Osobowość jako zespół
Osobowość jako zespół
cech
cech
Trzy teorie osobowości
Trzy teorie osobowości
Osobowość jako zespół
Osobowość jako zespół
cech
cech
Trzy teorie osobowości
Trzy teorie osobowości
Teoria osobowości
Teoria osobowości
Gordon W. Allport
Gordon W. Allport
„
„
Osobowość
Osobowość
to dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki, obejmująca układy psychofizyczne,
to dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki, obejmująca układy psychofizyczne,
które decydują o specyficznych dla niej sposobach przystosowania do środowiska”
które decydują o specyficznych dla niej sposobach przystosowania do środowiska”
Cecha
Cecha
„(… ) struktura nauropsychiczna mająca zdolność dostarczania wielu bodźców
„(… ) struktura nauropsychiczna mająca zdolność dostarczania wielu bodźców
funkcjonalnie równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowania równoważnych (spójnych
funkcjonalnie równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowania równoważnych (spójnych
znaczeniowo) form zachowania adaptacyjnego”.
znaczeniowo) form zachowania adaptacyjnego”.
Dyspozycja osobista
Dyspozycja osobista
– cecha w odniesieniu do konkretnej osoby:
– cecha w odniesieniu do konkretnej osoby:
Dominująca (osobowość autorytarna)
Dominująca (osobowość autorytarna)
Centralna (ujawniana w działaniu najczęściej, łatwa do obserwacji -towarzyskość)
Centralna (ujawniana w działaniu najczęściej, łatwa do obserwacji -towarzyskość)
Wtórna (dotyczy wąskiego zakresu reakcji i bodźców – forma specjalizacji)
Wtórna (dotyczy wąskiego zakresu reakcji i bodźców – forma specjalizacji)
Funkcja cech: spójność zachowania
Funkcja cech: spójność zachowania
– cechy / dyspozycje określają określone sposoby
– cechy / dyspozycje określają określone sposoby
zachowania, a także je inicjują (spójność) Dużą liczbę cech i dynamika relacji z otoczeniem
zachowania, a także je inicjują (spójność) Dużą liczbę cech i dynamika relacji z otoczeniem
(brak spójności)
(brak spójności)
Pochodzenie cech
Pochodzenie cech
: zadatki fizyczne i temperamentalne są genetyczne lecz wiekszość kształtuje
: zadatki fizyczne i temperamentalne są genetyczne lecz wiekszość kształtuje
się w ontogenezie (dojżewanie i kontakt ze środowiskiem). W ramach ontogenezy kształtuje się
się w ontogenezie (dojżewanie i kontakt ze środowiskiem). W ramach ontogenezy kształtuje się
również
również
Ja
Ja
(unikalne pojęcie proprium – łac. Proprius – własny)
(unikalne pojęcie proprium – łac. Proprius – własny)
Badania leksykalne
Badania leksykalne
: niechęć do stosowania analizy czynnikowej – preferencja podejścia
: niechęć do stosowania analizy czynnikowej – preferencja podejścia
idiograficznego – spowodowała przyjęcie specyficznej procedury badawczej. Allport i Odbert
idiograficznego – spowodowała przyjęcie specyficznej procedury badawczej. Allport i Odbert
(1936); analiza 18 000 określeń opisujących jednostkę.
(1936); analiza 18 000 określeń opisujących jednostkę.
Autonomia funkcjonalna
Autonomia funkcjonalna
: usamodzielnienie się motywów. Każda czynność często wykonywana
: usamodzielnienie się motywów. Każda czynność często wykonywana
może stać się celem samym w sobie, choć pierwotnie podejmowano ją, kierując się określoną
może stać się celem samym w sobie, choć pierwotnie podejmowano ją, kierując się określoną
motywacją.
motywacją.
nawykowy (autonomia perseweracyjna)
nawykowy (autonomia perseweracyjna)
świadomy (propriacyjna autonomia funkcjonalna).
świadomy (propriacyjna autonomia funkcjonalna).
