Slajd 1

Próbka badanego materiału (gleby,

wody, odpadów itp.) przeznaczona do

analiz może być:

– indywidualna (pierwotna) – pobrana

jednorazowo z danego miejsca,

– zbiorcza (ogólna) - to wszystkie próbki

indywidualne połączone razem,

– laboratoryjna – niewielka reprezentatywna

część próbki zbiorczej, przechowywana w

odpowiednich warunkach do czasu wykonania

analizy, lub do czasu ewentualnej reklamacji

otrzymanych wyników,

– analityczna (próbka do badań) –

reprezentatywna część próbki laboratoryjnej

przeznaczona do wykonania określonej analizy.

– Próba kontrolna

- jest to próba referencyjna

przygotowana w danym ( jednym) laboratorium

mająca , podobnie jak CPR i PR charakterystykę

statystyczną. Używane do kontroli jakości próbki

(materiały) muszą odznaczać się homogenicznością

i dużą trwałością.

– Próba ślepa, albo poprawniej ślepe oznaczanie

jest to postępowanie analityczne przeprowadzone

przy braku oznaczanej substancji ,ale z użyciem

materiałów ( np. sączków ) i odczynników ( stąd

nazwa ślepa odczynnikowa) stosowanych w analizie

. Próba ta jest analizowana w każdej serii

pomiarowej.

– Próbą testowa (podstawiana

) - jest to próba o

znanej prowadzącemu analizę (kierownikowi

laboratorium badawczego), ale nieznana

(pracownikowi), zawartości substancji, która jest

włączana anonimowo do każdej serii prób

testowych. Próba ta służy do potwierdzenia

kompetencji personelu oraz pośrednio do kontroli

procesu analitycznego.

Próbki do kontroli pracy

laboratorium mogą być:

–

Certyfikowana próba ( materiał ) referencyjna CPR

jest to oryginalna próba mająca certyfikat, w której

szereg uznanych laboratoriów oznaczyło jedną lub

kilka cech ( zawartości składników ). Każda

certyfikowana cecha scharakteryzowana jest

statystycznie na podanym poziomie ufności. Próby

takie są bardzo drogie i wykorzystuje się je w

kontroli jakości tylko w szczególnych przypadkach.

–

Próba ( materiał ) referencyjna PR

- nie ma

certyfikatu i tylko tym różni się od CPR. Próbę PR o

znanym pochodzeniu analizuje się w kilku

laboratoriach za pomocą tej samej metody i każda

analizowana cecha ( zawartość składnika )

scharakteryzowana jest statystycznie. Próby te

mają bardzo dużą wartość, szczególnie jeżeli w

którymś ze współpracujących laboratoriów są

porównywane z CPR.

RODZAJ

OZNACZENIA

ODCZYNNIKI

I MATERIAŁY

TYP PRÓBNIKA

WIELKOŚĆ

PRÓBEK

CZĘSTOTLIWOŚĆ

POBIERANIA

PRÓBEK

MIEJSCE

POBIERANIA

PRÓBKI

STRATEGIA

POBIERANIA

PRÓBEK

CEL POBIERANIA

PRÓBEK

Przy przygotowaniu programu pobierania próbek

należy uwzględnić:

materiały i surowce używane w procesie produkcyjnym,

produkowane materiały,

przebieg procesu produkcyjnego,

surowce dodawane w trakcie produkcji,

produkty pośrednie otrzymywane w czasie procesu
produkcyjnego,

reakcje uboczne,

osoby znajdujące się w strefie produkcji,

właściwości fizyczne (np. temperaturę topnienia,
temperaturę

wrzenia,

ciśnienie

cząstkowe

par,

rozpuszczalność itp.) surowców, produktów ubocznych i
produktów finalnych,

właściwości chemiczne tych substancji (trwałość
termiczna, reaktywność, higroskopijność itd.),

właściwości fizjologiczne i toksyczne (np. wartość NDS)
oraz możliwe krótko- i długookresowe skutki działania
danej substancji i ich wpływ na czas pobierania próbek,

dane

temat

niebezpieczeństwa

zapłonu

(temperatura zapłonu, dolna granica zapłonu, dolna
granica wybuchowości).

