Polskie symbole

narodowe

Barwy Rzeczpospolite Polski

Barwami Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej

Polskiej, są kolory biały i czerwony.

Podstawy prawne

Artykuł 28 Konstytucji w ust. 2 brzmi: barwami Rzeczypospolitej Polskiej są kolory

biały i czerwony, jednak nie precyzuje dokładnie jakie kolory należy rozumieć

pod określeniem "kolor biały" i "kolor czerwony". Po precyzyjniejsze określenie

tych barw odsyła natomiast do ustawy (art. 28 ust. 5: Szczegóły dotyczące

godła, barw i hymnu określa ustawa). Ustawą, o której mowa w konstytucji jest

ustawa z 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej.

Ustawa ta, kilkukrotnie nowelizowana, w art. 1 ust. 1 stwierdza: Orzeł biały,

biało-czerwone barwy i „Mazurek Dąbrowskiego” są symbolami Rzeczypospolitej

Polskiej.

W art. 4 ust. 1 ustawy dokładniej określone są barwy RP: Barwami

Rzeczypospolitej Polskiej są kolory biały i czerwony, ułożone w dwóch

poziomych, równoległych pasach tej samej szerokości, z których górny jest

koloru białego, a dolny koloru czerwonego. Dodatkowo w ust. 2 tego artykułu

podano, że: przy umieszczaniu barw Rzeczypospolitej Polskiej w układzie

pionowym kolor biały umieszcza się po lewej stronie płaszczyzny oglądanej z

przodu. Jednocześnie w ustępie 3 tego artykułu ustawa stwierdza, że wzór barw

Rzeczypospolitej Polskiej zawiera załącznik nr 2 odsyłając po konkretne wytyczne

dotyczące barw do tego załącznika.

Historia

Pierwotnie polską barwą narodową był karmazyn uważany za najszlachetniejszy z kolorów.

Wykorzystywany był on jako symbol dostojeństwa i bogactwa. Z uwagi na cenę barwnika potrzebnego do

uzyskania tego koloru mało kto mógł sobie na niego pozwolić, dlatego też był on wykorzystywany jedynie

przez najbogatszą szlachtę i dostojników państwowych.

Barwy biała i czerwona zostały uznane za narodowe po raz pierwszy 3 maja 1792. Podczas obchodów

pierwszej rocznicy uchwalenia Ustawy Rządowej damy wystąpiły wówczas w białych sukniach

przepasanych czerwoną wstęgą, a panowie nałożyli na siebie szarfy biało-czerwone. Nawiązano tą

manifestacją do heraldyki Królestwa Polskiego – Białego Orła na czerwonej tarczy herbowej.

Po raz pierwszy polskie barwy zostały skodyfikowane uchwałą Sejmu Królestwa Polskiego z 7 lutego 1831:

Izba Senatorska i Izba Poselska po wysłuchaniu Wniosków Komisji Sejmowych, zważywszy potrzebę

nadania jednostajnej oznaki, pod którą winni się łączyć Polacy, postanowiły i stanowią:

Artykuł 1.

Kokardę Narodową stanowić będą kolory herbu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa

Litewskiego, to jest kolor biały z czerwonym.

Artykuł 2.

Wszyscy Polacy, a mianowicie Wojsko Polskie te kolory nosić mają w miejscu gdzie takowe oznaki

dotąd noszonymi były.

Przyjęto na posiedzeniu Izby Poselskiej dnia 7 lutego 1831 roku.

Po odzyskaniu niepodległości barwy narodowe uchwalił Sejm Ustawodawczy odrodzonej Polski 1 sierpnia

1919. W ustawie podano: "Za barwy Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się kolor biały i czerwony w

podłużnych pasach równoległych, z których górny – biały, dolny zaś – czerwony."

Z ustawy z 1919 nie wynikało, jaki ma być odcień czerwieni. Dopiero dwa lata później ukazała się wydana

przez Ministerstwo Spraw Wojskowych, opracowana przez Stanisława Łozę broszura "Godło i barwy

Rzeczypospolitej Polskiej" z barwnymi wizerunkami znaków państwowych. Czerwień miała tam odcień

karmazynu. Jednakże w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z 13 grudnia 1927 odcień czerwieni

zmieniono na cynober. Nowe rozporządzenie weszło w życie 28 marca 1928; zezwolono w nim jednak na

używanie dotychczasowych barw do 28 marca 1930.

