Rezystor
najprostszy element rezystancyjny, obwodu elektrycznego. Jest elementem
liniowym: spadek napięcia jest wprost proporcjonalny do prądu płynącego przez
opornik. Przy przepływie prądu zamienia energię elektryczną w ciepło. Występuje na
nim spadek napięcia. W obwodzie służy do ograniczenia prądu płynącego w obwodzie.
Jednostką rezystancji jest Ohm.
Podział rezystorów
a) drutowe (konstantan, manganian, nikielina)
b) warstwowe (grubowarstwowe, cienkowarstwowe)
c) objętościowe (prąd płynie całą objętością)
a) drutowe
-zwykłe
-cementowane
-emaliowane
b) warstwowe
-węglowe
c) objętościowe
Kolor
Cyfra
Mnożnik
Tolerancja
TWR
brak
20%
srebrny
10
-2
10%
złoty
10
-1
5%
czarny
0
1
250 ppm
brązowy
1
10
1%
100 ppm
czerwony
2
10
2
2%
50 ppm
pomarańczowy
3
10
3
15 ppm
żółty
4
10
4
25 ppm
zielony
5
10
5
0,5%
20 ppm
niebieski
6
10
6
0,25%
10 ppm
fioletowy
7
10
7
0,1%
5 ppm
szary
8
10
8
0,05%
1 ppm
biały
9
10
9
• rezystancja nominalna
- rezystancja podawana przez
producenta na obudowie opornika; rezystancja rzeczywista
różni się od rezystancji nominalnej, jednak zawsze mieści się
w podanej klasie tolerancji.
• tolerancja
- inaczej klasa dokładności; podawana w
procentach możliwa odchyłka rzeczywistej wartości opornika
od jego wartości nominalnej
• moc znamionowa
- moc jaką opornik może przez dłuższy
czas wydzielać w postaci ciepła bez wpływu na jego
parametry; przekroczenie tej wartości może prowadzić do
zmian innych parametrów rezystora lub jego uszkodzenia,
• napięcie graniczne
- maksymalne napięcie jakie można
przyłożyć do opornika bez obawy o jego zniszczenie,
• temperaturowy współczynnik rezystancji
- współczynnik
określający zmiany rezystancji pod wpływem zmian
temperatury opornika.
Rezystancja przewodnika zależy od jego konstrukcji:
a) długości przewodnika - długość rośnie - rezystancja rośnie
b) pola przekroju poprzecznego S -pole przekroju rośnie - rezystancja maleje
c) rodzaju przewodnika -konduktywność rośnie - rezystancja maleje
Zależność rezystancji od czynników zewnętrznych
Ze wszystkich czynników zewnętrznych największy wpływ na
rezystancję ma temperatura. Wzrost temperatury powoduje:
a) wzrost rezystancji metali i ich stopów.
b) spadek rezystancji elektrolitów i półprzewodników.
W przedziale temperatur -30°C do 150°C zależność rezystancji od
temperatury jest liniowa i opisywana wzorem:
Rk = Rp [ 1 + at (Tk - Tp) ]
gdzie:
Rk - rezystancja końcowa w temperaturze końcowej Tk
Rp - rezystancja początkowa w temperaturze [początkowej Tp
at - temperaturowy współczynnik rezystancji
• Kondensatorem nazywamy układ dwóch lub więcej przewodników
(okładzin) odizolowanych od siebie dielektrykiem. Zadaniem
kondensatora jest gromadzenie ładunków elektrycznych.
Mikowe
Ceramiczne
Papierowe
Polistyrenowe
Poliestrowe
Poliwęglanowe
Elektrolityczne
Cienkowarstwowe
(napylane)
Monolityczne
(półprzewodnikowe)
Aluminiowe
Tantalowe
• pojemność znamionowa
- CN wyrażona w faradach, określa
zdolność kondensatora do gromadzenia ładunków
elektrycznych, podawana na obudowie kondensatora;
• napięcie znamionowe
– UN, jest największym napięciem,
które może być przyłożone trwale do kondensatora. Napięcie
to jest na ogół sumą napięcia stałego i wartości szczytowej
napięcia zmiennego;
• tangens kąta stratności
– tg γ, stosunek mocy czynnej
wydzielającej się w kondensatorze przy napięciu sinusoidalnie
zmiennym o określonej częstotliwości;
• prąd upływowy
– IU, prąd płynący przez kondensator, przy
doprowadzonym stałym napięciu;
• temperaturowy współczynnik pojemności
– αC, określa
względną zmianę pojemności, zależną od zmian temperatury.
