Animacja środowiskowa –

animator. Uwagi wstępne

Marek Sass

Termin „animacja” rozpowszechnił się w
ostatnich dekadach XX w. głównie dzięki
francuskim socjologom, teoretykom
upowszechniania kultury i pedagogom.
Jednak już w pierwszych dziesięcioleciach
wspomnianego stulecia pojęcie
„przodownictwa”, czy też „wyzwalania sił
społecznych”, które tkwią w jednostce, ale
również grupie społecznej, pojawiło się w
badaniach H. Radlińskiej i F. Znanieckiego.

Inspirować – nie kierować!

H. Radlińska:

„W

imię

ideału

siłami

człowieka

wychowanie przetwarza dzień dzisiejszy.”

„Ideał” - Bez niego nie ma pedagogiki,
wychowania, oświaty, pracy socjalnej. Jest
natomiast występująca w różnych odmianach
socjotechnika. Uniwersalne i trwałe wartości
ideału pełnią funkcję normatywną, mówią, „jak być
powinno.”

Kategoria „sił ludzkich” oznacza indywidualną
bądź zbiorową, faktyczną, bądź potencjalną
dynamikę, dyspozycję zdolną do przeobrażania
istniejących warunków i budowania owych realiów.

„Wychowanie” – było przede wszystkim „służbą”.
Wychowanie „służy” człowiekowi, bo wspiera jego
rozwój biologiczny, wprowadza w świat społeczny,
orientuje w wartościach kultury. „Służy” ideałom,
bo nadając im czytelną w określonym miejscu i
czasie formę, przybliża je do realiów codziennego
życia. Taka „służba” nie jest „inżynierią
społeczną”, ani „rewolucją wychowawczą”,
wyklucza też „instruktaż pedagogiczny”.

„Dzień dzisiejszy”, wg H. Radlińskiej to „cały”
świat człowieka, a więc świat przyrody, ludzi i
kultury. Są to realia, które wpływają na jednostkę
stale lub przez dłuższy czas kształtując w ten
sposób jego osobowość.

Termin „animacja środowiskowa” w swoim
podstawowym sensie oznacza „pobudzanie”,
„ożywianie” środowiska lokalnego (społeczności
lokalnej). To procedura zmierzająca do
ujawnienia i rozwinięcia miejscowych sił
społecznych wokół lokalnych potrzeb, ideałów,
planów. Przybiera ona jedną z dwóch
zasadniczych postaci: perspektywy
ogólnospołecznej (aktywizacja społeczności
lokalnej) oraz perspektywy wychowawczo –
socjalnej (organizowanie wspólnoty lokalnej).

Punktem wyjścia koncepcji integralnej animacji
środowiskowej jest całościowe, holistyczne
ujęcie środowiska lokalnego. W tej
perspektywie wchodzi ono w skład szerszej
struktury, którą jest „układ lokalny”. Zakres i
funkcje układu lokalnego obejmują: życie
gospodarcze, społeczne, kulturalne i polityczne.
Najbardziej uniwersalnym elementem układu
lokalnego jest „potencjał społeczno –
kulturowy”. Składa się on z dwóch
zasadniczych części. Są to: „miejscowe
zasoby” – wartości kultury duchowej,
materialnej, wraz z instytucjami dysponującymi
tymi dobrami; „kapitał ludzki” – m.in.
socjalizacja rodzinna, wykształcenie, zawód,
zdrowie; „kapitał społeczny” – m.in. zaufanie,
współdziałanie, solidarność społeczna.

Nadrzędnym czynnikiem dynamizującym i
ukierunkowującym funkcjonowanie układu
lokalnego jest „rozwój społeczny”, czyli zmiana,
sekwencyjne przechodzenie do wyższych,
efektywniejszych faz życia społecznego i
gospodarczego. Wyróżnia się dwojaką naturę
rozwoju społecznego: ilościową oraz jakościową.

Rozwój społeczny ilościowy polega na
stymulowaniu projektowanych zmian w życiu
człowieka za pomocą transferu określonych
zasobów i zarządzania nimi (np. zasoby
finansowe, materialne, organizacyjne,
technologiczne). Miarą tych zmian jest postęp
lub regres, czas i tempo, wzrost lub spadek
ilości określonych środków i dóbr.

Rozwój społeczny jakościowy - w centrum
znajduje się człowiek, a celem tego procesu jest
„wytwarzanie nowego sposobu pracy”. Praca
w tym kontekście nie ogranicza się do
rozszerzenia tego, co istnieje (wzrost), ale
zmierza do tworzenia nowych wymiarów
rzeczywistości (formowanie). Zatem rozwój
oznacza tu zdolność określonej populacji do
zwiększenia w sposób trwały własnego
dobrobytu. Źródła i uwarunkowania tego typu
rozwoju mają charakter humanistyczny, są nimi
przemiany mentalne oraz kulturowe.

Kształtowanie „dyspozycji prorozwojowych”
– wiedzy, postaw, umiejętności – należy do
szeroko rozumianej lokalnej „edukacji
środowiskowej” oraz „lokalnej animacji
środowiskowej”.