A. PODEJŚCIE
NOMOTETYCZ
NE
B. PODEJŚCIE
IDIOGRAFICZN
E
Teoria osobowości
Teoria osobowości
Raymond B.Cattell
Raymond B.Cattell
Osobowość
Osobowość
jest konstrukt psychologiczny (zespół uniwersalnych cech), który
jest konstrukt psychologiczny (zespół uniwersalnych cech), który
pozwala przewidywać jak dana osoba zachowa się w konkretnej sytuacji.
pozwala przewidywać jak dana osoba zachowa się w konkretnej sytuacji.
Cecha
Cecha
: struktura psychiczna osobowości. Przyczyniają się do międzysytuacyjnej i
: struktura psychiczna osobowości. Przyczyniają się do międzysytuacyjnej i
międzyczasowej spójności zachowania.
międzyczasowej spójności zachowania.
Powierzchniowe
Powierzchniowe
– bezpośrednio obserwowane przez zachowanie (lub badania
– bezpośrednio obserwowane przez zachowanie (lub badania
retrospektywne), ponieważ są powiązane z sytuacjami, w których się ujawniają
retrospektywne), ponieważ są powiązane z sytuacjami, w których się ujawniają
nie można ściśle definiować na ich podstawie spójności zachowania (duża
nie można ściśle definiować na ich podstawie spójności zachowania (duża
elastyczność)
elastyczność)
Źródłowe
Źródłowe
– podstawowe zmienne, z których zbudowana jest osobowość,
– podstawowe zmienne, z których zbudowana jest osobowość,
warunkują spójność zachowania ale nie można rejestrować ich na podstawie
warunkują spójność zachowania ale nie można rejestrować ich na podstawie
zachowań. Jedyną metodą wykrycia – analiza czynnikowa.
zachowań. Jedyną metodą wykrycia – analiza czynnikowa.
Pochodzenie cech źródłowych
Pochodzenie cech źródłowych
: a. biologiczne – konstytucjonalne, ale mogą one
: a. biologiczne – konstytucjonalne, ale mogą one
mieć pochodzenie zarówno genetyczne jak i wykształtowane w trakcie kontaktów
mieć pochodzenie zarówno genetyczne jak i wykształtowane w trakcie kontaktów
ze środowiskiem / b. kształtujące się wyraźnie pod wpływem środowiska
ze środowiskiem / b. kształtujące się wyraźnie pod wpływem środowiska
Podział cech
Podział cech
powierzchniowych i źródłowych:
powierzchniowych i źródłowych:
1.
1.
Zdolnościowe
Zdolnościowe
- jak dobrze radzimy sobie z rozwiązywaniem zadań (inteligencja)
- jak dobrze radzimy sobie z rozwiązywaniem zadań (inteligencja)
2.
2.
Temperamentalne
Temperamentalne
– tempo i styl działania, ale także sfera emocji.
– tempo i styl działania, ale także sfera emocji.
3.
3.
Dynamiczne
Dynamiczne
– obejmuje motywacyjny aspekt zachowania;
– obejmuje motywacyjny aspekt zachowania;
Ergi
Ergi
: wrodzona psychofizyczna tendencja (percepcja+afekt+dążenie) np. seks,
: wrodzona psychofizyczna tendencja (percepcja+afekt+dążenie) np. seks,
ciekawość, głód, dbałość o siebie
ciekawość, głód, dbałość o siebie
Sentymenty
Sentymenty
: interakcja środowiska i własnych doświadczeń – zauważanie i
: interakcja środowiska i własnych doświadczeń – zauważanie i
reakcja na obiekt np. religia, kariera
reakcja na obiekt np. religia, kariera
Postawy
Postawy
: widoczne przejawy relacji ergów i sntymentów według klucz; siła
: widoczne przejawy relacji ergów i sntymentów według klucz; siła
zainteresowania +kierunekdziałania + obiekt na który jest ono skierowane
zainteresowania +kierunekdziałania + obiekt na który jest ono skierowane
16PF
16PF
:16-Czynnikowy Kwestionariusz Osobowości.
