Przedmiot:

Handel międzynarodowy

(wykład 30 godzin)

 

Prowadzący: dr Piotr Rubaj

 

 

 

Bilans płatniczy

Bilans  płatniczy  –  należy  rozumieć  jako 

sumę 

transakcji 

zagranicznych 

między 

rezydentami  i  nierezydentami  w  określonym 
czasie,  obejmującymi  rachunek  obrotów 
bieżących 

(current 

account), 

rachunek 

transakcji  kapitałowych  (capital  account)  i 
bilans  aktywów  rezerw  banku  centralnego 
(official reserve transactions) 

 

 

Bilans płatniczy

Składniki bilansu płatniczego:

- Rachunek obrotów (current account)
- Rachunek obrotów kapitałowych (capital 

account)

- Rachunek oficjalnych transakcji rezerwami 

(official reserve transactions)

 

 

Rachunek obrotów bieżących

Rachunek obrotów bieżących – to jeden z trzech 
komponentów (agregatów) bilansu płatniczego. 
Na saldo rachunku obrotów bieżących składają się: 
saldo bilansu handlowego (a więc wynik zestawienia 
dochodów z eksportu dóbr i usług z wydatkami na 
import dóbr i usług), bilans transferów z tytułu 
własności czynników produkcji (dochody pracowników 
zatrudnionych w innych krajach, dochody krajowych 
posiadaczy kapitału z tytułu jego eksportu, oraz wydatki 
na wynagrodzenia zagranicznych posiadaczy kapitału z 
tytułu jego importu) oraz inne pieniężne transfery 
oficjalne i prywatne (płatności czynione przez instytucje 
rządowe i prywatne podmioty).

 

 

Rachunek obrotów bieżących

Ujemne saldo na rachunku obrotów 

bieżących oznacza, że w danym okresie 
gospodarka na operacjach bieżących zarabia 
mniej dewiz niż sama wydaje (kraj jest 
importerem netto), co z kolei rodzi konieczność 
finansowania powstałego deficytu środkami 
pochodzącymi z innych źródeł.

 

 

Rachunek obrotów kapitałowych

Rachunek prywatnych obrotów kapitałowych – 
jest zestawieniem wszystkich transakcji 
przepływu kapitałów prywatnych, nie 
zawierających transakcji banku centralnego i 
odnoszących się do inwestycji bezpośrednich 
lub portfelowych.  

 

 

Rachunek obrotów kapitałowych

Transakcje kapitałowe:

- bezpośrednie inwestycje zagraniczne
- Inwestycje portfelowe
- Kredyty bankowe

 

 

Rachunek obrotów kapitałowych

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne 

(direct investments),należy rozumieć jako 
płatności z tytułu nabywanych przez podmioty 
zagraniczne rzeczowych aktywów w danym 
kraju (zakup majątku w ramach polityki 
prywatyzacyjnej państwa lub inwestycje typu 
„green field”).

 

 

Rachunek prywatnych obrotów 

kapitałowych

 Inwestycje portfelowe (portfolio investments), 
należy rozumieć, jako transfery z tytułu 
nabywanych przez podmioty zagraniczne 
papierów wartościowych emitowanych w 
danym kraju.

Kredyty bankowe – zobowiązania kredytowe 
rządu i krajowych podmiotów w stosunku do 
zagranicznych instytucji finansowych.

 

 

Rachunek oficjalnych transakcji 

rezerwami

Rachunek oficjalnych transakcji rezerwami - 
dotyczy kapitałowych operacji banku 
centralnego obejmujących złoto, rezerwy 
walutowe, kredyty udzielone przez 
Międzynarodowy Fundusz Walutowy i 
specjalne prawa ciągnienia (SDR).
Banki centralne utrzymują takie aktywa na 
pokrycie swoich zobowiązań, jako aktywa 
będące składnikami całkowitej podaży 
pieniądza. 