W latach 1955-80 barwy Polski nie były dokładnie sprecyzowane, ograniczono się wyłącznie do ich

słownego opisu. W Dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej

oraz o pieczęciach państwowych w art. 2 zapisano, że "Barwami Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej są

kolory biały i czerwony w dwóch poziomych pasach równoległych równej szerokości i długości, z których

górny jest biały a dolny czerwony, odpowiadający barwie cynobru."

Hymn Rzeczpospolitej Polski

Mazurek Dąbrowskiego – polska pieśń patriotyczna, od 26 lutego 1927 oficjalny

hymn państwowy Rzeczypospolitej Polskiej.

Historia

Pierwotnie, jako Pieśń Legionów Polskich we Włoszech, został napisany przez Józefa

Wybickiego, autor melodii opartej na motywach ludowego mazurka (właściwie

mazura) jest nieznany. Pieśń powstała w dniach 16-19 lipca 1797 we włoskim

miasteczku Reggio nell'Emilia w Republice Cisalpińskiej (w dzisiejszych Włoszech).

Pierwszy raz została wykonana publicznie 20 lipca 1797 roku.

Od samego początku z aplauzem została przyjęta przez Legiony Dąbrowskiego. Z

początkiem 1798 znana była również w kraju we wszystkich zaborach. Śpiewana

była podczas powstania listopadowego (1830), styczniowego (1863), przez

Polaków na Wielkiej Emigracji, w czasie rewolucji 1905, I i II wojny światowej. Tekst

Mazurka był tłumaczony przez poetów solidaryzujących się z walczącą Polską i

znany był w 17 językach, m.in.: niemieckim, francuskim, angielskim, rosyjskim,

węgierskim, chorwackim, macedońskim, serbskim, słowackim, litewskim. Podczas

Wiosny Ludów (1848) "Mazurek Dąbrowskiego" śpiewany był na ulicach Wiednia,

Berlina i Pragi, gdzie cieszył się szczególną popularnością. Mazurek Dąbrowskiego

był wykorzystywany w utworach muzycznych. Jednym z pierwszych użył go Karol

Kurpiński, który skomponował w 1821 fortepianową (organową) Fugę na jego

temat (wydaną obecnie w redakcji Rościsława Wygranienki). Fuga ta,

zinstrumentowana przez autora, zabrzmiała pod jego batutą 1 stycznia 1831 roku

w wykonaniu orkiestry Opery Warszawskiej. Ryszard Wagner wykorzystał melodię

Mazurka w uwerturze Polonia skomponowanej po upadku powstania

listopadowego. Grano ją pod okupacją niemiecką w czasie II wojny światowej, gdy

zabronione było granie polskiego hymnu. W zmienionej postaci użyto muzykę

hymnu w nazistowskim filmie propagandowym "Powrót do ojczyzny".

Polski hymn narodowy stał się protoplastą dla wielu innych słowiańskich hymnów i

pieśni, m.in.: Słowacy opiewali swoją narodową pieśń Hej, Slováci, ešte naša

slovenská reč žije, której tytuł w późniejszym czasie została przez Czechów

zmieniony na Hej Slovane! (obecnie Hey, Slavs) autorstwa Samo Tomášika z 1834.

Pieśń ta stała się pieśnią wszystkich Słowian po zjeździe wszechsłowiańskim w 1848

roku w Pradze. Obecnie pieśń ta jest oficjalnym hymnem Republiki Jugosławii. Z kolei

Łużyczanie posiadają swoją pieśń napisaną przez H. Zejlera na wzór Mazurka

Dąbrowskiego o tytule Hišće Serbstwo njezhubjene (Jeszcze Łużyce nie zginęły) z

1845, a Chorwaci pieśń Još Hrvatska ni propala (Jeszcze Chorwacja nie umarła) z

1833 autorstwa Ferdynanda Livadicia. Natomiast tekst ukraińskiego hymnu

narodowego zaczynającego się od słów Ще не вмерла Україна (Jeszcze nie umarła

Ukraina) z 1863 jest kolejnym przykładem jak polska pieśń wyzwoleńcza, która stała

się późniejszym oficjalnym hymnem narodowym, promieniowała na ludy ościenne.

Oryginalny tekst

Jeszcze Polska nie

umarła,

kiedy my żyjemy.

Co nam obca moc

wydarła,

szablą odbijemy.

Marsz, marsz,

Dąbrowski

do Polski z ziemi włoski

za Twoim przewodem

złączem się z narodem

.

