RACHUNEK

KOSZTÓW

DLA

INŻYNIERÓW

semestr letni 2012/2013

PODSTAWOWE

POJĘCIA DOTYCZĄCE

KOSZTÓW

KOSZTY

Df. Wg ustawy o rachunkowości (art.. 3 ust. 1, pkt 31-3 ( i MSR):
O ile mowa w ustawie o:
31) kosztach i stratach - rozumie się przez to uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie

sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie,

zmniejszenia wartości aktywów, albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą

do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie

środków przez udziałowców lub właścicieli;

32) pozostałych kosztach i przychodach operacyjnych - rozumie się przez to koszty i przychody

związane pośrednio z działalnością operacyjną jednostki, a w szczególności koszty I przychody

związane:

a) z działalnością socjalną,
b) ze zbyciem środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych I prawnych, a

także nieruchomości oraz wartości niematerialnych i prawnych zaliczonych do inwestycji,

c) z utrzymywaniem nieruchomości oraz wartości niematerialnych i prawnych zaliczonych do

inwestycji, w tym także z aktualizacją wartości tych inwestycji, jak również z ich

przekwalifikowaniem odpowiednio do środków trwałych oraz wartości niematerialnych I prawnych,

jeżeli do wyceny inwestycji przyjęto cenę rynkową bądź inaczej określoną wartość godziwą,

d) z odpisaniem należności i zobowiązań przedawnionych, umorzonych, nieściągalnych, z wyjątkiem

należności i zobowiązań o charakterze publicznoprawnym nieobciążających kosztów,

e) z utworzeniem i rozwiązaniem rezerw, z wyjątkiem rezerw związanych z operacjami finansowymi,
f) z odpisami aktualizującymi wartość aktywów i ich korektami, z wyjątkiem odpisów obciążających

koszty finansowe,

g) z odszkodowaniami i karami,
h) z przekazaniem lub otrzymaniem nieodpłatnie, w tym w drodze darowizny aktywów, w tym także

środków pieniężnych na inne cele niż dopłaty do cen sprzedaży, nabycie lub wytworzenie środków

trwałych, środków trwałych w budowie albo wartości niematerialnych i prawnych;

Df. [Sawicki]

Koszty stanowią wyrażone w pieniądzu zużycie środków produkcji oraz siły roboczej,

związane z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz wszelkie niezbędne

zmniejszenia majątku w celu doprowadzenia produktów i towarów do sprzedaży.

KLASYFIKACJA KOSZTÓW

Kryterium klasyfikacji

Podział kosztów

Rodzaj działalności

Koszty działalności operacyjnej

Koszty działalności finansowej

Koszty działalności inwestycyjnej

Koszty związane z funduszami specjalnymi

Sfera działalności (cel

poniesienia)

Koszty zakupu

Koszty produkcji

Koszty zarządzania

Koszty sprzedaży

Działalność gospodarcza

Koszty normalnej (zwykłej) działalności

operacyjnej

Pozostałe koszty operacyjne

Koszty finansowe

Struktura wewnętrzna kosztów

Koszty proste

Koszty złożone

Rodzaj kosztów

Zużycie materiałów i energii

Usługi obce

Wynagrodzenia

Świadczenia na rzecz pracowników

Podatki i opłaty

Amortyzacja

Pozostałe koszty

KLASYFIKACJA KOSZTÓW - cd

Miejsce powstawania kosztów

Koszty wydziałów podstawowych

Koszty wydziałów pomocniczych

Koszty zarządu

Koszty zakupu

Koszty sprzedaży

Sposób odnoszenia kosztów na

produkty

Koszty bezpośrednie

Koszty pośrednie

Sposób ujęcia w sprawozdaniu

finansowym

Koszty produktów (aktywa bilansu)

Koszty okresu (rachunek zysków i strat)

Stopień zależności od wielkości

produkcji (rozmiarów działalności)

Koszty stałe

Koszty zmienne

Koszty mieszane

Tryb ustalania kosztów

Koszty ustalone ex ante (z góry)

Koszty ustalone in tempora (bieżąco)

Koszty ustalane ex post (po ich poniesieniu)

Celowość i możliwość kontroli

Koszty kontrolowane

Koszty niekontrolowane

Związek kosztów z produktami pracy

Koszty indywidualne

Koszty wspólne

Związek z osiągniętymi przychodami

według prawa podatkowego

Koszty uzyskania przychodu

Koszty niestanowiące kosztów uzyskania

przychodów

KLASYFIKACJA KOSZTÓW - cd

Istotność kosztów przy

podejmowaniu decyzji

Koszty decyzyjne (istotne)

Koszty niedecyzyjne (nieistotne)

Stopień wykorzystania zdolności

produkcyjnej

Koszty stałe użyteczne (wykorzystywane w

danym okresie zdolności produkcyjne)

Koszty stałe nieużyteczne (posiadane,

utrzymane w gotowości –

niewykorzystane)

Stan dokonania

Koszty zapadłe (nieodwracalne, przesądzone)

Koszty przyszłe (nieprzesądzone)

Inne cele decyzyjne

Koszty utraconych korzyści (alternatywne)

Koszty krańcowe

Koszty uznaniowe

Koszty rozliczane w czasie

Fazy cyklu życia produktu

Koszty fazy projektowania

Koszty fazy wytwarzania

Koszty fazy posprzedażnej

Łańcuch tworzenia wartości

Koszty funkcji pomocniczych (infrastruktury

firmy, zarządzania zasobami ludzkimi,

badania i rozwoju, zaopatrzenia)

