SZKODNIKI
OCHRONA ZBÓŻ PRZED SZKODNIKAMI
Problem zwalczania szkodników zbóż
o ekonomicznym znaczeniu wyłonił się wraz
ze zmianami w technologii uprawy. Inten-
sywna ochrona przed chwastami i choroba-
mi oraz obfite nawożenie sprzyjają rozwojowi
różnych gatunków owadów. Szkodniki wystę-
pujące na zbożach mogą obniżyć plon ziar-
na o 2-20 dt/ha. Gatunkami najważniejszymi
występującymi na terenie Polski i zagrażają-
cymi zbożom są skrzypionki, mszyce i prysz-
czarki. W niektórych rejonach obserwuje się
również masowe pojawy ploniarek, wciornastków, miniarek oraz rolnic (tab. 1).
Intensyfikacja upraw zbóż, zmiany w agrotechnice i strukturze zasiewów, po-
wszechne stosowanie pestycydów oraz zmiany klimatyczne są przyczynami coraz
częściej występującego zagrożenia ze strony mało znanych, mniej ważnych szkodni-
ków. Żyły one od wielu lat w łanach zbóż, lecz w niewielkiej liczbie nie powodując żad-
nych szkód. Przykładem szkodników zaskakująco licznie pojawiających się w ciągu
ostatnich lat mogą być: pryszczarki, miniarki, łokaś garbatek oraz lenie, śmietki, nała-
nek kłosiec, żółwinek zbożowy i lednica zbożowa.
Poniżej przedstawiona jest charakterystyka najważniejszych szkodników zbóż,
wraz z tabelami od 1 do 4 prezentujÄ…cymi ich znaczenie oraz metody i sposoby zwal-
czania.
Lenie. Szkodniki należące do rodziny leniowatych (Bibionidae) są znane i spoty-
kane sporadycznie na roślinach uprawnych, ale po raz pierwszy, po wieloletniej prze-
rwie, w niektórych rejonach kraju stwierdzono ich masowe występowanie. Obserwo-
wany w 2004 r. brak wschodów zbóż jarych był spowodowany m.in. występowaniem
tych szkodników. Na polach znajdowano tylko fragmenty łupin nasiennych, natomiast
ziarno zostało zniszczone przez larwy leni (Wielkopolska, okolice Zielonej Góry oraz
Dolny ÅšlÄ…sk).
Lenie to muchówki o umiarkowanie owłosionym, krępym ciele, barwy czarnej, po-
siadające niezbyt długie, grube, wieloczłonowe czułki i grube nogi z kolcami na przed-
nich goleniach. W ciÄ…gu roku rozwija siÄ™ tylko jedno pokolenie szkodnika. Lot postaci
dorosłych trwa od kwietnia do czerwca. Dla roślin uprawnych szkodliwe są postacie
larwalne, długości do 15 mm, barwy ziemnisto-szarej, beznogie z ciemną głową, za-
opatrzone na każdym segmencie w krótkie szczeciny i cztery kolce na końcu ciała.
Młode larwy żerują początkowo na znajdujących się w glebie resztkach roślinnych.
Nieco starsze żerują na korzeniach, bulwach, cebulach, szyjkach korzeniowych bądz

kiełkujących nasionach, zimują na głębokości od 5 do 10 cm. Największą szkodliwo-
AGRO
68 Zboże wysokiej jakości wydanie 2  czerwiec 2005 r.
SERWIS
SZKODNIKI
ścią charakteryzują się starsze larwy przed przepoczwarzeniem, żerujące wczesną
wiosnÄ… po przezimowaniu.
Zagrożenie dla roślin ma miejsce po wystąpieniu 50 larw na 1 m2. W Polsce wystę-
pują: najczęściej spotykany  leń ogrodowy oraz leń marcowy i leń czarnożyłek.
W celu ograniczenia liczebności szkodnika wskazane jest także osuszanie gleby.
Uproszczenia agrotechniczne, szczególnie przyorywanie dużych ilości resztek pożniw-
nych oraz pozostawianie samosiewów zbóż, rzepaku i innych roślin, sprzyjają rozwo-
jowi leni. Aktualnie brak jest zarejestrowanych środków do zwalczania tych szkodni-
ków. Środki ochrony roślin stosowane w zwalczaniu szkodników glebowych, takich
jak: drutowce, pędraki czy rolnice oraz komarnicowate, mogą ograniczać liczebność
owadów należących do rodziny leniowatych.
A
okaś garbatek. We wrześniu i paz
dzierniku 2003 r. plantacje zbóż ozimych po
raz pierwszy od długiego okresu zostały znacząco uszkodzone przez łokasia garbat-
ka. Największe straty zanotowano w woj. opolskim i dolnośląskim, gdzie szkodnik
ten powodował nawet całkowite zniszczenie plantacji. Głównymi przyczynami wzro-
stu zagrożenia powodowanego przez łokasia garbatka są: uprawa zbóż po zbożach,
uproszczenia agrotechniczne oraz zmiany agroklimatyczne. W 2004 r. szkodnik ten
był równie groz
ny jak w roku poprzednim. Na wiosnÄ™ otrzymywano liczne doniesienia
z Polski Południowej i Centralnej o żarłoczności jego larw.
