Zapamiętywanie często traktowane jest jako

synonim uczenia się. Zamiennie używamy
twierdzeń typu:

„Nauczyłem się historii"

„Zapamiętałem ostatnią lekcję historii".

Terminy „zapamiętywanie" i „uczenie się" mają

jednak odmienne konotacje.



uczenie jest to proces prowadzący do
modyfikacji zachowania wg. Woodworth,
Schlosberg, 1963 (psychologia uczenia się
wyrosła z behawioryzmu i mocno
przesiąkneła jego tradycją)



zapamiętywanie to proces zapisywania
nowych informacji w pamięci, informacje
te mogą, ale nie muszą prowadzić do
zmian zachowania.

MECHANIZMY PAMIĘCI:



KODOWANIE



ZAPAMIĘTYWANIE



PRZECHOWYWANIE



ODTWARZANIE

KODOWANIE



W pamięci sensomotorycznej ma

charakter specyficzny dla modalności

zmysłowej zapisują się informacje w

postaci kodów wzrokowych i

słuchowych, możliwe jest także

tworzenie kodów dotykowych

kinestetycznych, smakowych i

węchowych



Pamięć krótkotrwała ma głównie

charakter akustyczny lub werbalny w

niektórych wypadkach możliwe jest

kodowanie wzrokowe, a także

kodowanie presemantyczne, oparte na

prostych kategoriach.



Kodowanie jest jednak procesem

automatycznym i choć prowadzi ono do

powstania śladów pamięciowych, nie jest

tożsame z zapamiętywaniem. Różnice

między kodowaniem i zapamiętywaniem

dotyczą dwóch sfer:

1. Kodowanie jest procesem, który możemy

analizować na poziomie fizjologicznym i

neurochemicznym oraz na poziomie

psychologicznym. Kodowanie

fizjologiczne i neurochemiczne wchodzi w

zakres zainteresowań neurobiologii oraz

nauki o mózgu.

2. Kodowanie jest procesem automatycznym,

którego przebieg człowiek może zmieniać w

bardzo niewielkim zakresie, natomiast

zapamiętywanie jest procesem znajdującym się

pod znaczną kontrolą osoby. Jednostka potrafi

dostosować swój sposób zapamiętywania

zarówno do specyfiki treściowej materiału, jak

też do jego objętości. Dowodzą tego wyniki

eksperymentu Bernbacha(1975),

Bernbach pokazał, że kiedy badanych nie

informowano o długości szeregu, ujawniał się

wyraźny efekt kolejności, to jest najlepiej

zapamiętywana była początkowa i końcowa

część szeregu, najgorzej zaś część środkowa.

Natomiast ludzie poinformowani o długości

szeregu wszystkie jego części zapamiętali

jednakowo dobrze.



Kodowanie następuje w trzech rodzajach

pamięci,

- ultrakrótkiej,

- krótkotrwałej

- trwałej,

Zapamiętywanie występuje w tych rodzajach

pamięci, które podlegają kontroli jednostki.

Zakres tej kontroli może być różny i różne mogą

być jej efekty np w pamięci:

- operacyjnej zakres kontroli ograniczony jest

zarówno możliwościami tej pamięci, jak i czasem,

jakim dysponuje jednostka, kontrola ta daje

efekty, które utrzymują się przez krótki czas.

- pamięci trwałej zakres kontroli jest zdecydowanie

większy, co wynika z większego bogactwa

strategii będących do dyspozycji jednostki, jak też

z dłuższego czasu, w jakim mogą być stosowane

te strategie

ZAPAMIETYWANIE



PAMIĘĆ OPERACYJNA

(psycholog Alan Baddeley wraz ze swoimi

współpracownikami Baddeley, 1986; Baddeley,
Hitch 1974).

Pamięć krótkotrwała jest systemem, w którym

wykonywane są bieżące operacje umysłowe,
takie jak: uczenie się, myślenie i rozumowanie.
Pojemność tej pamięci jest ograniczona.
Pamięć operacyjna nie jest jednolitym
systemem, ale jest złożona z podsystemów,
które wzajemnie się uzupełniają i zapewniają
większą elastyczność.

W skład pamięci operacyjnej wchodzą trzy systemy:



centralny system wykonawczy pełniący funkcje

kierownicze i kontrolne oraz dwa systemy podległe,

spełniające polecenia centralnego systemu

wykonawczego.