:16-Czynnikowy Kwestionariusz Osobowości.
Dynamicz
na
sieć z
hierarchic
zną
strukturą
służebnoś
ci
Teoria osobowości: PEN koncepcja trzech superczynników
Teoria osobowości: PEN koncepcja trzech superczynników
Hans J. Eysenck
Hans J. Eysenck
Osobowość to temperament
Osobowość to temperament
+ inteligencja
+ inteligencja
. Ponieważ inteligencja nie stanowiła podstawowego
. Ponieważ inteligencja nie stanowiła podstawowego
przedmiotu zainteresowania badacza – uważał on iż mówiąc o osobowości (poddając weryfikacji
przedmiotu zainteresowania badacza – uważał on iż mówiąc o osobowości (poddając weryfikacji
empirycznej swoje twierdzenia) mówi również o temperamencie.
empirycznej swoje twierdzenia) mówi również o temperamencie.
Wymiar
Wymiar
: czerpiąc z klasycznego pojęcia Hipokratesa-Galena o
: czerpiąc z klasycznego pojęcia Hipokratesa-Galena o
typach temperamentu
typach temperamentu
, a także
, a także
opierając się na
opierając się na
teorii Junga
teorii Junga
(ekstrawersja versus introwersja) i badaniach własnych z
(ekstrawersja versus introwersja) i badaniach własnych z
zastosowaniem
zastosowaniem
analizy czynnikowej
analizy czynnikowej
zdefiniował osobowość=temperament jako strukturę
zdefiniował osobowość=temperament jako strukturę
zbudowaną z wymiarów. W odróżnieniu od pojęcia cechy – w pojęciu wymiaru; pomiędzy norma
zbudowaną z wymiarów. W odróżnieniu od pojęcia cechy – w pojęciu wymiaru; pomiędzy norma
a patologią
a patologią
istnieje ciągłość
istnieje ciągłość
.
.
Super czynniki
Super czynniki
PSYCHOTYCZNOŚĆ.
PSYCHOTYCZNOŚĆ.
Postawa aspołeczna / egocentryzm/ chłód uczuciowy / agresja – obniżona samokontrola / Twórczość
Postawa aspołeczna / egocentryzm/ chłód uczuciowy / agresja – obniżona samokontrola / Twórczość
Altruizm, empatia, uspołecznienie
Altruizm, empatia, uspołecznienie
EKSTRAWERSJA
EKSTRAWERSJA
Towarzyskość/ żywość, aktywność/ optymizm / poszukiwanie doznań
Towarzyskość/ żywość, aktywność/ optymizm / poszukiwanie doznań
Introwersja
Introwersja
Mała towarzyskość – staranne dobieranie znajmomych / obowiązkowość / psymistyczne patrzenie w
Mała towarzyskość – staranne dobieranie znajmomych / obowiązkowość / psymistyczne patrzenie w
przyszłość
przyszłość
NEUROTYCZNOŚĆ.
NEUROTYCZNOŚĆ.
Wrażliwość emocjonalna / niska samoocena / lęk, napięcie / silne i długotrwałe reakcje emocjonalne
Wrażliwość emocjonalna / niska samoocena / lęk, napięcie / silne i długotrwałe reakcje emocjonalne
na bodźce
na bodźce
Równowaga emocjonalna / mała wrażliwość na silne bodźce wywołujące emocje
Równowaga emocjonalna / mała wrażliwość na silne bodźce wywołujące emocje
Teoria osobowości: PEN koncepcja trzech superczynników
Teoria osobowości: PEN koncepcja trzech superczynników
Hans J. Eysenck
Hans J. Eysenck
Pochodzenie czynników
Pochodzenie czynników
- próba empirycznej weryfikacji hipotezy o silnym zakorzenieniu
- próba empirycznej weryfikacji hipotezy o silnym zakorzenieniu
biologicznym:
biologicznym:
I EKSTRAWERSJA
I EKSTRAWERSJA
Teoria hamowania
Teoria hamowania
– Introwertycy charakteryzują się dużym potencjałem pobudzenia i słabym
– Introwertycy charakteryzują się dużym potencjałem pobudzenia i słabym
hamowaniem rektywnym (pojawia się wolno i szybko zanika). Ekstrawertycy – wzorzec przeciwny.
hamowaniem rektywnym (pojawia się wolno i szybko zanika). Ekstrawertycy – wzorzec przeciwny.