Koszty logistyki wewnętrznej

Koszty marketingu i sprzedaży

Koszty usług posprzedażnych

KOSZTY PODSTAWOWEJ

DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ

• KOSZTY PRODUKTÓW – koszty przypisane do

produktu, znajdują odzwierciedlenie w wyniku

finansowym, gdy zostaną sprzedane,

• KOSZTY OKRESU – koszty przypisane do okresu, w

którym są ponoszone

Koszty
produkcyjne

Koszty
nieprodukcyjne

KOSZTY

PRODUKTÓW

KOSZTY

OKRESU

Wykazywane
jako zapasy w
aktywach
bilansu

Wykazywane
jako koszt
okresu
sprawozdawczeg
o w rachunku
zysków i strat

sprze

dany

ch

niesprzedanyc
h

PODZIAŁ KOSZTÓW

KOSZTY STAŁE KOSZTY ZMIENNE

KOSZTY MIESZANE

total

koszt
jednostkowy

KOSZTY STAŁE
np.
koszt dzierżawy pomieszczeń

[zł] [zł/jednostka]

[ilość] [ilość]

total

koszt
jednostkowy

KOSZTY ZMIENNE
np.
koszt surowca

[zł] [zł/jednostka]

[ilość]
[ilość]

total

KOSZTY MIESZANE
np.
płace przedstawiciela handlowego

[zł]

koszt

całkowity

element
zmienny

element stały

[ilość]

PRÓG RENTOWNOŚCI

KOSZTY I PRZYCHODY

[zł]

przychody

koszt

całkowity

element
zmienny

element
stały

BEP [ilość]

próg rentowności

koszty stałe + koszty zmienne = przychody = ilość x cena
jednostkowa

k

st

+ k

zm

= il

BEP

x cena

jedn

k

zm

= il

BEP

x k

zm jedn

k

st

+ il

BEP

x k

zm jedn

= il

BEP

x cena

jedn

k

st

il

BEP

=

cena

jedn

– k

zm jedn

il

zabudżetowana

– il

BEP

margines bezpieczeństwa = x 100%
il

zabudżetowana

ANALIZA KOSZTÓW - etapy

1) OKREŚLENIE OBIEKTU KOSZTÓW I

WYBÓR NOŚNIKA KOSZTÓW

2) ZEBRANIE DANYCH DOTYCZĄCYCH

OBIEKTU KOSZTÓW I NOŚNIKA

KOSZTÓW,

3) ANALIZA RELACJI: OBIEKT-NOŚNIK

KOSZTÓW,

4) ANALIZA KOSZTÓW -

INTERPRETACJA WYNIKÓW.

OBIEKTY KOSZTÓW – NOŚNIKI

KOSZTÓW

• obiekt kosztów - dowolny przedmiot odniesienia,

grupowania i kalkulacji kosztów (np. wyrób, klient,

dostawca, kooperant, budynek, projekt badawczy,

pracownik, maszyna, jednostka organizacyjna firmy, etc)

• Nośniki kosztów to parametry, pozwalające przypisać

koszty zasobów do obiektów kosztowych oraz koszty

jednych obiektów do innych. Służą za klucze

rozliczeniowe kosztów.

• Musi między nimi istnieć związek przyczynowo-skutkowy

obiekt kosztów

nośnik kosztów

koszty paliwa

kilometry

koszty konserwacji

maszynogodziny, roboczogodziny

koszty kontroli jakości

liczba kontroli, godziny testowania

EWIDENCJA

I ROZLICZENIA KOSZTÓW

KOSZTY W SYSTEMIE

PRZEDSIĘBIORSTWA

KOSZTY W SYSTEMIE FINANSOWO-KSIĘGOWYM: gdzie
prowadzona jest ewidencja kosztów faktycznie
poniesionych w ośrodkach kosztów działalności
podstawowej, pomocniczej i zarządu. Ewidencja jest
prowadzona w sposób umożliwiający sporządzenie
sprawozdania finansowego.

MODULE KONTROLINGOWYM: służącym do kalkulacji
planowanych kosztów różnych obiektów. W module tym są
identyfikowane i gromadzone obok finansowych także
niezbędne dane niefinansowe.

AKTYWA

Aktywa

trwałe

.................

Aktywa

obrotowe

.......

Środki

pieniężne

PASYWA

Kapitały

własne

...................

.......

Wynik

finansowy

Kapitały

obce

BILANS

ZESTAWIENIE ZMIAN

KAPITAŁU/FUNDUSZU

WŁASNEGO

Kapitał własny na początek

okresu

Zwiększenia / zmniejszenia

Kapitał własny na koniec okresu

RACHUNEK ZYSKÓW I

STRAT

Przychody

Koszty

Wynik finansowy

INFORMACJA DODATKOWA

informacja o przyjętych zasadach rachunkowości oraz dane

objaśniające

BEZPIECZEŃSTWO I NIEZALEŻNOŚĆ

RENTOWNOŚĆ
I EFEKTYWNOŚĆ

RACHUNEK

PRZEPŁYWÓW

PIENIĘŻNYCH

WPŁYWY

WYDATKI

Stan

środków na

koniec

okresu

WYPŁACALNOŚĆ

SPRAWOZDANIA FINANSOWE

UJĘCIE KOSZTÓW W PLANIE KONT

konta 4 ZPK
(przykład):

400

Amortyzacja

411

Zużycie materiałów

419

Zużycie energii

426

Usługi transportowe

427

Usługi remontowe

428

Pozostałe usługi obce

431

Wynagrodzenia

440

Składki ZUS i zrównane z nimi

450

Odpisy na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych

451

Świadczenia na rzecz pracowników (pozostałe)