Pobieranie próbek gleby.

–

próbki indywidualne pobiera się z pola specjalną

laską glebową do głębokości 20-25 cm z

równomiernie rozmieszczonych miejsc pola

–

Pobiera się 15-30 próbek indywidualnych z każdego

pola o powierzchni 0,5-3,0 ha w zależności od

zmienności glebowej.

–

Aby zminimalizować wpływ tej zmienności należy

pobierać próbkę zbiorczą z powierzchni pola o

podobnej wartości gleby (ten sam typ i rodzaj gleby) i

podobnej historii użytkowania.

–

Z pobranych w ten sposób pojedynczych próbek

tworzy się próbkę zbiorczą, z której pobiera się

próbkę laboratoryjną o masie ok.0,5 kg.

–

Tak pobraną próbkę umieszcza się w woreczkach

foliowych, papierowych, płóciennych lub w

specjalnych pudełkach.

–

Do każdej próbki należy dołączyć opis, który powinien

zawierać między innymi: miejsce i sposób pobrania

próbki, datę i czas pobrania, uprawy oraz rodzaj i

dawki nawozów stosowane w ostatnich latach.

PRZYGOTOWANIE PRÓBEK GLEBY DO ANALIZ

MOKRA GLEBA Z

POLA > 500g

OPIS PRÓBKI

SUSZENIE

W suszarce

W liofilizatorze

Na powietrzu

Kruszenie i przesiewanie (1 lub

2 mm)

Mieszanie i

ważenie

Kwartowanie

ręczne

Rozdzielnikiem

próbek

Specjalnym

urządzeniem

Dzielenie próbek na

mniejsze

Próbka

laboratoryjna

Próbka do

archiwizacji

Próbka do

badań

Dzielenie próbek na

mniejsze

Odpady organiczne stałe.

• Próbki indywidualne pobiera się z

różnych miejsc pryzmy,

• Miejsca te powinny być oddalone od

brzegów pryzmy od 0,5-1 m

• z miejsc tych należy odrzucić

wierzchnią warstwę

• odcina się z czterech stron za pomocą

ostrego szpadla słup odpadu
organicznego na całą głębokość stosu.

• przy pomocy wideł lub ręcznie wybiera

się odpad z całej głębokości.

W zależności od

powierzchni pryzmy

pobiera się następującą

ilość próbek

indywidualnych:

do 10 m

– 3,

11-20 m

– 5

21-30 m

– 7

>30 m

– 7 + 1

próbkę na każde 10 m

powyżej

30m

• próbki indywidualne

mieszamy i

otrzymujemy próbkę zbiorczą, z której

po dokładnym wymieszaniu

pobieramy próbkę laboratoryjną o

masie 1-2 kg.

• aby ograniczyć straty NH3 w czasie

pobierania próbek, zwłaszcza w

okresie letnim, prace należy wykonać

najlepiej rano lub wieczorem.

• próbki laboratoryjne

w szczelnych

naczyniach należy jak najszybciej

dostarczyć do laboratorium. Do

każdej próbki laboratoryjnej należy

dołączyć opis, w którym podaje się

max informacji

• próbka laboratoryjna odpadu

organicznego powinna być

możliwie jak najszybciej

przygotowana do analiz.

• odpad rozdrabnia się i mieli

usuwając wcześniej ewentualne

obce zanieczyszczenia a

następnie pobiera się próbki

analityczne.

• jeżeli analizy będą wykonywane

po pewnym czasie próbkę należy

zamrozić lub wysuszyć.

Odpady płynne (gnojowica, ściek)

Czynniki, które mogą wpływać na

zanieczyszczenie badanej próbki ciekłej.

1 -

kontakt z powietrzem laboratoryjnym;

2 -

pozostałości składników mieszanin do

mycia naczyń;

3 -

woda destylowana;

4 - stosowane odczynniki i

rozpuszczalniki;

5 -

kontakt z analitykiem;

6 - odparowanie najlotniejszych

składników;

7 -

procesy adsorpcji-desorpcji (efekt

pamięci ścianki);

Odpady płynne (gnojowica, ściek)

Czynniki, które mogą wpływać na

zanieczyszczenie badanej próbki

ciekłej.