Teoria aktywacja
Teoria aktywacja
– Poziom pobudzenia introwertyków jest chronicznie wyższy niż ekstrawertyków.
– Poziom pobudzenia introwertyków jest chronicznie wyższy niż ekstrawertyków.
Postulat lekowy
Postulat lekowy
–
–
Leki uspakajające
Leki uspakajające
; ujawnianie wzorców zachowania ekstrawertywnych gdyż
; ujawnianie wzorców zachowania ekstrawertywnych gdyż
zwiększają poziom hamowania i obniżają pobudzenie /
zwiększają poziom hamowania i obniżają pobudzenie /
Leki pobudzające
Leki pobudzające
; ujawnianie zachowań
; ujawnianie zachowań
introwertywnych gdyż działają odwrotnie.
introwertywnych gdyż działają odwrotnie.
II NEUROTYCZNOŚĆ
II NEUROTYCZNOŚĆ
Pierwotnie szukano struktur odpowiedzialnych za ten czynnik w ukł. limbicznym.
Pierwotnie szukano struktur odpowiedzialnych za ten czynnik w ukł. limbicznym.
Finalnie: „Badania populacji normalnej
Finalnie: „Badania populacji normalnej
nie dostarczyły silnego poparcia
nie dostarczyły silnego poparcia
dla teorii łączącej
dla teorii łączącej
Neurotyczność z psychofizjologicznymi wskaźnikami aktywacji”
Neurotyczność z psychofizjologicznymi wskaźnikami aktywacji”
III PSYCHOTYCZNOŚĆ
III PSYCHOTYCZNOŚĆ
Nie udało się ustalić mechanizmów biologicznych
Nie udało się ustalić mechanizmów biologicznych
odpowiedzialnych za Psychotyczność. Jedyne
odpowiedzialnych za Psychotyczność. Jedyne
dowody mają
dowody mają
charakter korelacyjny związany z badaniami nad odziedziczalności tego czynnika; około 40%- Loehlin
charakter korelacyjny związany z badaniami nad odziedziczalności tego czynnika; około 40%- Loehlin
(1992)
(1992)
Postulat podatności na warunkowanie
Postulat podatności na warunkowanie
: Introwertycy ze względu na wyższy potencjał pobudzenia i
: Introwertycy ze względu na wyższy potencjał pobudzenia i
niższy
niższy
potencjał hamowania, łatwiej i szybciej wytwarzają odruchy warunkowe niż ekstrawertycy. Wynika z
potencjał hamowania, łatwiej i szybciej wytwarzają odruchy warunkowe niż ekstrawertycy. Wynika z
tego
tego
między innymi wniosek: u introwertyków szybciej i łatwiej zachodzi proces soscjalizacii.
między innymi wniosek: u introwertyków szybciej i łatwiej zachodzi proces soscjalizacii.
Typy osobowości a zdrowie
Typy osobowości a zdrowie
:
:
Typ A: Neurotyczność+Ekstrawersja – zagrożenie choroba wieńcowa i wrzodami żołądka
Typ A: Neurotyczność+Ekstrawersja – zagrożenie choroba wieńcowa i wrzodami żołądka
Typ B: Zrównoważenie= zdrowie
Typ B: Zrównoważenie= zdrowie
Typ C: Neurotyczność+Introwersja – zagrożenie chorobami nowotworowymi
Typ C: Neurotyczność+Introwersja – zagrożenie chorobami nowotworowymi
EPQ-R
EPQ-R
: Kwestionariusz Osobowości
: Kwestionariusz Osobowości
Podstawę
ujawnienia
się dyspozycji do
choroby stanowi
wybór środowiska
i formy
aktywności. Nie
jest to więc wyrok
genetyczny a
jedynie
predyspozycja.