Centralny system wykonawczy określa to, na czym

skupimy uwagę. Kieruje on także pracą dwóch

pozostałych systemów, które względem niego pełnią

funkcje podrzędne. System ten odbiera informacje

pochodzące z różnych modalności zmysłowych. Może on

być utożsamiony z centralną częścią pola uwagi, w

której wykonywane są różnego typu operacje umysłowe.

System ten sam może stać się „producentem" różnego

typu myśli, które nie są związane z aktualnie

wykonywanym zadaniem. Myśli te mogą być źródłem

niepokoju dla jednostki, gdy pojawiają się w sposób

natrętny i zawierają treści nieprzyjemne, na przykład

treści o charakterze depresyjnym.



- notes wzrokowo-przestrzenny możemy określić

mianem „oka wewnętrznego". Informacje, podobnie jak

poprzednio, mogą wchodzić do tej struktury z pamięci

ikonicznej, albo też mogą być wydobywane z pamięci

trwałej

PRZYKŁADY: mogą to być procesy występujące podczas

pisania - informacje zawarte w pamięci trwałej

przekształcane są na postać graficzną. Warto zauważyć, że

na ogół nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak piszemy

poszczególne litery.

Innym przykładem działania tego notesu może być

sytuacja, : kiedy dziewczyna prosi mnie, abym przyszedł

do kuchni. Idąc przez korytarz, wprowadzam do swojego

notesu informacje na temat ustawienia sprzętów w kuchni

(przede wszystkim lokalizacji karafki z winem i butelki ze

śliwowicą, które stoją niebezpiecznie blisko wejścia) oraz

na temat prawdopodobnej lokalizacji mojej dziewczyny

(stoi ona zwykle w pobliżu okna), dzięki czemu potrafię

prawidłowo zaprojektować własną drogę.



pętla fonologiczna możemy obrazowo przedstawić jako „głos

wewnętrzny". Składa się ona z dwóch składników:

-centralnego systemu artykulacyjnego który przechowuje

informacje przez ich ciągłe bezgłośne powtarzanie. Jeżeli jakiś

czynnik uniemożliwi nam powtórzenie, informacja zostanie

zapomniana. Informacje porządkowane są sekwencyjnie jest to

ważne ze względu na to, że dla systemu fonologicznego

kolejność elementów odgrywa rolę decydującą.

-magazyn fonologiczny przechowuje informacje w postaci

cichych wypowiedzi przez okres 1,5-2 sekund. Okres ten może

zostać wydłużony przez wprowadzenie informacji do

kontrolnego systemu artykulacyjnego, gdzie następują

powtórki wewnętrzne, po których informacja ponownie trafia

do magazynu fonologicznego.

Współdziałanie obu elementów pętli artykulacyjnej możemy

zaobserwować w trakcie czytania: najpierw system kontrolny

prze twarza pisany tekst na kod fonologiczny, a dopiero potem

przechowywany jest on w magazynie fonologicznym.

Centralny system wykonawczy

System kontroli uwagi

Niezależny od modalności zmysłowej

Ograniczona pojemność

Pętla fonologiczna

Kontrolny system artykulacyjny

System werbalnych powtórzeń wewnętrznych

„ Głos wewnętrzny’

MAGAZYN FONOLOGICZNY

System przechowywania oparty na mowie wewnętrznej

Czas przechowywania ok.. 2 s „ucho wewnętrzne”

NOTES WZROKOWO- PRZESTRZENNY

system przechowywania informacji wzrokowych i przestrzennych



PAMIĘĆ TRWAŁA

Opiera się na analizie znaczenia

informacji, a dane, jakie odbiera, nie
pochodzą z otoczenia, ale są to dane,
które zostały wstępnie przeanalizowane
przez pamięć operacyjną. Mówiąc
inaczej, pamięć operacyjna dostarcza
gotowych półproduktów, które może
wykorzystać pamięć trwała

1. Właściwość sytuacji

Wśród właściwości sytuacji, w której następuje

zapamiętywanie, największą rolę odgrywa



nacisk czasowy



zdolność sytuacji do wywoływania napięcia

emocjonalnego.