•Kondensatory o zmiennej pojemności to kondensatory z dielektrykiem
powietrznym lub kondensatory ceramiczne dostrojcze zwane trymerami
•Kondensator powietrzny zbudowany jest z dwóch zespołów równoległych płytek
(rotor i stator), które zmieniając swe położenie powodują zmianę wartości
pojemności kondensatora
0
0
0
Charakterystyki kondensatorów zmiennych, a) o prostoliniowej zmianie
pojemności; b) o prostoliniowej zmianie
długości fali w
obwodzie rezonansowym c) o prostoliniowej zmianie częstotliwości w
obwodzie rezonansowym.
• Cewka jest elementem wnoszącym do obwodu określoną
indukcyjność. Cewka składa się z uzwojenia, korpusu wykonanego z
izolatora oraz z rdzenia. Jednostką indukcyjności jest Henr
PODZIAŁ CEWEK
- ze względu na kształt cewki
CYLINDRYCZNE
SPIRALNE
TOROIDALNE (PIERŚCIENIOWE)
- ze względu na sposób nawinięcia
JEDNOWARSTWOWE
WIELOWARSTWOWE
-ze względu na rdzeń
POWIETRZNE
RDZENIOWE (metalowy, ferrytowy)
- ze względu na zmianę
STAŁE (jedno obrotowe, wieloobrotowe)
ZMIENNE (wariometr zmiana poprzez położenie cewek, zmiana położenia rdzenia)
• Podstawowym parametrem elektrycznym opisującym
cewkę jest indukcyjność. Jednostką indukcyjności jest 1
henr [H]. Prąd płynący w obwodzie wytwarza skojarzony z
nim strumień magnetyczny. Indukcyjność definiujemy jako
stosunek tego strumienia i prądu który go wytworzył:
L=Ψ/I
•
Reaktancja cewki:
–
XL = jωL
• Impedancja idealnej cewki jest równa jej reaktancji
–
ZL = XL
•
Dobroć cewki:
Q=Xl/Rs
• Termistor jest elementem
półprzewodnikowym
którego rezystancja zależy
od temperatury
Podział termistorów
- o ujemnym współczynniku
temperaturowym
rezystancji (NTC),
- o dodatnim
współczynniku
temperaturowym
rezystancji (PTC),
- o skokowej zmianie
rezystancji (CTR).
Zastosowanie termistorów
-
zabezpieczanie układów przed wzrostem temperatury
- regulacja , stabilizacja temperatury
- kompensacja wpływu temperatury
WARYSTORY
• to element półprzewodnikowy
nieliniowy, którego
rezystancja zależy od
napięcia. Warystory mają
nieliniową charakterystykę
prądowo napięciową i jest ona
symetryczna względem
początku układu
współrzędnych
-
napięcie charakterystyczne (Uch)
jest to spadek napięcia na warystorze
określany dla stałej wartości prądu
(1mA , 10mA , 100mA) i
maksymalnej mocy jaka może się w
nim wydzielić.
- współczynnik nieliniowości (ß)
zależny od materiału i technologii
wykonania, mieści się w przedziale
od 0,12-1.
- moc znamionowa.
• -
zabezpieczenie obwodów elektrycznych i elektronicznych przed przepięciami.
-jako element stabilizujący napięcie.
• III.1.Diody
•
Diodą półprzewodnikową nazywamy
element wykonany z półprzewodnika i
zawiera jedno złącze p-n oraz dwa
wyprowadzenia.
Charakterystyka diody zgodnie
zezjawiskami
występującymi w złączy PN kształtuje się
następująco.
•
W kierunku przewodzenia diodę można
traktować jako źródło napięciowe (spadek
napięcia na diodzie nie zależy od prądu
płynącego przez diodę). W kierunku
zaporowym diodę można traktować jako
źródło prądowe o bardzo małej wartości
prądu. Diodę można traktować jako element
nieliniowy dla całej charakterystyki lub
liniowy dla pewnej części charakterystyki
prądowo napięciowej. Wartość napięcia UF
= 0,7V wynika z konieczności pokonania
bariery potencjału istniejącej na złączu p-n.
• Diody pojemnościowe to diody
półprzewodnikowe w których
wykorzystuje się zjawisko
zmian pojemności warstwy
zaporowej złącza p-n pod
wpływem doprowadzonego z
zewnątrz napięcia. Diodę
polaryzuje się w kierunku
wstecznym. Pojemność diody
zależy od grubości warstwy
zaporowej. Gdy wartość
napięcia polaryzującego diodę
w kierunku wstecznym
wzrasta wówczas pojemność
diody maleje.