 

 

Struktura bilansu płatniczego

I. Rachunek obrotów bieżących:
1. Towary (saldo obrotów towarowych)
2. Usługi
- transport 
- Turystyka
- Usługi profesjonalne i biznesowe
3.Jednostronne transfery
- Subwencje
- Prywatne przekazy pieniężne  

 

 

Struktura bilansu płatniczego

II. Rachunek prywatnych obrotów kapitałowych
1. Inwestycje bezpośrednie
2. Inwestycje portfelowe (papiery wartościowe i 

przepływy finansowe)

- Długoterminowe
- Krótkoterminowe

 

 

Struktura bilansu płatniczego

III. Oficjalne transakcje rezerwami
1. Zmiany zasobów aktywów krajowych w 

zagranicznych bankach centralnych

2. Zmiany zasobów aktywów zagranicznych w 

krajowym banku centralnym

-

złoto

-

Kredyty MFW i SDR

-

Rezerwy walutowe

 

 

Saldo bilansu płatniczego

Saldo bilansu płatniczego jest sumą 
wszystkich zapisów kredytowych i debetowych 
danego kraju powstałe w wyniku zawierania 
transakcji międzynarodowych. 

To co w rzeczywistości ma znaczenie w 
bilansie, to tzw. przepływy netto, czyli różnica 
pomiędzy całkowitymi zapisami kredytowymi i 
debetowymi.  

 

 

Aspekty makroekonomiczne

Jeżeli saldo obrotów bieżących jest ujemne 
(kraj jest importerem netto dóbr i usług), 
saldo obrotów kapitałowych jest wtedy 
dodatnie (kraj jest importerem netto kapitału). 

W odwrotnej sytuacji dana gospodarka jest 
eksporterem netto dóbr, usług i kapitału. 

 

 

Aspekty makroekonomiczne

W przypadku gwałtownego załamania zaufania do 
danej gospodarki, napływ kapitału może stać się 
coraz wolniejszy, aż w końcu przepływy mogą 
zmienić kierunek. W takiej sytuacji powstała luka 
finansowa może być okresowo pokrywana 
rezerwami dewizowymi. Jednak tego typu 
finansowanie jest naturalnie ograniczone 
wielkością zasobów dewiz jakie są w posiadaniu 
banku centralnego. Ich gwałtowny spadek w 
krótkim okresie oznacza po prostu, że dany kraj 
stał się niewypłacalny (nastąpił kryzys bilansu 
płatniczego)

 

 

Aspekty makroekonomiczne

Analiza przyczyn ujemnych sald w rachunkach 
obrotów bieżących bilansu płatniczego, a tym 
samym poszukiwanie instrumentów 
przywracających równowagę w tym obszarze, 
budziło i nadal budzi zainteresowanie wielu 
ekonomistów.
W literaturze odnajdujemy dwa najważniejsze 
podejścia do tego zagadnienia: absorpcyjne i 
monetarne.

 

 

Teoria absorpcyjna

W ujęciu absorpcyjnym bilans obrotów bieżących 
pojmowany jest, jako różnica pomiędzy 
zagregowanymi dochodami i wydatkami.
Jeżeli poziom absorpcji gospodarki, tzn. 
konsumpcja gospodarstw domowych, wydatki 
przedsiębiorstw i wydatki rządowe będą wyższe 
od łącznego dochodu krajowego (produktu), na 
rachunku obrotów bieżących powstanie deficyt i 
tym samym, do kraju napłynie kapitał , który 
pokryje powstałą lukę finansową (pojawi się 
nadwyżka na rachunku obrotów kapitałowych).

 

 

Teoria absorpcyjna

Innymi słowy w celu sfinansowania nadmiernych 
(w stosunku do poziomu dochodów) wydatków 
krajowych, zostanie wykorzystane finansowanie 
zewnętrzne. Gospodarka staje się wówczas 
importerem kapitału (oszczędności 
zagranicznych), ponieważ oszczędności 
krajowych jest po prostu za mało, aby finansować 
nimi całość wydatków podmiotów krajowych.
Oznacza to, że społeczeństwo, przedsiębiorstwa i 
rząd  konsumują (i inwestują) więcej niż same 
wytwarzają w danym okresie.

 

 

Teoria absorpcyjna

  W ujęciu absorpcyjnym, deficyt w bilansie 

obrotów bieżących może być zredukowany 
albo poprzez wzrost dochodu (produkcji) 
lub w wyniku ograniczenia absorpcji.

