BEZPIECZEC
STWO PRACY 3/2006
Strategia ochrony pracowników
przed
hałasem
według nowych przepisów prawnych
 europej ski ch i kraj owych
doc. dr inż. DANUTA AUGUSTYŃSKA
Centralny Instytut Ochrony Pracy
 Państwowy Instytut Badawczy
W artykule omówiono postanowienia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/10/WE w sprawie
minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa, dotyczących narażenia pracowników
na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (hałasem). Dyrektywa ta z dniem 15 lutego 2006 r. zastępuje
dotychczasową dyrektywę hałasową 86/188/EWG. Zaprezentowano również wymagania polskich przepisów
prawnych wdrażających dyrektywę 2003/10/WE.
Strategy of protection against noise at work  new European and Polish regulations
This paper analyses the provisions of Directive 2003/10/EC of the European Parliament and of the Council on the
minimum health and safety requirements regarding the exposure of workers to the risks arising from physical
agents (noise), which repeal the noise directive 86/188/EEC with effect from 15 February 2006. Also presented
are the provisions of Polish regulations which implement Directive 2003/10/EC.
Europejskiej na intensywny hałas działający
Wstęp
Mirosław Zdrodowski  Konkurs na plakat bezpieczeń-
przez co najmniej 1/4 czasu pracy uskarża
stwa pracy  Stop hałasowi!  CIOP-PIB 2005
Państwa członkowskie Unii Europejskiej
się ponad 70 milionów pracowników (blisko
miały obowiązek wprowadzenia w życie
1/3 populacji czynnej zawodowo) [2].
do dnia 15 lutego 2006 r. przepisów wdraża-
Najpoważniejszym i najbardziej znanym
Hałas oddziałuje szkodliwie nie tylko
jących postanowienia dyrektywy Parlamentu
skutkiem działania hałasu jest obustronny
na słuch. Może on powodować skutki fizjo-
Europejskiego i Rady 2003/10/WE z dnia
trwały ubytek słuchu typu ślimakowego
logiczne (wpływać na układ nerwowy i układ
6 lutego 2003 r. w sprawie minimalnych
(a w konsekwencji utrata zdolności od-
krążenia), być z
ródłem stresu zawodowego
wymagań w zakresie ochrony zdrowia
bioru i rozumienia mowy, czyli społecznej
oraz zaburzeń nerwowych i psychicznych,
i bezpieczeństwa, dotyczących narażenia
wydolności słuchu), znajdujący się od lat
powodować zmęczenie i rozpraszać uwagę,
pracowników na ryzyko spowodowane
na czołowym miejscu na liście chorób zawo-
pogarszać wydajność pracy, utrudniać ko-
czynnikami fizycznymi (hałasem) [1].
dowych, i będący jedną z głównych przyczyn
munikację słowną i odbiór sygnałów dz
wię-
Hałas jest jednym z czynników szko-
znacznych kwot (świadczeń i odszkodowań)
kowych bezpieczeństwa, zwiększać ryzyko
dliwych i uciążliwych najpowszechniej
wypłacanych z tytułu chorób zawodowych wypadków przy pracy. Hałas powoduje więc
występujących w środowisku pracy. Szacuje
we wszystkich państwach członkowskich. poważne skutki społeczne i ekonomiczne.
się, że w państwach członkowskich Unii
4
BEZPIECZEC
STWO PRACY 3/2006
Ochrona przed skutkami hałasu jest jed- narażenia pracowników na ryzyko prawdopodobnie proponowana do wpro-
nym z priorytetów na poziomie europejskim spowodowane czynnikami fizycznymi wadzenia jako norma europejska [9].
od wczesnego etapu rozwoju strategii bez- (hałasem). Ta nowa dyrektywa z dniem Oszacowane lub obiektywnie zmierzone
pieczeństwa i zdrowia w pracy. Już w 1986 r. 15 lutego 2006 r. zastępuje dyrektywę wartości powinny decydować o podję-
Rada przyjęła dyrektywę 86/188/EWG do- 86/188/EWG. ciu działań przewidzianych przy dolnych
tyczącą ochrony pracowników przed ry- Główną cechą nowej dyrektywy jest usta- i górnych wartościach progów działania.