8 - adsorpcja analitów na zawiesinie;
9 -

wytrącanie osadów;

10 - wyługowywanie składników z

materiału naczynia;

11-

proces przenikania składników

przez materiał naczynia;

12 - reakcja analitu z materiałem

naczynia;

13 -

reakcja chemiczna pomiędzy

składnikami roztworu.

Odpady płynne (gnojowica, ściek)

•

Próbki pobiera się z różnych głębokości

zbiorników, po dokładnym wymieszaniu

za pomocą specjalnego przyrządu.

•

Zwykle pobiera się kilka próbek

indywidualnych, które po wymieszaniu

stanowią próbkę zbiorczą, z której

pobiera się próbkę laboratoryjną o

objętości 1-2 dm3.

•

Aby ograniczyć straty azotu próbkę tą

można zalać 10% roztworem kwasu

winowego do uzyskania słabo kwaśnego

odczynu i przechowywać ją w szczelnie

zamkniętym naczyniu.

Odpady płynne (gnojowica, ściek)

• Naczynie ze względu na fermentację i

powstawanie gazów należy napełnić

najwyżej do ¾ objętości.

• w laboratorium pobiera się jedna

próbkę analityczną do oznaczenia

suchej masy oraz próbki, w których

bezpośrednio oznacza się zawartość

makro - i mikroelementów.

• oznaczenia chemiczne można również

wykonać w wysuszonej próbce odpadu.

• jeżeli analizy będą wykonywane po

pewnym czasie próbkę należy zamrozić

lub wysuszyć

Pobieranie i przygotowanie

próbek roślin .

• W zależności od celu badań pobiera się do analizy

całe rośliny lub ich części, takie jak ziarno, słomę,

liście, korzenie itp.

• Podczas pobierania próbek roślinnych do analiz

należy zwrócić uwagę na: stadium rozwojowe

rośliny, możliwość zanieczyszczeń (pyły

przemysłowe, komunikacyjne, nawozy itp.),

warunki pogodowe w trakcie pobierania (opady,

susza itp.).

• Technika pobierania prób jest różna dla

poszczególnych rodzajów roślin i fazy rozwojowej.

W okresie wegetacji próbki indywidualne pobiera

się poruszając się po polu tak jak w przypadku

pobierania próbek gleby

Procedury stosowane przy pobieraniu próbek

środków spożywczych

oraz wielkość i ilość

pobieranych próbek

produkt

Minimalna liczba próbek

pierwotnych, którą należy

pobrać z partii

produkty opakowane albo luzem,

co do których można przyjąć, że

są dobrze wymieszane lub

homogenne

produkty opakowane albo luzem,

co do których nie można przyjąć,

że są dobrze wymieszane lub

homogenne

minimalna liczba próbek pierwotnych

powinna być zgodna z minimalną

liczbą jednostek wymaganych do

przygotowania próbki laboratoryjnej.

tabela 2.

Masa partii (kg)

< 50

50-500

> 500

Pierwotne środki spożywcze pochodzenia roślinnego

Klasyfikacja produktu

Przykłady

Rodzaj

pobierane

j próbki

pierwotne

Min.

wielkość

każdej z

próbek

Świeże

produkty

małych

rozmiarach, jednostki < 25g

Jagody,

groszek,
oliwki

Całe jednostki

lub jednostki
pobrane

pomocą
specjalnych
przyrządów

1 kg

Świeże produkty o średnich rozmiarach,

jednostki na ogół od do 25-250 g

Jabłka,

pomarańcze Całe jednostki

(co

najmniej

jednostek)

Świeże

produkty

dużych

rozmiarach, jednostki na ogół >
250g

Kapusta,

ogórki,
winogrona
(w gronach)

Cała(e)

jednostka(i)

(co najmniej

5
jednostek)