452

Koszty bezpieczeństwa i higieny pracy

461

Podatki i opłaty zrównane z nimi

463

Podróże służbowe

470

Koszty reklamy i wydatki reprezentacyjne

471

Pozostałe koszty

490

Rozliczenie kosztów

UJĘCIE KOSZTÓW W PLANIE KONT

501

Produkcja podstawowa

509

Koszty braków

513

Koszty handlowe

521

Koszty wydziałowe

523

Koszty zakupu

527

Koszty sprzedaży

531

Koszty działalności pomocniczej

551

Koszty zarządu

580

Rozliczenie Kosztów

701

Sprzedaż wyrobów

502

Sprzedaż usług

703

Sprzedaż usług działalności pomocniczej

711

Koszt sprzedanych wyrobów

712

Koszt sprzedanych usług

713

Koszt sprzedanych usług działalności

pomocniczej

konta 5 ZPK
(przykład):

konta 7 ZPK
(przykład):

Etapy ewidencji i rozliczania

kosztów

I.

Wstępna ewidencja kosztów w układzie

rodzajowym na podstawie dokumentów

źródłowych.

II.

Rozliczenie - podział zaewidencjonowanych

kosztów rodzajowych wg celu ich poniesienia na

koszty (głównie „5-ek”):

-

dotyczące kilku okresów sprawozdawczych,

-

zakupu,

-

działalności podstawowej,

-

działalności pomocniczej,

-

zarządu,

-

sprzedaży.

Rozliczenie kosztów

a) Koszty dotyczące kilku okresów ujmuje się na

kontach:

-

Koszty zakupu – bezpośrednie koszty zaopatrzenia

materiałowego,

-

Rozliczenia międzyokresowe kosztów – inne koszty

podlegające międzyokresowemu rozliczeniu w

czasie

b) Koszty działalności podstawowej danego okresu

ujmuje się:

-

Produkcja podstawowa – koszty bezpośrednie

produkcji podstawowej,

-

Braki – koszty naprawy i wytworzenia naprawionych

produktów,

-

Koszty wydziałowe – koszty pośrednie wydziałów

produkcji podstawowej,

-

Koszty sprzedaży – bezpośrednie i pośrednie koszty

fazy zbytu

Rozliczenie kosztów – c.d.

c) Bezpośrednie i pośrednie koszty działalności

pomocniczej danego okresu ujmuje się na

koncie:

- Produkcja pomocnicza
d) Bezpośrednie i pośrednie koszty działalności

handlowej ujmuje się na koncie:

- Koszty handlowe
e) koszty zarządu, komórek ogólnych, pośrednie

koszty zaopatrzenia dotyczące danego

okresu:

- Koszty zarządu.

Rozliczenie kosztów – c.d.

• Przekształcenie kosztów z układu

rodzajowego na inne układy
dokonywane jest za pomocą konta
rozliczenie kosztów.

• Suma kosztów na kontach kosztów

rodzajowych jest przenoszona na
strony kredytowe konta rozliczenie
kosztów na konta poszczególnych
rodzajów działalności

Ewidencja kosztów

działalności produkcyjnej

1. Do ewidencji kosztów produkcji służy konto „Koszty produkcji

podstawowej” (50).

2. Rozliczenie kosztów produkcji dokonuje się za pośrednictwem

konta „Rozliczenie produkcji” (58).

3. Wskaźnik odchyleń przeciętnych:

Wop = (O x 100%)/(S+Rw+Zk)

gdzie:
O- odchylenie od cen ewidencyjnych wyrobów gotowych do

rozliczenia w danym miesiącu (stan początkowy +

zwiększenia w trakcie miesiąca),

S – rozchód produktów gotowych z tytułu sprzedaży w cenach

ewidencyjnych,

Rw – rozchód wyrobów gotowych w cenach ewidencyjnych do

własnych sklepów,

Zk – zapas wyrobów gotowych na koniec miesiąca w cenach

ewidencyjnych;

Odchylenie od cen ewidencyjnych przypadające na sprzedane

wyroby:

OS=S x Wop

Koszt wytworzenia

produktu

obejmuje:

•

Koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym

produktem:

-

wartość zużytych materiałów bezpośrednich,

-

koszty pozyskania i przetworzenia, związane bezpośrednio z

produkcją (np. robocizna bezpośrednia),

-

inne koszty poniesione w związku z doprowadzeniem

produktu do postaci i miejsca, w jakich znajduje się w dniu

wyceny (koszty zaprojektowania produktów dla konkretnych

klientów, koszty niezbędnego magazynowania w trakcie

procesu produkcyjnego, uzasadnione pośrednie koszty

pozaprodukcyjne, administracyjne i finansowe);

2) Pośrednio związaną z produktem część kosztów

uzasadnionych, odpowiednich do okresu wytwarzania

produktu, obejmujące:

-

zmienne pośrednie koszty produkcji,

-

tę część stałych, pośrednich kosztów produkcji, które

odpowiadają poziomowi tych kosztów przy normalnym

wykorzystaniu zdolności produkcyjnych, tj. przy przeciętnej,

zgodnej z oczekiwaniami w typowych warunkach wielkości

produkcji za daną liczbę okresów lub sezonów, przy

uwzględnieniu planowych remontów.

