Struktura podmiotowa i przedmiotowa

Struktura podmiotowa i przedmiotowa

gospodarki rynkowej

gospodarki rynkowej

- aktualne problemy przebudowy instytucjonalnej

- aktualne problemy przebudowy instytucjonalnej

Struktura gospodarki

Struktura gospodarki

Termin struktura

Termin struktura

– określa się jako zbiór elementów

– określa się jako zbiór elementów

rozpatrywanej całości i wzajemnych relacji między nimi, a także

rozpatrywanej całości i wzajemnych relacji między nimi, a także

jako zespół relacji między poszczególnymi zbiorami elementów

jako zespół relacji między poszczególnymi zbiorami elementów

czy elementami, a daną całością.

czy elementami, a daną całością.

Przez

Przez

układ strukturalny

układ strukturalny

gospodarki narodowej rozumieć należy

gospodarki narodowej rozumieć należy

zbiór uporządkowanych jej elementów według określonych zasad

zbiór uporządkowanych jej elementów według określonych zasad

ich wyodrębniania i grupowania oraz zespół relacji

ich wyodrębniania i grupowania oraz zespół relacji

przedstawiających udział tych elementów w całym zbiorze.

przedstawiających udział tych elementów w całym zbiorze.

Za szczególnie ważne wyróżnić należy następujące układy

Za szczególnie ważne wyróżnić należy następujące układy

strukturalne:

strukturalne:

- układ podmiotowy,

- układ podmiotowy,

- układ rodzajowy (przedmiotowy),

- układ rodzajowy (przedmiotowy),

- układ przestrzenny,

- układ przestrzenny,

Struktura podmiotowa gospodarki

Struktura podmiotowa gospodarki

Struktura podmiotowa

Struktura podmiotowa

- [łac. struktura] budowa, ustrój,

- [łac. struktura] budowa, ustrój,

ogół stosunków zachodzących między elementami jakiegoś

ogół stosunków zachodzących między elementami jakiegoś

przedmiotu, podmiotu.

przedmiotu, podmiotu.

Podmiot ekonomiczny

Podmiot ekonomiczny

– to każda jednostka lub

– to każda jednostka lub

zorganizowana grupa ludzi, która posiada jakikolwiek

zorganizowana grupa ludzi, która posiada jakikolwiek

zakres swobody podejmowania czynności gospodarczych.

zakres swobody podejmowania czynności gospodarczych.

Typ gospodarki

Typ gospodarki

– cechuje zestaw odmiennych podmiotów

– cechuje zestaw odmiennych podmiotów

będących rezultatem oddziaływania czynników:

będących rezultatem oddziaływania czynników:

- technologicznych (poziomu rozwoju),

- technologicznych (poziomu rozwoju),

- instytucjonalnych (stosunków własności, a także

- instytucjonalnych (stosunków własności, a także

stosunków władzy),

stosunków władzy),

- regulacyjnych (mechanizm regulacji gospodarczych

- regulacyjnych (mechanizm regulacji gospodarczych

zachowań ludzi).

zachowań ludzi).

PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ

PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ

–

–

3,6 mln (31. XII 2005)

3,6 mln (31. XII 2005)

SEKTOR PUBLICZNY

SEKTOR PUBLICZNY

SEKTOR PRYWATNY

SEKTOR PRYWATNY

•

p. państwowe (1029)

p. państwowe (1029)

•

p. komunalne (ok. 260*)

p. komunalne (ok. 260*)

PRZEDSIĘBIORSTWA

PRZEDSIĘBIORSTWA

PRYWATNE

PRYWATNE

SPÓŁDZIELNIE

SPÓŁDZIELNIE

(18 303)

(18 303)

OSÓB FIZYCZNYCH

OSÓB FIZYCZNYCH

(2 776,4 tys.)

(2 776,4 tys.)

SPÓŁKI

SPÓŁKI

(509,9 tys.)

(509,9 tys.)

CYWILNE

CYWILNE

(277,4 tys.)