Jak Czarniecki do

Poznania wracał się

przez morze

dla ojczyzny ratowania

po szwedzkim rozbiorze

Marsz, marsz, Dąbrowski

Przejdziem Wisłę przejdziem

Wartę

będziem Polakami

dał nam przykład Bonaparte

jak zwyciężać mamy.

Marsz, marsz, Dąbrowski...

Niemiec, Moskal nie osiądzie

gdy jąwszy pałasza,

hasłem wszystkich zgoda

będzie

i ojczyzna nasza

Marsz, marsz, Dąbrowski

Już tam ojciec do swej Basi

mówi zapłakany:

"słuchaj jeno, pono nasi

biją w tarabany."

Marsz, marsz, Dąbrowski...

Na to wszystkich jedne

głosy:

„Dosyć tej niewoli

mamy Racławickie Kosy

Kościuszkę, Bóg pozwoli”

Aktualna treść

Jeszcze Polska nie zginęła,

Kiedy my żyjemy.

Co nam obca przemoc wzięła,

Szablą odbierzemy.

Marsz, marsz Dąbrowski,

Z ziemi włoskiej do Polski.

Za twoim przewodem

Złączym się z narodem.

Przejdziem Wisłę, przejdziem

Wartę,

Będziem Polakami.

Dał nam przykład Bonaparte,

Jak zwyciężać mamy.

Marsz, marsz...

Jak Czarniecki do

Poznania

Po szwedzkim zaborze,

Dla ojczyzny ratowania

Wrócim się przez

morze.

Marsz, marsz...

Już tam ojciec do swej

Basi

Mówi zapłakany —

Słuchaj jeno, pono nasi

Biją w tarabany.

Marsz, marsz...

Godło Polskie

Godło Polski jest określone w art. 28. ust. 1 Konstytucji z 1997:

Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w

koronie w czerwonym polu. Jego aktualny, ustawowy wygląd (wg

załącznika nr 1 ustawy o godle) to: biały, jednogłowy orzeł w złotej

koronie, ze złotymi szponami i dziobem, zwrócony w prawo na tle

czerwonej, lekko zwężającej się ku dołowi tarczy herbowej. Barwy bieli

i czerwieni są barwami Rzeczypospolitej Polskiej, określonymi

ustawowo (wg załącznika nr 2 ustawy o godle).

Legenda

Według popularnej legendy, założyciel państwa Polan, Lech, podczas postoju

w okolicach Poznania ujrzał pod wieczór sporych rozmiarów gniazdo na

drzewie. Znajdował się w nim biały orzeł z dwoma pisklętami. Gdy Lech

przyglądał się mu, orzeł rozpostarł skrzydła na tle nieba czerwonego od

zachodzącego słońca. Lech zachwycił się, postanowił tam osiąść, umieścił

orła w swym herbie, a miejsce na pamiątkę nazwał Gniezdnem (obecnie

Gniezno) od słowa gniazdo.

Legenda ta stanowi aluzję do podania o założeniu Rzymu przez Romulusa i

Remusa. Jej elementem jest auspicjum, starożytny rytuał wnioskowania z

lotu ptaków drapieżnych (np. orła) o aprobacie bogów dla podjętych

zamierzeń.

Mniej romantyczna wersja zakłada, że Polanie mogli przyjąć emblemat orła

jako symbol mocy wzorując się na cesarstwie rzymskim (od którego symbol

orła przejęło wiele europejskich państw).

Historia

Orzeł w koronie widnieje już na denarach Bolesława Chrobrego – to jego najwcześniejszy

zachowany wizerunek. Jest to najprawdopodobniej bielik (charakterystyczne kropki

odzwierciedlają białe lotki widoczne w naturze na jego złożonych skrzydłach). Stylizowany

wygląd ptaka przedstawionego na monecie powodował spory między uczonymi, mającymi

trudności z ustaleniem, czy jest to rzeczywiście orzeł, czy może kogut, gołąb lub paw. Prof.

Suchodolski w artykule "Orzeł czy paw," ze zbioru Inter orientem et occidentem przychyla

się raczej do poglądu, że jest to paw, który jest symbolem św. Wojciecha a nie Polski[3].