zykiem związanym z narażeniem na hałas lenie jasnej i spójnej strategii prewencji, zdolnej Na podstawie oceny ryzyka, gdy przekro-
w pracy [3], która już wówczas ustalała zapewnić ochronę zdrowia i bezpieczeństwo czone są górne wartości progów działania,
wartości graniczne ekspozycji pracowników, pracowników narażonych na hałas [6]. pracodawca ustala i wdraża program tech-
jako główne elementy strategii prewencji W celu zapobiegania nieodwracalnemu nicznych i/lub organizacyjnych środków
stosowanej przez pracodawców. uszkodzeniu słuchu u pracowników, dy- zmierzających do ograniczenia narażenia
W latach 1993-1994 Komisja przedstawiła rektywa ustanawia wartości graniczne na hałas, z uwzględnieniem priorytetu
propozycję nowej dyrektywy Rady doty- ekspozycji: środków redukcji hałasu u z
ródła i środków
czącej minimalnych wymagań w zakresie poziom ekspozycji LEx,8h = 87 dB ochrony zbiorowej.
ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pra- oraz Jeśli ryzyka wynikającego z narażenia
cowników narażonych na czynniki fizyczne szczytowe ciśnienie akustyczne na hałas nie można uniknąć za pomocą
[4]. Propozycje dotyczyły tych czynników ppeak = 200 Pa (LCpeak = 140 dB). innych środków, pracodawca udostępnia
fizycznych, dla których istniały dostateczne Zgodnie z tą dyrektywą, na wyższe war- pracownikom właściwie dobrane środki
podstawy naukowe do podjęcia działań pre- tości żaden pracownik nie może być narażo- ochrony indywidualnej słuchu (po przekro-
wencyjnych, a mianowicie: hałasu, wibracji, ny, a hałas docierający do jego ucha powinien czeniu dolnych wartości progów działania)
pól elektromagnetycznych i promieniowania być utrzymany poniżej tych wartości. i zapewnia ich stosowanie (po przekroczeniu
optycznego. Dyrektywa ustanawia również górne górnych wartości progów działania).
W części dotyczącej hałasu intencją i dolne wartości progów działania, przy W przypadku, gdy pracownicy są naraże-
propozycji Komisji było doprowadzenie wy- których pracodawca jest zobowiązany pod- ni na hałas o wartościach ekspozycji równych
magań dyrektywy hałasowej do zgodności
jąć określone działania prewencyjne. lub wyższych od dolnych wartości progów
ze strukturą prewencji, określoną w dyrek- Wartości progów działania wynoszą: działania, pracodawca zapewnia pracowni-
tywie ramowej 89/391/EWG z 12 czerwca
LEx, 8h = 85 dB i ppeak = 140 Pa (LC peak = 137 dB) kom oraz/lub ich przedstawicielom infor-
1989 r. dotyczącej wprowadzenia środków  górne
macje i szkolenie o ryzyku zawodowym, jego
zmierzających do poprawy bezpieczeństwa
LEx, 8h = 80 dB i ppeak = 112 Pa (LC peak = 135 dB)
charakterze i środkach podjętych do jego
i zdrowia pracowników [5], jako odpowiedz
 dolne.
wyeliminowania lub ograniczenia.
na wniosek Rady przewidziany w artykule
Dyrektywa postanawia, aby przy sto- Wzmożona opieka zdrowotna jest jed-
10. dyrektywy 86/188/EWG o ponowne
sowaniu wartości granicznych ekspozycji,
nym z głównych punktów dyrektywy. We-
zbadanie i poddanie rewizji postanowień
ustalając rzeczywiste narażenie pracownika
dług postanowień dyrektywy, pracownikowi
dotyczących hałasu.
