Bank centralny
Narodowy Banki Polski
Bank centralny
Narodowy Banki Polski
Bank centralny
Safety net – sieć bezpieczeństwa finansowego – próba
instytucjonalnego powiązania organizacji, które mają wpływ na
bezpieczeństwo systemu bankowego.
Instytucjami wchodzącymi w skład safety net są:
– bank centralny,
– nadzór bankowy,
– gwarancja depozytów.
Znaczenie safety net wynika z:
– trudności dla systemu bankowego w wypadku bankructwa
banku,
– ponoszonych wysokich kosztów społecznych.
Doktryna TBTF – too big to fail
dr M. Lipowicz,
Bankowość,
semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
Bankiem centralnym jest Narodowy Banki Polski, określony według
Konstytucji RP w § 227 - NBP jest „centralnym bankiem państwa,
przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i
realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za
wartość polskiego pieniądza”.
Ewolucja polskiej bankowości centralnej:
1. Etap I – lata 1828-1886; działalność Banku Polskiego – banku emisyjnego,
banku państwa, banku prowadzącego operacje depozytowo – kredytowe,
2. Etap II – lata 1918-1924; działalność Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej,
odgrywała rolę jak Bank Polski, funkcja kredytowa doprowadziła do
hiperinflacji i kryzysu finansów państwa,
3. Etap III przypada na lata 1924-1946; działalność Banku Polskiego SA,
4. W 1945 roku rozpoczął się etap IV utworzeniem NBP; w 1988 z jego struktur
wyodrębniono PKO,
5. Od 1989 roku trwa etap V; wyodrębniono ze struktur regionalnych 9
banków.
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
Narodowy Bank Polski wypełnia zadania określone w Konstytucji RP,
ustawie o Narodowym Banku Polskim i ustawie Prawo bankowe.
Wymienione akty prawne gwarantują niezależność NBP od innych
organów państwa.
NBP pełni trzy podstawowe funkcje:
– banku emisyjnego,
– banku banków,
– centralnego banku państwa.
Organami Narodowego Banku Polskiego są: prezes NBP, Rada
Polityki Pieniężnej oraz zarząd NBP.
dr M. Lipowicz,
Bankowość,
semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
Podstawowym zadaniem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu
cen. Zgodnie z opracowaną przez Radę Polityki Pieniężnej Strategią
Polityki Pieniężnej po 2003 roku, celem NBP jest ustabilizowanie
inflacji na poziomie 2,5 proc. z dopuszczalnym przedziałem wahań
+/- 1 punkt procentowy.
Do głównych obszarów działalności NBP należą:
• prowadzenie polityki pieniężnej,
• działalność emisyjna,
• rozwój systemu płatniczego,
• zarządzanie rezerwami dewizowymi Polski,
• obsługa Skarbu Państwa,
• działalność edukacyjna i informacyjna.
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
• NBP odpowiada za stabilność narodowego pieniądza,
obowiązek konstytucyjny, opracowuje i realizuje strategię polityki
pieniężnej oraz – uchwalane corocznie – założenia polityki
pieniężnej.
• Poprzez zarządzanie rezerwami dewizowymi zapewnia
odpowiedni poziom bezpieczeństwa finansowego państwa. Dzięki
emisji znaków pieniężnych zabezpiecza płynność obrotu
gotówkowego.
• Ważnym celem NBP jest dbałość o stabilność systemu
finansowego. W ramach pełnionych funkcji nadzorczych
i regulacyjnych NBP dba o płynność, sprawność
i bezpieczeństwo systemu płatniczego. Przyczynia się również
do rozwoju bezpiecznej infrastruktury rynku finansowego.
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
• NBP podejmuje działania służące upowszechnianiu wiedzy
ekonomicznej, m.in. dzięki udostępnianiu informacji na stronie
internetowej www.nbp.pl oraz poprzez działalność Portalu Edukacji
Ekonomicznej.
• Duży wpływ na działalność NBP miały w ostatnich latach i mają
nadal procesy integracji europejskiej oraz członkostwo
w Unii Europejskiej, a w szczególności przygotowanie Polski
do uczestnictwa w strefie euro.
• W celu właściwego przygotowania się do przyjęcia euro NBP będzie
dążył do spełnienia wymagań nałożonych na banki centralne
państw, które już wprowadziły wspólną walutę. NBP będzie się
starał uzyskać pozycję znaczącego ośrodka naukowego w zakresie
badań ekonomicznych w kraju oraz w ramach Europejskiego
Systemu Banków Centralnych.
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
Bank centralny NBP a system finansowy
• NBP jest współodpowiedzialny za stabilność i rozwój systemu
finansowego. Prezes NBP jest jednym z trzech – obok ministra
finansów i przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego – członków Komitetu
Stabilności Finansowej.