Koszty niezaliczane do kosztów

wytworzenia produktów – koszty

okresu, w którym je poniesiono (MSR 2)

• Koszty będące konsekwencją niewykorzystanych zdolności

produkcyjnych, czyli ponadnormatywne stałe pośrednie

koszty produkcji (np. odpisy amortyzacyjne, wynagrodzenia

personelu kierowniczego, utrzymanie wyposażenia

produkcyjnego);

• Koszty wszelkich strat w zapasach (np. straty produkcyjne,

jak: zmarnowane surowce i materiały, zmarnowana

robocizna, uszkodzenia, kradzieże);

• Koszty ogólne zarządu, które nie są związane z

doprowadzeniem produktu do postaci i miejsca, w jakich się

znajduje na dzień wyceny;

• Koszty magazynowania wyrobów gotowych i półproduktów,

chyba, że poniesienie tych kosztów jest niezbędne w

procesie produkcji;

• Koszty sprzedaży i dystrybucji produktów;

• Odpisy wartości zapasów do poziomu cen sprzedaży netto.

KALKULACJE

KOSZTÓW

KALKULACJE KOSZTÓW

• Kalkulacja jest to czynność obliczeniowa,

zmierzająca do ustalenia kwoty kosztów

przypadających na przedmiot kalkulacji (obiektu lub

grupy obiektów).

• Przedmiot musi być jednoznacznie określony i

wyrażony w odpowiedniej mierze naturalnej, czyli w

sztukach, metrach, kilogramach lub umownej:

tonokilometry lub, gdy nie da się określić w

racjonalny sposób jednostki miary.

• Przed ustaleniem jednostkowego kosztu

wytworzenia wyrobu dokonywane są

przeksięgowania kosztów zakupu, kosztów produkcji

i wydziałowych. Aby prawidłowo i dokładnie ustalić

jednostkowy koszt wytworzenia wyrobu pod uwagę

bierzemy następujące czynniki:

 zastosowanie odpowiedniej metody kalkulacji;

 jakość ewidencji mierników;

 szczegółowość i jakość kalkulacji kosztów;

 ścisłe powiązania kalkulacji z całością kosztów.

KALKULACJE KOSZTÓW

• Zadaniem kalkulacji jest określenie efektywności wytworzenia określonych

produktów. Kalkulacja pokazuje nam nie tylko jednostkowy koszt wytworzenia

jak i poszczególne składniki kosztu wytworzenia, czyli pozycje kalkulacyjne np.:

materiały bezpośrednie, płace bezpośrednie, koszty wydziałowe, koszty

zarządu.

• Podsumowując zadanie kalkulacji jest dostarczenie informacji do:

 określenia poziomu kosztów;

 kontroli kosztów;

 ustalenia cen;

• Celem kalkulacji jest obliczenie kosztu wytworzenia jednostki produktu

gotowego, wyrobu lub usługi. Najpierw trzeba ustalić:

 zebrania na właściwie rozbudowanych kontach wynikowych kosztów

związanych z wytwarzanymi produktami;

 wielkość produkcji wykonanej;

 wielkość produkcji w toku;

 przypisania kosztów do jednostki kalkulacyjnej za pomocą odpowiednich

metod;

• Rozróżniamy dwie kalkulacje ze względu na potrzeby.
1) Kalkulacja ewidencyjna- kalkulacja dokonywana na potrzeby ewidencyjne,

opiera się na przepisach o rachunkowości, a jej podstawą jest koszt

wytworzenia, którego zakres reguluje ustawa (art. 28 ust.2 pkt 2).

2) Kalkulacja decyzyjna- kalkulacja dokonywana na potrzeby decyzyjne, jest

sporządzana do obliczenia pełnego kosztu jednostkowego w celu weryfikacji

polityki cenowej, porównania rentowności w branży i innych potrzeb. Można

wtedy do jednostkowego kosztu wytworzenia doliczyć koszty ogólnozakładowe

oraz koszty sprzedaży według przyjętego klucza.

• Kalkulacja ewidencyjna oblicza nam techniczny koszt wytworzenia a kalkulacja

decyzyjna pełny koszt wytworzenia.

RODZAJE KALKULACJI

ze względu na czas oraz cel jej sporządzenia

wstępna:

Ex ante: sporządzana przed rozpoczęciem produkcji, opiera się na kosztach przewidywanych. Podstawą

kalkulacji wstępnej są normy i wskaźniki techniczno-ekonomiczne, taryfikatory, taryfy cen i ceł, zbiorowe
układy pracy, ceny średnie, koszty uznane za przeciętne dla danej branży czy produktu. Dlatego też
kalkulacja ta może przybierać postać ofertowej, planowej, normatywnej lub operatywnej.

- ofertowa

sporządzana głównie w przedsiębiorstwach o produkcji jednostkowej i małoseryjnej, wytwarzających duże i

skomplikowane urządzenia techniczne czy produkty. Celem tej kalkulacji jest ustalenie propozycji ceny;
ma wyłącznie charakter orientacyjny – jest sporządzana w czasie, kiedy nie ma jeszcze dokładnych
opracowań konstrukcyjnych i technologicznych. Ma ona podstawowe znaczenie decyzyjne, umożliwia,
bowiem powzięcie decyzji, czy jednostka może się podjąć wykonania zamówienia, mimo że jest za mało
dokładna, aby na jej podstawie można było kontrolować koszty rzeczywiste związane z wykonaniem
danego zamówienia.

- planowa

sporządzana w trakcie ustalania planów i budżetów. Jest ona oparta na założeniach przyjętych do

opracowania planów i budżetów dotyczących zużycia środków produkcji, norm wydajności pracy oraz
przewidywanych skutków usprawnień organizacyjno-technicznych. Kalkulacja ta odzwierciedla w
planowanym koszcie wytworzenia poszczególnych wyrobów przewidywane normy wykorzystania
zdolności produkcyjnej, zużycia materiałów, itp. przy założonej wielkości produkcji. Planowany koszt
jednostkowy służy przede wszystkim do tworzenia optymalnych planów produkcji i sprzedaży,
prowadzenia polityki zaopatrzenia, tworzenia podstaw do obniżenia kosztów.

