FARMAKOLOGIA
WETERYNARYJNA
prof. dr hab. Bożena Obmińska- Mrukowicz
e-mail: b.mrukowicz@gmail.com
Semestr V:
wykłady 2 godz/tyg. i ćwiczenia 2
godz/tyg
Semestr VI:
Wykłady 1 godz/tyg i ćwiczenia 3
godz/tyg
Egzamin
: receptura + wiedza
teoretyczna po semestrze VI.
Co to jest
farmakologia ?
Farmakologia (
farmakon
– lek,
logos
– słowo, nauka)
jest to nauka o
lekach i ich działaniu na organizm
żywy.
Farmakologia weterynaryjna jest
nauką zajmującą się wpływem
leków na organizm zwierzęcy.
Co to jest lek ?
Lekiem nazywamy substancję
chemiczną pochodzenia naturalnego
lub syntetycznego, która reaguje z
żywym organizmem
zmieniając
jego czynność tak, że zmiany te mogą
być wykorzystane
.
do zapobiegania wystąpienia choroby
lub
.
do terapii stanu chorobowego.
DZIAŁY FARMAKOLOGII
Farmakologia ogólna
: nauka o ogólnych prawach
rządzących działaniem leków i zasadach ich leczniczego
zastosowania.
Farmakologia szczegółowa
: nauka o właściwościach,
działaniu i zastosowaniu poszczególnych grup leków.
Farmakodynamika: nauka określająca wpływ leku na
organizm i poszczególne jego narządy (efekty działania) oraz
wyjaśniająca mechanizm działania leku.
Farmakokinetyka: nauka zajmująca się matematyczną
oceną procesów kinetycznych jakim podlega lek w
organiźmie (wchłanianie, rozmieszczenie, biotransformacja i
wydalanie)
Farmakoterapia: nauka o wskazaniach,
przeciwwskazaniach oraz dawkowaniu leków w
poszczególnych stanach chorobowych
PROFILOWANE DZIAŁY
FARMAKOLOGII
Farmakogenetyka
dział nauki zajmujący
się wpływem pojedynczych genów na reakcję
organizmu na podanie określonych leków
Immunofarmakologia
dział zajmujący się
wpływem leków na układ immunologiczny
Farmakologia wieku rozwojowego
dział
zajmujący się wpływem leków w zależności od
wieku pajenta (pediatria i geriatria)
Chronofarmakologia
wpływ rytmu
dobowego na odpowiedź organizmu na lek.
Farmakologia kliniczna
RODZAJE DZIAŁANIA LEKÓW
I. LECZENIE PRZYCZYNOWE
Przeciwbakteryjne
Przeciwwirusowe
Przeciwgrzybicze
Przeciwpasożytnicze
Przeciwnowotworowe
II.
LECZENIE OBJAWOWE
Homeopatyczne (similia similibus curantur –
podobne leczy się podobnym) np. szczepienia
Allopatyczne
( contraria contraribus curantur –
przeciwne leczy się przeciwnym) np..
leki
przeciwgorączkowe, przeciwbólowe,
hipotensyjne, przeciwkaszlowe, przeciwzapalne
DAWKA (dosis)
Efekt farmakologicznego działania leku zależy od:
dawki (jeżeli lek jest podany systemowo)
stężenia (jeżeli lek jest podany miejsowo)
RODZAJE DAWEK:
Dawka minimalna
(dosis minimalis) – najmniejsza ilość
leku, która wprowadzona do organizmu wywiera
zauważalny efekt.
Dawka lecznicza
(dosis therapeutica) – ilość leku, która
wprowadzona do organizmu wywiera zamierzony efekt.
(
dawka uderzeniowa i dawka podtrzymująca
)
Dawka maksymalna
(dosis maximalis) – najwyższa dawka
lecznicza
Dawka toksyczna
(dosis toxica) – ilość leku wywołująca
objawy toksyczne
Dawka śmiertelna
(dosis letalis) – najmniejsza ilość leku
wywołująca śmierć organizmu.
