Termin wykładu:

12.10.2009

WPŁYWY W SFERZE

WPŁYWY W SFERZE

SPOŁECZNO-POLITYCZNEJ

SPOŁECZNO-POLITYCZNEJ

Aleksy Awdiejew, Gramatyka interakcji werbalnej,

Kraków 2005
Aleksy Awdiejew, Grażyna Habrajska, Wprowadzenie do

nauki o komunikowaniu, tom 2, Łask 2006
John L. Austin, Mówienie i poznawanie. Rozprawy i

wykłady filozoficzne, Warszawa 1993
Henry P. Grice, Logika i konwersacja, przeł. J.Wajszczuk,

w: Przegląd Humanistyczny 1977, z. 7
Grażyna Habrajska, Nakłanianie, perswazja, manipulacja

językowa, w:………………Łodź
Mirosław Korolko, Sztuka retoryki (przewodnik

encyklopedyczny), Warszawa 1998
John Searle, Czynności mowy, Warszawa 1987
Marek Tokarz, Argumentacja. Perswazja. Manipulacja,

Gdańsk 2006

Wypowiedź jako działanie

Wypowiedź jako działanie

J

ohn L. Austin, Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne,

Warszawa 1993;

Słowa nie tylko opisują świat, ale świat tworzą
Stwarzanie świata odbywa się za pomocą performatywów:

Nadaję ci imię…
Biorę sobie ciebie za żonę/męża…
Rok akademicki uważam za otwarty itd.

Trzy aspekty mówienia:

aspekt lokucyjny – wypowiedzenie ciągu słów, których

sens jest zrozumiały dla odbiorcy (komponent

propozycjonalny)
aspekt illokucyjny – zasygnalizowanie intencji

wypowiedzi (komponent propozycjonalny + komponent

illokucyjny)
aspekt perlokucyjny – skutek wywołany przez to

wypowiedzenie

Zamknij okno!

Wypowiedź jako działanie

Wypowiedź jako działanie

John Searle, Czynności mowy, Warszawa 1987;

Aleksy Awdiejew, Gramatyka interakcyjna, Kraków 2005

J.Searl rozwija illokucyjny aspekt mowy w

teorię aktów mowy

Czy mógłbyś zrobić dziś zakupy?

prośba

Zrób dziś zakupy!

polecenie

Dziś ja zrobię zakupy

zobowiązanie

aspekt propozycjonalny – zrobienie zakupów;
aspekt illokucyjny – prośba, polecenie

zobowiązanie itd.

Warunki fortunności dla obietnicy (Searle),

dla prośby (Awdiejew)

Wypowiedź jako działanie

Wypowiedź jako działanie

Aleksy Awdiejew, Grażyna Habrajska, Wprowadzenie do gramatyki

komunikacyjnej, Łask 2006

Niejawne akty mowy

Oprócz jawnych aktów mowy, które powstają

przy użyciu operatorów interakcyjnych, nie
mniej często występują akty mowy, które w
tekście nie mają jawnych wyznaczników
interakcji, lecz są interpretowane jako
pośrednie jednostki interakcyjne.

Stają się one takimi w wyniku inferencji

sytuacyjnej, czyli interpretacji która
odpowiada na pytanie: jaki zamiar
interakcyjny zawiera dane wypowiedzenie.

Wypowiedź jako działanie

Wypowiedź jako działanie

Aleksy Awdiejew, Gramatyka interakcyjna, Kraków 2005

On znów poszedł do matki

Musisz przyjść później /
zaczekać

proponowanie

Znowu zostałam
sama/nigdy nie mogę na
niego liczyć!

wyrzut

Zatem, jeśli na powierzchni nie pojawiają się
specjalne operatory interakcyjne, ogólny sens
ideacyjny występuje jako bodziec inferencji, który
zmusza nas do wykrycia zamiaru interakcyjnego
nadawcy.