Natomiast do właściwości jednostki

wpływających na zapamiętywanie oprócz

zdolności pamięciowych należy także



zdolność do tworzenia sensownych grup

danych



posiadanie schematów poznawczych

ułatwiających zapamiętywanie.



Drugim czynnikiem wpływającym na

zapamiętywanie jest rozmiar materiału do

zapamiętania

Prawo Foucaulta, które wyrażane jest za pomocą

wzoru:

t = kl2

t - czas uczenia się jednego elementu,
1 - długość szeregu,
k - pewna wartość stalą.
Z prawa tego wynika, że im dłuższy jest szereg,

czyli im większą objętość ma zapamiętywany

materiał, tym więcej czasu trzeba poświęcić na

opanowanie jednego elementu. Prawo to ma

stosunkowo wąski zakres obowiązywania,

ponieważ odnosi się do szeregów elementów.

Szybkość ekspozycji czy pojawiania się

pewnych elementów. Dane Lehrla i

Fishera (1988),wskazują, że szybkość

przenoszenia informacji z pamięci

krótkotrwałej do pamięci trwałej jest

ograniczona i wynosi od 0,1 do 1 bita na

sekundę. Jeśli informacje eksponowane są

szybciej jednostka nie może zapamiętać

wszystkich i dokonuje wśród nich wyboru.

Wybór ten nie musi być racjonalny,

ponieważ przy maksymalnym obciążeniu

pamięci brakuje już wolnych zasobów

poznawczych, które pozwoliłyby ocenić

znaczenie i ważność poszczególnych

informacji, jakie dotarły do jednostki



poziom pobudzenia emocjonalnego może wpływać na

zapamiętywanie w dwojaki sposób. Po pierwsze, może ono zawężać

pole uwagi, o (silne emocje mogą być dystraktorem wewnętrznym), i

w związku z tym jednostka nie potrafi odebrać części pottencjalnie

dostępnych informacji. Wyraźnie świadczy o tym zjawisko pamięci

tunelowej (Christianson, Engelberg, 1999; Chri-stianson, Safer,

1996). Pamięć ta pojawia się w sytuacjach wywołujących bardzo silne

pobudzenie emocjonalne, na przykład w sytuacjach zagrożenia

zdrowia czy życia. Człowiek koncentruje się wtedy na najbardziej

zagrażających elementach sytuacji, na przykład na widoku broni,

która została doń wycelowana, natomiast nie rejestruje innych

danych, na przykład takich, które w przyszłości mogłyby pomóc w

identyfikacji sprawcy



stopień zgodności ze schematami poznawczym Człowiek w

procesie rozpoznawania porównuje informacje percepcyjne ze

schematami. Najprawdopodobniej ów proces porównywania zachodzi

w pamięci krótkotrwałej. Wynik porównania decyduje o tym, czy dana

informacja będzie zapamiętywana łatwo, czy też nie. Początkowo

sądzono, że schematy stanowią poznawczy punkt odniesienia przy

zapamiętywaniu nowych informacji (Rosch, 1978) i im bardziej

informacje te będą zgodne ze schematem, tym łatwiej będą

zapamiętywane

Do głównych czynników wewnętrznych, tkwiących w jednostce,

Do głównych czynników wewnętrznych, tkwiących w jednostce,

które wpływają na zapamiętywanie, należą :

które wpływają na zapamiętywanie, należą :

PRZECHOWYWAN

IE



Przechowanie to okres, w którym pozornie
nic się nie dzieje. Informacje zostały
zapamiętane i leżą sobie spokojnie w
magazynie pamięciowym, czekając na
moment, kiedy będzie je trzeba odtworzyć.
Obraz taki jest jednak fałszywy, ponieważ
wiele danych wskazuje na to, że informacje
w okresie przechowania mogą ulegać
zmianom, wynikającym stąd, iż
wykonywane są na nich różne operacje.
Przechowanie przedstawia się odmiennie w
wypadku pamięci krótkotrwałej i pamięci
trwałej.



w pamięci krótkotrwałej było analizowane z dwóch punktów

widzenia. Analizę neuropsychologiczną zainicjował Hebb (1969),

który uważał, że podstawą śladu pamięciowego jest aktywność

zamkniętych obwodów neuronów. Oparł się on na pracach Lorente,

hiszpańskiego anatoma i neurofizjologa



Informacja zakodowana w impulsie nerwowym dociera do neuronu

a. Stamtąd za pośrednictwem aksonu dociera do neuronu b, potem

do c, d, by w końcu wrócić do a. Po pewnym czasie impulsy

nerwowe stają się coraz słabsze i w końcu aktywność takiego

obwodu zanika. Wtedy też znika ślad w pamięci krótkotrwałej.