Teoria osobowości: NEOAC Pięcioczynnikowy Model Osobowości
Teoria osobowości: NEOAC Pięcioczynnikowy Model Osobowości
Paul T. Costa i Robert McCrae
Paul T. Costa i Robert McCrae
Osobowość buduje zespół podstawowych cech – czynników
Osobowość buduje zespół podstawowych cech – czynników
, które są:
, które są:
Stabilne w czasie – dowody empiryczne w pochodzące z danych uzyskanych w badaniach
Stabilne w czasie – dowody empiryczne w pochodzące z danych uzyskanych w badaniach
podłużnych
podłużnych
Realnie istniejące - maja szeroki i konkretny wpływ na różne aspekty zachowania; np.
Realnie istniejące - maja szeroki i konkretny wpływ na różne aspekty zachowania; np.
czynnik sumienności wiąże się z osiągnięciami akademickimi i jakością pracy
czynnik sumienności wiąże się z osiągnięciami akademickimi i jakością pracy
Uniwersalne –występują niezależnie od kultury i płci
Uniwersalne –występują niezależnie od kultury i płci
Pochodzenie czynników
Pochodzenie czynników
: Badacze
: Badacze
nie wiążą czynników z podstawami biologicznymi
nie wiążą czynników z podstawami biologicznymi
–
–
według nich są to konstrukty psychologiczne. Wykrycie ich jest możliwe dzięki zastosowaniu
według nich są to konstrukty psychologiczne. Wykrycie ich jest możliwe dzięki zastosowaniu
procedur statystycznych – analizy czynnikowej. Źródłem danych są między innymi badania
procedur statystycznych – analizy czynnikowej. Źródłem danych są między innymi badania
leksykalne ( ważny wkład w ich rozwój – Warren Norman, 1963 czy Lewis R.Goldberg, 1981)
leksykalne ( ważny wkład w ich rozwój – Warren Norman, 1963 czy Lewis R.Goldberg, 1981)
ale także swobodnych opisach (
ale także swobodnych opisach (
dostrzeganie kontekstu wypowiedzi – ważny wkład Paul
dostrzeganie kontekstu wypowiedzi – ważny wkład Paul
T. Costa i Robert McCrae
T. Costa i Robert McCrae
).
).
Czynniki osobowości. Czynniki są traktowane jako dwubiegunowe;
Czynniki osobowości. Czynniki są traktowane jako dwubiegunowe;
NEUROTYCZNOŚĆ
NEUROTYCZNOŚĆ
EKSTRAWERSJA
EKSTRAWERSJA
OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIA: ciekawe i otwarte na świat zew. i wew. / niezależne/
OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIA: ciekawe i otwarte na świat zew. i wew. / niezależne/
poszukujące
poszukujące
konwencjonalne w zachowaniach/ konserwatywne w
konwencjonalne w zachowaniach/ konserwatywne w
poglądach
poglądach
UGODOWOŚĆ: skromne / prostolinijne / skore do pomagania / ufne
UGODOWOŚĆ: skromne / prostolinijne / skore do pomagania / ufne
brak potrzeby kooperacji / oschłe emocjonalnie / egocentryczne
brak potrzeby kooperacji / oschłe emocjonalnie / egocentryczne
SUMIENNOŚĆ: perfekcjoniści / silna motywacja osiągnięć / obowiązkowość / rzetelność
SUMIENNOŚĆ: perfekcjoniści / silna motywacja osiągnięć / obowiązkowość / rzetelność
spontaniczność w działaniu / hedoniści / mała skrupulatność
spontaniczność w działaniu / hedoniści / mała skrupulatność
NEO-FFI
NEO-FFI
: Kwestionariusz Osobowości
: Kwestionariusz Osobowości
N
E
O
A
C
Identyfikacja bliska teorii PEN