Dawka jednorazowa
(dosis pro dosi)
Dawka dobowa
(dosis pro die)
WSKAŹNIK TERAPEUTYCZNY
O wartości terapeutycznej leku
decyduje:
Skuteczność działania
Bezpieczeństwo stosowania
WSKAŹNIK TERAPEUTYCZNY
WSKAŹNIK TERAPEUTYCZNY
(index therapeuticum)
dawka toksyczna
:
dawka
lecznicza
lub
DL
50 :
DE
50
WYŻSZY WSKAŹNIK TERAPEUTYCZNY
LEK BEZPIECZNIEJSZY
NEGATYWNE NASTĘPSTWA
STOSOWANIA LEKÓW
działanie niepożądane
(uboczne)
działania toksyczne
DZIAŁANIE NIEPOŻĄDANE
LEKU
Lek skuteczny + bezpieczny
Niepożądane (uboczne) działanie leku
niekorzystne objawy i/lub szkodliwe
skutki dla organizmu pojawiające się po
podaniu leku w dawce terapeutycznej.
Efekt niepożądany jest nierozerwalnie
związany z działaniem
farmakologicznym leku !!!!!!
Bezpośrednie niepożądane działania
układowe
Reakcje alergiczne / reakcje nadwrażliwości
typu idiosynkrazji
Dysbakteriozy i hipowitaminozy
Działanie leków na płód:
embriotoksyczność
i
teratogenność
Działanie mutagenne
Działanie karcinogenne
DZIAŁANIE TOKSYCZNE LEKU
Przedawkowaniem leku
Stosowaniem kolejnych dawek w zbyt
krótkich odstępach czasu
(kumulacja)
Stanem zdrowia zwierzęcia
( niewydolność
nerek i/lub wątroby)
Nieprawidłowym kojarzeniem leków w
dawkach leczniczych
LEKI WETERYNARYJNE
Leki generyczne = referencyjne
Leki odtwórcze
Leki weterynaryjne stosowane u
zwierząt, których tkanki i produkty są
przeznaczone do konsumpcji, mogą
występować jako pozostałości w
produktach żywnościowych pochodzenia
zwierzęcego.
POZOSTAŁOŚĆ LEKU
Definicja pozostałości leku:
za pozostałość leku uważa się
pozostanie w tkankach przez
określony czas:
1.
substancji czynnej(ych)
2.
pomocniczych leku podanego
zwierzętom
3.
produktów powstałych z rozpadu
leku (metabolitów).
POZOSTAŁOŚĆ LEKU
•
Pozostałość leku wprowadzonego do
organizmu zwierzęcia, w zależności od
stężenia, może świadczyć o
nieprzydatności tkanek i produktów
zwierzęcego pochodzenia do spożycia
przez człowieka.
•
Nie każda pozostałość leku podanego
zwierzętom i nie w każdym stężeniu
świadczy o niezdatności tkanek i
produktów do spożycia !!
OCENA BEZPIECZEŃSTWA
POZOSTAŁOŚCI LEKU
MRL (
Maximum Residue Limitis
) – oznacza
najwyższe dopuszczalne stężenie pozostałości
leku i/lub jego metabolitów w tkankach
zwierząt przeznaczonych do konsumpcji przez
człowieka.
Wartości MRL dla leku stosowanego u zwierząt,
których tkanki lub produkty przeznaczone są do
konsumpcji przez człowieka ustalane są przez
niezależnych ekspertów FAO/WHO na podstawie
doświadczeń przeprowadzonych na odpowiednich
gatunkach zwierząt gospodarskich z zastosowaniem
zwalidowanych metod analitycznych
EUROPEJSKA AGENCJA ds. OCENY LEKÓW
(European Agency for the Evaluation of
Medicinal Products – EMEA)
EMEA jest odpowiedzialna za dopuszczenie leku
do stosowania u zwierząt i ludzi.
Lek musi być skuteczny i bezpieczny
EMEA dopuszcza lek do stosowania
uwzględniając:
.
Badania toksyczności ostrej – wartość LD
50
(dosis letalis)
.
Badania toksyczności przewlekłej
3.
Badania określające wpływ leku na rozrodczość
(genotoksyczność i teratogenność)
4.
Badania określające mutagenność
5.
Badania określające karcinogenność
6.
Badania określające pozostałości w tkankach i
produktach – oznaczenie wartości MRL i
zakwalifikowanie do odpowiedniego ANEKSU
OCENA BEZPIECZEŃSTWA
Efektem badań określających działanie
toksyczne narządowe, teratogenne,
mutagenne i karcinogenne substancji
leczniczej jest ustalenie wielkości
dawki badanego leku przy której nie
obserwuje się działania
farmakologicznego lub niepożądanego
NOEL (No Observable Effect Level)
WSKAŹNIK ADI
(Acceptable Daily Intake)
Wielkość akceptowanego dziennego pobrania
oznacza ilość substancji czynnej, która może być
spożywana codziennie przez całe życie człowieka
bez żadnego uszczerbku dla jego zdrowia.