Zakres zmian pojemności
diody określa się z jednej
strony jako pojemność
minimalną wyznaczoną przy
napięciu bliskim napięciu
przebicia, z drugiej strony
pojemność maksymalną
wyznaczoną przy napięciu
bliskim zero. Dla typowych
diod pojemność zmienia się od
kilkunastu do ponad stu pF.
DIODY POJEMNOŚCIOWE DZIELIMY NA:
• Warikapy
są to
elementy o
zmiennej
pojemności
stosowane głównie
w układach
automatycznego
przestrajania
obwodów
rezonansowych.
Przestrajanie
odbywa się przez
zmianę wartości
napięcia
polaryzującego.
Zastosowanie w
odbiornikach
radiowych.
•
Waraktory
są to diody o zmiennej reaktancji
spełniające funkcje elementów czynnych.
•
Parametry
UR max - dopuszczalne napięcie
wsteczne
URM max - dopuszczalne szczytowe
napięcie wsteczne
IF max - dopuszczalny prąd
przewodzenia
tj max - temperatura złącza
Prostownicza
dioda
• Diody prostownicze w
technice stosowane są w
układach zasilających do
prostowania napięć
przemiennych o małej
częstotliwości.
Do celów prostowniczych
stosuje się diody dla bardzo
różnych prądów
przewodzących. Ze względu,
że diody prostownicze stosuje
się bardzo często zostały
wprowadzone gotowe mostki
prostownicze, zawierające
odpowiednie połączenie diod
prostowniczych:
• są diody
półprzewodnikowe, w
których dzięki
zastosowaniu bardzo
dużej koncentracji
domieszek powstaje
bardzo wąska bariera
pozwalająca na
wstąpienie tzw. przejścia
tunelowego; diody
tunelowe są stosowane
w
• Symbol graficzny diody
tunelowej i jej
charakterystyka
DiodY tunelowe
DiodY tunelowe
• Tranzystor
bipolarny
posiada dwa
złącza p-n
wytworzone w
jednej płytce
półprzewodniko
wej. Ze względu
na kolejność
ułożenia warstw
półprzewodnika
rozróżniamy
dwa typy tego
tranzystora.
Tranzystory
Tranzystory
p
n
p
E
B
C
E
C
B
n
p
n
E
B
C
E
C
B
B
E
C
E
C
B
Nośnikami ładunku elektrycznego są elektrony i dziury.
Zasada działania, tranzystora jako wzmacniacz. Aby
tranzystor wzmacniał należy go odpowiednio spolaryzować
tzn. w taki sposób, aby złącze emiterowe było spolaryzowane
w kierunku przewodzenia, a złącze kolektorowe w kierunku
wstecznym.
Układy pracy
Układy pracy
tranzystorów
tranzystorów
Układy pracy cd.
• Tranzystor pracujący w układzie OE charakteryzuje się
:
•
dużym wzmocnieniem prądowym ( ),
•
dużym wzmocnieniem napięciowym,
•
dużym wzmocnieniem mocy.
•
Napięcie wyjściowe w układzie OE jest odwrócone w fazie o 180 w stosunku do
napięcia wejściowego. Rezystancja wejściowa jest rzędu kilkuset a wyjściowa
wynosi kilkadziesiąt k.
• Tranzystor pracujący w układzie OB charakteryzuje się:
•
małą rezystancją wejściową,
•
bardzo dużą rezystancją wyjściową,
•
wzmocnienie prądowe blisko jedności ( ).
•
Tranzystor w tym układzie pracuje przy bardzo dużych częstotliwościach
granicznych.
• Tranzystor pracujący w układzie OC charakteryzuje się
:
•
dużą rezystancją wejściową – co ma istotne znaczenie we wzmacniaczach małej
częstotliwości,
•
wzmocnieniem napięciowym równym jedności,
•
dużym wzmocnieniem prądowym ().
Charakterystyki
statyczne
Stany pracy
PARAMETRY
Parametry tranzystorów bipolarnych:
• Wzmocnienie prądowe. W układzie OE przy określonym prądzie
kolektora i napięciu kolektor-emiter;
• Napięcie nasycenia. Przy określonym prądzie bazy i kolektora;
• Prąd zerowy. Przy określonym napięciu kolektor-baza lub
• kolektor-emiter;
• Częstotliwość graniczna;
• Pojemność złącza kolektorowego;
• Czas wyłączenia;
• Stała czasowa związana z rezystancją rozproszoną bazy;
• Maksymalna moc wydzielana.
