SOCJOLOGIA STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH
WYKŁAD I
POWIĄZANIA MIĘDZY SOCJOLOGIĄ
A STOSUNKAMI MIĘDZYNARODOWYMI
SOCJOLOGIA STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH
WYKŁAD I
POWIĄZANIA MIĘDZY SOCJOLOGIĄ
A STOSUNKAMI MIĘDZYNARODOWYMI
SOCJOLOGIA STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH: WYMIARY
SOCJOLOGICZNE INSPIRACJE TEORII
STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH
PRÓBY STWORZENIA SOCJOLOGII
STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH
ZAINTERESOWANIE SOCJOLOGÓW
MATERIĄ STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH
SOCJOLOGICZNE
INSPIRACJE TEORII
STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH
SOCJOLOGICZNE INSPIRACJE
TEORII STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH
SM cierpi na „autyzm intelektualny”
Źródłem inspiracji głównie nauki pokrewne
Wpływ socjologii ogromny, choć skrzętnie
skrywany
Zapożyczenia teoretyczne, pojęciowe
i metodologiczne
Pokrewieństwo zainteresowań
intelektualnych
Trudno podawać w wątpliwość fakt, że przez większość
swojego istnienia nauka o stosunkach międzynarodowych
była dziedziną relatywnie podporządkowaną, importerem
idei, zadowolonym z możliwości wykorzystywania mód
akademickich, ale niezdolną do kształtowania ich na swój
obraz (Lawson, Shilliam)
SKRYWANA NAMIĘTNOŚĆ
MORGENTHAUA DO WEBERA
H. J. Morgenthau, Polityka między
narodami, 1948
Zasady realizmu politycznego
Zapożyczenia od Webera:
podejście metodologiczne i
sposób ujęcia polityki i władzy
Typy idealne
Sposób ujęcia władzy/potęgi
Interes jako wartość obiektywna,
lecz o zmiennym znaczeniu
BŁĘDNE ROZUMIENIE KONCEPCJI
EMILE’A DURKHEIMA PRZEZ
KENNETHA WALTZA
Kennet Waltz, Teoria stosunków
międzynarodowych, 1979
Próba stworzenia
nieredukcjonistycznej teorii
polityki międzynarodowej, opartej
na rozdziale między sferą
wewnętrzną i międzynarodową
Polityka wewnętrzna sferą
hierarchii i funkcjonalnego
zróżnicowania, polityka
zewnętrzna – anarchii i
funkcjonalnego podobieństwa
Wykorzystanie koncepcji ładu
mechanicznego i organicznego
PORÓWNANIE KONCEPCJI ŁADU U
DURKHEIMA I WALTZA
Koncepcja Durkheima
Koncepcja Waltza
Ład mechaniczny:
społeczeństwo segmentalne;
hierarchia lub anarchia;
funkcjonalne podobieństwo
elementów
Sfera polityki
międzynarodowej: anarchia,
funkcjonalne podobieństwo
elementów (państw);
zagrożenie anomią w
postaci wojny
Ład organiczny:
społeczeństwo organiczne:
hierarchia; funkcjonalne
zróżnicowanie i specjalizacja
elementów; współzależność;
problem koordynacji;
zagrożenie anomią
Sfera polityki
wewnętrznej: hierarchia;
funkcjonalne zróżnicowanie i
specjalizacja elementów
(instytucji państwowych);
współzależność
SOCJOLOGICZNE INSPIRACJE SZKOŁY
ANGIELSKIEJ
Szkoła Angielska: Hedley Bull, Henry
Butterfield, E. H. Carr, Martin Wight
Zapożyczenia:
Problem badawczy: istota ładu
społecznego
Stosunki międzynarodowe są
szczególnym przypadkiem stosunków
międzyludzkich
Rola norm, reguł i instytucji w
funkcjonowaniu społeczności
międzynarodowej
Znaczenie wartości, takich jak
niepodległość, bezpieczeństwo, ład i
sprawiedliwość
Specyficzna metodologia: raczej
socjologia rozumiejąca niż behawioryzm
„ODKRYCIE” KONSTRUKTYWIZMU
Trzecia wielka debata w obrębie SM:
zderzenie konstruktywizmu i
materializmu
W latach 1980.: „przełom
socjologiczny”