ADI (mg/dz.) = _NOEL (mg/kg) x 60
kg__
wskaźnik
bezpieczeństwa
NOEL - wartość dla najistotniejszego toksycznego
działania badanego leku
60 kg - przeciętna waga człowieka
wskaźnik bezpieczeństwa = 100
ANEKSY – ustalone przez
Europejską Agencję ds. Oceny
Leków
(dyrektywa 2377/90)
•
Aneks I
- zawiera substancje czynne dla których
oznaczone są wartości MRL
•
Aneks II
- zawiera substancje czynne dla
których nie jest konieczne ustalenie MRL
(substancje te mogą być dodawane do pasz dla
zwierząt)
•
Aneks III
- zawiera substancje czynne mające
wyznaczone tymczasowe wartości MRL
(substancje w trakcie badań)
•
Aneks IV
- zawiera substancje dla których nie
są oznaczone wartości MRL i których
nie wolno
podawać zwierzętom przeznaczonym do
konsumpcji
ANEKS IV – leki zakwalifikowane do
ANEKSU IV nie wolno stosować u zwierząt
przeznaczonych do konsumpcji
•
Chloramfenikol
•
Chloroform
•
Chlorpromazyna
•
Colchicyna
•
Dapson
•
Dimetridazol
•
Furazolidon
•
Meronidazol
•
Nitrofurany
•
Ronidazol
OKRES KARENCJI
Okres karencji jest to czas od podania ostatniej
dawki leku do momentu, kiedy tkanki i produkty
pochodzące od zwierząt rzeźnych są zdatne do
spożycia.
Okres karencji dla danej substancji czynnej zależy
od:
•
postaci leku
•
drogi podania
•
preparatu zawierającego substancję czynną
•
rodzaju rozpuszczalnika i/lub substancji
uzupełniających zwartych w preparacie
•
gatunku zwierzęcia, którego tkanki bądź
produkty przeznaczone są do konsumpcji.
OKRES KARENCJI
Okres karencji dla danego preparatu ustalany
jest na podstawie badań określających
pozostałości substancji czynnych lub ich
metabolitów w tkankach jadalnych lub
produktach (mleko, jaja) po uwzględnieniu
wartości MRL.
•
Okres karencji dla poszczególnych
preparatów dopuszczonych do lecznictwa
weterynaryjnego zawierających te same
substancje czynne może być różny !!!!!!.
•
Producent preparatu zobowiązany jest do
doświadczalnego udokumentowania zalecanego
dla preparatu okresu karencji, który musi być
podany w ulotce informacyjnej stanowiącej
integralną część dokumentacji rejestracyjnej
preparatu.
OKRES KARENCJI
•
Okres karencji dla substancji czynnych
wyznaczany jest na podstawie badań
farmakokinetycznych i metabolicznych
przeprowadzanych na danym gatunku
zwierząt.
•
Do wyznaczenia okresu karencji badania
powinny być wykonane w kilku punktach
czasowych
– dla krów mlecznych (8 szt.) w tym - 4 szt.
we wczesnym okresie laktacji i - 4 szt. w
późnym okresie laktacji,
– dla świń - 4 szt.
– dla drobiu - 6 szt.
– dla jaj - 100 szt.
– dla ryb - 10 szt
.
OKRES KARENCJI
Substancja
czynna
Preparat
Postać
Okres karencji
amoksycylina Amoxinject
15%
inj.
świnia – tk. jadalne – 14 dni
cielę – tk. jadalne – 14 dni
amoksycylina Amoxy
15%
inj.
świnia – tk. jadalne – 21 dni
bydło – tk. jadalne – 21 dni, mleko – 4
dni
amoksycylina Betamox
L.A.
inj.
świnia – tk. jadalne – 21 dni
bydło – tk. jadalne – 21 dni, mleko – 3
dni
amoksycylina Clamoxyl
L.A.
inj.
świnia – tk. jadalne – 21 dni
bydło – tk. jadalne – 21 dni, mleko – 3
dni
amoksycylina Hostamox
L.A.
inj.
świnia – tk. jadalne – 21 dni
bydło – tk. jadalne – 21 dni, mleko – 3
dni
amoksycylina Polypenjet inj.
