Teoria użyteczności

Teoria użyteczności

ordynalnej

ordynalnej

Anna Zachorowska

Anna Zachorowska

Teoria zachowania

Teoria zachowania

konsumenta

konsumenta

Główne elementy

teorii zachowania się

konsumenta

Wybory konsumenta

zgodne są z jego

własnym interesem

Wybory między

alternatywami

konsumpcji dokonywane

są w oparciu o

dostępne informacje

Istnieje

substytucyjność

między dobrami

w procesach

wyboru konsumenta

Aksjomaty racjonalnego

Aksjomaty racjonalnego

postępowania

postępowania

to założenia o fundamentalnym

to założenia o fundamentalnym

znaczeniu dla teorii wyboru

znaczeniu dla teorii wyboru

gospodarstwa domowego.

gospodarstwa domowego.

Wśród nich wyróżnia się:

Wśród nich wyróżnia się:

Aksjomat kompletności

Aksjomat kompletności

(zupełności

(zupełności

)

)

preferencji

preferencji

stwierdzający, że każde dwa koszyki

stwierdzający, że każde dwa koszyki

dóbr mogą być przez konsumenta ze

dóbr mogą być przez konsumenta ze

sobą porównywane – tym samym

sobą porównywane – tym samym

potrafi on dokonywać wewnętrznie

potrafi on dokonywać wewnętrznie

spójnych wyborów spośród

spójnych wyborów spośród

dostępnych mu koszyków dóbr w

dostępnych mu koszyków dóbr w

celu maksymalizacji swojego

celu maksymalizacji swojego

zadowolenia (użyteczności

zadowolenia (użyteczności

całkowitej);

całkowitej);

Aksjomat zwrotności

Aksjomat zwrotności

preferencji

preferencji

na podstawie którego przyjmuje się, że

na podstawie którego przyjmuje się, że

każdy koszyk dóbr jest tak samo

każdy koszyk dóbr jest tak samo

preferowany przez konsumenta jak

preferowany przez konsumenta jak

koszyk identyczny,

koszyk identyczny,

Aksjomat przechodniości

Aksjomat przechodniości

preferencji

preferencji

implikujący, że jeżeli konsument np.

implikujący, że jeżeli konsument np.

bardziej ceni dobro A niż B, dobro B

bardziej ceni dobro A niż B, dobro B

zaś bardziej niż C, to dla wewnętrznej

zaś bardziej niż C, to dla wewnętrznej

spójności jego wyborów musi

spójności jego wyborów musi

przedkładać dobro A nad C;

przedkładać dobro A nad C;

Aksjomat optymalizacji

Aksjomat optymalizacji

zgodnie z którym twierdzi się, że

zgodnie z którym twierdzi się, że

konsument dokonuje, spośród zbioru

konsument dokonuje, spośród zbioru

możliwych alternatywnych

możliwych alternatywnych

rozwiązań, wyboru takiego

rozwiązań, wyboru takiego

rozwiązania, które umożliwia mu

rozwiązania, które umożliwia mu

osiągnięcie maksymalnej

osiągnięcie maksymalnej

użyteczności całkowitej.

użyteczności całkowitej.

Użyteczność ordynalna

Użyteczność ordynalna

(porządkowa)

(porządkowa)

Według koncepcji

Według koncepcji

użyteczności

użyteczności

ordynalnej (porządkowej)

ordynalnej (porządkowej)

użyteczność możemy zdefiniować

użyteczność możemy zdefiniować

jako zmienną, której relatywne

jako zmienną, której relatywne

wielkości wskazują na kolejność

wielkości wskazują na kolejność

preferencji konsumenta.

preferencji konsumenta.

Krzywa obojętności (krzywa

Krzywa obojętności (krzywa

jednakowej użyteczności)

jednakowej użyteczności)

przedstawia różne kombinacje ilościowe

przedstawia różne kombinacje ilościowe

dwóch dóbr (koszyków konsumpcji),

dwóch dóbr (koszyków konsumpcji),

spośród których wybór dla konsumenta jest

spośród których wybór dla konsumenta jest

obojętny, gdyż dają mu taki sam poziom

obojętny, gdyż dają mu taki sam poziom

łącznego zadowolenia (czyli charakteryzują

łącznego zadowolenia (czyli charakteryzują

się jednakowym stopniem użyteczności

się jednakowym stopniem użyteczności

całkowitej). Poszczególne krzywe

całkowitej). Poszczególne krzywe

obojętności przedstawiają uporządkowany

obojętności przedstawiają uporządkowany

system preferencji względem dóbr.

system preferencji względem dóbr.

Mapa obojętności

Mapa obojętności

konsumenta

konsumenta

to nieskończony zbiór krzywych

to nieskończony zbiór krzywych

obojętności danego konsumenta.

obojętności danego konsumenta.