Lokalna edukacja środowiskowa, zarówno
szkolna jak i pozaszkolna, jest procesem
kształtowania postawy bycia – w środowisku.
Składa się na tę postawę wiedza o dziejach,
kulturze i teraźniejszym życiu środowiska,
ogólna kultura społeczno – obywatelskiego
zaangażowania,

a

także

dyspozycje

i

umiejętności do działania i współdziałania w
rozwiązywaniu

określonych

potrzeb

środowiska.

Lokalna animacja środowiskowa ma węższy
zakres i oznacza metodę za pomocą której
edukacja środowiskowa jest realizowana. Składa
się ona z takich elementów, jak: badanie w
działaniu

(diagnoza

lokalnego

potencjału

społeczno – kulturalnego), wzmacnianie społeczne
(rozwijanie wiedzy, umiejętności i pewności
siebie),

praca

środowiskowa

(profesjonalne

wsparcie

o

charakterze

edukacyjnym,

informacyjnym, organizacyjnym, technicznym),
działanie środowiskowe (dobrowolna i wspólna
aktywność

jednostek,

grup

i

środowisk,

podejmowana na rzecz dobra wspólnego).

Animator, według koncepcji H. Radlińskiej to
osoba związana z określonym środowiskiem
lokalnym. Wywodząca się z niego. Jako twórczy
współorganizator aktywizująca je, angażując
inne osoby w realizację podejmowanych zadań.
Współcześnie D. Jankowski uważa, iż „dzisiejszy
animator kultury nie może jedynie realizować
programu na miarę obecnych uczestników
kultury lokalnej, ale na miarę ich możliwości
stania się aktywnymi współtwórcami kultury,
przyjaznej ich pełni życia.”

Maria Mendel:

„Animator współpracy środowiskowej pracuje
zatem na edukacyjny rozwój jednostek i grup, w
których działa, a rozwój ten przekłada się wprost
na postęp w zakresie rozwoju społecznego,
lokalnego. Dokonuje tego wiążąc ze sobą
poszczególne elementy środowiska, takie jak
rodziny, szkoły, inne instytucje, organizacje w nim
występujące, a także jednostkowe podmioty
zaznaczające się w życiu i edukacji lokalnej
wspólnoty.

(...)

Kształtuje

partnerstwo

edukacyjne...”

Animacja współpracy środowiskowej, której
główną

kategorię

stanowi

partnerstwo

edukacyjne,

oznacza

kształtowanie

splotu

środowisk edukacyjnych: rodziny, szkoły, lokalnej
społeczności

w

kilku

charakterystycznych

aspektach:

- jako stosunki interpersonalne (relacje między
uczniami, nauczycielami, rodzicami, członkami
bliższego i dalszego otoczenia społecznego);

- jako rodzaj spółki, w której partnerzy są
beneficjentami (udziałowcami czerpiącymi z niej
korzyści);

- jako forma stosunków społecznych (wspólnota
edukacyjna).

Bohdan Skrzypczak i Paweł Jordan – funkcje i

umiejętności animatora:

1) rozwój partnerskich relacji w środowisku

poprzez budowanie koalicji; 2) komunikację
między potencjalnymi partnerami społecznymi
poprzez wypracowanie kontaktów i relacji
zarówno

z,

jak

i

między,

kluczowymi

postaciami; 3) nakreślenie profilu społeczności
–

poznawanie

lokalnych

mieszkańców,

udogodnień, historii, problemów; 4) procesy
podejmowania wspólnych decyzji poprzez
dochodzenie do porozumienia i określanie
wspólnego celu; 5) pracowanie w oparciu o
dynamikę

grupy;

6)

podtrzymywanie

zaangażowania i motywowania innych; 7)
tworzenie sieci – praca ponad granicami,
pielęgnowanie kontaktów;

8) zarządzanie informacją i zasobami.

Cechy animatora wg Marii Mendel:

a) Animator – sprzymierzeniec negocjuje pomiędzy
społecznością,

w

imieniu

której

działa,

a

utrzymującymi władzę. Pozostaje w opozycji wobec
władzy.

b) Stara się przezwyciężać przeszkody blokujące
osiągnięcia edukacyjne jednostek i grup, odsłaniając
je i pracując na zmianę procesów oraz struktur je
tworzących.

c) Pracuje w przymierzu ze społecznością, w
której działa, niezależnie od aspiracji i środków
gminy (programy, fundusze) dostrzega potencjał
tkwiący w poszczególnych osobach i grupach, i
organizuje sieć współpracy, bazując w tym na
podstawach istniejących już w lokalnej społeczności.

d) Uczy politycznego działania, występowania i
bronienia interesów jednostek i grup w obliczu
marginalizacji.

Do

czasu

osiągnięcia

samodzielności przez społeczności występuje w
jej imieniu, biorąc czynny udział w życiu
obywatelskim (lokalnie i ponadlokalnie).

e) Odkrywa istotę najważniejszych problemów
wspólnoty i wskazuje drogi ich wspólnego
rozwiązania.