Strączkowe

Fasola, groch,

1 kg

Ziarno zbóż

Ryż, pszenica

1 kg

Orzechy z drzew

wyjątkiem

orzechów
kokosowych

1 kg

Orzechy

kokosowe

5 jednostek

Nasiona roślin oleistych

Orzechy

arachidowe

0,5 kg

METODA POBIERANIA PRÓBEK NA ZAWARTOŚC

AZOTANÓW

20.12.2006 PL Dziennik Urzędowy Unii

Europejskiej L 364/27

Pobieranie próbek w miejscu uprawy

• Max obszar 2 ha

• Próbki pierwotne należy pobierać,

poruszając się po miejscu uprawy trasą w
kształcie litery „W” lub „X”.

• Rośliny należy ścinać na poziomie gruntu.

• Próbka musi zawierać co najmniej 10

roślin, i min 1kg

• Próbkowaniu podlegają tylko rośliny, które

osiągnęły wielkość handlową (1).

METODA POBIERANIA PRÓBEK NA ZAWARTOŚC

AZOTANÓW

20.12.2006 PL Dziennik Urzędowy Unii

Europejskiej L 364/27

Pobieranie próbek znajdującej się w obrocie

rynkowym

• Max masa partii 25 ton.

• próbka zbiorcza musi ważyć co najmniej 1 kg, z

wyjątkiem przypadków, gdy nie jest to możliwe, np.
gdy pobierana jest jedna główka lub opakowanie.

• Minimalna liczba próbek pierwotnych, które należy pobrać z

partii:

Masa partii (w kg) Min. liczba próbek

pierwotnych

< 50 3
50–500 5

> 500 10

METODA POBIERANIA PRÓBEK NA ZAWARTOŚC

AZOTANÓW

20.12.2006 PL Dziennik Urzędowy Unii

Europejskiej L 364/27

Pobieranie próbek znajdującej się w obrocie

rynkowym

• Jeśli partia składa się z opakowań

jednostkowych, wówczas próbka zbiorcza
powinna składać się z następującej liczby
opakowań:

Liczba opakowań ilość opakowań

1–25 1 opakowanie

26–100 około 5 %, co najmniej 2

> 100 około 5 %, co najwyżej 10

METODA POBIERANIA PRÓBEK NA ZAWARTOŚC

AZOTANÓW

PRZYGOTOWANIE PRÓBEK

• W przypadku pobierania próbek ze świeżych

produktów przygotowanie próbki odbywa się w
miarę możliwości w ciągu

24 godzin

od jej

pobrania. Jeśli nie jest to możliwe, próbkę należy
zamrozić (na maksymalnie

6 tygodni

• Z każdej jednostki należy usunąć ziemię i mocno

zabrudzone liście oraz inne niejadalne i
uszkodzone liście zewnętrzne. Niedozwolone jest
mycie próbek, ponieważ może to spowodować
obniżenie zawartości azotanów.

• Kompletna próbka powinna być

zhomogenizowana. Należy wykazać, że
stosowany proces homogenizacji prowadzi do
całkowitego ujednorodnienia.

METODA POBIERANIA PRÓBEK NA ZAWARTOŚC

AZOTANÓW

Procedura ekstrakcji

• ekstrakcja za pomocą gorącej wody lub

roztworu metanolu i wody (

w stosunku 30

do 70).

Kryteria skuteczności wg odzysku

Zakres stężeń Zalecana wartość

Odzysk < 500 mg/kg 60–120 %

≥ 500 mg/kg 90–110 %

PRZYGOTOWANIE PRÓBEK ROŚLIN

DO ANALIZ

• Próbki laboratoryjne w zależności od

gatunku rośliny i rodzaju przyszłych
analiz chemicznych należy
zapakować w torebki papierowe
(najlepiej dwuwarstwowe z wkładką
izolacyjną), foliowe, płócienne itp

• Opakowanie powinno być czyste

oraz chronić próbki przed ubytkiem
masy i zanieczyszczeniem w czasie
transportu.