(277,4 tys.)

HANDLOWE

HANDLOWE

(230,6 tys.)

(230,6 tys.)

INNE

INNE

(1,9 tys.)

(1,9 tys.)

OSOBOWE

OSOBOWE

(26,9 tys.)

(26,9 tys.)

KAPITAŁOWE

KAPITAŁOWE

(203,6 tys.)

(203,6 tys.)

* dane za rok 2001

* dane za rok 2001

SPÓŁKI HANDLOWE

SPÓŁKI HANDLOWE

–

–

230,6 tys. (31. XII 2005)

230,6 tys. (31. XII 2005)

OSOBOWE

OSOBOWE

(26,9 tys.)

(26,9 tys.)

KAPITAŁOWE

KAPITAŁOWE

(203,6 tys.)

(203,6 tys.)

•

jawna (24,8 tys.)

jawna (24,8 tys.)

•

komandytowa (1,2 tys.)

komandytowa (1,2 tys.)

•

komandytowo – akcyjna (43)

komandytowo – akcyjna (43)

•

partnerska (849)

partnerska (849)

•

sp. z.o.o. (195 tys.)

sp. z.o.o. (195 tys.)

•

sp. akcyjna (8,6 tys.)

sp. akcyjna (8,6 tys.)

Model cyrkulacji przepływu strumieni

Model cyrkulacji przepływu strumieni

rzeczowych i finansowych

rzeczowych i finansowych

RYNEK DÓBR

RYNEK DÓBR

KONSUMPCYJNYCH

KONSUMPCYJNYCH

PRZEDSIĘBIORSTWA

PRZEDSIĘBIORSTWA

(FIRMY)

(FIRMY)