Koncepcje A. Wendta: anarchia jest
tym, czym czynią ją państwa
WYKORZYSTANIE KONCEPCJI KRYTYCZNYCH I
POSTMODERNISTYCZNYCH DO REINTERPRETACJI
PODSTAWOWYCH POJĘĆ NAUKI O SM
Koncepcja potęgi zmodyfikowana pod
wpływem:
Michela Foucaulta
Pierre’a Bourdieu
Jurgena Habermasa
Michaela Manna
=> uwypuklenie strukturalnego,
instytucjonalnego, idealistycznego i
niematerialnego wymiaru potęgi
Np. koncepcja „soft power”
=> potęga jako atrybut aktorów innych niż
państwa: władza jako zjawisko
wielowymiarowe, funkcjonujące w obrębie
sieci
Koncepcja „global governance”
PRÓBY STWORZENIA
SOCJOLOGII STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH
PRÓBY STWORZENIA SOCJOLOGII
STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH
Raymond Aron, Pokój i wojna między
narodami, 1954
Rozróżnienie na teorię, socjologię i
prakseologię
Marcel Merle, Socjologia stosunków
międzynarodowych, 1974
Socjologia jako wzorzec
systematyczności i umiejętności
sprawnego łączenia empirii z
rozważaniami teoretycznymi
Stosunki międzynarodowe to zjawiska
społeczne, a zatem można je analizować
a pośrednictwem kategorii, teorii i metod
wykorzystywanych do analizy innych
zjawisk społecznych
SOCJOLOGIA STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH JERZEGO
WIATRA
podejście interdyscyplinarne, uwzględniające
socjologię, przyczyni się do rozwoju teorii
stosunków międzynarodowych, a stosunki
międzynarodowe i politologia odświeżą
perspektywę socjologiczną
Badanie interakcji systemu państwowego z innymi
systemami społecznymi; uwzględnienie wektorów
wpływu wywieranego przez:
Środowiska społeczne na stosunki systemu politycznego
z innymi systemami politycznymi
Środowiska społeczne innych systemów politycznych na
dany system polityczny;
Działania podejmowane przez system polityczny wobec
innych systemów politycznych na jego własne
środowisko społeczne;
Działania innych systemów politycznych na jego
środowisko społeczne.
OBECNE PRÓBY ZAKREŚLENIA OBSZARU
SOCJOLOGII SM (ANNA HOLZCHEITER I STEPHAN
STETTER)
Nie tyle, teoria, ile empiria
Politykę światową należy badać w oparciu oraz w
odniesieniu do szerszego kontekstu społecznego
cztery podstawowe obszary badań dla socjologii
stosunków międzynarodowych:
wymiar transnarodowy (współpraca transnarodowa,
nowe transnarodowe ruchy, procesy, sieci, aktorzy,
instytucje i przestrzenie społeczne);
wymiar potęgi/władzy, zwłaszcza przejście od
„międzynarodowej polityki potęgi” („international power
politics”) do „międzynarodowej socjologii potęgi”
(„international sociology of power”);
wymiar konfliktu, wojny i przemocy (np. badanie nowych
linii konfliktu)
wymiar organizacji między- i ponadnarodowych.
SOCJOLOGIA TRANSNACJONALIZMU
Współpraca
transnarodow
a
Transnarodow
e sieci
społeczne
Global
governance
(+ analiza
mikro-
socjologiczna)
Nowe ruchy
społeczne,
polityka i
transnarodow
a sfera
publiczna
Teoria i
analiza sieci
Teoria
interakcji
komunikacyjn
ej i
demokracji
deliberatywn
ej
Badania makrosocjologiczne:
historyczny wpływ globalnych ruchów
społecznych i sieci społeczeństwa
obywatelskiego
SOCJOLOGIA WŁADZY/POTĘGI
(POWER)
Wpływ socjologów
m.in. Foucaulta,
Bourdieu,
Habermasa, Lukesa
Przełamanie
realistycznej
koncepcji władzy –
przejście do
Weberowskiej
koncepcji władzy
Poszerzenie zbioru aktorów
posiadających władzę
(nie tylko państwo, ale i
organizacje oraz tzw.