Po przezimowaniu w glebie jasnożółte larwy łokasia garbatka zaczynają żer na zbo-
żach ozimych i trawach, następnie na zbożach jarych. Larwy żerują o zmierzchu, nocą
i w pochmurne dni. Liście są uszkadzane nie wskutek zjadania, lecz poprzez żucie
i wysysanie. Objawy żerowania larw łokasia to rośliny o postrzępionych lub przeżar-
tych liściach i połamanych z
dz
błach.
Chrząszcze charakteryzują się również aktywnością zmierzchowo-nocną. Żerują
na kłosach traw i zbóż (na owsie rzadko), odżywiając się miękkim ziarnem. Skutkiem
tych uszkodzeń jest szczerbatość kłosów. Jeden chrząszcz może w ciągu nocy wy-
jeść ziarno nawet z całego kłosa. W lipcu i sierpniu samice składają do gleby białe jaja
wielkości ziarna prosa. Po około dwóch tygodniach wylęgają się larwy, które objadają
kiełkujące zboża, aż po powierzchnię gleby.
A
okaś występuje najczęściej na glebach zlewnych, więcej jest go w południowej
części kraju. Jednak w ostatnich latach pojawiła się tendencja do przesuwania się wy-
stępowania łokasia do środkowych i północnych rejonów Polski. A
okasia można spo-
tkać najczęściej na zaperzonych polach, pastwiskach, miedzach i łąkach. Największe
straty są powodowane przez żerowanie larw na wiosnę.
Zabiegi agrotechniczne zmniejszają ryzyko masowych pojawów, zaleca się również
niszczenie chwastów jednoliściennych. Podczas powtórnej uprawy ozimin, jak też po
opóz
nionym lub w ogóle zaniechanym przyoraniu ścierniska, może dojść do odbu-
dowy populacji, którą należy zwalczać. Aktualnie w Polsce nie ma zarejestrowanych
insektycydów do zwalczania łokasia garbatka. Insektycydy stosowane przeciwko plo-
niarce zbożówce ograniczają straty powodowane przez łokasia garbatka.
Miniarki. Od niedawna wzrosła w Polsce szkodliwość miniarek. Te drobne mu-
chówki w okresie larwalnym są wewnętrznymi pasożytami liści zbóż. Odżywiają się
AGRO
Zboże wysokiej jakości wydanie 2  czerwiec 2005 r. 6
SERWIS
SZKODNIKI
miękiszem palisadowym, wygryzając nieregularne korytarze. Każda larwa uszkadza
tylko po jednym liściu. Gdy uszkodzenie jest silne zasycha cała blaszka liściowa.
W momencie stwierdzenia rozległych uszkodzeń na liściach, tzw.  min , na chemicz-
ną ochronę przed tymi szkodnikami jest już za póz
no. Dorosłe samice składają poje-
dynczo po 20-30 jaj na górnej stronie liścia, w małych wydrążonych dołeczkach, które
służą miniarkom do pobierania pokarmu. W ciągu roku rozwijają się zwykle dwa po-
kolenia. Wstępne badania wykazały możliwość ograniczenia szkodliwości miniarek
przez równoczesne chemiczne zwalczanie młodych larw skrzypionek i miniarek.
Mszyce. Zarówno larwy, jak i postacie dorosłe, uszkadzają rośliny przez wysysanie
soków z liści, pochew liściowych, z
dz
beł i kłosów, co prowadzi do więdnięcia i zasy-
chania młodych roślin oraz do niewykłaszania się zbóż i bielenia kłosów u starszych
roślin. Innym dużym zagrożeniem niesionym przez mszyce są przenoszone przez nie
choroby wirusowe. W jednym sezonie wegetacyjnym, zależnie od gatunku, może się
rozwijać od ośmiu do dwunastu pokoleń. W ciągu 30-dniowego życia (w optymal-
nej temperaturze), przy wysokim wskaz
niku reprodukcji, populacja mszycy zbożowej
może się podwoić podczas trzech dni, a po 20 dniach wzrost może być pięćdziesię-
ciokrotny. W wysokiej temperaturze mszyce giną, więc warunkiem dużej liczebności
jest utrzymująca się sucha pogoda i przynajmniej przeciętna temperatura od momen-
tu wykłoszenia pszenicy. Stosowanie nawozów azotowych sprzyja mszycom, gdyż
potrzebują one dużych ilości rozpuszczalnych związków azotowych.
Nałanek kłosiec. Chrząszcz ten żeruje najpierw na trawach, póz
niej na zbożach
ozimych (głównie żyto i pszenica), powodując uszkodzenia kłosów i ziarna. Osiąga
długość od 10 do 12 mm, jest metalicznie zielony z brunanatno-rudawymi, owłosio-
nymi pokrywami. Jest to gatunek ciepłolubny zasiedlający najczęściej nieużytki i za-
niedbane pola. W czerwcu 2004 r. największe uszkodzenia kłosów zbóż powodowane
przez nałanka kłośca notowano w północnych częściach Wielkopolski, gdzie lokalnie
stwierdzono nawet około 50% zniszczonych ziarniaków.
W ostatnich latach nałanek kłosiec był gatunkiem lokalnym i raczej rzadko spotyka-
nym, dopiero dwa lata temu pojawiły się pierwsze doniesienia o wzroście jego liczeb-
ności. Sygnały te w większości zignorowano, na skutek czego w bieżącym roku miał
miejsce duży pojaw, niosący za sobą straty gospodarcze.