Orzeł występował na monetach i pieczęciach książąt piastowskich, tarczach i chorągwiach

od XII wieku. Początkowo funkcjonuje jako herb śląskiej linii Piastów. Po raz pierwszy jako

godło książęce pojawia się na pieczęci konnej Kazimierza opolsko-raciborskiego w 1222 r.[4]

Później stopniowo jest przejmowany jako herb przez kolejne linie Piastowskie, najpóźniej

pojawia się na pieczęciach książąt mazowieckich, bo dopiero po 1271 r.[5] Jako oficjalny

herb całego państwa polskiego zaczął być używany od 1295 przez Przemysła II, który po raz

pierwszy użył ukoronowanego orła jako godła państwa na rewersie pieczęci majestatycznej z

1295 r.[6]

Forma graficzna orła zmieniała się przez wieki. Dzisiejsza jego forma, przyjęta w 1927

(projekt profesora Zygmunta Kamińskiego), jest wzorowana na orle z epoki Stefana

Batorego. Trzeba zauważyć, że projekt ten jest w zasadzie bardziej przystosowany do

pieczęci lub tarczy okrągłej niż do prostokątnej (heraldycznej).

Zmieniała się także cała tarcza – w Rzeczypospolitej Obojga Narodów tarcza stała się

czwórdzielna, z naprzemiennymi wizerunkami polskiego Orła i litewskiej Pogoni.

Jednocześnie królowie używali też własnych herbów, zwykle umieszczając je w tarczy

sercowej herbu państwowego (np. Snopek Wazów).

Po rozbiorach wiele utworzonych przez zaborców guberni, prowincji i województw polskich

otrzymało nowe herby – nadal przewijał się na nich biały orzeł, bez korony albo z koroną,

albo z głową odwróconą na lewą część czoła; gdzieniegdzie występowała też Pogoń mimo

wygasłej Unii. Najczęściej były to herby złożone z godłem zaborcy (np. Wielkie Księstwo

Poznańskie miało herb z czarnym, pokrzyżackim orłem tak jak inne prowincje pruskie, ale z

tarczą sercową czerwoną, na której widniał polski orzeł w koronie).

Po powstaniu listopadowym carowie, tytułujący się również królami Polski, przejęli polski

Order Orła Białego z niebieską wstęgą, który odtąd cieszył się w Rosji uznaniem.

Na herbie z okresu powstania styczniowego widnieje, oprócz orła i Pogoni, Archanioł Michał

– patron Rusi.

Po rozbiorach ludność polska skrzętnie zbierała przedrozbiorowe grosze i inne polskie

monety z herbem Rzeczypospolitej (Orzeł Biały oraz Pogoń na czterech polach tarczy

heraldycznej). Oczywiście nie mogło zabraknąć orła na sztandarach i emblematach

powstańczych, często nadal z Pogonią litewską.

W 1916 Austria i Niemcy przystały na odnowienie Królestwa Polskiego. W 1917

wyemitowano pierwsze banknoty polskie z orłem w koronie na tarczy niepodzielnej. Po

odzyskaniu niepodległości Orzeł Biały został uprawomocniony jako godło państwowe

uchwałą sejmową w 1919. Oficjalny wizerunek godła przypominał orła Stanisława

Poniatowskiego i był używany do 1927, kiedy powstała nowa wersja wg projektu Zygmunta

Kamińskiego. Odrzucono tradycyjną formę, zastępując ją nową (niżej- Tradycja

heraldyczna), m.in. usunięto krzyż z korony, dodano dwie pięcioramienne gwiazdki.

Współcześnie jest to chroniony prawem symbol państwa polskiego. Jego wizerunek widnieje

na budynkach administracji państwowej wszystkich szczebli. Jest obecny w szkołach oraz

sądach. Ponadto jest reprezentowany na awersach polskich monet, a także koszulkach

sportowców reprezentujących Polskę. Niemniej jednak w Polsce pojawia się wiele pytań o

granicę eksponowania oraz dowolnego interpretowania symbolu narodowego, a także

traktowania jako pamiątkowy gadżet.

Orły Białe przez wieki

Wielki Herb

Korony Królestwa

Polskiego

Chorągiew

polska X-XIV w.

Orzeł

Przemysła

II

Orzeł

Kazimierza

Wielkiego

Orzeł

Stanisława

Poniatowskieg

o

Wielki Herb

Rzeczypospolitej Obojga

Narodów

Herb

Księstwa

Warszawskieg

o

Sztandar wojsk

polskich Królestwa

Kongresowego

Herb Rzeczypospolitej

Polskiej wg wzoru z 1927 r.

1944-1952 i PRL (1952-

1989)

Wzór Godła Polski z Dz. U.

z 2005 r. Nr 235, poz.

2000

Koniec

Tomasz Kurzelewski