superuprawomocnione
jednostki)
Poszerzenie możliwych relacji
władzy między aktorami
(potęga polityczna,
gospodarcza, kulturalna,
religijna…)
Rosnące zróżnicowanie
instrumentów władzy
(twarda
i miękka potęga)
Potęga
specyficzna dla
sfery stosunków
międzynarodowy
ch:
polimorficzna,
wielowymiarowa
SOCJOLOGIA KONFLIKTU, WOJNY I
PRZEMOCY
Stara tradycja integrowania teorii socjologicznych
do analizy Webera
Nauka o stosunkach międzynarodowych była zbytnio
skupiona na integracyjnej funkcji ładu
międzynarodowego
Kwestia interwencji ponadnarodowej – gdzie
interweniować?
Literatura dotycząca nowych wojen i przestrzeni
przemocy
Podejście szkoły kopenhaskiej: sekurytyzacja
Nowe linie konfliktu, np. Północ-Południe
ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE
Instytucjonalizm socjologiczny
Jest to jedno z najpopularniejszych podejść w socjologii, kładące nacisk
na kulturowe pochodzenie instytucji oraz historyczną zależność
teraźniejszych rozwiązań
Dwoje badaczy sympatyzujących z tym podejściem otrzymało nagrodę
Nobla:
1993: Douglas North, 2009: Elinor Ostrom
Ramy kulturowe poszczególnych instytucji:
zwłaszcza Unia Europejska
Powstawaniem „europejskości” interesuje się np.
znany niemiecki socjolog Jurgen Habermas
Postulował on np. stworzenie konstytucji dla jednoczącej się Europy
Ekspansja nowych organizacji
ponad/międzynarodowych w polityce światowej
WKŁAD SOCJOLOGII W
ANALIZĘ STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH
Przez długi czas: zaledwie incydentalne
zainteresowanie socjologów sprawami
międzynarodowymi
Przyczyny:
NACJONALIZM METODOLOGICZNY
„Eurocentryczny ahistorycyzm”, koncentracja na
stosunkach politycznych i militarnych oraz
rosnące rozdrobnienie teoretyczne stosunków
międzynarodowych
Odmienna geneza nauki o stosunkach
międzynarodowych
Na tle innych nauk społecznych, stosunki międzynarodowe jawiły
się jako brzydkie kaczątko, bynajmniej nie jako spójna refleksja
teoretyczna, lecz raczej mieszanina sztuki rządzenia państwem,
dyplomacji, historii i prawa. Nic zatem dziwnego, że na świecie jest
stosunkowo niewiele samodzielnych wydziałów stosunków
międzynarodowych. Zadziwiająco trudno uzyskać jasną odpowiedź
na proste pytanie, czym są stosunki międzynarodowe. Wydaje się,
że są podobne do dyscyplinarnego obwarzanka – są
przedsięwzięciem pozbawionym jądra (Lawson, Shilliam)
SOCJOLOGIA RÓWNIEŻ CZERPAŁA
INSPIRACJE Z NAUKI O STOSUNKACH
MIĘDZYNARODOWYCH
Graham Allison i analiza kryzysu kubańskiego
Essence of Decision: Explaining the Cuban Missile
Crisis, 1971
Różne soczewki konceptualne: ogląd tego samego
wydarzenia z różnych punktów widzenia
Racjonalnego aktora: w czasie kryzysu rządzący obierają
optymalne działania kalkulując korzyści i straty
Procesu organizacyjnego: organizacje, których przedstawiciele
uczestniczą w kryzysie, stosują własne procedury „na skróty”,
tzw. Standardowe Procedury Operacyjne; obrane działanie wcale
nie musi być najlepsze
Polityki rządowej: rządzący są uzależnieni od gier personalnych
i strategicznych w obrębie grup, z których pochodzą
Książka Allisona skłoniła socjologów do przemyślenia
wielu założeń dotyczących ludzkiej racjonalności i
sposobu działania, zasad kierujących organizacjami i
logiki funkcjonowania polityki
„SOCJOLOGICZNY ZAJAZD” W L. 1980.