Środki ochrony roślin stosowane na skrzypionki w zbożach ograniczają także li-
czebność nałanka kłośca. Skuteczne, tak jak w przypadku pokrewnych gatunków
chrabÄ…szczy, sÄ… zabiegi agrotechniczne.
Niezmiarka paskowana. Muchówka długości około 4 mm, żółta z czarnym trójką-
tem między oczami, tułów z czarnymi wzdłużnymi paskami, odwłok z 4 poprzecznymi
wstęgami. Dorosłe owady pojawiają się w okresie kłoszenia żyta. Samice składają jaja
pojedynczo, na szczytowych liściach póz
no wyrastających łanów pszenicy i jęczmie-
nia. Wyklute po około 8 dniach larwy przedostają się do kłosów i pochew liściowych.
Larwy żerują, idąc w dół aż do głównego kolanka w z
dz
ble, przepoczwarzajÄ… siÄ™ po
około miesiącu w pochwie liściowej. Objawy żerowania można zwykle zauważyć do-
piero w fazie kłoszenia się zbóż. Zaatakowana część z
dz
bła nie rośnie, dokłosie jest
znacznie skrócone, a kłos często pozostaje w pochwie. Druga generacja występuje
AGRO
70 Zboże wysokiej jakości wydanie 2  czerwiec 2005 r.
SERWIS
SZKODNIKI
w okresie żniw jęczmienia jarego, jaja są składane od początku września na liściach
samosiewów zbóż i trawach. Larwy niszczą tylko pęd u podstawy, gdzie zimują, prze-
poczwarczają się wiosną. Rośliny zbóż ozimych atakowane jesienią grubieją u nasa-
dy, silnie siÄ™ krzewiÄ… lub zamierajÄ….
Pszenica ozima siana wcześnie jest silniej uszkadzana niż siana w końcu września.
Insektycydy zastosowane przeciwko ploniarce zbożówce ograniczają straty powodo-
wane przez niezmiarkę paskowaną. Próg szkodliwości: 1 jajo na 10 z
dz
błach lub 10%
uszkodzonych z
dz
beł.
Ploniarka zbożówka. Dorosła muchówka ma długość 2 mm, lśniąco-czarne cia-
ło, czerwone oczy i brązowo-żółte odnóża. Lot pierwszego pokolenia odbywa się od
końca kwietnia do początku czerwca, natomiast od końca czerwca do sierpnia wystę-
puje pokolenie letnie, a od sierpnia do końca paz
dziernika pokolenie jesienne. Larwy
smukłe, lśniące, białe, do 5 mm, bez nóg. Larwy I i II pokolenia uszkadzają młode za-
siewy, larwy II pokolenia niszczą również zawiązki ziaren. Larwa uszkadza w zbożach
zawsze tylko jeden pęd, jej rozwój trwa od 20 do 30 dni. U zaatakowanych roślin za-
obserwować można: we wczesnojesiennych i póz
nowiosennych zasiewach żółknięcie
i obumieranie liści sercowych, często u podstawy liści objawy zgnilizny; rośliny, które
się nie rozkrzewiły obumierają, a rozkrzewione tworzą zwiększoną liczbę pędów, które
rzadko się wykłaszają.
Pryszczarek pszeniczny, paciornica pszeniczanka. Należące do muchówek prysz-
czarkowate są wysmukłymi owadami, które na długich nogach trzymają się plew, wyla-
tują w czasie kłoszenia. Larwy powodują zniszczenia ziarniaków, wysysając z nich soki.
Są wielkości od 2 do 2,5 mm, żółte lub pomarańczowo-czerwone, bez nóżek. Na skutek
zaatakowania kłosków pęka okrywa owocowa, co często prowadzi do infekcji wiruso-
wych. Około połowy czerwca dorosłe osobniki wydostają się z gleby. Uprawy pszenicy
są zagrożone jedynie przez około 5 dni, ponieważ paciornica pszeniczanka znajduje się
w kłosach jedynie w okresie wczesnego kłoszenia się, a pryszczarek pszeniczny zajmu-
je kłosy jedynie na krótko przed kwitnieniem. Oba gatunki występują w nieregularnych
odstępach czasowych i są groz
nymi szkodnikami regionalnymi.
Pryszczarek zbożowiec. Szkodnik należący do muchówek, długość owosionego
ciała 5 mm, czarno-brązowy tułów, czerwony odwłok, długie odnóża. Dorosłe owady
wydostają się z gleby około połowy maja. Larwy wnikają do pochwy liściowej, a na-
stępnie wędrują w dół z
dz
bła i zaczynają żer powyżej węzła na z
dz
ble. Wczesne ob-
jawy żerowania to nabrzmiałe pochwy liściowe uszkodzonego z
dz
bła, pod nimi two-
rzą się siodłowate narośla, w których znajdują się larwy. Następstwem uszkodzeń po-
wodowanych przez pryszczarka zbożowca są niedorozwinięte rośliny, przedwczesna
dojrzałość i niewypełnione ziarno. Pryszczarek zbożowiec jest związany z rejonami
o wysokiej wilgotności powietrza; jego masowych pojawów należy się spodziewać
zwaszcza w latach o szczególnie wysokiej wilgotności.