- normatywna

wchodzi w skład ewidencji i rozliczeń w rachunku kosztów standardowych; tworzona jest na podstawie norm

technicznych i planowanych cen oraz budżetów kosztów pośrednich. W wyniku kalkulacji normatywnej
uzyskuje się normatywny koszt jednostkowy produktu. Jest ona sporządzana przede wszystkim dla
produkcji powtarzalnej, dla której możliwe i opłacalne normowanie zużycia.

- operatywna

jest odpowiednikiem kalkulacji normatywnej w produkcji niepowtarzalnej. Jest ona sporządzana po

zakończeniu opracowania konstrukcyjnego i technologicznego wyrobu, a przed przystąpieniem do
produkcji. Opiera się na obowiązujących w chwili jej zestawienia cenach i stawkach płac, normach
zużycia materiałów, czasu pracy i usług obcych oraz planowanych narzutach kosztów wydziałowych.

wynikowa

Ex post: jest oparta na danych rzeczywistych, ujętych w ewidencji księgowej. Jest ona sporządzana okresowo i

odzwierciedla faktyczne wykonanie założonych w kalkulacji wstępnej norm zużycia składników majątku i
pracy ludzkiej.

ze względu na kompletność kosztów uwzględnianych przy obliczaniu kosztu jednostkowego

k. kosztu pełnego

(całkowitego)

obejmuje wszystkie poniesione koszty włącznie koszty pośrednie;

k. kosztu

częściowego

wchodzi w skład rachunku kosztów zmiennych i uwzględnia jedynie koszty zmienne odnoszone

bezpośrednio lub pośrednio na jednostki kalkulacyjne. Pozostałe koszty są doliczane do wyniku
kalkulacji w razie określonych potrzeb, głównie na potrzeby ustalenia ceny lub porównań danych
rynkowych

METODY KALKULACJI

Uwzględniając organizację procesu produkcji

wyróżnia się:

1. Kalkulację podziałową
a) prosta,
b) współczynnikowa,
c) kalkulację podziałowa odjemna,
d) procesowa,
e) bezpółfabrykatowa.
2. Kalkulację doliczeniową
a) zleceniowa,
b) asortymentowa.

KALKULACJA PODZIAŁOWA



Kalkulacja podziałowa prosta - stosowana w przypadku produkcji masowej

jednego asortymentu wyrobów, wykorzystującej tę samą technologię,

maszyny i urządzenia.



Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami - stosowana w przypadku

produkcji masowej różnych wyrobów produkowanych z tego samego surowca,

za pomocą takich samych zabiegów produkcyjnych i przechodzących przez te

same urządzenia produkcyjne, ale w wyniku otrzymuje się produkty różniące

się między sobą właściwościami, jakością i parametrami użytkowymi.



Kalkulacja podziałowa odjemna - w wyniku procesu produkcyjnego

otrzymujemy produkt główny oraz produkty uboczne.



Kalkulacja procesowa lub fazowa - stosowana w przedsiębiorstwach, w

których produkcja przechodzi kilka wyodrębnionych w kalkulacji, kolejnych faz

procesów produkcyjnych. Stosuje się ją, gdy materiał wyjściowy czy surowiec

w kolejnych fazach ulega przeróbce i uszlachetnieniu, a wynikiem całego

procesu jest produkt finalny.



Kalkulacja doliczeniowa - polega na odrębnej ewidencji kosztów

bezpośrednich dla poszczególnych produktów oraz doliczeniu do nich, za

pomocą specjalnych kluczy rozliczeniowych, odpowiedniej części kosztów

pośrednich. W efekcie uzyskujemy koszt zbliżony do kosztu indywidualnego.

•

Pozwala ustalić koszt jednostkowy wyrobu przez podzielenie kosztu

całkowitego przez ilość wytworzonych wyrobów.

kj = KC/w
gdzie:
kj – koszt jednostkowy
KC – koszt całkowity
w – ilość wyprodukowanych wyrobów gotowych

KALKULACJA DOLICZENIOWA

•

Kalkulacja doliczeniowa - stosowana w produkcji złożonej i montażowej, przechodzące

skomplikowane procesy technologiczne w wielu wydziałach. Produkowane wyroby składają się z

wielu części wytwarzanych w różnych wydziałach. Podstawową zasadą jest grupowanie kosztów

według możliwości ich udokumentowania. W rezultacie mamy następująca strukturę kosztów:

- koszty bezpośrednie (udokumentowane),

- koszty pośrednie (nieudokumentowane) - rozliczane proporcjonalnie do kosztów

bezpośrednich za pomocą kluczy podziałowych.

•

Klucz podziałowy - wielkość stanowiąca podstawę proporcjonalnego podziału kosztów

pośrednich na poszczególne jednostki kalkulacyjne.

Do rozliczania kosztów pośrednich można stosować następujące klucze podziałowe:

1. płace bezpośrednie - przy wyrównanym poziomie pracochłonności,
2. koszty bezpośrednie - przy wyrównanej materiałochłonności produkcji,
3. roboczogodziny - przy wyrównanym poziomie pracochłonności,
4. maszynogodziny - przy wyrównanym technicznym uzbrojeniu pracy.

Etapy kalkulacji doliczeniowej:
1. Dla każdego zlecenia ustala się kartę kalkulacyjną.
2. Na tę kartę nanosi się koszty bezpośrednie.
3. Koszty pośrednie dolicza się za pomocą kluczy podziałowych.
4. Sumuje się koszty bezpośrednie i koszty pośrednie, ustalając techniczny koszt wytworzenia

danego zlecenia.