Namolna i nie dająca się zlekceważyć
obecność zjawisk i procesów przebiegających
ponad granicami państwa narodowego lub z
ich całkowitym pominięciem
SOCJOLOGIA HISTORYCZNA
John Hobson, Ch. Tilly, Randall Collins, Theda
Skocpol
socjologia historyczna uwypukla ciągłe
rekonstruowanie teraźniejszości za
pośrednictwem zakotwiczonych historycznie
procesów
Bardziej złożone ujmowanie przyczynowości i
rozwoju
Podkreśla znaczenie czasu i miejsca
pozwala lepiej ukazywać różnice między
niegdysiejszymi a obecnymi systemami i
instytucjami międzynarodowymi
ukazuje funkcjonalne zróżnicowanie państw
pokazuje bezzasadność wyodrębniania
obszaru polityki międzynarodowej
KONCEPCJA SYSTEMU-ŚWIATA
IMMANUELA WALLERSTEINA
Szkoła dependystów
Nowoczesny system-świat, 1974
SOCJOLOGIA GLOBALNYCH
PRZEPŁYWÓW MANUELA CASTELLSA
Pod koniec lat 60. nastąpiła
strukturalna transformacja w
stosunkach produkcji, władzy i
doświadczania
w świecie złożonym ze społeczeństw
sieci, terytorium będące
wyznacznikiem istnienia państwa
narodowego, nieubłaganie traci na
znaczeniu;
logika miejsc ustępuje logice
przepływów
SOCJOLOGIA GLOBALIZACJI SASKII
SASSEN
To, co globalne (instytucje,
procesy, praktyki dyskursywne,
wyobrażenia), przekracza ramy
państwa narodowego, a zarazem
częściowo wyłania się z owych
ram i funkcjonuje w ich obrębie
Uwypuklenie roli miejsca w
globalnym świecie
CZY ISTNIEJE SOCJOLOGIA STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH? CZY ISTNIEJĄ GLOBALNE
PROCESY SPOŁECZNE?
POJAWIENIE SIĘ SOCJOLOGII SM UMOŻLIWIŁY DWA RÓWNOLEGŁE PROCESY
ZMIANY PERSPEKTYWY TEORETYCZNEJ I EMPIRYCZNEJ W OBRĘBIE NAUKI O
STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH ORAZ SOCJOLOGII
Odejście od perspektywy państwocentrycznej w stosunkach
międzynarodowych
Dotychczas stosunki międzynarodowe zajmowały się głównie państwami jako
głównymi aktorami
Wynikało to z obserwacji empirycznych:
W 1945 r. na arenie międzynarodowej funkcjonowało kilkanaście korporacji międzynarodowych i
kilkanaście liczących się organizacji międzynarodowych
W 2009 r. oprócz ok. 200 państw na arenie międzynarodowej działa co najmniej 45 tys.
korporacji międzynarodowych (a 50 z nich ma większy roczny obrót niż PKB 142 państw), ponad
14 tys. organizacji międzyrządowych i ok. 40 tys. organizacji pozarządowych
Odejście od
„metodologicznego nacjonalizmu”
w socjologii
Socjologia zajmowała się poszczególnymi społeczeństwami i teoriami średniego
zasięgu. Istniała więc socjologia francuska, niemiecka czy polska, lecz badania
porównawcze między społeczeństwami były dość niezadowalające
Socjologia nie zajmowała się (potencjalnym) społeczeństwem światowym
Państwo postrzegano jako swoisty „kontener” na społeczeństwo, tymczasem obecnie
społeczeństwa tkwią w międzynarodowej sieci politycznej, gospodarczej, kulturowej.