PRZYGOTOWANIE PRÓBEK ROŚLIN

DO ANALIZ

• Do próbki należy dołączyć metryczkę

zawierającą: datę i miejsce pobrania,
gatunek i odmianę rośliny, fazę lub
organ rośliny oraz powierzchnię z
którego była pobrana.

• Po dostarczeniu do laboratorium

próbki w zależności od rodzaju
materiałów rozdrabnia się, suszy, mieli
i pobieramy z nich próbki analityczne.
Sposób postępowania jest podobny jak
z odpadami organicznymi.

METODY POBIERANIA

PRÓBEK POWIETRZA

• AKTYWNE- przy pomocy pomp o stałym

przepływie powietrza. Potrzebne stałe lub

przenośne źródło energii

–

Płuczki – najczęściej używane z różnymi

absorbentami

–

Rurki z absorbentem naniesionym w postaci

filmu cieczy na nosinik

–

Filtry impregnowane absorbentem

• PASYWNE

–

Dyfuzyjne

–

Dozymetry membranowe (permeacyjne)

• AUTONALIZATORY NA PODCZERWIEŃ

TEORETYCZNE PODSTAWY

PASYWNEGO POBIERANIA PRÓBEK

• Na podstawie prawa Ficka

molowy strumień

analitu (J)

wynosi:

J = D x c/z

Gdzie:

D – współczynnik dyfuzji

analitu przez powietrze,

cm2/s

c- stężenie analitu, mol/cm3

z- odległość w kierunku dyfuzji, cm

• Przy obliczaniu

masy gazu dyfundującego (Q)

danym

okresie czasu t

uwzględniamy

przekrój

poprzeczny (a) próbnika

Q = J x a x t

TEORETYCZNE PODSTAWY

PASYWNEGO POBIERANIA PRÓBEK

• Z równań tych otrzymamy:

• Zatem

ilość analitu

jaka dotrze do

powierzchni absorbującej wewnątrz
próbnika zależy od trzech stałych:

;

oraz dwóch zmiennych

(stężenie agalitu) i

(czas

ekspozycji).

W trakcie pobierania próbki powietrza

powinny zostać określone następujące

parametry i czynniki::

• kierunek ruchu powietrza,

• oszacowanie skuteczności wentylacji –

realizuje się to zazwyczaj przez oznaczenie
stężenia CO

. Jeżeli wentylacja jest

odpowiednia, to objętościowe stężenie CO

nie powinno być większe niż 0.1%,

• wilgotność względna powietrza,

• pomiar stężenia tlenu, jeśli można

oczekiwać zmiany stężenia tego składnika
atmosfery,

W trakcie pobierania próbki powietrza

powinny zostać określone następujące

parametry i czynniki::

• pomiar zanieczyszczenia w

atmosferze na danym stanowisku
pracy,

• pomiar zanieczyszczeń w strefie

oddychania pracownika,

• sprawdzenie szczelności naczyń

reakcyjnych oraz przewodów
gazowych.

Odory

ODORY

– lotne związki chemiczne, organiczne i

nieorga-niczne, wyczuwane przez receptory
węchowe przy bar-dzo niskich stężeniach i
rejestrowane przez mózg jako nieprzyjemne.

wśród

schorzeń

wywoływanych

przez odory wymienia się: obrzęki,
nadmierne

łzawienie,

podenerwowanie, chro-niczny stres,
obniżenie odporności na zakażenia
bakteryj-ne

wirusoweniedotlenienie, bóle głowy,
nudności, biegun-ka

ŹRÓDŁA ODORANTÓW

NATURALNE

KOMU-

NALNE

ANTROPOGENICZN

KOMUNI-

KACYJNE

PRZEMY-

SŁOWE

ENERGE-

TYCZNE

PUNKTOWE

OBSZAROWE

ROL-

NICZE

FERMY

WIELKOPRZEMYSŁOWE

Klasyfikacja odorów rolnictwa

wielkoprzemysłowego

Podział

odorów ze

względu na

pochodzenie

Próbki wykorzystywane do kontroli jakości analiz

Opis sposobu

przygotowania

procedura
źródła tła

Wykorzystanie tych

informacji

Operacja
wykonywanych w
terenie

(fiełd blank)

Próbka jest
przygotowywana na
bazie standardowej
matrycy bez
dodawania analitu.
Próbki takie
włączane są do
sekwencji próbek
pobieranych w
terenie.