•

Wyróżnia się dwie odmiany kalkulacji doliczeniowej:

Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa - stosowana w przypadku produkcji jednostkowej i

małoseryjnej, a więc produkcji niepowtarzalnej w długich odstępach czasu, przy czym dla

każdej produkcji otwiera się zlecenie produkcji. Wówczas dla każdego zlecenia produkcyjnego

nanosi się koszty bezpośrednie natomiast koszty pośrednie rozlicza się za pomocą

odpowiedniego klucza podziałowego.

Kalkulacja doliczeniowa asortymentowa - stosowana w przypadku produkcji średnio i

wielkoseryjnej, a więc produkcji powtarzalnej produktu w długich odstępach czasu. W kalkulacji

tej nie otwiera się zlecenia produkcyjnego, ale kalkuluje się w sposób analityczny koszty

bezpośrednio na produkowany wyrób. Natomiast koszt pośredni jest przypisany proporcjonalnie

do kosztu pośredniego za pomocą klucza podziałowego.

SYSTEMY

RACHUNKÓW

KOSZTÓW

RACHUNEK KOSZTÓW

Df.

• względnie wyodrębniony (przedmiotowo i

proceduralnie) w systemie informacyjnym podmiotu

gospodarczego (przedsiębiorstwa) zbiór informacji o

kosztach opracowywanych według określonego

modelu dostosowanego do potrzeb informacyjnych

użytkowników (odbiorców) informacji.

Przeprowadzany w rachunku kosztów pomiar kosztów

i ich transformacja mają na celu umożliwienie oceny

sytuacji decyzyjnych, podejmowania decyzji i kontroli

ich realizacji [Leksykon rachunkowości]

• Ujęcie, zgrupowanie i interpretacja w różnych

przekrojach kosztów własnych wytworzenia i zbytu

produktów pracy działalności przedsiębiorstwa,

mierzonych ilościowo i wartościowo, za pewien okres

– w celu uzyskania możliwie wszechstronnych

informacji potrzebnych do ustalenia wyników i

kierowania przedsiębiorstwem lub ich zespołem

[Sawicki]

FUNKCJE RACHUNKU KOSZTÓW

• DOWODOWA – ewidencja kosztów na podstawie dowodów

księgowych oraz kontrola legalności i rzetelności zdarzeń

gospodarczych,

• EWIDENCYJNA – ujęcie poszczególnych rodzajów kosztów w

odpowiednich urządzeniach księgowych,

• INFORMACYJNO-SPRAWOZDAWCZA – zestawienie i

pogrupowanie w odpowiednich przekrojach poszczególnych

kosztów na użytek wewnętrzny i zewnętrzny,

• PLANISTYCZNA – prezentacja kosztów planowanych czy

normatywnych, któa zapewnia wdrożenie zarządzania przez

cele,

• KONTROLNA – zestawienie kosztów rzeczywistych według

podmiotów i przedmiotów, które umożliwia ich ocenę,

• ANALITYCZNA – prezentacja kosztów w różnych przekrojach,

która ułatwia ocenę efektywności i racjonalności działania,

• CENOWA – jako determinanta tworzenia cen, gdyż ponoszone

koszty powinny mieć odzwierciedlenie w cenie produktów i

towarów,

• OPTYMALIZACYJNA – koszty są realnym kryterium wyboru

wariantu wielu działań, np. układania optymalnej wielkości i

struktury produkcji (sprzedaży), optymalizacji długości serii

zaopatrzenia.

[Buk]

MODELE RACHUNKU KOSZTÓW

Kryteria podziału

Modele rachunku kosztów

Zasięg czasu ustalania kosztów

Rachunek kosztów rzeczywistych

Rachunek kosztów postulowanych

Rachunek kosztów docelowych

Zakres rzeczowy kosztów

Rachunek kosztów pełnych (całkowitych)

Rachunek kosztów niepełnych (częściowych)

Przyjęty wzorzec kosztów

Rachunek kosztów normalnych

Rachunek kosztów planowanych

Rachunek kosztów normatywnych

Rachunek kosztów standardowych

Rachunek kosztów budżetowych

Wrażliwość na zmiany skali

działalności

Rachunek kosztów zmiennych

Rachunek kosztów stałych

Zakres podmiotowy kosztów

Rachunek kosztów działalności podstawowej

Rachunek kosztów działalności pomocniczej

Rachunek kosztów zarządu

Zakres objętych procesów

Rachunek kosztów działań

Zakres objętych kosztów

Rachunek uproszczony

Rachunek rozwinięty

[Buk]

Rachunek kosztów rzeczywistych

• Obejmuje się nim ex post koszty rzeczywiste wg

rzeczywistego zużycia i cen rzeczywistych nabycia;

Rachunek kosztów postulowanych

• Obejmuje się nim koszty ex ante; przyjmuje się wzorzec dla

przyszłych okresów, będący punktem odniesienia w analizie kosztów;
postulaty kosztów mogą wynikać z ponoszonych kosztów w
okresach ubiegłych, planów, norm technologicznych, założeń do
budżetów, itp. W tej grupie kosztów występują rachunki kosztów:

a) normalnych (normal costing) – za wzorce (postulaty) kosztowe

przyjmuje się przeciętne koszty, zarejestrowane w okresach
poprzednich;

b) planowanych – koszty ustala się na podstawie przewidywanego

zużycia zasobów i przewidywanych cen tych zasobów;

c) normatywnych – za wzorce kosztowe przyjmuje się określone

normatywy;

d) standardowych (standard costing) – bazuje na standardach, czyli

wzorcach i normach wskazujących na dopuszczalne (graniczne)
poziomy kosztów produkcji jednostki wyrobu;

e) budżetowanych (preliminowanych) – jego zasięg jest ograniczony do

jednostek odpowiedzialności, które są zarządzane w oparciu o
budżetowanie operacyjne – mają przyznane i są odpowiedzialne za
budżety kosztów

