są zarówno państwa,
jak i korporacje,
" problem głodu w dzisiejszym świecie nie jest spowodowa-
ny brakiem lub niedoborem żywności, lecz jest wynikiem
przede wszystkim braku dostępu do żywności, tzn. do
odpowiednich środków materialnych lub produkcyjnych,
które pozwoliłyby ludziom dotkniętym biedą na wytwo-
rzenie lub zakup wystarczającej ilości pożywienia,
" suwerenność żywnościowa to prawo ludności i poszcze-
gólnych krajów do samodzielnego definiowania własnej
polityki rolnej i żywnościowej, która umożliwia zaspo-
Ś� Planet for sale, reż. Alexis Marant 2011 w jęz. an- kojenie potrzeb i oczekiwań ludności oraz osiągnięcie
gielskim celów zrównoważonego rozwoju, a jednocześnie nie
http://youtu.be/CMcpgm-MS1c szkodzi krajom trzecim.
78
Kryteria oceny merytorycznej Współpraca z IGO
Oceń pracę uczniów według następujących kryteriów. " Wszystkie linki podane w tej publikacji znajdują się
Uczniowie: na stronie IGO (www.igo.org.pl). Skorzystaj z niej, aby
" wykorzystali wszystkie materiały zaproponowane łatwo dotrzeć do każdego ze zródeł bez żmudne-
w punkcie zródła, go wpisywania adresów w przeglądarce internetowej.
" wykorzystali materiały zarówno polskie, jak i obcoję- Wszystkie teksty możesz od razu wydrukować lub za-
zyczne, chować na dysku komputera,
" przedstawili związek pomiędzy zwiększoną konsump- " IGO prowadzi trzyletni program dotyczący problemu
cją w krajach bogatych a zawłaszczaniem ziemi w kra- zawłaszczania ziemi (ang. land grabbing) i przygoto-
jach Południa, wuje szereg publikacji na ten temat. Przewidziane są
" rozpatrzyli wpływ zawłaszczania ziemi na suwerenno- również spotkania z gośćmi z krajów Południa i eks-
ści żywnościową krajów Południa, pertów z Europy Zachodniej zajmujących się tą tema-
" trafnie posługują się pojęciem zawłaszczanie ziemi tyką. Więcej informacji na stronach www.igo.org.pl
w krajach Południa , potrafią znalezć na mapie świata i www.silnepoludnie.pl.
Madagaskar i Koreę Południową,
" w prezentacji rezultatów projektu przestrzegają zasad
rzetelnego informowania o krajach Południa (por. Ko-
deks w sprawie obrazów i wiadomości dotyczących
krajów Południa).
79

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Jak wygrać życie projekt edukacyjny
projekt edukacyjny w prawie owiatowym
projekt okazji edukacyjnej
Projekt pracy aparat ortodontyczny ruchomy
Edukacja
Projekt mgif
projekt z budownictwa energooszczednego nr 3
prasa dwukolumnowa projekt
4 projekty

więcej podobnych podstron