GOSPODARSTWA

GOSPODARSTWA

DOMOWE

DOMOWE

RYNKI CZYNNIKÓW

RYNKI CZYNNIKÓW

PRODUKCJI

PRODUKCJI

DO

BR

A

KO

NS

UM

PC

YJ

NE

DO

BR

A

KO

NS

UM

PC

YJ

NE

W

YD

AT

KI

N

A

KO

NS

UM

PC

JE

W

YD

AT

KI

N

A

KO

NS

UM

PC

JE

CZ

YN

NIK

I P

RO

DU

KC

JI

CZ

YN

NIK

I P

RO

DU

KC

JI

DO

CH

OD

Y Z

E S

PR

ZE

DA

ŻY

DO

CH

OD

Y Z

E S

PR

ZE

DA

ŻY

CZ

YN

NIK

ÓW

PR

OD

UK

CJI

CZ

YN

NIK

ÓW

PR

OD

UK

CJI

DO

BRA

KO

NSU

MCY

JNE

DO

BRA

KO

NSU

MCY

JNE

DO

CHO

DY P

RZE

DSIE

BIO

RST

W

DO

CHO

DY P

RZE

DSIE

BIO

RST

W

ZE S

PRZ

EDA

ŻY D

ÓBR

ZE S

PRZ

EDA

ŻY D

ÓBR

KON

SUM

PCY

JNY

CH

KON

SUM

PCY

JNY

CH

ZIE

MI

A,

PR

AC

A,

K

AP

ITA

Ł

ZIE

MI

A,

PR

AC

A,

K

AP

ITA

Ł

PŁ

AT

NO

ŚC

I Z

A

PŁ

AT

NO

ŚC

I Z

A

CZ

YN

NI

KI

PR

OD

UK

CY

JN

E

CZ

YN

NI

KI

PR

OD

UK

CY

JN

E

Struktura podmiotowa gospodarki

Struktura podmiotowa gospodarki

•

konsekwencją różnic w strukturze podmiotowej są odmienności

konsekwencją różnic w strukturze podmiotowej są odmienności

w przebiegu typowych strumieni występujących w gospodarce,

w przebiegu typowych strumieni występujących w gospodarce,

•

chodzi o kierunki przepływu czynników wytwórczych produktów

chodzi o kierunki przepływu czynników wytwórczych produktów

oraz pieniądza (przepływy rzeczowe – materialne i finansowe),

oraz pieniądza (przepływy rzeczowe – materialne i finansowe),

•

prezentowana podmiotowa struktura gospodarki rynkowej ma

prezentowana podmiotowa struktura gospodarki rynkowej ma

charakter modelowy – nie uwzględnia oszczędności, a także

charakter modelowy – nie uwzględnia oszczędności, a także

pomija powiązania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych

pomija powiązania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych

zagranicą,

zagranicą,

•

w modelu tym (dwupodmiotowym) nie uwzględnia się ważnego

w modelu tym (dwupodmiotowym) nie uwzględnia się ważnego

podmiotu – władzy gospodarczej,

podmiotu – władzy gospodarczej,

•

przedsiębiorstwa są jedynym producentem, dostawcą dóbr

przedsiębiorstwa są jedynym producentem, dostawcą dóbr

i usług, podobnie jak gospodarstwa domowe będące jedynym

i usług, podobnie jak gospodarstwa domowe będące jedynym

właścicielem i dostawcą czynników wytwórczych,

właścicielem i dostawcą czynników wytwórczych,

Struktura podmiotowa gospodarki

Struktura podmiotowa gospodarki

•

model trójpodmiotowy z uwzględnieniem państwa (władzy

model trójpodmiotowy z uwzględnieniem państwa (władzy

gospodarczej), na który składają się różne instytucje władzy

gospodarczej), na który składają się różne instytucje władzy

państwowej m. in. kontrolujące gospodarkę i wpływające na nią

państwowej m. in. kontrolujące gospodarkę i wpływające na nią

(rząd, bank centralny, administracja państwowa, agendy

(rząd, bank centralny, administracja państwowa, agendy

rządowe, władze lokalne),

rządowe, władze lokalne),

•

państwo obok gospodarstw domowych staje się właścicielem

państwo obok gospodarstw domowych staje się właścicielem

czynników wytwórczych i samo może je odnajmować

czynników wytwórczych i samo może je odnajmować

przedsiębiorstwom prywatnym,

przedsiębiorstwom prywatnym,

•

państwo obejmuje sektor rynkowy i nierynkowy – obrona

państwo obejmuje sektor rynkowy i nierynkowy – obrona

narodowa, bezpieczeństwo publiczne itp.

narodowa, bezpieczeństwo publiczne itp.

•

czwarty podmiot stanowią instytucje rynków finansowych m. in.

czwarty podmiot stanowią instytucje rynków finansowych m. in.

bank centralny emisyjny, banki komercyjne i inwestycyjne oraz

bank centralny emisyjny, banki komercyjne i inwestycyjne oraz

instytucje parabankowe, kasy oszczędnościowo – pożyczkowe,

instytucje parabankowe, kasy oszczędnościowo – pożyczkowe,

towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne

towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne

i inwestycyjne, giełdy itp.

i inwestycyjne, giełdy itp.

Struktura podmiotowa gospodarki

Struktura podmiotowa gospodarki

•

w strukturze podmiotowej gospodarki wyróżnia się 5

w strukturze podmiotowej gospodarki wyróżnia się 5

podstawowych podmiotów:

podstawowych podmiotów:

- przedsiębiorstwa,

- przedsiębiorstwa,

- gospodarstwa domowe,

- gospodarstwa domowe,

- państwo (władza gospodarcza),

- państwo (władza gospodarcza),

- instytucje rynku finansowego,

- instytucje rynku finansowego,

- podmioty demokracji gospodarczej (związki zawodowe,

- podmioty demokracji gospodarczej (związki zawodowe,

organizacje konsumenckie, związki pracodawców, izby

organizacje konsumenckie, związki pracodawców, izby

przemysłowo – handlowe itp.

przemysłowo – handlowe itp.

