Czym jest psychologia?
O czym jest psychologia?
Czym jest psychologia?
O czym jest psychologia?
Psychologia jako nauka o duszy
Psyche + Logos
Co to jest dusza?
-
Niematerialny byt [Platon, Kartezjusz]
-
Czynnik poruszający ciało [Arystoteles]
-
Umysł i dusza mają wolną wolę i nie podlegają prawom
natury [Teologiczne i religijne znaczenie duszy]
Psychologia jako nauka o nieświadomości
ŚWIADOMOŚĆ: to czego doznaję i to, z czego zdaję sobie
sprawę
Badanie nieświadomości – INTROSPEKCJA
analizowanie własnych doznań [myśli i uczuć],
Narzędzia do badania muszą być takie same,
niezależnie od tego, kto ich użyje!!!
Psychologia klasyczna
1-sze Laboratorium Psychologii Eksperymentalnej
Wilhelm Wundt (Lipsk, 1879)
(2-gie: Laboratorium Psychologii Doświadczalnej, Kraków 1903,
Władysław Heinrich)
Przedmiot badania: stany świadomości [analizowanie treści
psychiki
np. irytacji, złości]
Metoda badania: introspekcja [analizowanie własnych doznań]
Problemy:
-
Brak obiektywności – brak dostępu do świadomości innych ludzi
-
Metoda badania wpływa na przebieg badanego zjawiska np.
osoby niezdecydowane mogą być prowokowane do analizy
-
Mechanizm badania: introspekcja czy retrospekcja?
Odmiany psychologii klasycznej
PRAGMATYZM - „strumień świadomości”
Cel: wyjaśnianie, a nie eksperymentalna kontrola!
Wyjaśnianie praktycznego znaczenia stanów świadomości,
jako lepszego przystosowania do środowiska. Opis z punktu
widzenia podmiotu: emocje, wola, wartości i doznania, też
religijne i mistyczne! Nasza świadomość nie jest stała – to
rzeka wrażeń i doznań…
FUNKCJONALIZM – po co nam świadomość?
Pytanie o funkcje psychiki ludzkiej, o sens, o istotę „czegoś” w
odpowiedzi na wyzwania środowiska. Jak jest funkcja czy cel
danego aktu behawioralnego/ danego zachowania/ danej
myśli/ danej obserwacji/ danej reakcji? Po co mamy uszy czy
nos? Jakie one spełniają funkcje? Odczucia: miłość, wstręt,
litość…
Psychologia fizjologiczna
Biologiczny sposób podejścia – wszelkie działania i
czynności to wynik działania impulsów nerwowych.
Założenia:
Zjawiska psychiczne i społeczne można wyjaśnić w
kategoriach procesów biochemicznych
Złożone zjawiska można zrozumieć rozkładając je (redukując)
na znacznie mniejsze, bardziej specyficzne jednostki
Wszelkie zachowania, jak też potencjonalne zachowania, są
zdeterminowane przez struktury anatomiczne i procesy
przekazywania głównie drogą dziedziczenia
Doświadczenie może modyfikować zachowanie zmieniając te
– stanowiące jego podłoże – struktury i procesy
Uczeni zajmujący się układem nerwowym (neuroscientists):
D.Hubel, R.Sperry.
Psychologia jako nauka o
nieświadomości
Najciekawsze jest to, z czego człowiek nie zdaje sobie sprawy np.
z motywów swojego postępowania, praw i powodów reagowania
1-szy nurt rewolty - odejście od psychologii klasycznej
Zygmunt Freud (przełom XIX i XX wieku)
Świadomość jako czubek góry lodowej – najmniej ważna!
Przedmiot badań: nieświadome procesy psychiczne [czemu
pacjenci prezentują fobie, popadają w stany lękowe, histerie?]
Metoda badania: ANALIZA (marzeń, snów, czynności
pomyłkowych, przejęzyczeń tzw. przecieków z nieświadomości –
badanie tego, co jawne i wnioskowanie)
Np. nagle w rozmowie… wypowiadam czyjeś imię, którego nie
chciałam wypowiedzieć, jednak podświadomie myślałam o tym
na tyle intensywnie, że jednak to zrobiłam! Ups…
Czego nie jesteśmy świadomi?
Tego, czego chcemy lub nie chcemy – nieświadoma
motywacja [celem terapeuty jest: uświadomienie pacjentowi jego
własnych motywacji np. Nie lubię swojego zawodu - zły zawód!]
Tego, co myślimy o innych ludziach – nieświadoma postawa
[utajona, gdyż nie chcemy się do tego przyznać, bo jesteśmy np.
Poprawni politycznie i nie wypada przyznać, że nie lubię
Murzynów]
Tego, co myślimy o sobie – niepełna samowiedza [Freud;
kabotyni – wszyscy są zakłamani! Niewygodne informacje o nas
samych nie są dopuszczane do naszej świadomości. Nienawidzę
swojej matki!]