Cechy krzywych obojętności

Cechy krzywych obojętności



krzywe obojętności mają nachylenie

krzywe obojętności mają nachylenie

negatywne,

negatywne,



krzywe obojętności nie mogą się

krzywe obojętności nie mogą się

przecinać,

przecinać,



krzywe obojętności są wypukłe w

krzywe obojętności są wypukłe w

stosunku do początku układu,

stosunku do początku układu,



krzywych obojętności jest

krzywych obojętności jest

nieskończenie wiele.

nieskończenie wiele.

Krańcowa stopa substytucji

Krańcowa stopa substytucji

dobra X względem dobra Y wyraża ilość dobra

dobra X względem dobra Y wyraża ilość dobra

Y, z której konsument jest skłonny

Y, z której konsument jest skłonny

zrezygnować, aby zwiększyć konsumpcję

zrezygnować, aby zwiększyć konsumpcję

dobra X o jednostkę bez zmiany poziomu

dobra X o jednostkę bez zmiany poziomu

użyteczności całkowitej. Dla wypukłej

użyteczności całkowitej. Dla wypukłej

krzywej obojętności wykazuje ona tendencję

krzywej obojętności wykazuje ona tendencję

malejącą, co oznacza, że konsument dążąc

malejącą, co oznacza, że konsument dążąc

do zachowania nie zmienionego poziomu

do zachowania nie zmienionego poziomu

użyteczności całkowitej, skłonny będzie

użyteczności całkowitej, skłonny będzie

poświęcać coraz mniejszą ilość danego

poświęcać coraz mniejszą ilość danego

dobra dla wzrostu spożycia innego dobra o

dobra dla wzrostu spożycia innego dobra o

kolejne jednostki.

kolejne jednostki.

Linia budżetowa

Linia budżetowa

stanowi zbiór punktów reprezentujących

stanowi zbiór punktów reprezentujących

wszystkie kombinacje dwóch dóbr,

wszystkie kombinacje dwóch dóbr,

jakie konsument może nabyć przy

jakie konsument może nabyć przy

danym dochodzie i cenach tych dóbr.

danym dochodzie i cenach tych dóbr.

Nachylenie linii budżetowej zależy

Nachylenie linii budżetowej zależy

wyłącznie od stosunku cen

wyłącznie od stosunku cen

rozpatrywanych dóbr, jej położenie

rozpatrywanych dóbr, jej położenie

zaś – od realnego poziomu dochodu,

zaś – od realnego poziomu dochodu,

którym dysponuje konsument.

którym dysponuje konsument.

Równowaga (optimum)

Równowaga (optimum)

konsumenta

konsumenta

sytuacja, w której konsument, przy danym

sytuacja, w której konsument, przy danym

ograniczeniu budżetowym, osiąga

ograniczeniu budżetowym, osiąga

maksymalną użyteczność całkowitą z

maksymalną użyteczność całkowitą z

realizacji określonej struktury konsumpcji.

realizacji określonej struktury konsumpcji.

Graficznie optimum konsumenta przedstawia

Graficznie optimum konsumenta przedstawia

punkt styczności najwyżej położonej –

punkt styczności najwyżej położonej –

spośród osiągalnych – krzywej obojętności z

spośród osiągalnych – krzywej obojętności z

daną linią budżetową, w którym marginalna

daną linią budżetową, w którym marginalna

stopa substytucji rozpatrywanych dóbr

stopa substytucji rozpatrywanych dóbr

zrównuje się ze stosunkiem ich cen.

zrównuje się ze stosunkiem ich cen.

Krzywa cena-konsumpcja

Krzywa cena-konsumpcja

(inaczej

(inaczej

ścieżka ekspansji cenowej)

ścieżka ekspansji cenowej)

,

,

ilustruje, jak zmieni się

ilustruje, jak zmieni się

ceteris

ceteris

paribus

paribus

koszyk zakupów konsumenta

koszyk zakupów konsumenta

pod wpływem zmiany ceny jednego z

pod wpływem zmiany ceny jednego z

dwóch dóbr.

dwóch dóbr.

Dobro normalne

Dobro normalne

dobro, którego ilość nabywana rośnie

dobro, którego ilość nabywana rośnie

wraz ze wzrostem dochodu i maleje

wraz ze wzrostem dochodu i maleje

wraz ze spadkiem dochodu

wraz ze spadkiem dochodu

ceteris

ceteris

paribus

paribus

. Dla dobra normalnego

. Dla dobra normalnego

elastyczność dochodowa popytu jest

elastyczność dochodowa popytu jest

większa od zera.

większa od zera.

Dobro podstawowe

Dobro podstawowe

każde dobro, którego ilość nabywana

każde dobro, którego ilość nabywana

rośnie wolniej niż dochód i maleje

rośnie wolniej niż dochód i maleje

wolniej niż dochód

wolniej niż dochód

ceteris paribus

ceteris paribus

.

.

Dla dobra podstawowego wartość

Dla dobra podstawowego wartość

współczynnika elastyczności

współczynnika elastyczności

dochodowej popytu mieści się w

dochodowej popytu mieści się w

przedziale (0,1).

przedziale (0,1).