Rolnice. Rolnice to motyle średniej wielkości. Często mają szarobrunatne ubarwie-
nie o jaśniejszych tylnych skrzydłach. Dorosłe osobniki latają najczęściej od połowy
maja do połowy lipca i od sierpnia do paz
dziernika, po zmierzchu i w nocy. Samice
składają jaja do ziemi lub na roślinie żywicielskiej. Gąsienice są nagie i żerują najczę-
AGRO
Zboże wysokiej jakości wydanie 2  czerwiec 2005 r. 7
SERWIS
SZKODNIKI
ściej w nocy. Ich cechą charakterystyczną jest spiralne zwijanie się w czasie spoczyn-
ku lub w razie zaniepokojenia. Młode gąsienice żerują na nadziemnych częściach ro-
ślin, starsze kryją się w glebie, gdzie uszkadzają kiełkujące ziarno lub wychodzą w no-
cy na powierzchnię i podgryzają rośliny u nasady. Uszkodzenia w okolicy szyjki ko-
rzeniowej powodują, że roślina przewraca się i zamiera. Stadium zimującym są gąsie-
nice, zakopane w ziemi na głębokości od 10 do 15 cm. Wiosną, pod koniec kwietnia
gąsienice kończą żer i przepoczwarzają się pod powierzchnią gleby.
Problem rolnic pojawił się po raz pierwszy od dłuższego czasu w 2003 roku. Gą-
sienice żerowały nie tylko na warzywach, burakach i ziemniakach, lecz rozprzestrzeni-
ły się także na zasiewy rzepaku ozimego i zbóż. Tak silne uszkodzenia roślin rzepaku
ozimego i zbóż nie były dotychczas notowane w Polsce. W niektórych rejonach kraju
liczebność gąsienic, dotyczy to zwłaszcza rolnicy zbożówki, osiągnęła od kilkudziesię-
ciu do 200 sztuk na 1 m2. Straty spowodowane przez gąsienice, zwłaszcza na Opolsz-
czyz
nie, Dolnym Śląsku, Kujawach czy w południowej Wielkopolsce i woj. łódzkim,
zmusiły wielu rolników do zaorania plantacji rzepaku oraz wcześnie posianych zbóż
ozimych. Sytuacja taka miała miejsce w rejonach, gdzie stosuje się wiele uproszczeń
agrotechnicznych, a na polach pozostawia się nieprzyorane resztki pożniwne, na któ-
rych rozwijajÄ… siÄ™ szkodniki.
Badania nad rolnicami wskazują na cykliczność ich masowych pojawów, tj. grada-
cji rolnic, które mają miejsce co 10, 7, 5, a nawet 3 lata. Jednym z głównych czynni-
ków zmiennego występowania rolnic są warunki meteorologiczne. Najbardziej sprzy-
jające rozwojowi rolnic są wczesne, suche i ciepłe wiosny oraz lato, suche jesienie,
a także mroz
ne i śnieżne zimy. Wyższe temperatury przyspieszają rozwój rolnic.
Czynnik ten wpływa na częstsze występowanie drugiego pokolenia rolnic, zwiększa-
jąc ich liczebność.
Stosując preparaty przeciwko rolnicom powinno się uwzględniać następujące za-
lecenia:
lð Zabieg opryskiwania prowadzić tylko wieczorem, najlepiej gdy gÄ…sienice znajdujÄ…
się we wczesnych stadiach rozwojowych, przed lub po wschodach roślin,
lð WyższÄ… dawkÄ™ stosować do zwalczania starszych stadiów gÄ…sienic oraz podczas
dużego nasilenia szkodnika.
Skoczek sześciorek. Pluskwiak równoskrzydły o wysmukłym ciele, zielonkawo-
-żółty, na głowie 6 plamek, skrzydła przezroczyste, dachówkowato złożone, długość
od 3 do 4 mm. Larwa podobna do postaci dorosłych, lecz mniejsza i bez skrzydeł. Że-
rowanie larw i postaci dorosłych powoduje żółknięcie i częściowo zasychanie liści, na
których zauważyć można małe srebrzyste plamy, póz
niej żółknące i czerwieniejące.
Zamieranie roślin początkowo występuje na brzegu pola, skąd szkodnik, uszkadza-
jąc kolejne rośliny, przemieszcza się w głąb. Stadium zimującym są jaja, z których na
przełomie kwietnia i maja wylęgają się larwy. Żerują na oziminach, póz
niej na zbożach
jarych, osiągając dojrzałe stadium, które daje drugie pokolenie.
Po wystąpieniu szkodnika uprawy powinno się opryskiwać insektycydem Bi 58 Nowy
(0,6 l/ha). Uproszczenia agrotechniczne sprzyjają rozwojowi skoczka sześciorka.
AGRO
72 Zboże wysokiej jakości wydanie 2  czerwiec 2005 r.
SERWIS
SZKODNIKI
Skrzypionki. Chrząszcze z rodziny stonkowatych, ciało wydłużone, metalicznie
błyszczące, zielonkawe lub niebieskie, czułki długie, nitkowate. Zimują w ściółce i ko-
rzeniowych częściach roślin. Postacie dorosłe wiosną prowadzą żer uzupełniający na
liściach zbóż i traw. Larwy brunatno-żółte z czarną głową, odżywiają się miękiszem,
zdrapując go wzdłuż nerwów liści. Prowadzi to do powstawania białych plam i podłuż-
nych dziurek na liściach, u roślin młodych występuje nadmierne krzewienie. Chrząsz-
cze pojawiają się w lipcu, żyją do jesieni, żerując na zbożach i trawach.