uwzględniać tłumienie wprowadzone
przysługuje prawo do kontroli słuchu przez
Propozycje Komisji [4] były tylko dyskuto- przez środki ochrony indywidualnej słuchu
lekarza lub inną wykwalifikowaną osobę
wane na poziomie Rady, kiedy podczas pre-
stosowane przez pracownika. Natomiast
upoważnioną przez lekarza, kiedy przekro-
zydencji Niemiec w UE  w 1999 r.  zaczęto
przy stosowaniu wartości górnych i dolnych
czone są górne wartości progów działania.
prace nad projektem dyrektywy dotyczącej
progów działania nie powinno się brać pod
Profilaktyczne badania audiometryczne
jednego z czynników fizycznych  wibracji.
uwagę wpływu tych środków.
należy także umożliwić tym pracownikom,
Zdecydowano wtedy o podziale propozycji
Ustanowione przez dyrektywę środki
których narażenie przekracza dolne war-
Komisji i potraktowaniu każdego czynnika
prewencji obejmują przede wszystkim wy- tości progów działania, w przypadku gdy
fizycznego osobno.
znaczenie i ocenę ryzyka zawodowego, do- oszacowanie i pomiary poziomu ekspozycji
konaną przez pracodawcę, z zastosowaniem
na hałas wskazują ryzyko zdrowotne. Celem
Postanowienia dyrektywy 2003/10/WE
różnych metod oceny poziomu ekspozycji
tych badań jest dostarczenie wczesnej dia-
na hałas i z uwzględnieniem okoliczności
gnozy ubytków słuchu wywołanych hałasem
Propozycję dotyczącą hałasu przyjął
narażenia. Z tego względu, aby poprawnie
i zachowanie funkcji słyszenia. W przypadku
Parlament Europejski i Rada jako 17. dyrek-
ocenić narażenie pracowników na hałas
gdy, jako wynik badania funkcji słyszenia,
tywę indywidualną w rozumieniu art. 16 ust.
stosując obiektywną metodę pomiaru, dy- u pracownika stwierdzono rozpoznawalny
1 dyrektywy 89/391/EWG  dyrektywę
rektywa odnosi się do ogólnie znanej normy
2003/10/WE Parlamentu Europejskiego ubytek słuchu, lekarz lub specjalista  jeśli le-
karz uzna to za potrzebne  powinien ocenić,
i Rady z 6 lutego 2003 r. w sprawie mi- ISO 1999:1990 [7]. Jednak, zdaniem autora,
wskazane byłoby też odnieść się do normy
nimalnych wymagań w zakresie ochrony czy ubytek może być wynikiem ekspozycji
ISO 9612:1997 [8], która po rewizji będzie
zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących na hałas w pracy. Jeśli tak jest, wówczas:
5
BEZPIECZEC
STWO PRACY 3/2006
Tabela
" pracownik powinien być poinformo-
NAJWAŻNIEJSZE OBOWIĄZKI PRACODAWCÓW W ZAKRESIE OCHRONY PRZED HAŁASEM WEDŁUG PRZEPISÓW
wany przez lekarza lub inną odpowiednio
ROZPORZĄDZENIA MINISTRA GOSPODARKI I PRACY [11] WDRAŻAJĄCEGO POSTANOWIENIA DYREKTYWY 2003/10/WE [1]
wykwalifikowaną osobę o wyniku
The main obligations of employers for controlling noise at work  the requirements of polish regulations [11], which implement
" pracodawca powinien:
directive 2003/10/EC [1]
 dokonać analizy przeprowadzonej
Poziom ekspozycji na hałas: LEx, 8h i LC peak
oceny ryzyka
Wymagane działania
LEx, 8h < 80 dB LEx, 8h = 80 dB LEx,8h = 85 dB
LC peak< 135 dB LC peak = 135 dB LC peak = 135 dB  zweryfikować środki przewidziane
12 3 4
do eliminacji lub ograniczenia ryzyka
Wyznaczenie i ocena ryzyka
 zasięgnąć porady specjalisty z zakresu
Pracodawca dokonuje pomiarów wielkości charakteryzujących hałas
medycyny pracy lub innej odpowiednio
oraz porównuje wyniki tych pomiarów z wartościami NDN [12]" i wartościami
progów działania [11]
wykwalifikowanej osoby albo właściwych
Tryb, metody, rodzaj i częstotliwość wykonania pomiarów, sposób rejestrowania władz w zakresie wdrożenia środków