Informacja, która dotarła do takiego obwodu, krąży w nim przez

pewien czas. Tak długo dopóki informacja krąży w tym obwodzie,

jest ona bezpośrednio dostępna naszej świadomości. Potem albo

impulsy krążące w zamkniętym obwodzie znikają i wtedy dana

informacja jest zapominana, albo też informacja ta jest utrwalana i

przechodzi do pamięci trwałej. Hebb twierdził, że aktywność

samopobudzających się obwodów neuronów pozwala na

wyjaśnienie przechowania informacji do momentu, w którym

powstanie względnie trwały ślad pamięciowy.

Dane dotyczące przechowania są niedostępne bezpośrednio.

Można do nich uzyskać dostęp tylko pośredni a mianowicie

za pośrednictwem odtwarzania.



Informacje, które zostały wprowadzone do pamięci trwałej,

podlegają procesowi dopasowywania do istniejących

struktur poznawczych (Sternberg, 1996). Z drugiej strony

schematy poznawcze podlegają procesowi akomodacji, czyli

są one modyfikowane w taki sposób, aby mogły włączać do

siebie nowe informacje. Oba procesy asymilacji i

akomodacji pozostają we względnej równowadze (Piaget,

1981). Gdy docierające do jednostki informacje nie są

wprowadzane do istniejących schematów poznawczych, to

system poznawczy jednostki cechuje się nadmierną

sztywnością. W wypadku przeciwnym, gdy dominuje

akomodacja i każda nowa informacja modyfikuje system

schematów, system poznawczy przypomina chorągiewkę na

wietrze. Należy jednak pamiętać o tym, że system

poznawczy ma wbudowane stabilizatory, które sprawiają, iż

nadmierne akomodowanie struktur poznawczych jest

niemożliwe. Mówiąc inaczej, zmianie może ulegać treść

doświadczenia, natomiast formy przechowania tego

doświadczenia ulegają stosunkowo niewielkim zmianom.



O przekształceniach przechowywanego

materiału świadczą badania nad seryjnym

przypominaniem. Najsłynniejsze badanie tego

typu zostało przeprowadzone przez Bartletta

(1932).



Badanie Bartletta było wielokrotnie

powtarzane i wyniki uzyskiwane przez

kolejnych badaczy wskazywały na to samo:

badani starali się w celu dokładnego

powtórzenia opowieści odwołać do posiadanej

już wiedzy, która była dla nich punktem

odniesienia przy zapamiętywaniu nowych

informacji. Inaczej mówiąc, dominował u nich

proces asymilowania informacji do starych

schematów poznawczych.

ODTWARZANIE

Informacje z pamięci trwałej odtwarzane

są za pomocą dwóch głównych
sposobów:



za pomocą przypominania



za pomocą rozpoznawania.

Zwykle przypominanie i rozpoznawanie

występują łącznie

PRZYPOMINANIE



Przypominanie występuje wówczas, kiedy samodzielnie musimy

sformułować odpowiedź na pewne pytanie skierowane pod adresem

naszej pamięci



Przypominanie może występować w różnych postaciach. Główne

odmiany przypominania to:



przypominanie seryjne, kiedy ważne jest zachowanie takiej samej

kolejności,

jak w zapamiętywanym materiale (na przykład odtwarzanie stopni

wojskowych od najniższego do najwyższego;odtwarzanie kolejnych

dopływów Wisły i tak dalej);



przypominanie swobodne, kiedy ważne jest samo odtworzenie zbioru

informacji, natomiast kolejność nie jest istotna;



przypominanie z podpowiedziami, kiedy podajemy człowiekowi

rozmaite wskazówki, które pozwolą zlokalizować prawidłową

odpowiedź; ta forma przypominania pozwala zaktywizować pamięć

ukrytą (Schacter, 1996); ponadto wykazuje pewne podobieństwa do

rozpoznawania analogicznie jak przy rozpoznawaniu, dostarcza się

pewnej porcji informacji, pozwalającej na sformułowanie poprawnej

odpowiedzi.