Struktura rodzajowa gospodarki

Struktura rodzajowa gospodarki

•

Wyróżnia ujmowane przedmiotowo rodzaje działalności gospodarczej

Wyróżnia ujmowane przedmiotowo rodzaje działalności gospodarczej

i przedstawia relacje między nimi, a całością działalności gospodarczej.

i przedstawia relacje między nimi, a całością działalności gospodarczej.

•

Z uwagi na ogromną liczbę rodzajów działalności grupuje się je

Z uwagi na ogromną liczbę rodzajów działalności grupuje się je

zwykle według: - branż, - gałęzi, - działów, - sektorów.

zwykle według: - branż, - gałęzi, - działów, - sektorów.

•

Stosowanym powszechnie podziałem gospodarki jest jej struktura

Stosowanym powszechnie podziałem gospodarki jest jej struktura

sektorowa w której wyróżnia się:

sektorowa w której wyróżnia się:

- sektor I – pierwotny do którego wlicza się rolnictwo, leśnictwo

- sektor I – pierwotny do którego wlicza się rolnictwo, leśnictwo

i rybołówstwo,

i rybołówstwo,

- sektor II – do którego należą gałęzie przemysłu przetwórczego łącznie

- sektor II – do którego należą gałęzie przemysłu przetwórczego łącznie

z budownictwem,

z budownictwem,

- sektor III – usługowy do którego należą pozostałe formy działalności

- sektor III – usługowy do którego należą pozostałe formy działalności

obejmujące usługi rynkowe i nierynkowe,

obejmujące usługi rynkowe i nierynkowe,

•

Podział na 3 sektory stosowany jest współcześnie w krajach o gospodarce

Podział na 3 sektory stosowany jest współcześnie w krajach o gospodarce

rynkowej, a jego autorami są A. Fisher, C. Clark, J. Fourastie

rynkowej, a jego autorami są A. Fisher, C. Clark, J. Fourastie

Struktura rodzajowa gospodarki

Struktura rodzajowa gospodarki

Długookresowe zmiany w strukturze zatrudnienia w trzech

Długookresowe zmiany w strukturze zatrudnienia w trzech

sektorach

sektorach

%

%

80

80

10

10

1800

1800

1950

1950

2100

2100

Primar

Primar

Sekundar

Sekundar

Tertiar

Tertiar

Źródło: J.Fourastie, Gesetze der Wirtschaft von Morgen., s. 32, rys. 1.

Źródło: J.Fourastie, Gesetze der Wirtschaft von Morgen., s. 32, rys. 1.

Struktura rodzajowa gospodarki

Struktura rodzajowa gospodarki

100

100

100

100

100

100

Ogółem

Ogółem

14,9

14,9

13,7

13,7

14,8

14,8

Usługi nierynkowe

Usługi nierynkowe

51,1

51,1

50,9

50,9

42,2

42,2

Usług rynkowe

Usług rynkowe

5,6

5,6

7,1

7,1

6,7

6,7

Budownictwo

Budownictwo

23,9

23,9

23,3

23,3

28,0

28,0

Przemysł

Przemysł

4,5

4,5

5,0

5,0

8,3

8,3

Rolnictwo, łowiectwo,

Rolnictwo, łowiectwo,

leśnictwo, rybołówstwo

leśnictwo, rybołówstwo

2005 r.

2005 r.

2000 r.

2000 r.

1995 r.

1995 r.

Struktura sektorowa

Struktura sektorowa

Struktura wytworzonej wartości dodanej brutto w ujęciu

Struktura wytworzonej wartości dodanej brutto w ujęciu

sektorowym w Polsce w latach 1995 – 2005 [w%]

sektorowym w Polsce w latach 1995 – 2005 [w%]

Źródło: Rachunki Narodowe GUS 2006; 2007

Źródło: Rachunki Narodowe GUS 2006; 2007

Struktura rodzajowa gospodarki

Struktura rodzajowa gospodarki

Struktura zatrudnienia w ujęciu sektorowym w Polsce w

Struktura zatrudnienia w ujęciu sektorowym w Polsce w

2005 r.

2005 r.