Śmietka ozimówka. Larwy tej muchówki uszkadzają rośliny w sposób podobny
do ploniarki zbożówki. Wiosną można zaobserwować rzędowe żółknięcie liści serco-
wych, spowodowane podgryzaniem i przegniciem u podstawy, liście te można łatwo
wyciągnąć. Młode rośliny zaatakowane przez tego szkodnika często giną. Larwy są
kremowo-białe, długości do 9 mm, cylindryczne. Postacie dorosłe są podobne do mu-
chy domowej, szaro-żółte z licznymi czarnymi włoskami. Zimują jaja, znajdujące się
w glebie na polach zbóż ozimych i traw, wtedy też odbywa się ich rozwój. Na wiosnę
wylęgają się larwy wnikające do środka z
dz
bła i wyżerające całą wewnętrzną część.
W ten sposób niszczą kolejne rośliny do przełomu maja i czerwca, kiedy schodzą na
głębokość od 5 do 10 cm w glebę i przepoczwarczają się. Dorosłe muchówki wylatują
w czerwcu i lipcu, a w sierpniu i wrześniu są składane jaja.
Insektycydy zastosowane przeciwko ploniarce zbożówce ograniczają straty powo-
dowane przez śmietkę ozimówkę. Najbardziej zagrożone są rośliny z siewów bardzo
wczesnych, przeprowadzonych w pierwszej połowie września. Pszenica ozima zasia-
na w paz
dzierniku uszkadzana jest w stopniu małym. Materiału nasiennego nie należy
wysiewać głębiej niż 2,5 cm. Próg szkodliwości: 10 roślin uszkodzonych na 30 bada-
nych lub 80 larw na 1 m2.
Wciornastki. Owady wielkości od 1 do 5 mm, o ciele wydłużonym, skrzydła wąskie
z długimi frędzlami, zaopatrzone w aparat kłująco-ssący. Zarówno postacie dorosłe,
jak i larwy, wysysają soki z liści, z
dz
beł, pochew liściowych i kłosów. Wiosną samice
składają jaja w górnej części z
dz
beł, tam też żerują wylęgające się larwy. Po przeobra-
żeniu następuje krótki okres żerowania i zejście w glebę, gdzie zimują.
Insektycydy zastosowane przeciwko skrzypionkom ograniczajÄ… straty powodowa-
ne przez wciornastki.
Żółwinek zbożowy, lednica zbożowa. Są to groz
ne szkodniki zbóż, szczególnie
pszenicy. Znane są głównie w południowej części kraju, obecnie atakują także planta-
cje w Polsce Centralnej (np. okolice Konina). Szkodliwe są zarówno larwy, jak i posta-
cie dorosłe, nakłuwające i wysysające soki głównie z ziarniaków i kłosów, także z liści
i pochew liściowych. Skutkiem jest brak lub słabe wykształcenie ziarniaków, wcze-
śniejsze bielenie kłosów oraz białe plamki na liściach. Uszkodzone rośliny gorzej ro-
snÄ… i z
le kłoszą, a uzyskane ziarno jest słabej jakości.
Lednica zbożowa to pluskwiak wielkości 8-9 mm, o ciele spłaszczonym barwy żół-
tej z ciemnymi prążkami na głowie i tarczce tułowiowej. Larwy są podobne do owa-
dów dorosłych, tylko mniejsze i z niewykształconymi jeszcze skrzydłami. W ciągu
roku rozwija się jedno pokolenie tego szkodnika. Po przezimowaniu, na przełomie
maja i czerwca następuje przelot owadów dorosłych na zboża, głównie oziminy. Tam
AGRO
Zboże wysokiej jakości wydanie 2  czerwiec 2005 r. 7
SERWIS
SZKODNIKI
ma miejsce żerowanie, a następnie składanie jaj na liście, z
dz
bła i kłosy zbóż. Larwy
żerują podobnie do postaci dorosłych, szybko osiągając pełny rozwój.
Podobnie jak lednica, żółwinek zbożowy wykształca jedno pokolenie w roku.
Jest pluskwiakiem wielkości około 10 mm, ma płaskie szerokie ciało, barwy szarej
z czarnymi plamkami tworzącymi smugi. Na zboża (głównie pszenica i żyto ozime)
przelatują na przełomie kwietnia i maja. Tam żerują wysysając soki z tkanek roślin,
powodując uszkodzenia takie jak lednica zbożowa. Jaja składają na liściach. Mło-
de larwy początkowo są jasnozielone, po kilku godzinach czernieją, żerują na li-
ściach i pochwach liściowych, następnie przechodzą na kłosy. Przepoczwarzenie
następuje pod koniec maja i w czerwcu, postacie dorosłe po krótkim żerowaniu
poszukują na miedzach i przydrożach miejsc do zimowania.