   Wzrost produkcji krajowej może nastąpić 

w wyniku wzrostu popytu zagranicznego 
na nią, co w praktyce oznacza bądź wzrost 
konkurencyjności, bądź obniżenie 
wartości waluty narodowej (dewaluacja).

 

 

Teoria absorpcyjna

Deficyt obrotów bieżących w teorii 
absorpcyjnej może być zatem wynikiem 
zarówno wysokiego popytu sektora 
prywatnego, jak i deficytu w obszarze 
finansów publicznych.
Program stabilizacyjny powinien zatem 
polegać na dewaluacji waluty narodowej i 
ograniczaniu krajowych wydatków.  

 

 

Teoria monetarna

Podstawą monetarnej teorii bilansu płatniczego 
jest uznanie czynników pieniężnych, jako istoty 
samego bilansu płatniczego.

Zgodnie z tą teorią, zmiany krajowego 
składnika podaży pieniądza są neutralizowane 
przez zmiany zagranicznego składnika 
pieniądza, a bank centralny może jedynie 
wpływać na proporcję  podziału zasobów 
pieniężnych pomiędzy dwie kategorie – 
rezerwy walutowe i kredyt krajowy.

 

 

Teoria monetarna

Zgodnie ze wspomnianą zależnością, jeżeli 

przyrost kredytu będzie większy niż wzrost podaży 

pieniądza krajowego, oznacza to tym samym, że 

wydatki wewnętrzne przewyższają wytworzony 

dochód  oraz zaimportowane oszczędności. 
Powstała luka w finansowaniu absorpcji krajowej 

musi być uzupełniona z „drugiego” źródła – 

następuje spadek stanu rezerw dewizowych banku 

centralnego (chyba, że ujemne saldo zostanie 

zbilansowane przez pozostałe składniki rachunku 

kapitałowego tj. inwestycje bezpośrednie i/lub 

transfery nieodpłatne.)

 

 

Rachunek obrotów bieżących

O ile podejście absorpcyjne do bilansu 
płatniczego wskazuje obszary, które są 
odpowiedzialne za zmiany w obrębie bilansu 
handlowego (i szerzej – bilansu obrotów 
bieżących), to podejście monetarne definiuje 
instrumenty potrzebne do realizacji programów 
stabilizacyjnych, neutralizujących inflacyjne 
skutki dewaluacji waluty krajowej i 
wspomagających proces przywracania 
równowagi zewnętrznej.

 

 

Rachunek obrotów bieżących

Zgodnie z monetarną teorią bilansu płatniczego, 
przyczyną inflacji może być jedynie nadmiar podaży 
pieniądza. 
Wszelkie zmiany w stanie rezerw walutowych 
znajdują swoje odbicie w zmianie podaży pieniądza 
krajowego.
Podstawowym narzędziem polityki dostosowawczej 
jest jedynie kontrola akcji kredytowej krajowego 
sektora bankowego.
Kontrola kredytu determinuje pośrednio ostateczny 
stan bilansu płatniczego i poziomu rezerw.

 

 

Podsumowanie

Powstawanie i narastanie deficytów na rachunku 
obrotów bieżących jest wynikiem o wiele 
większych potrzeb konsumpcyjnych gospodarki w 
stosunku do jej możliwości produkcyjnych 
(dochodowych).

Ujemne saldo handlowe (i szerzej całych obrotów 
bieżących) to wynik wzmożonego zapotrzebowania 
danego kraju na oszczędności zagraniczne, które 
mają posłużyć do sfinansowania potrzeb, na które 
nie wystarczają zasoby krajowe. 

 

 

Podsumowanie

Jeżeli poziom deficytu utrzymuje się na względnie 
bezpiecznym poziomie, a struktura jego 
finansowania jest stosunkowo bezpieczna, nie ma 
potrzeby go ograniczać, ale istnieje konieczność 
przeciwdziałania dalszego jego narastania. 
Szczególnym zagrożeniem dla równowagi 
zewnętrznej może być sytuacja w sektorze 
publicznym, który należy traktować jako relatywnie 
najmniej efektywny, a siłę oddziaływania na niego, 
poprzez politykę pieniężną niezależnego banku 
centralnego, jako raczej ograniczoną.