• NBP aktywnie uczestniczy w budowie sieci bezpieczeństwa finansowego
w Polsce oraz w wypracowywaniu przez Komitet Stabilności Finansowej zasad
współdziałania poszczególnych organów państwa w przypadku zaistnienia
sytuacji kryzysowych.
• Z punktu widzenia NBP szczególnie ważne jest bezpieczeństwo finansowe
banków, gdyż NBP pełni wobec nich funkcję pożyczkodawcy ostatniej szansy.
Stabilność systemu bankowego jest również warunkiem sprawnego
funkcjonowania systemów rozliczeń pieniężnych.
• Dlatego NBP monitoruje i analizuje sytuację systemu finansowego
w Polsce. Wyniki analiz przedstawiane są w cyklicznie publikowanych raportach.
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
Bank centralny NBP a system płatniczy
• NBP zapewnia sprawne działanie systemu płatniczego,
umożliwiającego szybki bezpieczny przepływ pieniędzy zarówno
pomiędzy ludźmi jak i podmiotami gospodarczymi.
• Zadania NBP w zakresie systemu płatniczego polegają m.in. na:
• organizowaniu i prowadzeniu podstawowych rozliczeń pieniężnych,
• nadzorze nad innymi systemami rozliczeń,
• działaniach regulacyjnych.
• NBP prowadzi systemy płatności o nazwie SORBNET i SORBNET-EURO,
obsługujące rachunki bieżące banków odpowiednio w złotych i euro. Opracowuje
przepisy dotyczące rozliczeń pieniężnych, wydaje zezwolenia na uruchamianie
nowych systemów płatności, ocenia ich pracę, a w przypadku stwierdzenia
nieprawidłowości wydaje zalecenia ich usunięcia. Organizuje i nadzoruje także
systemy rozrachunku papierów wartościowych. Przedstawia cykliczne raporty
o funkcjonowaniu polskiego systemu płatniczego i rozwoju obrotu
bezgotówkowego. NBP przystąpił do nowoczesnego, paneuropejskiego systemu
rozliczeń TARGET2.
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
Niezależność banku centralnego
1. Instytucjonalna – określona przez usytuowanie banku centralnego w
systemie organów państwa, relacje z innymi organami państwa. Dąży do
zapewnienia realizacji założeń polityki pieniężnej.
2. Funkcjonalna – określa uprawnienia banku centralnego do samodzielnego
kształtowania polityki pieniężnej i jej realizacji oraz pozostałych funkcji
statutowych, wymaga dysponowania skutecznymi narzędziami
administracyjnymi i ekonomicznymi. Powiązana z podstawowym celem –
utrzymanie stabilności cen (oznacza niezależność w tym zakresie od sejmu,
rządu, prezydenta).
3. Personalna – określa ją tryb powoływania i odwoływania władz banku
centralnego (kadencyjność, nieusuwalność w czasie kadencji) i długość
kadencji.
4. Finansowa – określają ją zasady tworzenia i podziału funduszy banku
centralnego wykluczające wywieranie nacisku finansowego przez rząd lub
parlament na decyzje banku.
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
Do głównych obszarów działalności NBP należą:
1. prowadzenie polityki pieniężnej,
2. działalność emisyjna,
3. rozwój systemu płatniczego,
4. zarządzanie rezerwami dewizowymi Polski,
5. obsługa Skarbu Państwa,
6. działalność edukacyjna i informacyjna.
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
NBP realizuje założenia polityki pieniężnej stanowione przez Radę
Polityki Pieniężnej. Podstawowym zadaniem polityki pieniężnej jest
utrzymywanie stabilnego poziomu cen.
NBP wpływa na poziom inflacji przede wszystkim poprzez określanie
wysokości oficjalnych stóp procentowych, które wyznaczają
rentowności instrumentów polityki pieniężnej. W celu kształtowania
krótkoterminowych stóp procentowych na rynku pieniężnym NBP
wykorzystuje nowoczesne instrumenty polityki pieniężnej, w tym:
• operacje otwartego rynku.
• operacje depozytowo-kredytowe.
• rezerwę obowiązkową.
Operując wymienionymi instrumentami, NBP dąży do kształtowania
takiego poziomu stóp procentowych w gospodarce, który
maksymalizuje prawdopodobieństwo osiągnięcia celu inflacyjnego.
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
Operacje otwartego rynku:
1. Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku
centralnego z bankami komercyjnymi. Obejmują one warunkową
i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz,
a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego.
2. Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż środków
utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Dzięki
temu bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stóp
procentowych na rynku międzybankowym.
3. Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank
Polski polegają na emisji własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów
pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej
wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej.