świnia – tk. jadalne – 31 dni
amoksycylina Potencil
inj.
cielę – tk. jadalne – 21 dni
OKRES KARENCJI
Substancja
czynna
Preparat
Postać
Okres karencji
amoksycylina
Amoksycylina
trójwodna
proszek cielę – tk. jadalne – 21 dni
Amoksycylina Amoksycylina
60%
proszek świnia – tk. jadalne – 10 dni
drób – tk. jadalne – 5 dni
Amoksycylina Amoxicillin 15
wsp
proszek świnia – tk. jadalne – 8 dni
Amoksycylina Amoxyveto
proszek świnia – tk. jadalne – 4 dni
Amoksycylina Amuril
proszek świnia – tk. jadalne – 4 dni,
drób – 2 dni, cielę – 7 dni
Amoksycylina Biomox
proszek świnia –tk. jadalne – 11 dni,
cielę – 11 dni, drób – 5 dni
Amoksycylina Clamoxyl
proszek drób – tk. jadalne – 2 dni
amoksycylina
Farmox 15
proszek świnia – tk. jadalne – 2 dni
drób – 2 dni, cielę – 10 dni
NIEWRAŻLIWOŚĆ ORGANIZMU
NA LEKI
Wrodzona
Nabyta:
.
Tachyfilaksja
(rozwija się w
krótkim czasie)
.
Tolerancja
(rozwija się w długim
okresie czasu)
TACHYFILAKSJA
Jest to zjawisko polegające na tym, że po
dożylnym podaniu kolejnych dawek leków w
krótkich odstępach czasowych
(np. efedryny)
występuje brak efektu farmakologicznego
działania
(podwyższenia ciśnienia krwi).
Mechanizm powstania tachyfilaksji na kolejną dawkę
efedryny związany jest z wyczerpaniem rezerw
magazynowanej w ziarnistościach zakończeń nerwów
współczulnych noradrenaliny na skutek działania
efedryny.
Normalna reakcja na lek powraca po pewnym czasie –
po nagromadzeniu się noradrenaliny w zakończeniach
nerwów współczulnych.
TOLERANCJA
Jest to konieczność stopniowego zwiększania
dawki leku w celu osiągnięcia takiego efektu
jaki wcześniej występował po stosowaniu
tego samego leku w mniejszych dawkach.
Tolerancja jest jednym z ważniejszych czynników
związanych z powstawaniem zależności lekowej.
Tolerancja organizmu rozwija się przede wszystkim
na leki neurotropowe (opioidy, barbiturany,
pochodne bezodiazepinowe)
NADWRAŻLIWOŚĆ ORGANIZMU
NA LEKI
Idiosynkrazja
stan ostrego zatrucia, który
może wystąpić po podaniu dawki
terapeutycznej leku zastosowanego
jednorazowo lub wielokrotnie co
uwarunkowane jest z genetycznie wywołaną
nieprawidłową reakcją organizmu na lek.
Uczulenie=alergia
są to patologiczne
procesy będące następstwem specyficznej
reakcji pomiędzy antygenem, którym może
być lek, a krążącymi przeciwciałami.
Lek może być:
antygenem
lub
haptenem
lub
liberatorem histaminy
RODZAJE REAKCJI ALERGICZNYCH
NA LEKI
Polekowe alergiczne zapalenie skóry
Polekowe alergiczne uszkodzenia elementów
morfotycznych krwi i układu krwiotwórczego:
.
Erytrocytów – niedokrwistość hemolityczna
.
Leukocytów – granulocytopenia,
agranulocytoza, limfopenia
3.
Płytek krwi – trombocytopenia z plamicą
Reakcje uogólnione:
.
Wstrząs anafilaktyczny
.
Choroba posurowicza
3.
Obrzęk naczynioruchowy
4.
Dychawica oskrzelowa
LEKI BĘDĄCE ANTYGENAMI LUB
HAPTENAMI
Sulfonamidy
Antybiotyki
(penicyliny, aminoglikozydy
)
Salicylany
Fenylobutazon
Fenotiazyny
Diuretyki tiazydowe
Leki znieczulające miejscowo (
prokaina, lidokaina
)
Tubokuraryna
(liberator histaminy
)
Morfina (
liberator histaminy
)
Preparaty jodowe
Obcogatunkowa surowica
CHARAKTERYSTYKA LEKU
Nazwa międzynarodowa substancji czynnej
Przynależność do grupy
Efekt farmakologicznego działania
Mechanizm działania
Właściwości farmakokinetyczne z
uwzględnieniem gatunków zwierząt
Wskazania
Przeciwwskazania
Działania niepożądane
Interakcje
Zasady podawania
(droga podania,
częstotliwość, dawka)