Aluzja, ironia, sarkazm

Wypowiedź jako działanie

Wypowiedź jako działanie

Aleksy Awdiejew, Grażyna Habrajska, Wprowadzenie do gramatyki

komunikacyjnej, Łask 2006

Dlaczego ludzie używają pośrednich aktów mowy dla

osiągnięcia efektów interakcyjnych, jeśli mają
możliwość wprowadzenia wszystkich aktów mowy w
sposób bezpośredni?

Po pierwsze:

stosując pośredni akt mowy, nadawca

utrzymuje bezpieczny dystans do zamierzonego
efektu oddziaływania, co pozwala mu w krytycznym
momencie wycofać się ze swego zamiaru
interakcyjnego

Po drugie:

odbiorca jest zmuszony do samodzielnej

interpretacji ukrytego sensu interakcyjnego, co
wzmacnia skuteczność jego oddziaływania, ponieważ
współuczestniczy w tworzeniu aktu mowy

Wybrane sposoby wpływania na

Wybrane sposoby wpływania na

ludzi

ludzi

nakłanianie

perswazja
stymulacja
propaganda
agitacja
manipulacja

-------------------------------------------------------
szantaż, wymuszenie, stosowanie

przemocy itp.

Nakłanianie

Nakłanianie

Aleksy Awdiejew, Gramatyka interakcyjna, Kraków 2005

Nakłanianie należy do strategii

behawioralnych, których celem jest

sterowanie zachowaniem interlokutorów

za pomocą działania werbalnego – język

staje się bezpośrednim narzędziem

powodującym zmiany w układzie

interakcyjnym

Parametry strategii behawioralnych:

korzyść

, jaką osiąga każdy z interlokutorów w

przypadku skutecznego przeprowadzenia

strategii oraz w wyniku realizacji

zaproponowanego działania;

typowanie wykonawcy

danego działania;

możliwość zastosowania różnego typu

sankcji

w przypadku odmowy przez odbiorcę

wykonania zaproponowanego działania;

stosunek ról społecznych

(status) nadawcy i

odbiorcy w trakcie przeprowadzania strategii;

nakłanianie

nakłanianie

perswazja
stymulacja
propaganda
agitacja
manipulacja

Nakłanianie

Nakłanianie

Aleksy Awdiejew, Gramatyka interakcyjna, Kraków 2005

Marek Tokarz, Argumentacja. Perswazja. Manipulacja,

Gdańsk 2006

AKT

NAKŁANIAJĄCY

DO

DZIAŁANIA:

Stosując

wypowiedzenie

A

nadawca

zamierza nakłonić odbiorcę do wykonania

korzystnego dla siebie działania (p)

korzyść, typowanie wykonawcy, sankcje, relacja
zależności

nakłaniani

nakłaniani

e

e

perswazja
stymulacja
propagand
a
agitacja
manipulacj
a

Nakłanianie – warunkiem współdziałania – współdziałanie
warunkiem przetrwania

Nakłanianie – proste akty perswazyjne

Ma pan ochotę na koniak?

Czy mógłbyś zrobić
zakupy?

Idź do sklepu!

proponowani
e

prośba

żądanie

Perswazja

Perswazja

Mirosław Korolko, Sztuka retoryki, Warszawa 1998

Przedmiotem perswazji może być każda

sprawa podlegająca wartościowaniu
intelektualnemu, etycznemu lub
emocjonalnemu. (...)