Pobieranie

próbek w

terenie

Określenie
zanieczyszczenia
związanego z

techniką
pobierania próbek,
procedurą
analityczną,
warunkami
polowymi,
pojemnikami na
próbki,
konserwantami
transportem I
przechowywaniem
próbek oraz
technikami

przygotowania
próbek I oznaczania
analitów

Próbki wykorzystywane do kontroli jakości analiz

Opis sposobu
przygotowania

procedura
źródła tła

Wykorzystanie tych

informacji

Tło transportu (
trip blank).

Próbki
przygotowywane
są w terenie lub
laboratorium i
są
transportowane
łącznie z

zestawem
pobieranych

próbek.

Pobieranie

próbek w

terenie

Określenie
zanieczyszczenia

próbki
związanego z

próbnikami,
konserwantami,
transportem i
przechowywaniem
próbek
oraz technikami
przygotowania
próbek i
oznaczania
analitów

Próbki wykorzystywane do kontroli jakości analiz

Opis sposobu
przygotowania

procedura
źródła tła

Wykorzystanie tych

informacji

Tło metody (
method blank

)

Próbki są
przygotowywan

e na
bazie

standardowej
matrycy bez

dodatku
analitu.
Wykorzystywan

e są
celem wykrycia
zanieczyszczeń
wprowadzanyc

h do próbki

Przygo-
towanie
próbki

do
analizy i
oznacza-
nie
analitów

Określenie
zanieczyszczeń
związanych z
technikami
przygotowania
próbek i
oznaczania
analitów.

Próbki wykorzystywane do kontroli jakości analiz

Opis sposobu
przygotowania

procedura
źródła tła

Wykorzystanie tych

informacji

Tło odczynników (
reagent blank).

Oznacza się
poziom analitów w
próbkach
Odczynników
używanych na
etapie
przygotowania
oznaczania w
niej określonych
składników.

Przygo-
towanie
próbki

do
analizy i
oznacza-
nie
analitów

Określenie
zanieczyszczeń
związanych ze
specyficznymi
odczynnikami
wykorzystywanymi
na etapie
przygotowania
próbki i
oznaczania
analitów.

Próbki wykorzystywane do kontroli jakości analiz

Opis sposobu
przygotowania

procedura
źródła tła

Wykorzystanie tych

informacji

Tło aparatury (
instrument

blank)

Oznacza się
poziom analitów
w próbce na
bazie
Standardowej
matrycy (bez
analitów).

ozna-

czanie

analitów

Określenie

zanieczyszczeń

związanych z

wykorzystywa-

nymi

przyrządami

pomiarowymi

Podstawowe składowe dokumentacji

pobierania próbek środowiskowych

Charakterystyka etapu
pobierania

Etykietki

próbki

Opis losu próbki

próbek ( "
chain-of-

custody")

Matryca próbki.

Techniki

pobierania próbek.

Rodzaj używanych próbników.

Numery identyfikacyjne.

Rodzaj stosowanego

konserwanta.

Parametry oznaczane w trakcie

analizy.

Parametry określone w trakcie
pobierania próbki:

(temperatura, pH, etc).

Dane o sposobie kalibracji

przyrządów
używanych w terenie.

Przewoźnik i sposób

dostarczenia
próbki do laboratorium.

Wewnętrzna temperatura

chłodzonych
pojemników (na etapie

pobierania i transportu).

Nazwa

próbnika.

Data pobrania

próbki.

Czas

pobierania

próbki.

Numer

próbki.

Umiejscowien

ie
punktu

pobrania

próbki

Typ próbki.

Anality.

Sposób

konserwacji.

Numer próbki.

Data pobrania

próbki.

Czas pobierania

próbki.

Typ próbki.

Sposób

identyfikacji

próbki.

Numer

pojemnika na

próbnik

(próbkę).

Anality.

Podpis

próbobiorcy

Document Outline