Liczebność pluskwiaków obniża
wczesny wysiew zbóż, sianie odmian
Tabela 1. Znaczenie szkodników zbóż
wczesnych oraz wykonywanie pod-
w Polsce
orywki. Zaoranie ściernisk po zbiorze
Szkodniki Zboża ozime Zboża jare
może być bardzo skuteczne w obniże-
Drutowce + +
niu liczebności zimujących tam posta-
Lednica zbożowa + +
ci dorosłych. Zwalczając skrzypionki
Lenie + +
i pryszczarki na zbożach ogranicza się
A
okaÅ› garbatek ++(+) +
liczebność żółwinka zbożowego i ledni-
Miniarki + ++
cy zbożowej.
Mszyce ++ +++
Integrowana ochrona zbóż
Nałanek kłosiec + +
Niezmiarka paskowana + +
Integrowana ochrona polega na wy-
Pędraki + +
korzystaniu wszystkich dostępnych me-
Ploniarka zbożówka + +
tod i sposobów (tab. 2), aby do mini-
Pryszczarki ++ +
mum ograniczyć stosowanie insektycy-
Rolnice +(+) +
dów (tab. 3-5). Szkodniki zbóż zwalcza
Skoczek sześciorek + +
siÄ™ dopiero po przekroczeniu progu eko-
Skrzypionki ++ +++
nomicznej szkodliwości (tab. 6). Bar-
Åšmietki + +
dzo ważnym zagadnieniem jest ochrona
pszczół oraz innych owadów pożytecz- Wciornastki + ++
nych (tab. 5).
Zwójki + +
Koszty ochrony zbóż przed szkodnika-
y
dzieblarz pszeniczny + +
mi zależą od nasilenia ich występowania
Żółwinek zbożowy + +
na plantacji oraz od ceny stosowanych
Gryzonie +
insektycydów (tab. 7).
Åšlimaki ++
W 2005 r. Polska oraz inne kraje UE wy-
Zwierzyna Å‚owna i ptaki + +
cofały z ochrony zbóż następujące insek-
+ szkodnik o znaczeniu lokalnym
tycydy: Bancol 50 WP, Danacap 450 CS.
++ szkodnik ważny
+++ szkodnik bardzo ważny
( ) lokalnie
AGRO
74 Zboże wysokiej jakości wydanie 2  czerwiec 2005 r.
SERWIS
OCHRONA
Tabela 2. Metody i sposoby ochrony zbóż przed szkodnikami
Metody i sposoby ochrony
Szkodnik
Drutowce agrotechnika, wczesny siew ziarna, zwiększenie wysiewu ziarna, granulaty
agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, wczesny siew ziarna,
Lenie
zwiększenie normy wysiewu ziarna, opryskiwanie roślin i gleby
agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, zwiększenie normy
A
okaÅ› garbatek
wysiewu, wczesny wysiew ziarna, opryskiwanie gleby i roślin
Miniarki izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, opryskiwanie roślin
izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, wczesny siew ziarna, zrównoważone
Mszyce nawożenie, zaprawianie nasion, opryskiwanie roślin selektywnymi insektycydami, zwłaszcza
brzegów plantacji
agrotechnika, prawidłowy płodozmian, 5-letnia przerwa w uprawie, izolacja przestrzenna od
Nicienie
innych roślin zbożowych, granulaty
izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, póz
ny siew zbóż ozimych, zboża
Niezmiarka paskowana jare  odmiany szybko rosnące i wcześnie kłoszące się, zwiększenie wysiewu ziarna,
opryskiwanie roślin
agrotechnika, podorywki, talerzowanie, orka, niszczenie chwastów, zwiększenie wysiewu
Pędraki
ziarna, granulaty
agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, zrównoważone
Pryszczarki
nawożenie, opryskiwanie roślin, zwłaszcza na brzegu pola selektywnymi insektycydami
agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych oraz krzyżowych i warzyw
Rolnice kapustnych, wczesny siew ziarna, zwalczanie chwastów, zwiększenie wysiewu ziarna,
zwiększenie nawożenia, opryskiwanie gleby i roślin, granulaty
agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, wysiew odmian
Skoczek sześciorek
wczesnych, zwiększenie nawożenia, opryskiwanie roślin, zwłaszcza na brzegach plantacji
agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, zrównoważone
Skrzypionki
nawożenie, opryskiwanie roślin, zawłaszcza na brzegu pola
agrotechnika, podorywki, talerzowanie, staranna uprawa roli, wapnowanie gleby, niszczenie
Ślimaki chwastów, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych oraz krzyżowych i warzyw
kapustnych, wczesny i głębszy siew ziarna, zwiększenie wysiewu ziarna, moluskocydy
izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, wczesny siew ziarna, zwiększenie
Åšmietki
wysiewu ziarna, opryskiwanie roślin
agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, zrównoważone
Wciornastki
nawożenie, opryskiwanie roślin
agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, zwiększenie nawożenia
Zwójki
azotowego, opryskiwanie roślin
AGRO
Zboże wysokiej jakości wydanie 2  czerwiec 2005 r. 7
SERWIS
PREPARATY
Tabela 3. Preparaty przeciwko szkodnikom zbóż
Dawki preparatów przeciwko poszczególnym szkodnikom na ha
pryszczarek
mszyce  wektory
Insektycyd
pszeniczny, pryszczarek
żółtej karłowatości mszyce rolnice skrzypionki
paciornica zbożowiec
jęczmienia (BYDV)
pszeniczanka
Alfamor 050 SC - 0,2 l 0,3 l 0,3 l 0,3 l 0,2 l
Alfazot 050 EC - 0,2 l 0,3 l 0,3 l 0,3 l 0,2 l
Alphaguard 100 EC - 0,1 l 0,15 l 0,15 l 0,15 l 0,1 l
Alphatop 100 EC - 0,1 l 0,15 l 0,15 l 0,15 l 0,1 l
Basudin 10 GR - - - - 40-60 kg -
Bi 58 Nowy 0,5 l 0,5 l - - - 0,5 l
Bulldock 025 EC - 0,25 l - - - 0,25 l
Cyperkill Super 25 EC - - - - - 0,1 l
Danadim 400 EC 0,5 l 0,5 l - - - 0,5 l
Decis 2,5 EC - 0,25 l 0,3-0,4 l 0,3 l 0,3 l 0,25 l
Decistab TB - 10 tab. 12-16 tab. 12 tab. 12 tab. 10 tab.