W perswazji prawda jest wartością, zaś jej

przyjęcie wymaga świadomego i

dobrowolnego wyboru

dobrowolnego wyboru

między jedną

a drugą wartością (wartością
wyznawaną przez perswadującego i
wartością wyznawaną przez osobę, w
stosunku do której jest stosowana
perswazja – GH)

nakłanianie

perswazja

perswazja

stymulacja
propaganda
agitacja
manipulacja

Perswazja

Perswazja

Aleksy Awdiejew, Gramatyka interakcyjna, Kraków 2005

Marek Tokarz, Argumentacja. Perswazja. Manipulacja,

Gdańsk 2006

Perswazja

Perswazja

jest to uświadomione

przez obserwatora działanie

werbalne nadawcy, dążące do

zmiany postawy odbiorcy

nakłanianie

perswazja

perswazja

stymulacja
propaganda
agitacja
manipulacja

Nadawca, decydując się na zastosowanie
wypowiedzi perswazyjnej, zakłada
nieodpowiedniość między układem informacyjnym
lub układem aksjologicznym odbiorcy a treścią
wypowiedzi

Kiedy rozpoznamy tę nieodpowiedniość, powstaje
pytanie o cel wypowiedzi

Perswazja

Perswazja

Warunki zastosowania perswazji:

działanie dwustronne – dialog
cel uświadomiony / nieuświadomiony i

korzystny dla obu stron
oddziaływanie otwarte / ukryte
argumentacja różna
dyskurs wielostronny i otwarty
wzajemne poszukiwanie informacji, ocen i

rozwiązań problemowych

Błędy w perswazji:

taktyczny – istniała możliwość zmiany

postawy odbiorcy, ale nadawca nie potrafił

tego zrobić
genetyczny – nadawca nie mógł wpłynąć na

odbiorcę (nieadekwatna ocena możliwości

zmiany sytuacji)

nakłanianie

perswazja

perswazja

stymulacja
propaganda
agitacja
manipulacja

Stymulacja

Stymulacja

Stymulacja

Stymulacja

jest to uświadomione przez

obserwatora działanie werbalne

nadawcy, dążące do wykreowania

postawy odbiorcy lub nakłonienia go

do działania dla dobra odbiorcy

Warunki zastosowania stymulacji:

zaufanie odbiorców i autorytet

nadawców
działanie jednostronne – odbiorca bierny
cel uświadomiony / nieuświadomiony i

korzystny dla obu stron
oddziaływanie otwarte / ukryte
argumentacja quasilogiczna

nakłanianie
perswazja

stymulacja

stymulacja

propaganda
agitacja
manipulacja

19.10.2009

Propaganda

Propaganda

Propaganda

Propaganda

jest to uświadomione przez

obserwatora działanie werbalne

nadawcy, dążące do modyfikacja,

utrwalenie lub osłabienie szczegółowej

postawy odbiorców w stosunku do

realnego obiektu perswazji.

Modyfikację szczegółowej postawy można rozumieć

jako zmianę natężenia oceny realnego obiektu w

kierunku pozytywnym lub negatywnym.

Utrwalenie szczegółowej postawy odbiorcy jest

niezbędne z punktu widzenia nadawcy wówczas,

gdy jest ona zagrożona modyfikacją.

Osłabienie szczegółowej postawy odbiorcy umożliwia

w przyszłości jej dalszą modyfikację.

nakłanianie
perswazja
stymulacja

propaganda

propaganda

agitacja
manipulacja

Propaganda

Propaganda

Warunki zastosowania propagandy:

działanie jednostronne – językowa izolacja

odbiorcy, przewaga administracyjna i

medialna nadawcy



w warunkach totalitarnych – jednostronny

monolog mediów i pasywny odbiór związany z

przymusem i represjami: fizyczna izolacja

(sankcje praktyczne) w stosunku do innych

opcji



w warunkach demokratycznych - perswazja

wzmacniająca, ideologiczna izolacja w

stosunku do innych opcji
cel uświadomiony / nieuświadomiony
dyskurs zamknięty, zcentralizowany
argumentacja demagogiczna (ukrywanie

przesłanek)

nakłanianie
perswazja
stymulacja

propaganda

propaganda

agitacja
manipulacja

Agitacja

Agitacja

Agitacja

Agitacja

-

zbudowanie w świadomości

nadawcy gotowości do dokonania

określonej opcji wyboru działania

Ponieważ sama świadomość gotowości nie jest

gwarancją wykonania sugerowanego

działania, strategia agitacyjna zawsze jest

popierana różnymi strategiami

propagandowymi, które zapewniają

zasadność dokonanego wyboru

Warunki zastosowania agitacji:

działanie jednostronne – językowa izolacja

odbiorcy, przewaga administracyjna i

medialna nadawcy
cel uświadomiony / nieuświadomiony
dyskurs zamknięty, zcentralizowany
argumentacja demagogiczna (ukrywanie

przesłanek)

nakłanianie
perswazja
stymulacja
propaganda

agitacja

agitacja

manipulacja

Manipulacja

Manipulacja

Manipulacja

Manipulacja

(rodzaj ukrytej perswazji) –

działanie werbalne nadawcy, dążące

do modyfikacja, utrwalenie lub

osłabienie szczegółowej postawy

odbiorców w stosunku do realnego

obiektu perswazji

Warunki zastosowania agitacji:

działanie jednostronne
cel nieuświadomiony przez odbiorcę
korzyść nadawcy i (zazwyczaj)

niekorzyść odbiorcy (motywacja

ukrycia)
oddziaływanie na podświadomość

(przeniesienie wartości)

nakłanianie
perswazja
stymulacja
propaganda
agitacja

manipulacja

manipulacja

Zasady rządzące

konwersacją

a)

zasada kooperacji

(H. Grice)

b)

zasada kooperacji

(A.

Awdiejew)

b)

zasada grzeczności i taktu

(G.

Leech)

c)

zasada ekonomii konwersacyjn
ej

(Sperber, Wilson)

Zasada kooperacji H.Grice’a

–

postulaty konwersacyjne

1. postulat ilości – mów tylko tyle ile

potrzeba, by osiągnąć swój cel

komunikacyjny

2. postulat jakości – mów tylko to, o

czym jesteś przekonany, że tak jest

3. postulat odpowiedniości – mów na

temat

4. postulat jasności wywodu – mów

jasno, unikaj niejednoznaczności

Zasada kooperacji A.

Awdiejewa

1. Osiągaj swój cel komunikacyjny

najmniejszym kosztem partnera

2. Dąż do kontynuowania konwersacji,

unikaj jawnego blokowania strategii
partnera

3. Umiej w odpowiedniej chwili

wycofać się z uczestnictwa w danej
strategii konwersacyjnej nie
degradując przy tym partnera

Zasada kooperacji

Istotą zasady kooperacji w

prowadzeniu danej strategii jest
dążenie do obopólnej korzyści,

co z jednej strony zmusza mówiącego

do uwzględnienia korzyści partnera,

z drugiej zaś nie pozwala na

forsowanie w sposób jawny swej
własnej korzyści

Zasada grzeczności

Zasada grzeczności, a lepiej powiedzieć, zasada

taktu, dotyczy takich form zachowania się

językowego, które są akceptowane i oczekiwane

przez uczestników konwersacji.

Zasada ta nie zawsze jest wymagana w sposób

obligatoryjny w zależności od stosunku ról

społecznych interlokutorów oraz ich tolerancji.

Jest słabsza od zasady kooperacji i nie zawsze

złamanie zasady taktu powoduje zaburzenie

interakcji.

Tego rodzaju odejście od zasady taktu może być

czasem zastosowane jako sposób nacisku na

partnera i, w przypadku pewnej tolerancji z jego

strony, bywa pomocne w osiągnięciu zamierzonego

celu komunikacyjnego

Zasada ekonomii konwersacyjn
ej

Zasada ekonomii konwersacyjnej polega na

wykorzystywaniu w sposób optymalny

możliwości wnioskowania partnera,

tak aby z jednej strony nie narażać go na

niezrozumienie przy zbyt małej

informatywności przekazu,

a z drugiej strony nie nudzić go

przekazywaniem informacji, która już jest w

jego dyspozycji

lub którą może osiągnąć włączając dostępny

sobie mechanizm inferencji