Tranzystory
unipolarne
• W tranzystorze unipolarnym, zw. też polowym
, obszary stanowiące
elektrody noszą nazwy: źródło S ,bramka G ,dren D ,Istota działania
tranzystora unipolarnego polega na sterowaniu prądem płynącym między
dwiema elektrodami: źródłem i drenem, w obszarze zw. kanałem, za pomocą
zmian potencjału przyłożonego do trzeciej elektrody — bramki
Tranzystory
unipolarne można
podzielić na
złączowe JFET
wytwarzane
z półprzewodników
monokrystalicznych
i z izolowaną bramką
IGFET wytwarzane
zarówno
z półprzewodników
monokrystalicznych
jak
i polikrystalicznych
Wyróżniającą cechą
tranzystorów
unipolarnych jest
b. wielka rezystancja
wejściowa, określona
rezystancją warstwy izolatora
w tranzystorach z izolowaną
bramką lub rezystancją
zaporowo polaryzowanego
złącza p–n
Tranzystory MISFET
Tranzystory MISFET
•
tranzystor
jednozłączowy
(dioda
dwubazowa,),
przyrząd
półprzewodnikowy o
jednym złączu p–n i 3
elektrodach (emiter,
baza 1, baza 2); działa
na zasadzie modulacji
konduktywności
obszaru
półprzewodnika
(między elektrodami:
baza 1 i baza 2) przez
wstrzykiwanie w ten
obszar nośników
ładunku z emitera
złącza p–n.
•
Charakterystyka tranzystora dla
przebiegu idealnego
•
Parametry tranzystora
jednozłączowego:
•-wewnętrzny współczynnik
blokowania;
•-rezystancja międzybazowa (rB1 +
rB2);
•-napięcie nasycenia (napięcie
emiter-baza
pierwsza, przy maksymalnym
-----prądzie emitera);
•-prąd doliny;
•-prąd szczytu.
•Tranzystory jednozłączowe używa
się do budowy przerzutników
astabilnych, bistabilnych i
monostabilnych.
U
E
U
P
U
V
U
ES
I
V
I
P
I
E
0
E
B
2
B
1
Dia
k
• Diak
jest to dynistor
symetryczny. Zachowuje
się tak jak dioda
przełączająca, różni się
tylko tym, że napięcie po
załączeniu zmniejsza się
o stosunkowo małą
wartość, nie zbliżając się
do zera. Diaki
wykorzystuje się do
wytwarzania impulsów
załączających tyrystory, a
w układach sterujących
spełniają one funkcje
szybkich przełączników,
reagujących na wartość
chwilową napięcia.
charakterystyka prądowo – napięciowa
Dynistor
•
Ma on strukturę
czterowarstwową. Składa się on z
aż trzech
złącz p-n . Aby dynistor mógł
przewodzić potencjał na anodzie
musi być większe od potecjału
katody (mamy już spolaryzowane
dwie diody w kierunku
przewodzenia - 1 i 2 - stan
blokowania). Ale załączenie
dynistora następuje dopiero po
gwałtownym wzroście napięcia
pomiędzy anodą a katodą lub
przez przekroczenie napięcia
włączenia. Jeśli potecjały są
odwrotne tzn. katody większy od
anody to dynistor jest w stanie
zaporowym.
TRIAK
•
Triak
to tyrystor symetryczny.
Przełączenie triaka następuje pod
wpływem ujemnego prądu
bramki.
•
W triakach – tyrystorach
symetrycznych została
wyeliminowana podstawowa
wada tyrystorów, jaką jest
możliwość przewodzenia prądu
tylko w jednym kierunku. Triaki
można załączać zarówno przy
dodatnim jak i ujemnym napięciu
anoda – katoda.
•
Najczęściej wytwarza się triaki,
które są przełączone w stan
przewodzenia w jednym kierunku
prądem o polaryzacji dodatniej, a
w drugim kierunku – prądem o
polaryzacji ujemnej.
•
Triak
i zastępują tyrystory, co
umożliwia znaczne uproszczenie
układów sterujących.
Elementy i podzespoły
optoelektroniczne
• Zjawisko fotoelektryczne
wewnętrzne występuje w
półprzewodnikach i
polega na powstawaniu
dodatkowych nośników
prądu (dziur i
elektronów) pod
wpływem naświetlania.
Nośniki nie opuszczają
materiału
naświetlonego. Niektóre
materiały
półprzewodnikowe mogą
zmieniać swoją
rezystancje pod
wpływem naświetlania
Fotorezystor
stanowi warstwa
lub płytka materiału
półprzewodnikowego o dużej
czystości, która jest
umieszczona na podłożu
izolacyjnym z okienkiem
umożliwiającym naświetlanie.