i przechowywania wyników oraz udostępniania pracownikom określają przepisy
wymaganych do wyeliminowania ryzyka,
w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku
pracy [13]
włącznie z możliwością przeniesienia
Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe związane z narażeniem pracowników pracownika do innej pracy, przy której
na hałas wynikające z cech miejsca pracy oraz stosowanych środków lub procesów
nie występuje ryzyko związane z dalszą
pracy ze szczególnym uwzględnieniem m.in.:
- poziomu i rodzaju narażenia
ekspozycją, oraz
- czasu trwania narażenia
- skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracownika wynikających z interakcji  zorganizować systematyczną opiekę
między hałasem i drganiami mechanicznymi oraz między hałasem i substancjami
zdrowotną i zapewnić przegląd stanu
chemicznymi (otoksycznymi), jeżeli umożliwia to stan wiedzy technicznej
i medycznej
zdrowia każdego pracownika narażonego
- informacji dotyczących poziomu emisji hałasu dostarczonych przez producenta
środków pracy na podobną ekspozycję.
- informacji uzyskanych w wyniku profilaktycznych badań lekarskich pracowników [14]
Nowa dyrektywa 2003/10/WE w porów-
Ocena ryzyka powinna być udokumentowana oraz dokonywana każdorazowo,
naniu z dyrektywą 86/188/EWG:
gdy nastąpiły zmiany warunków wykonywania pracy lub jeśli konieczność
weryfikacji wykażą wyniki profilaktycznych badań lekarskich " zapewnia wzmożoną ochronę
Unikanie i eliminowanie ryzyka
pracowników we wszystkich sektorach
Pracodawca eliminuje u z
ródła ryzyko zawodowe związane z narażeniem na hałas
gospodarki, łącznie z sektorami transportu
albo ogranicza je do możliwie najniższego poziomu, uwzględniając dostępne
rozwiązania techniczne oraz postęp naukowo-techniczny
morskiego i powietrznego (wyłączonych
z dyrektywy 86/188/EWG), zapewniając
W przypadku osiągnięcia lub przekroczenia wartości NDN [12]" pracodawca
sporządza i wprowadza w życie program działań organizacyjno-technicznych
jednak 5-letni okres przejściowy na wdro-
zmierzających do ograniczenia narażenia na hałas. Program powinien uwzględniać
w szczególności:
żenie postanowień dyrektywy w tych
- unikanie procesów lub metod pracy powodujących narażenie na hałas
i zastępowanie ich innymi, stwarzającymi mniejsze narażenie sektorach
- dobieranie środków pracy o możliwie najmniejszym poziomie emisji hałasu
" uznaje specyfikę sektorów mu-
- ograniczenie narażenia na hałas takimi środkami technicznymi, jak: obudowy
dz
więkoizolacyjne maszyn, kabiny dz
więkoszczelne dla personelu, tłumiki, ekrany
zycznego i rozrywki przez zapewnienie
i materiały dz
więkochłonne
- projektowanie miejsc pracy i rozmieszczenie stanowisk pracy w sposób dwuletniego okresu przejściowego, pod-
umożliwiający izolację od z
ródeł hałasu oraz ograniczający jednoczesne
czas którego powinien być opracowany
oddziaływanie wielu z
ródeł na pracownika
- ograniczenie czasu i poziomu narażenia oraz liczby osób narażonych na hałas
kodeks postępowania, pomagający pra-
przez właściwą organizację pracy, w szczególności stosowanie skróconego czasu
pracy lub przerw w pracy i rotacji na stanowiskach pracy codawcom i pracownikom tych sektorów
spełnić ich prawne obowiązki wynikające
Pracodawca oznacza znakami bezpieczeństwa miejsca pracy, w których wielkości
charakteryzujące hałas przekraczają wartości NDN [12] oraz wydziela strefy z takimi
z dyrektywy
miejscami i ogranicza do nich dostęp, jeśli jest to technicznie wykonalne.