Rozpoznawanie może również przyjmować

odmienne formy, różniące się liczbą możliwości,

spośród których dokonuje się wyboru.

Najprostsza sytuacja występuje w wypadku

dwóch możliwości, na przykład wtedy, kiedy

spotykamy kogoś na ulicy i musimy podjąć

decyzję, czy znamy tę osobę, czy też jej nie

znamy. W innym wypadku bardzo popularnym

w testach wiadomości dokonuje się wyboru

spośród czterech możliwych odpowiedzi. Liczba

odpowiedzi, spośród których dokonujemy

wyboru, wzrasta. W pewnym momencie może

być ona tak duża jak liczba odpowiedzi, jakie

przychodzą nam do głowy, kiedy usłyszymy

pytanie skierowane do naszej pamięci. Wtedy

przypominanie i rozpoznawanie wydają się

nieodróżnialne od siebie.

1. Nieświadomy plagiat to przypominanie bez rozpoznawania.

Odtwarzam pewien zbiór informacji, przy czym jestem

przekonany, że jest on moim oryginalnym wytworem, a w

rzeczywistości jest to powtórzenie (czasami bardzo wierne)

czegoś, co znane skądinąd. Zjawisko takie występuje nie

tylko w wypadku twórczości artystycznej, gdzie kompozytorzy

„pożyczają" od siebie motywy muzyczne czy plastycy pewne

pomysły malarskie, lecz także w twórczości naukowej. W

wypadku przywłaszczenia pomysłu trudno jest stwierdzić, czy

plagiat miał charakter świadomy, czy też nie.

2. Paramnezja. Tu mamy do czynienia z sytuacją odwrotną w

stosunku do wcześniej opisanej jest to rozpoznanie bez

przypominania. Wielu z nas zapewne spotkało się z

następującym zjawiskiem. Spotykamy kogoś na ulicy, kłaniamy

się sobie nawzajem, czasami nawet rozmawiamy z tą osobą, ale

nie wiemy do końca, kim ta osoba jest. To, że tę osobę znamy, to

wszystko, co potrafimy powiedzieć na jej temat na podstawie

analizy zawartości na szych zasobów pamięciowych. Para mnezja

jest pewnego rodzaju minimum pamięciowym i pod tym

względem przypomina zjawisko „mam to na końcu języka".

3. Deja vu („już widziane") jest bardzo podobne do

paramnezji, gdyż tu również występuje rozpoznanie bez

przypominania. W przeciwieństwie jednak do

paramnezji poczucie znajomości dotyczy całej sytuacji.

Zjawisko to występuje niezbyt często, ale zapewne

niektórzy z Czytelników spotkali się z następującym lub

podobnym zdarzeniem. Przyjeżdżamy do obcego miasta,

w którym nigdy poprzednio nie byliśmy. Wychodzimy na

plac przed dworcem i wydaje się nam, że miasto to

doskonale znamy. Co więcej, wydaje się nam, że wiemy,

co zdarzy się za chwilę. Zjawisko to ma dość

niesamowity charakter, przemija jednak po kilku

minutach. W starożytności było ono traktowane jako

jeden z dowodów wędrówki dusz skoro nigdy nie byłem

w tym mieście, to być może odwiedziła je moja dusza w

jakimś innym wcieleniu. Przeciwieństwem deja vu jest

zjawisko jamais vu („nigdy niewidziane"), zwane też

zjawiskiem alienacji. Jest ono fałszywym rozpoznaniem

sytuacji, które są doskonale znane, jako sytuacji

całkowicie nowych.



Racjonalne wykorzystanie zasady
specyficzności kodowania pozwala zwiększyć
sprawność pamięci i odtwarzać takie
informacje, które pozornie zostały
utracone. Warto jednak dodać, że sytuacje
odtwarzania informacji znajdujących się w
pamięci zwykle bardzo różnią się od sytuacji,
w których informacje te były zapamiętywane.

KONIEC

DZIĘKUJEMY

Bibliografia :
Nęcka Orzechowski Szymura „Psychologia

poznawcza”

Maruszewski „Psychologia poznania”