Jest zamknięty w hermetycznej
obudowie.
Przy stałym natężeniu oświetlenia
ze wzrostem napięcia przełożonego
do fotorezystora prąd płynący przez
niego rośnie. Przy stałym napięciu
ze wzrostem natężenia światła prąd
rośnie, a rezystancja maleje.
Materiałami na fotorezystory są
związki ołowiu i kadmu oraz
germanu z domieszką cynku miedzi
lub złota.
• Parametry
fotorezystora
- czułość widmowa (jest to
zależność rezystancji od
natężenia oświetlenia),
- rezystancja
fotorezystora,
- rezystywność
półprzewodnika,
•
-odstęp między
elektrodami,
l szerokość elektrod,
- prąd ciemniowy,
- moc wydzielona na
fotorezystorze.
•Stanowi złącze p-n o odpowiedniej konstrukcji. Zamknięte w
hermetycznej obudowie z okienkiem umożliwiającym naświetlanie
odpowiedniego obszaru złącza. Działa przy wykorzystaniu
polaryzacji zaporowej to znaczy wykorzystywana jest zależność
prądu wstecznego od strumienia świetlnego padającego na złącze.
Przy braku naświetlania przez fotodiodę płynie prąd ciemny
wywołany generacją termiczną nośnika. Prąd wsteczny płynący
przez fotodiodę rośnie ze wzrostem oświetlenia przy stałym
napięciu i nie zależy od napięcia polaryzacji wstecznej fotodiody.
•
Fototranzystorem
nazywamy element
półprzewodnikowy z
dwoma złączami p-n.
Działa tak samo jak
tranzystor z tą różnicą,
że prąd kolektora nie
zależy od prądu bazy,
lecz od natężenia
promieniowania
oświetlającego obszar
bazy. Oświetlenie
wpływa na rezystancję
obszaru emiter-baza.
Wykorzystuje się tu
zjawisko
fotoelektryczne
wewnętrzne, tj. zjawisko
fotoprzewodnictwa.Przy
braku oświetlenia przez
fototranzystor płynie
prąd zerowy
+
-
+
-
-
+
-
+
(Baz
a)
Fototranzystor może pracować jako
: a)
fotoogniwo, b) fotodioda,
c) fototranzystor bez wyprowadzonej końcówki
bazy,
d) fototranzystor z wyprowadzoną końcówką
bazy.
Charakterystyki i zastosowanie fototranzystorów
Charakterystyki i zastosowanie fototranzystorów
•
Fototranzystor
y mają w
porównaniu z fotodiodami dwie
zalety, a mianowicie: znacznie
większą czułość dzięki
wzmocnieniu wewnętrznemu
pierwotnego prądu
fotoelektrycznego oraz
możliwość jednoczesnego
sterowania prądu kolektora za
pomocą sygnałów
elektrycznych i świetlnych.
Wadą fototranzystorów jest ich
mała prędkość działania.
Częstotliwość graniczna fT jest
rzędu kilkudziesięciu
kiloherców. Fototranzystory
znalazły duże zastosowanie.
Głównymi obszarami
zastosowania są układy
automatyki i zdalnego
sterowania, układy pomiarowe
wielkości elektrycznych i
nieelektrycznych, przetworniki
analogowo – cyfrowe, układy
łączy optoelektronicznych,
czytniki taśm i kart kodowych
itp.
Fototranzystor: a) charakterystyka
prądowo – napięciowa, b)charakterystyka
czułości widmowej
Fototyrysto
r
•
FOTOTYRYSTOR
- tyrystor, w którym
sterowanie (przełączanie w stan
przewodzenia) może być realizowane
za pomocą energii promieniowania
elektromagnetycznego wnikającego
w głąb struktury półprzewodnikowej;
przebieg procesu jest uwarunkowany
wewnętrznym zjawiskiem
fotoelektrycznym. Fototyrystor jest
gaszony identycznie jak normalny
tyrystor, np. przez przerwanie prądu
anodowego. Parametry optyczne
fototyrystora to:
przełączające
natężenie oświetlenia i optymalny
przedział długości fali promieniowania
elektromagnetycznego. Fotyrystory są
stosowane najczęściej jako elementy
odbiorcze (fotodetektory) w niektórych
rodzajach transoptorów oraz
przełączniki fotoelektr. w układach
automatyki.
Symbole graficzne fototyrystora
.
www.elektronik.friko.pl
www.tranzystor.pl
www.elektronik.friko.pl
www.wilkipedia.pl