Pracujący

Pracujący

w tys. osób

w tys. osób

Według rodzajów działalności [w%]

Według rodzajów działalności [w%]

Rolnictwo,

Rolnictwo,

łowiectwo,

łowiectwo,

leśnictwo,

leśnictwo,

rybołówstwo

rybołówstwo

Przemysł

Przemysł

Budownictwo

Budownictwo

Usługi

Usługi

rynkowe

rynkowe

nie

nie

-rynkowe

-rynkowe

12 576,0

12 576,0

17,0

17,0

23,0

23,0

5,0

5,0

36,8

36,8

18,2

18,2

Źródło: Rachunki Narodowe GUS 2006; 2007

Źródło: Rachunki Narodowe GUS 2006; 2007

Struktura rodzajowa gospodarki

Struktura rodzajowa gospodarki

Struktura wytworzonej wartości dodanej brutto w usługach

Struktura wytworzonej wartości dodanej brutto w usługach

(ceny bieżące) – na podstawie klasyfikacji ISIC [w%]

(ceny bieżące) – na podstawie klasyfikacji ISIC [w%]

Źródło: Rocznik Statystyczny, GUS, Warszawa 2002

Źródło: Rocznik Statystyczny, GUS, Warszawa 2002

Kraje

Kraje

Usługi w 1990 r.

Usługi w 1990 r.

Usługi w 2000 r.

Usługi w 2000 r.

Stany Zjednoczone

Stany Zjednoczone

70

70

73

73

Dania

Dania

71

71

72

72

Francja

Francja

68

68

72

72

Wielka Brytania

Wielka Brytania

64

64

71

71

Niemcy

Niemcy

61

61

69

69

Japonia

Japonia

60

60

68

68

Słowacja

Słowacja

58

58

61

61

Irlandia

Irlandia

56

56

60

60

Węgry

Węgry

58

58

62

62

Polska

Polska

54

54

62

62

Bułgaria

Bułgaria

31

31

57

57

Struktura rodzajowa gospodarki

Struktura rodzajowa gospodarki

Liczba pracujących w usługach w 2000 r. na podstawie ISIC

Liczba pracujących w usługach w 2000 r. na podstawie ISIC

Źródło: Rocznik Statystyczny, GUS, Warszawa 2002

Źródło: Rocznik Statystyczny, GUS, Warszawa 2002

Kraje

Kraje

Ogółem

Ogółem

W tym usługi

W tym usługi

W tysiącach

W tysiącach

W tys.

W tys.

W %

W %

Stany Zjednoczone

Stany Zjednoczone

135 208

135 208

100 410

100 410

74,3

74,3

Wielka Brytania

Wielka Brytania

27 711

27 711

20 262

20 262

73,1

73,1

Dania

Dania

2 716

2 716

1 931

1 931

71,1

71,1

Francja

Francja

23 388

23 388

16 265

16 265

69,5

69,5

Niemcy

Niemcy

36 604

36 604

23 514

23 514

64,2

64,2

Japonia

Japonia

64 640

64 640

41 070

41 070

63,7

63,7

Irlandia

Irlandia

1 668

1 668

1 063

1 063

63,7

63,7

Węgry

Węgry

3 849

3 849

2 298

2 298

59,7

59,7

Słowacja

Słowacja

2 102

2 102

1 179

1 179

56,1

56,1

Polska

Polska

14 526

14 526

7 318

7 318

50,4

50,4

Bułgaria

Bułgaria

3 072

3 072

1 361

1 361

44,3

44,3

Struktura przestrzenna gospodarki

Struktura przestrzenna gospodarki

•

przyjmuje za podstawę grupowania rozmieszczenie elementów

przyjmuje za podstawę grupowania rozmieszczenie elementów

gospodarki narodowej w jednostkach terytorialnych kraju,

gospodarki narodowej w jednostkach terytorialnych kraju,

•

umożliwia ona określenie – żądanym stopniem szczegółowości,

umożliwia ona określenie – żądanym stopniem szczegółowości,