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
Operacje depozytowo – kredytowe:
1. W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 7-
dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań najkrótszych,
zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań
służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich
inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt
na koniec dnia). Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp
procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie
kredytu lombardowego, a dolną – oprocentowanie depozytu w NBP.
2. NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów
wartościowych, umożliwia on bankom pokrywanie krótkookresowych niedoborów
płynności. Udzielany jest na następujących zasadach:
–
zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może
przekroczyć 80 proc. ich wartości nominalnej,
–
termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego
udzielenia,
–
warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego
kredytu.
3. NBP oferuje też bankom możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego)
depozytu w banku centralnym. Lokaty przyjmowane są do końca dnia operacyjnego,
a zwrot kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu
operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według stopy zmiennej ustalanej przez Radę
Polityki Pieniężnej (stopy depozytowej).
4. Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie
nadwyżek płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych
stóp na rynku międzybankowym poniżej stopy depozytowej.
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
Rezerwa obowiązkowa:
1. Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej.
Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora
bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy również
ograniczaniu nadpłynności banków.
2. Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych
zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów
wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki, podlegających
zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także
pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa
utrzymywana jest na rachunkach w NBP.
3. Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej.
Od 30 czerwca 2009 r. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,0 proc.
dla wszystkich rodzajów depozytów, z wyjątkiem środków uzyskanych z tytułu
sprzedaży papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu,
dla których stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 0 proc. Od 30 września 2003 r.
wszystkie banki pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość
500 tys. euro. Środki rezerwy obowiązkowej od 1 maja 2004 r. są oprocentowane.
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
Działalność emisyjna
NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej.
Oznacza to, że jest jedyną instytucją uprawnioną do wprowadzania do obiegu
pieniężnego złotych i groszy jako prawnych środków płatniczych na obszarze
Polski.
Znakami pieniężnymi emitowanymi przez NBP są banknoty i monety. Monety
emitowane są w dwóch grupach. Pierwszą tworzą monety powszechnego obiegu,
a drugą monety kolekcjonerskie o niskich nakładach.
Wprowadzenie i wycofanie znaku pieniężnego odbywa się na podstawie zarządzenia
prezesa NBP ogłaszanego w Monitorze Polskim.
NBP o ustala też zasady wymiany zużytych i uszkodzonych znaków pieniężnych
oraz zatrzymywania fałszywych znaków pieniężnych. Znaki zużyte lub uszkodzone
tracą moc prawnego środka płatniczego i podlegają wymianie. Fałszywe znaki
pieniężne są natomiast zatrzymywane bez prawa zwrotu ich równowartości.
W przyszłości, po przyjęciu euro jako prawnego środka płatniczego emitentem
banknotów będzie Europejski Bank Centralny, natomiast NBP pozostanie
emitentem monet.
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
Rozwój systemu płatniczego
Zarządzanie rezerwami dewizowymi Polski
Rezerwy dewizowe gwarantują pełną wymienialność złotego, pozwalają na
dokonywanie płatności wynikających z międzynarodowych zobowiązań państwa i
wzmacniają wiarygodność finansową kraju. Rezerwy są utrzymywane w walutach
obcych oraz w złocie.
W inwestowaniu rezerw na międzynarodowych rynkach finansowych NBP kieruje się:
– bezpieczeństwem inwestowanych środków,
– płynnością rezerw,
– dochodowością rezerw przy respektowaniu dopuszczalnego stopnia ryzyka.
NBP inwestuje rezerwy dewizowe przede wszystkim w rządowe papiery wartościowe,
papiery agencyjne i instytucji międzynarodowych oraz dokonuje lokat w bankach,
mając na uwadze wysoką wiarygodność kredytową emitentów i kontrahentów.
Dobór inwestycji zapewnia dostępność środków dewizowych zgodnie z ich
przewidywanym wykorzystaniem oraz możliwością wystąpienia sytuacji
nadzwyczajnych.
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
Obsługa Skarbu Państwa
W ramach obsługi Skarbu Państwa, Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę
bankową budżetu państwa w zakresie określonym w ustawie o finansach
publicznych. NBP prowadzi, m.in. centralny rachunek bieżący budżetu
państwa oraz rachunki bieżące i pomocnicze państwowych jednostek
budżetowych i państwowych funduszy celowych. Ponadto, NBP prowadzi, za
zgodą prezesa NBP, rachunki innych osób prawnych na podstawie art. 51
ust. 1 pkt 4 ustawy o Narodowym Banku Polskim, a także rachunki innych
podmiotów posiadających ustawowe upoważnienie do otwierania rachunków
w NBP.