Rachunek kosztów docelowych (target

costing)

• Stosowany do planowania kosztów nowych bądź modernizowanych wyrobów,

jeszcze przed rozpoczęciem ich wytwarzania, w celu optymalizacji różnych pozycji

kosztów w trakcie całego cyklu życia wyrobów (powiązany z TQM, JIT); etapy:

- Ustalenie dopuszczalnego kosztu produktu (wyznaczonego przez rynek) i

docelowej ceny sprzedaży wprowadzanego na rynek produktu;

- Określenie docelowego (możliwego do osiągnięcia) kosztu produktu,

zapewniającego planowaną rentowność produktu;

- Ustalenie docelowych kosztów komponentów produktu (przy uwzględnieniu

wynegocjowanych cen dostawców materiałów); ewentualna modyfikacja

produktu;

- Wprowadzenie rachunku kosztów docelowych łańcucha dostawców, poprzez

wywieranie nacisku na poziom cen części wyrobu w dół łańcucha dostawców.

Pozycja

Faza cyklu życia produktu

cały

cykl

wprowadzenie

wzrost

dojrzałość

spadek

Cena

25

23

20

17

21,09

Sprzedaż [ilość]

180

300

350

220

1 050

Sprzedaż [wartość]

4 500

6 900

7 000

3 740

22 140

Koszty zmienne

3 150

4 830

4 900

2 618

15 498

Koszty stałe

1 100

1 100

1 100

1 100

4 400

Koszty docelowe

4 250

5 930

6 000

3 718

19 898

Koszt jednostkowy

23,61

19,77

17,14

16,90

18,95

Zysk

250

970

1 000

22

2 242

Zysk jednostkowy

1,39

3,23

2,86

0,10

2,13

[Buk
]

Rachunek kosztów pełnych

(absorpcyjny)

• Koszty dzieli się na: koszty bezpośrednie i pośrednie, a

rozmiar produkcji traktuje się jako podstawową

determinantę podziału kosztów pośrednich; do kosztów

sprzedanych produktów i kosztu zapasów produktów włącza

się wszystkie koszty bezpośrednie i koszty pośrednie

produkcji; nie bierze się pod uwagę stopnia wykorzystania

zdolności produkcyjnych;

Rachunek kosztów częściowych

• Do tej grupy zalicza się rachunki sporządzane dla

określonych grup działalności: podstawowej, pomocniczej

czy ogólnego zarządu

Rachunek kosztów zmiennych

• Cechuje go podział kosztów całkowitych oraz jednostek

wewnętrznych na koszty stałe i zmienne;

• Polega na przyporządkowaniu kosztów zmiennych produktów

do przychodów z ich sprzedaży oraz na pokrywaniu z marży

brutto kosztów stałych i zysku operacyjnego (lub ustaleniu

straty).

Wybrane mierniki dla rachunku kosztów

zmiennych

• Jednostkowa marża brutto i-tego wyrobu – mb

i

:

mb

i

= p

i

- kz

i

• Wskaźnik jednostkowej marży brutto i-tego wyrobu – wmb

i

:

wmb

i

= mb

i

/ p

i

• Całkowita marża brutto wyrobów – MB

n

:

n n

MB

n

=

Ʃ

p

i

Q

i

-

Ʃ

kz

i

Q

i

i = 1 i=1

• Wskaźnik całkowitej marży brutto wyrobów – wMB

n

:

wMB

n

= MB

n

/ P

gdzie:
p

i

– cena jednostkowa i-tego wyrobu (zł/szt)

kz

i

– koszty zmienne jednostkowe i-tego wyrobu (zł/szt)

Q

i

– wielkość produkcji/sprzedaży i-tego wyrobu (szt.)

P – wartość sprzedaży (zł)

RACHUNEK KOSZTÓW

STANDARDOWYCH

• Stosowany w przedsiębiorstwach o produkcji seryjnej lub

powtarzalnej, w organizacjach usługowych i non-profit;

• Kontrola przy stosowaniu tego rachunku kosztów sprowadza

się do analizy odchyleń kosztów rzeczywistych od

postulowanych (planowanych) kosztów standardowych;

• Koszty standardowe można wyznaczyć następującymi

metodami:

1) Ustalanie norm zużycia (standardów ilościowych) danego

czynnika produkcji (np. materiałów bezpośrednich,

wynagrodzeń bezpośrednich) na wytworzenie jednostki

wyrobu, na podstawie analizy danych historycznych;

2) Ustalanie standardów na podstawie analizy technicznej

poszczególnych operacji produkcyjnych, danych technicznych

maszyn i urządzeń, parametrów technologicznych, itp.

Koszt standardowy produkcji danego wyrobu:

postulowane

standardowe koszty

bezpośrednie

robocizny

Postulowane

standardowe koszty

pośrednie

+

materiałowe

STANDARDY KOSZTÓW

• BAZOWY STANDARD KOSZTÓW – ma charakter

stały, nie uwzględnia zmian technologii produkcji

czy poziomu cen;

• STANDARD IDEALNY KOSZTÓW – określa minimalny

poziom kosztów, możliwy do osiągnięcia w

optymalnych warunkach techniczno-

organizacyjnych, przy najwyższej wydajności,

najniższych możliwych cenach surowców,

najlepszej jakości materiałach, pracy bezawaryjnej;

• STANDARD BIEŻĄCO OSIĄGALNY (PRAKTYCZNY) -

dopuszczalny poziom kosztów, możliwy do

osiągnięcia przy zakładanych efektywnych

warunkach działania; uwzględnia wydajność w

normalnych warunkach, przy zakładanych

przerwach w pracy maszyn, stratach

produkcyjnych itp.