Diazinon 10 GR - - - - 40-60 kg -
Dimezyl 400 EC 0,5 l 0,5 l - - - 0,5 l
Dimilin 25 WP - - - - - 0,3 kg
Enduro 258 EC - 0,3 l - - - 0,3 l
Fastac 100 EC - 0,12 l 0,15 l 0,15 l 0,15 l 0,1 l
Fury 100 EC 0,1 l 0,1 l - - - 0,1 l
Fury 100 EW 0,1 l 0,1 l - - - 0,1 l
Karate 025 EC 0,2 l 0,2 l - - 0,3-0,4 l 0,2 l
Karate Zeon 050 CS 0,1 l 0,1 l - - 0,15-0,2 l 0,1 l
Karate Zeon 100 CS 0,05 l 0,05 l - - 0,075-0,1 l 0,05 l
Larvin 375 SC - - - - - 1 l
Nurelle D 550 EC - 0,6 l - - - 0,6 l
Patriot 2,5 EC - 0,25 l 0,3-0,4 l 0,3 l 0,3 l 0,25 l
Patriot 100 EC - 0,0625 l 0,075-0,1 l 0,075 l - 0,0625 l
Pirimix 100 PC - 0,5 l - - - -
Pirimor 500 WG 0,5 kg 0,25 kg - - - -
Poleci 2,8 EC - - - - - 0,25 l
Ripcord Nowy 050 EC - 0,2 l 0,3 l 0,3 l 0,3 l 0,2 l
Ripcord Super 050 EC - 0,2 l 0,3 l 0,3 l 0,3 l 0,2 l
Sumi-Alpha 050 EC - 0,25 l - - - 0,25 l
Sumithion Super 1000 EC - - - - - 0,5 l
Talstar 100 EC - 0,075 l - - - 0,1 l
Trebon 10 SC - 0,5 l - - - 0,5 l
Trebon 30 EC - 0,25 l - - - 0,25 l
AGRO
76 Zboże wysokiej jakości wydanie 2  czerwiec 2005 r.
SERWIS
PREPARATY
Tabela 4. Optymalna temperatura działania zoocydów stosowanych w ochronie zbóż
Optymalna temp.
Grupa chemiczna Środek ochrony roślin
działania
Bi 58 Nowy, Danadim 400 EC, Dimezyl 400 EC, Owadofos 540 EC,
Fosforoorganiczne powyżej 15°C
Sumithion 500 EC, Sumithion Super 1000 EC
Larvin 375 SC, Mesurol Alimax 02 RB, Mesurol Schneckenkorn 04
Karbaminiany powyżej 15°C
GB, Pirimix 100 PC, Pirimor 500 WG
Pochodne benzoilomocznika Dimilin 25 WP powyżej 15°C
Alfamor 050 SC, Alfazot 050 EC, Alphaguard 100 EC, Alphatop
100 EC, Bulldock 025 EC, Cyperkill Super 25 EC, Decis 2,5 EC,
Decistab TB, Fastac 100 EC, Fury 100 EC, Fury 100 EW, Karate
Pyretroidy 025 EC, Karate Zeon 050 CS, Karate Zeon 100 CS, Patriot 100 poniżej 20°C
EC, Patriot 2,5 EC, Poleci 2,8 EC, Ripcord Nowy 050 EC, Ripcord
Super 050 EC, Sumi-Alpha 050 EC, Talstar 100 EC, Trebon 10 SC,
Trebon 30 EC
Enduro 258 EC od 10 do 25°C
Mieszaniny
Nurelle D 550 EC od 15 do 25°C
AGRO
Zboże wysokiej jakości wydanie 2  czerwiec 2005 r. 7
SERWIS
PREPARATY
Tabela 5. Wpływ insektycydów na pszczoły
Stosowanie
Toksyczność Okres prewencji na roślinach
Insektycyd
dla pszczół dla pszczół pokrytych
spadziÄ…
Alfamor 050 SC toksyczny 6 godz.
Alfazot 050 EC bardzo toksyczny 1 godz.
Alphaguard 100 EC bardzo toksyczny 6 godz.
Alphatop 100 EC bardzo toksyczny 6 godz.