Dobro luksusowe

Dobro luksusowe

inaczej nazywane dobrem wyższego

inaczej nazywane dobrem wyższego

rzędu; dobro, którego ilość nabywana

rzędu; dobro, którego ilość nabywana

rośnie w większym stopniu niż

rośnie w większym stopniu niż

dochód i maleje w większym stopniu

dochód i maleje w większym stopniu

niż dochód

niż dochód

ceteris paribus

ceteris paribus

. Dla dobra

. Dla dobra

wyższego rzędu elastyczność

wyższego rzędu elastyczność

dochodowa popytu jest większa od

dochodowa popytu jest większa od

jedności.

jedności.

Dobro podrzędne

Dobro podrzędne

każde dobro, którego ilość nabywana

każde dobro, którego ilość nabywana

maleje wraz ze wzrostem dochodu i

maleje wraz ze wzrostem dochodu i

rośnie wraz ze spadkiem dochodu

rośnie wraz ze spadkiem dochodu

ceteris paribus

ceteris paribus

. Dla dobra

. Dla dobra

podrzędnego elastyczność dochodowa

podrzędnego elastyczność dochodowa

popytu jest mniejsza od zera.

popytu jest mniejsza od zera.

Krzywa dochód-konsumpcja

Krzywa dochód-konsumpcja

(

(

inaczej

inaczej

ścieżka ekspansji

ścieżka ekspansji

dochodowej)

dochodowej)

przedstawia zmianę

przedstawia zmianę

użyteczności całkowitej, osiąganej

użyteczności całkowitej, osiąganej

przez konsumenta z konsumpcji dóbr,

przez konsumenta z konsumpcji dóbr,

jaka nastąpiła pod wpływem zmiany

jaka nastąpiła pod wpływem zmiany

jego dochodu (

jego dochodu (

ceteris paribus

ceteris paribus

).

).

Krzywa Engla

Krzywa Engla

ilustruje, jak zmienia się ilość

ilustruje, jak zmienia się ilość

nabywana dobra wraz ze zmianą

nabywana dobra wraz ze zmianą

dochodu konsumenta

dochodu konsumenta

ceteris paribus

ceteris paribus

.

.

Prawo Engla

Prawo Engla

stwierdza, iż w miarę realnego wzrostu

stwierdza, iż w miarę realnego wzrostu

dochodów gospodarstwa domowego

dochodów gospodarstwa domowego

zmniejsza się – w ogólnej sumie

zmniejsza się – w ogólnej sumie

wydatków tego gospodarstwa –

wydatków tego gospodarstwa –

procentowy udział wydatków na

procentowy udział wydatków na

żywność oraz inne dobra niższego

żywność oraz inne dobra niższego

rzędu, a zwiększa udział wydatków

rzędu, a zwiększa udział wydatków

na dobra wyższego rzędu (jak np.

na dobra wyższego rzędu (jak np.

dobra trwałego użytkowania).

dobra trwałego użytkowania).

Efekt substytucyjny cen

Efekt substytucyjny cen

określa zmianę struktury zakupów, która jest wynikiem

określa zmianę struktury zakupów, która jest wynikiem

relacji cen (

relacji cen (

ceteris paribus

ceteris paribus

). Wyróżnia się dwa

). Wyróżnia się dwa

podstawowe ujęcia tego efektu:

podstawowe ujęcia tego efektu:



ujęcie Hicksa

ujęcie Hicksa

, definiujące go jako zmianę

, definiujące go jako zmianę

nabywanej przez konsumenta ilości danego dobra lub

nabywanej przez konsumenta ilości danego dobra lub

usługi, będącą następstwem wzrostu lub spadku jego

usługi, będącą następstwem wzrostu lub spadku jego

ceny, przy zachowaniu nie zmienionego poziomu

ceny, przy zachowaniu nie zmienionego poziomu

użyteczności całkowitej.

użyteczności całkowitej.



Ujęcie Slutskiego

Ujęcie Slutskiego

, zgodnie z którym określa go

, zgodnie z którym określa go

zmiana nabywanej przez konsumenta ilości danego

zmiana nabywanej przez konsumenta ilości danego

dobra, w sytuacji wzrostu lub spadku jego ceny, przy

dobra, w sytuacji wzrostu lub spadku jego ceny, przy

zachowaniu nie zmienionego poziomu siły nabywczej

zachowaniu nie zmienionego poziomu siły nabywczej

konsumenta w stosunku do początkowego koszyka

konsumenta w stosunku do początkowego koszyka

konsumpcji (tj. w taki sposób, że koszyk konsumpcji

konsumpcji (tj. w taki sposób, że koszyk konsumpcji

dostępny konsumentowi w sytuacji wyjściowej jest

dostępny konsumentowi w sytuacji wyjściowej jest

nadal dla niego osiągalny).

nadal dla niego osiągalny).

Efekt dochodowy zmiany

Efekt dochodowy zmiany

ceny

ceny

reakcja konsumenta na zmianę ceny

reakcja konsumenta na zmianę ceny

(zmiana popytu) w wyniku zmiany

(zmiana popytu) w wyniku zmiany

dochodu realnego (

dochodu realnego (

ceteris paribus

ceteris paribus

).

).