PSYCHOANALIZA – analiza zachowań mimowolnych
Wolnych skojarzeń, marzeń sennych, snów [też na jawie], czynności
omyłkowych, przejęzyczeń, niekontrolowanych epizodów zachowania
[otwartości]
Np. ekspresja w sztuce jest sposobem ujawniania się nieświadomej
psychiki – postmodernizm jako dialog społeczny [Palma]
Psychologia jako nauka o
zachowaniu
Jak i dlaczego tak, zachowują się pewne organizmy w
określonych sytuacjach?
2-gi nurt rewolty: Behawioryzm (behavior).
John Watson (1905) „Psychologia, jak ją widzi behawiorysta”
Pawłow – warunkowanie klasyczne/ instrumentalne [b.
bezwarunkowy]
Thorndike i Skinner – war. instrumentalne/ sprawcze [wzmocnienia]
Przedmiot badania: zachowanie
Metoda badania: obserwacja, eksperyment
Problem:
-
Czy nas to interesuje?
-
Obserwacja jawnych zachowań
-
Nauka o zachowaniu a nie o psychice
-
Przewrót w psychologii – rewolucja!
Behawioryzm
Założenie: zachowanie jest w pełni zdeterminowane przez
warunki środowiskowe. To katalog zachowań pt. „bodziec-
reakcja” [S→R]
Cel nauki: skompletować katalog – opisać zachowanie gatunku
we wszystkich kategoriach
Badania: Jak zachowanie oddziałuje na otoczenie? Jak
konsekwencje tego zachowania zmieniają otoczenie? Jak
zmienia się zachowanie organizmów żywych w odpowiedzi na
bodźce z zewnątrz?
TEORIA UCZENIA SIĘ – podstawa teorii psychologicznej
Związki S→R są:
wrodzone [automatyczne, sztywne, trwałe]
wyuczone [w większości – w procesie socjalizacji/ wychowania]
Poszukiwanie przyczyn zachowania w środowisku
zamiast w osobie! Odzieranie ludzi z wolności i godności…
Behawioryzm umiarkowany
S→O→R zmienne organizmowe modyfikują związek S→R
Wartości, samoocena, stany motywacyjne…
Ten sam bodziec może wyzwolić wiele różnych reakcji!
Reakcja może być spowodowana wieloma bodźcami!
Uczenie poznawcze? [eksperyment ze szczurem w labiryncie -
ser]
Zachowania celowe tzn. ze względu na cel i dążenie do niego, a nie
na przeszłe doświadczenia. Obserwacja: przyrost kompetencji!
WZMOCNIENIA: pozytywne/ aprobata i negatywne/ awersja
Bodziec → wzmocnienie, modyfikacja → Reakcja
Kształtowanie organizmów, aby były wolne od zachowań
niepożądanych. Wszystko jest wyuczone, więc można wyuczyć
idealnie? Człowiek z plasteliny…
WOLNOŚĆ OD – czy brak kar, czyli brak przeżycia negatywnych
skutków… to WOLNOŚĆ DO przeżycia czegoś? Permisywność…
Psychoanaliza
Psychologia dynamiczna – metoda badania i leczenia (zbiór
teorii i technik psychoterapeutycznych - szukanie ukrytych
motywów )
Badanie tego, co jawne i wnioskowanie o przeciekach z
nieświadomości [nieświadoma motywacja]
3 sfery psychiki:
-
Świadomość [to czego doznaję, to z czego zdaję sobie sprawę]
Ego
-
Nieświadomość [istotne procesy tworzenia i niszczenie – walka
popędów, na które nie mamy wpływu, a na zewnątrz oszukujemy i
zaprzeczamy tym popędom. Popęd a instynkt.] Id = biologia.
-
Superego [moje dobre Ja nie z natury, ale z kultury – moralne
nakazy kulturowe przyjęte za własne, choć jest to część
zewnętrznych wymagań. Rodzic w nas = doskonały dorosły]
Problemy: wina, wolność, godność itd.
Psychika jest jak meteorologia…
Psychologia dynamiczna
Freud – Id [siedlisko popędów - nieświadome], Superego
[ dekalog - zewnątrzpochodne nakazy i zakazy sumienia,
abstrakcyjne reguły – uwewnętrznione; czasami tylko
uświadamiane?], Ego [desperackie próby kontroli, słabe i
nieskuteczne – świadome!]
Podstawowe pojęcie: MOTYWACJA
Zachowanie jest napędzane przez potężne siły wewnętrzne?
Przyczynami działania są:
Wrodzone instynkty [Eros i Thanatos]
Biologiczne popędy [tworzenie i niszczenie]
Usiłowanie rozwiązania KONFLIKTU pomiędzy potrzebami osobistymi a
wymaganiami społeczeństwa
Cel działania: zredukowanie napięcia!!!
Natura ludzka ukazana w ujemnym świetle jako zamiłowanie
do przyjemności i destrukcji [uzależnienia/ nałogi….]
Mechanizmy obronne
Psychologiczne mechanizmy samooszukiwania
SIĘ - bronią nas przed uznaniem przykrej prawdy o
sobie samym np. przed przyznaniem, że słabo
możemy kontrolować swoje biologiczne Id!
Racjonalizacje – nie udało mi się/ nie chciałem tego/ wpadłem w
to, ale jest świetnie! W zasadzie jest bardzo dobrze – udało mi się?