Od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej NBP prowadzi rachunki
bankowe przeznaczone do obsługi środków finansowych przekazywanych z
funduszy unijnych oraz środków Unii z tytułu składki członkowskiej Polski.
Narodowy Bank Polski prowadzi rachunki w złotych i w walutach obcych. W
sumie NBP obsługuje obecnie około 3 750 posiadaczy rachunków, dla
których prowadzi około 16 290 rachunków, w tym 774 rachunki związane z
redystrybucją środków pochodzących z Unii Europejskiej.
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
Działalność edukacyjna i informacyjna
Ważnym elementem misji NBP – jako instytucji wspierającej rozwój gospodarczy Polski
– jest podejmowanie działań służących upowszechnieniu edukacji ekonomicznej,
zrozumieniu zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej i promocji
przedsiębiorczości.
Program Edukacji Ekonomicznej NBP został stworzony, by wspierać i promować
rozmaite inicjatywy z zakresu edukacji ekonomicznej, realizowane m.in. przez
szkoły, uniwersytety, biblioteki, organizacje pozarządowe, media i instytucje
szkoleniowe. Głównymi adresatami działań edukacyjnych NBP są ludzie młodzi –
uczniowie szkół ponadpodstawowych oraz studenci, a także ci, którzy z racji
wykonywanego zawodu sami przekazują wiedzę: nauczyciele, dziennikarze i
pracownicy organizacji pozarządowych.
Przy realizacji projektów edukacyjnych NBP współpracuje z wieloma instytucjami i
organizacjami, m.in. z Centralnym Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli, Biblioteką
Narodową, Fundacją Młodzieżowej Przedsiębiorczości, Fundacją Edukacyjną
Przedsiębiorczości, Centrum Edukacji Obywatelskiej, agencją Reuters Polska i
Stowarzyszeniem Dziennikarzy Polskich.
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
Organy Narodowego Banku Polskiego:
• prezes NBP,
• Rada Polityki Pieniężnej,
• zarząd NBP.
Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej, na 6-letnią kadencję. Jest on
przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej i zarządu NBP.
W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzi prezes NBP jako
przewodniczący i dziewięciu członków, powoływanych po trzech
przez Prezydenta, Sejm i Senat.
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest coroczne ustalanie
założeń polityki pieniężnej oraz podstawowych zasad jej
realizacji. Rada ustala wysokość podstawowych stóp
procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala
zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej.
Zatwierdza plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie
z działalności NBP.
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
Zarząd Narodowego Banku Polskiego kieruje jego działalnością.
Podstawowym zadaniem zarządu NBP jest realizacja uchwał Rady
Polityki Pieniężnej, uchwalanie i realizowanie planu działalności NBP
oraz wykonywanie zatwierdzonego przez Radę planu finansowego, a także
realizacja zadań z zakresu polityki kursowej i systemu płatniczego.
Do zakresu działania Zarządu NBP należą w szczególności:
• podejmowanie uchwał w sprawie udzielania bankom upoważnień do wykonywania
czynności obrotu dewizowego,
• realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej,
• okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego,
• nadzorowanie operacji otwartego rynku,
• ocena funkcjonowania systemu bankowego,
• uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP,
• uchwalanie prowizji i opłat bankowych stosowanych przez NBP oraz ustalanie ich
wysokości,
• określanie zasad gospodarowania funduszami , określanie zasad organizacji i podziału
zadań NBP,
• określanie zasad polityki kadrowej i płacowej, uchwalanie rocznego sprawozdania z
działalności,
• sporządzanie bilansu NBP oraz rachunku zysków i strat,
• opracowywanie bilansów obrotów płatniczych państwa z zagranicą,
• przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych
do Rady Polityki Pieniężnej.
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
NBP z dniem uzyskania przez Polskę członkowstwa w Unii Europejskiej stał się
częścią Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC).
Rozpoczął ścisłą współpracę z Europejskim Bankiem Centralnym oraz
pozostałymi bankami centralnymi krajów Unii Europejskiej.
Europejski System Banków Centralnych obejmuje Europejski Bank Centralny
EBC
– jako główną jednostkę organizacyjną oraz narodowe banki centralne
wszystkich państwa członkowskich UE.
Eurosystem funkcjonuje w ramach ESBC – obejmuje EBC oraz narodowe banki
centralne państw, które przystąpiły do Unii Gospodarczej i Walutowej czyli
do strefy euro.
ESBC charakteryzuje się swoimi zadaniami oraz posiada własne organy –
Radę Prezesów, Zarząd EBC, Radę Ogólną EBC.
dr M. Lipowicz,
Bankowość,
semestr zimowy 2010/2011
Bank centralny
• NBP
dr M. Lipowicz,
Bankowość
, semestr zimowy 2010/2011