" zmniejsza wartość graniczną eks-
Narażenie indywidualne pracownika (rzeczywiste narażenie po uwzględnieniu
pozycji z 90 dB, którą ustaliła dyrektywa
tłumienia uzyskanego w wyniku stosowania środków ochrony indywidualnej
słuchu) nie może przekroczyć wartości NDN [12].
z 1986 r., do 87 dB.
Środki ochrony indywidualnej słuchu
Nowa dyrektywa, zgodnie z filozofią
Gdy uniknięcie lub wyeliminowanie ryzyka zawodowego wynikającego z narażenia
prewencji zawartą w dyrektywie ramo-
na hałas nie jest możliwe za pomocą wymienionych środków technicznych
lub organizacji pracy, wówczas pracodawca:
wej, wprowadza zatem znaczący postęp
- udostępnia pracownikom środki ochrony indywidualnej słuchu
- zobowiązuje pracowników do stosowania środków ochrony indywidualnej słuchu
w zakresie ochrony pracowników przed
i nadzoruje prawidłowość ich stosowania.
hałasem w miejscu pracy. Jednak należy
Informowanie i szkolenie pracowników
pamiętać, że nawet najlepsze przepisy
Pracodawca zapewnia pracownikom narażonym na działanie hałasu informacje
i szkolenie w zakresie wyników oceny ryzyka zawodowego, potencjalnych jego
w tej sprawie, jeśli nie są stosowane i eg-
skutków i środków niezbędnych do wyeliminowania lub ograniczenia tego ryzyka
zekwowane, nie przyniosą zamierzonych
*
W przypadku stanowisk pracy kobiet w ciąży oraz młodocianych dopuszczalne wartości hałasu określone są w prze-
skutków w zakresie zmniejszenia liczby
pisach w sprawie prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (DzU 2002, nr 127, poz. 1092) oraz
w przepisach w sprawie prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudnienia przy niektórych z tych prac (DzU przypadków ubytku słuchu wywołanego
2004, nr 200, poz. 2047).
narażeniem na hałas.
6
BEZPIECZEC
STWO PRACY 3/2006
PIŚMIENNICTWO
Wdrożenie dyrektywy 2003/10/WE
[1] Directive 2003/10/EC of the European Parliament
do prawa krajowego
and of the Council of 6 February 2003 on the minimum
health and safety requirements regarding the exposure
Postanowienia dyrektywy hałasowej
of workers to the risks arising from physical agents
2003/10/WE zostały wdrożone do prawa
(noise). (Seventeenth individual Directive within the
krajowego, równolegle z postanowieniami
meaning of Article 16(1) of Directive 89/391/EEC). OJ
L42, 15.02.2003
dyrektywy 2002/44/UE dotyczącej wibracji
[2] Augustyńska D. Ochrona przed hałasem i drganiami
[10], rozporządzeniem ministra gospodarki
mechanicznymi w środowisku pracy  stan zagad-
i pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie
nienia w roku wstąpienia Polski do Unii Europejskiej.
bezpieczeństwa i higieny pracy przy pra-  Bezpieczeństwo Pracy , 5(394)2004
cach związanych z narażeniem na hałas [3] Council Directive 86/188/EEC of 12 May 1986 on the
protection of workers from the risk related to exposure
lub drgania mechaniczne [11].
to noise at work, OJ L137, 24.05.1986
Należy nadmienić, że dyrektywa 2003/
[4] Commission proposal for a Council Directive on the
10/WE, określając minimalne wymagania
minimum health and safety requirements regarding the
exposure of workers to the risk arising from physical
w zakresie ochrony pracowników przed
agents. 93/C77/02, OJ C77, 18.03.1993; 94/C 230/03,
hałasem, pozostawia państwom człon-
OJ C230, 19.08.1994
kowskim wybór między utrzymaniem
[5] Council Directive 89/391/EEC of 12 June 1989 on the
w mocy istniejących a przyjęciem bardziej
introduction of measures to encourage improvements in
the safety and health of workers, OJ L183, 29.06.1989
korzystnych przepisów w zakresie ochrony
[6] Jos� Biosca de Sagastuy: A new directive on noise.