Wyparcie – pamiętamy selektywnie: tylko to, co jest PRZYJEMNE
[nie ambarasujące]. Zapominamy INNE ze względu na postawę lub
emocje, które się za tym kryją.
Przeniesienie – niekontrolowana racjonalizacja, przeniesienie
emocji dotyczących osoby A na osobę B [idealizacja, odrzucenie]
Projekcja - przenoszenie własnych nieakceptowalnych cech/
przypisywanie ich innym osobom [chciwy, leniwy, podły]
Regresja – cofnięcie w rozwoju [baby talk zakochanych]
Fiksacja – zatrzymanie w pewnym punkcie, usztywnienie się
pewnych zachowań nieadekwatnych do sytuacji np.
charakterystycznych dla wcześniejszego stanu rozwoju
Psychologia jako nauka o umyśle
Psychologia poznawcza – umysł jako aparat poznawczy
Punkt wyjścia: Matematyczna teoria informacji!
PRZETWARZANIE pomiędzy bodźcem a reakcją behawiorystów:
Wnioskowanie z różnicy danych na wejściu i na wyjściu
Weryfikacja/ falsyfikacja w eksperymentach
Lata 1950,60 George Kelly – teoria konstruktów osobistych
Osobowość człowieka składa się z sądów na własny temat np.
Nie potrafię upomnieć się o swoje - jestem nieasertywny!
Albert Bandura – teoria społecznego uczenia się
[modelowanie]
Miller, Galanter i Pribram – człowiek planuje, bo myśli! Plany?
Człowiek, jako badacz, jest istotą myślącą:
[w opozycji do behawiorystów]
-
Stawia i weryfikuje hipotezy – planuje swoje zachowanie
-
Jest świadomy tego, co robi [inaczej niż twierdził Freud]
Psychologia humanistyczna
Bardziej postulat etyczny niż teoria:
Badanie zachowania ludzi przez szukanie prawidłowości lub
wzorców w historiach ich życia
Badanie świata subiektywnego, osobistego obrazu zdarzeń w
umyśle jednostki i tego, w jaki sposób te wewnętrzne procesy
prowadzą do nowych wglądów i wyborów wartości.
Skupienie na jasnej/ szlachetnej stronie człowieka: dobry z
natury, aktywny, zdolny do dokonywania wyborów
Erich Fromm – polemizował z biologizmem i Freudem [Ucieczka
od wolności, Mieć czy być, Wojna w człowieku, O sztuce miłości]]
Abraham Maslov lata 50-te XX wieku – badał potrzebę
samorealizacji i cechy ludzi, którzy realizują siebie
Człowiek nie jest: ani maszyną ani neurotycznym
nieudacznikiem!
Człowiek musi być traktowany jako podmiot a nie przedmiot w
badaniach. Tematy badań: wolność, odpowiedzialność itd..
Współczesne ujęcie psychologii
Eklektyzm – łączy w jedną całość, może nie czystą; uznaje
różne szkoły i sposoby myślenia o człowieku
Nauka o mechanizmach zachowania (człowieka i innych
gatunków): poznawczych, fizjologicznych i mózgowych
Psychologia jako nauka o człowieku. Źródła wiedzy:
religia, sztuka, intuicja, nauka
Wiedza psychologiczna jest pełna luk i nieścisłości:
-
Jak w każdej nauce nie ma patentu na nieomylność,
-
nie jest jedynym źródłem wiedzy o człowieku
-
Ma narzędzia intelektualne, aby sądy były sprawdzalne:
hipotezy, wizje, publikacje – mogą być zweryfikowane! To
zabezpieczenie przed niepoprawnym wnioskowaniem
ARTEFAKT – coś, co jest wynikiem źle skonstruowanego
badania [wynik błędu metodologicznego]. Wiedza potoczna?
Metoda naukowa
Sprawdzalność
Ostrożność metodologiczna obowiązuje wszystkich:
-
Obiektywność [próba ślepa i próba podwójnie ślepa]
-
Eksperyment [zasada jedynej różnicy]
-
Losowy dobór próbki
-
Statystyczny charakter wiedzy [reprezentatywna grupa
OB. – porównywalni w punkcie wyjścia]
-
Wnioskowanie o umyśle z zachowania
Podejście korelacyjne [KORELACJA = współzmienność;
tendencja do tego, aby przyrostowi jednej cechy zmiennej
towarzyszył przyrost lub ubytek drugiej]. Korelacja a
przyczynowość?
Dociekanie przyczyn to zadanie dla:
-
Teorii
-
Eksperymentu
Zastosowanie wiedzy
psychologicznej
Tradycyjne
-
Oświata [badanie dzieci i młodzieży]
-
Służba zdrowia [zaburzenia psychiczne]
Nowe
-
Zarządzanie i marketing [sposób myślenia menedżerów i
działania firmy ]
-
Szkolenie i dobór kadr [rekrutacja efektywnych
pracowników]
Oblicza psychologii: odkrywanie, zrozumienie, zależności
statystyczne
Praktyka psychologiczna: odkrywanie, zrozumienie,
koncentracja na jednostce…