Bi 58 Nowy bardzo toksyczny 14 dni
Bulldock 025 EC bardzo toksyczny 6 godz.
Cyperkill Super 25 EC bardzo toksyczny 3 godz.
Danadim 400 EC bardzo toksyczny 14 dni
Decis 2,5 EC bardzo toksyczny 6 godz.
Decistab TB toksyczny 3 godz.
Dimezyl 400 EC bardzo toksyczny 14 dni
Dimilin 25 WP pozostałe nie dotyczy
Enduro 258 EC bardzo toksyczny 7 dni
Fastac 100 EC toksyczny 1 godz. można stosować
Fury 100 EC bardzo toksyczny 3 godz.
Fury 100 EW bardzo toksyczny 6 godz.
Karate 025 EC szkodliwy 1 godz. można stosować
Karate Zeon 050 CS szkodliwy 1 godz. można stosować
Karate Zeon 100 CS szkodliwy 1 godz. można stosować
Larvin 375 SC szkodliwy 3 godz.
Nurelle D 550 EC bardzo toksyczny 3 dni
Owadofos 540 EC toksyczny 3 dni
Patriot 2,5 EC bardzo toksyczny 6 godz.
Patriot 100 EC bardzo toksyczny 6 godz.
Pirimix 100 PC szkodliwy 6 godz.
Pirimor 500 WG szkodliwy 6 godz.
Poleci 2,8 EC toksyczny 6 godz.
Ripcord Nowy 050 EC toksyczny 1 godz. można stosować
Ripcord Super 050 EC toksyczny 1 godz. można stosować
Sumi-Alpha 050 EC toksyczny 1 godz.
Sumithion 500 EC bardzo toksyczny 3 dni
Sumithion Super 1000 EC bardzo toksyczny 3 dni
Talstar 100 EC bardzo toksyczny 1 godz.
Trebon 10 SC pozostałe nie dotyczy
Trebon 30 EC pozostałe nie dotyczy
AGRO
78 Zboże wysokiej jakości wydanie 2  czerwiec 2005 r.
SERWIS
OCHRONA
Tabela 6. Progi ekonomicznej szkodliwości szkodników zbóż
Termin Próg
Szkodniki
obserwacji szkodliwości
1-2 larwy
Jesień  wschody do przerwania wegetacji
lub 4 świeżo uszkodzone rośliny na 1 m2
A
okaÅ› garbatek
3-5 larw
Wiosna  poczÄ…tek wegetacji
lub 8-10 świeżo uszkodzonych roślin na 1 m2
Mszyce zbożowe Kłoszenie lub zaraz po wykłoszeniu 5 mszyc na 1 kłosie
3-5 chrzÄ…szczy na 1 m2
Nałanek kłosiec Kwitnienie i formowanie ziarna
lub 5 pędraków na 1 m2
1 jajo na 10 z
dz
błach
Niezmiarka paskowana JesieniÄ…
lub 10% uszkodzonych z
dz
beł
Paciornica pszeniczanka Kłoszenie 5-10 owadów na 1 kłosie
Ploniarka zbożówka Wiosenne krzewienie 6 larw na 100 roślinach
Pryszczarek
Kłoszenie 8 larw na 1 kłosie
pszeniczny
Pryszczarek zbożowiec Wyrzucenie liścia flagowego 15 jaj na 1 z
dz
ble
Rolnica zbożówka Przed siewem 6-8 gąsienic na 1 m2
Od strzelania w
Skoczek sześciorek -
z
dz
bło
Skrzypionki zbożowe Wyrzucanie liścia flagowego 1-1,5 larwy na z
dz
ble
Ślimaki Wschody roślin 2 ślimaki w 1 pułapce
10 roślin uszkodzonych na 30 badanych
Śmietka ozimówka Na wiosnę
lub 80 larw na 1 m2
Strzelanie w z
dz
bło 10 larw na z
dz
bło
5-10 owadów dorosłych
Wciornastek pszenicznik Do pełni kwitnienia
lub larw na 1 kłosie
Wypełnianie ziarna 40-50 larw na 1 kłosie
Wzrost i krzewienie na wiosnę 2-3 osobniki dorosłe na 1 m2
Żółwinki
Formowanie ziarna, dojrzałość mleczna 2 larwy na 1 m2
AGRO
Zboże wysokiej jakości wydanie 2  czerwiec 2005 r. 7
SERWIS
OCHRONA
Tabela 7. Przewidywane koszty zwalczania szkodników pszenicy ozimej w 2005 r.
Koszty dla plonu
Insektycydy
30 dt/ha 60 dt/ha 80 dt/ha
Mszyce
Pirimix 100 PC - 25 -
Pirimor 500 WG - - 33
Skrzypionki
Pyretroidy - 10 - 15 -
Nurelle D 550 EC - - 40
Åšlimaki
Åšlimax 06 GB - 60 -
Mesurol Alimax 02 RB - - 200
Koszty techniki - 90 90
Razem koszty 0 185 - 190 363
Wartość plonu 1350 2700 3600
doc. dr hab. Marek Mrówczyński
mgr Maciej Boroń
inż. Henryk Wachowiak
IOR w Poznaniu
AGRO
80 Zboże wysokiej jakości wydanie 2  czerwiec 2005 r.
SERWIS