pracowników, w szczególności możliwość
Magazine of the European Agency for Safety and Health
ustalenia w odniesieniu do hałasu niższych
at Work, 8/EN, Noise at Work, 2005
wartości progów działania lub wartości
[7] PN-ISO 1999:2000 Akustyka  Wyznaczanie eks-
granicznych dziennej ekspozycji. Wdrożenie
pozycji zawodowej na hałas i szacowanie uszkodzenia
słuchu wywołanego hałasem (ISO 1999:1990)
dyrektywy nie może bowiem uzasadniać
[8] PN-ISO 9612:2004 Akustyka  Wytyczne do pomia-
regresu w stosunku do sytuacji już istniejącej
rów i oceny ekspozycji na hałas w środowisku pracy
w danym państwie członkowskim.
(ISO 9612:1997)
Biorąc to pod uwagę, oraz fakt, że wartości
[9] Jacques J. Normalizacja europejska w dziedzinie
najwyższych dopuszczalnych natężeń (NDN) hałasu, ze szczególnym uwzględnieniem maszyn i sta-
nowisk pracy.  Bezpieczeństwo Pracy , 5(394)2004
hałasu, określone w odrębnym rozporządze-
[10] Directive 2002/44/EC of the European Parliament
niu ministra pracy i polityki społecznej z dnia
and of the Council of 25 June 2002 on the minimum
29 listopada 2002 r. [12] (LEx, 8h = 85 dB i LC peak =
health and safety requirements regarding the exposure
135 dB), są niższe od wartości granicznych eks- of workers to the risks arising from physical agents
(vibration) (sixteenth individual Directive within the
pozycji i pokrywają się z górną wartością progu
meaning of Article 16(1) of Directive 89/391/EEC), OJ
działania określoną w dyrektywie 2003/10/
L177, 6.07.2002
WE, do rozporządzenia ministra gospodarki
[11] Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia
5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny
i pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. wprowadzono
pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas
jedynie dolne wartości progu działania hałasu,
lub drgania mechaniczne. DzU nr 157, poz. 318
czyli LEx, 8h = 80 dB i LC peak = 135 dB. W rozporzą-
[12] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej
dzeniu tym określono natomiast obowiązki
z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych do-
puszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych
pracodawców, gdy przekroczone są wartości
dla zdrowia w środowisku pracy. DzU nr 217, poz. 1833;
NDN hałasu i wartości progów działania.
zm. DzU 2005, nr 212, poz. 1769
Najważniejsze obowiązki pracodawców
[13] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwiet-
w zakresie ochrony pracowników przed hała- nia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. DzU
sem według rozporządzenia ministra gospo-
nr 73, poz. 645
darki i pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. wdrażają-
[14] Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej
cego postanowienia dyrektywy 2003/10/WE
z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania ba-
przedstawiono w tabeli. dań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej
opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń
Przepisy rozporządzenia dotyczą wszyst-
lekarskich wydawanych do celów przewidzianych
kich sektorów gospodarki, w tym transportu
w Kodeksie pracy. DzU nr 69, poz. 332; ostatnia zm.
DzU 2001, nr 128, poz. 1405
morskiego, powietrznego i drogowego.
Publikacja opracowana na podstawie wyników uzyskanych w ramach II etapu programu wielo-
letniego pn.  Dostosowywanie warunków pracy w Polsce do standardów Unii Europejskiej dofi-
nansowywanego w latach 2005-2007 w zakresie badań naukowych przez Ministerstwo Edukacji
i Nauki, w zakresie zadań służb państwowych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Główny
koordynator: Centralny Instytut Ochrony Pracy  Państwowy Instytut Badawczy
7