ANALIZA ODCHYLEŃ

ODCHYLENIE KOSZTÓW PRODUKCJI

ODCHYLENIE

KOSZTÓW

BEZPOŚREDNICH

ODCHYLENIE

KOSZTÓW

POŚREDNICH

ODCHYLENIE

KOSZTÓW

MATERIAŁÓW

BEZPOŚREDNIC

H

ODCHYLENIE

KOSZTÓW

ROBOCIZNY

BEZPOŚREDNIEJ

ODCHYLENIE

KOSZTÓW

POŚREDNICH

ZMIENNYCH

ODCHYLENIE

KOSZTÓW

POŚREDNICH

STAŁYCH

Odchyleni

e cenowe

materiałó

w

Odchyleni

e zużycia

materiałó

w

Odchyleni

e

wydajnośc

i zużycia

Odchyleni

e

struktury

zużycia

Odchyleni

e

wydajnośc

i pracy

Odchyleni

e stawek

płac

Odchyleni

e

wydajnośc

i

Odchyleni

e

wydatków

Odchyleni

e

rozmiarów

działalnoś

ci

Odchyleni

e

wydatków

Odchyleni

e

wydajnośc

i

Odchylenie

wykorzystani

a zdolności

produkcyjnyc

h

OBLICZANIE WARIANCJI

• Wariancja – różnica pomiędzy planowanymi, standardowymi kosztami (lub

przychodami) oraz aktualnymi kosztami rzeczywistymi (lub przychodami);

Wariancje

materiałowe

Wariancja cen materiałowych

Cena standardowa (PLN/kg)

8,00

Cena rzeczywista (PLN/kg)

7,50

Ilość rzeczywista zakupiona (kg)

6.000

Oczekiwany koszt przy rzeczywistej ilości (PLN)

8,00 x 6.000

48.000

Koszt rzeczywisty (PLN)

45.000

wariancja ceny materiałów (PLN)

3.000

(zysk)

Wariancja zużycia materiałów

Standardowe zużycie materiałów na jednostkę (kg/szt.)

3

Cena standardowa (PLN/kg)

8,00

Rzeczywista produkcja (szt.)

4.600

Rzeczywiste zużycie materiałów (kg)

14.200

Standardowe zużycie dla rzeczywistej produkcji (kg)

4.600 x 3

13.800

różnica (kg)

400

wariancja zużycia materiałów (PLN)

400 x 8,00

3.200

(strata)

Wariancje

roboczogodzin

Wariancja stawek robocizny

Stawka standardowa [PLN/godz.]

5,00

Rzeczywiste godziny przepracowane [godz.]

9.400

Koszt wynagrodzeń [PLN]

45.120

Oczekiwany koszt rzeczywistych godzin [PLN]

9.400 x 5,00

47.000

Koszt rzeczywisty [PLN]

45.120

Wariancja stawek roboczogodzin [PLN]

1.880

(zysk)

Wariancja wydajności robocizny

Standardowe godziny na wykonanie szt. wyrobu

[godz./szt.]

2,00

Rzeczywista produkcja [szt.]

4.600

Rzeczywiste godziny [godz.]

9.400

Standardowe godziny dla aktualnej produkcji [godz.]

4.600 x 2,00

9.200

Różnica godzin [godz.]

200

Wariancja wydajności robocizny [PLN]

200 x 5

1.000

(strata)

Wariancje

zmiennych

kosztów

pośrednich

Wariancja zmiennych wydatków pośrednich

Standardowe zmienne koszty pośrednie na godzinę

[PLN/godz.]

4,00

Rzeczywista liczba godzin [godz.]

9.400

Rzeczywisty koszt zmiennych kosztów pośrednich [PLN]

37.400

Oczekiwany koszt rzeczywistych godzin [PLN]

9.400 x 4,00

37.600

Różnica kosztów – wariancja [PLN]

200

(zysk)

Wariancja wydajności zmiennych kosztów pośrednich

Standardowe zmienne koszty pośrednie na godzinę

[PLN/godz.]

4,00

Standardowe godziny na sztukę wyrobu [godz./szt.]

2,00

Rzeczywista produkcja [szt.]

4.600

Rzeczywista liczba godzin [godz.]

9.400

Standardowe godziny dla rzeczywistej produkcji [godz.]

4.600 x 2,00

9.200

Różnica godzin

200

Wariancja wydajności

200 x 4,00

800

(strata)

Wariancje

stałych

kosztów

pośrednich

Wariancja stałych wydatków pośrednich

Zabudżetowane stałe koszty pośrednie [PLN]

30.000

Rzeczywiste stałe koszty pośrednie [PLN]

28.000

Różnica – wariancja [PLN]

2.000

(zysk)

Wariancja wydajności zmiennych kosztów pośrednich

Zabudżetowane stałe koszty pośrednie [PLN]

30.000

Zabudżetowana produkcja [szt.]

5.000

Rzeczywista produkcja [szt.]

4.600

Standardowy wskaźnik kosztów na sztukę

[PLN/szt.]:

30.000

5,00

6,00

Różnica w ilości wyprodukowanej [szt.]

400

Wariancja [PLN]:

400 x 6,00

2.400

(strata)