Metody obserwacyjne

POJĘCIA



Są abstrakcją – symbolem



Reprezentują obiekt, jedną z jego właściwości
lub zjawiska behawioralne



Są rodzajem „stenogramu”, utworzonego
przez badaczy, opisującego świat empiryczny



Charakterystyczne dla danej dyscypliny
naukowej

FUNKCJE POJĘĆ



Dostarczają wspólnego języka pozwalającego
naukowcom komunikować się miedzy sobą



Dają naukowcom perspektywę – sposób
patrzenia na zjawiska



Pozwalają naukowcom klasyfikować własne
doświadczenia i je uogólniać



Są składnikami teorii – definiują treść i
własność teorii

PODSTAWOWE WŁASNOŚCI

DEFINICJI POJĘCIOWYCH



Muszą wskazywać na unikatowe
własności lub jakości dotyczące tego,
co jest definiowane. Muszą włączać
wszystkie przypadki, których dotyczy, i
wyłączać wszystkie przypadki, których
nie dotyczy.



Nie powinny mieć kołowego charakteru
tzn. zawierać żadnego elementu
definiowanego zjawiska lub obiektu.



Powinny być formułowane w sposób
twierdzący.



Powinny zawierać wyraźne terminy, co
do znaczenia których wszyscy się
zgadzamy.

Przykład:



Pojęcie długości zostaje ustalone wtedy,
kiedy zostaną określone operacje, za pomocą
których będziemy mierzyć długość, tj.
pojecie długości oznacza tylko tyle i nic
więcej, ile zbiór operacji, za pomocą których
długość jest ustalana.



Operacyjnie definicja długości będzie zatem
określała procedurę polegającą na
zastosowaniu linijki w celu zmierzenia
odległości pomiędzy dwoma punktami.

PROBLEMY BADAWCZE



Są to bodźce intelektualne wywołujące
reakcje w postaci badań naukowych.



Nie wszystkie z bodźców mogą być badane w
sposób empiryczny, a nie każde ludzkie
zachowanie jest sterowane wiedza naukową.



Aby problem był empirycznie uzasadniony
musi zostać sformułowany w jasny i dokładny
sposób.

JEDNOSTKI ANALIZY



Ich rozważenie polega na określeniu jakie są
podstawowe elementy badanego zjawiska.



Warunkują wybór planu badawczego, metod
zbierania danych oraz metod analizy danych.



Procedury badawcze – zwłaszcza poziom i
zakres uogólnień oraz sformułowań
teoretycznych musi być zgodny z wybranymi
jednostkami analizy.

ZMIENNE ZALEŻNE I NIEZALEŻNE



Zmienna zależna – zmienna, którą badacz
stara się wyjaśnić.



Zmienna niezależna (wyjaśniająca) –
zmienna, która powoduje zmiany wartości
zmiennej zależnej; zmienna ta jest
traktowana jako powiązana ze zmienną
zależną lub jako przyczyna zmian jej
wartości.

ZMIENNE KONTROLNE



Zmienne używane przez badaczy do
sprawdzania możliwości, że związek
pomiędzy zmienną zależną i niezależną
jest związkiem pozornym.



Związek pozorny – taki, który można
wyjaśnić za pomocą innych zmiennych niż
tych uwzględnionych w hipotezie
badawczej.



Badacz może dzięki nim upewnić się, że
istnieje rzeczywiste, przyczynowe
powiązanie, takie jak to zostało określone
w hipotezie oraz, że obserwowany związek
nie wynika z innego, niż zakładanego,
związku z innymi zjawiskami.

ZMIENNE CIĄGŁE I ZMIENNE

DYSKRETNE



Zmienna ciągła – zmienna, która nie ma
określonej swojej minimalnej jednostki np.
długość.



Zmienna dyskretna – zmienna, która ma swoją
minimalną jednostkę np. liczba dzieci w rodzinie.

ZWIĄZKI



W badaniach naukowych związek to zawsze
związek pomiędzy dwoma zjawiskami.



Jeżeli zmienna A i B są ze sobą powiązane to
znaczy, że istnieje cos wspólnego dla obu
tych zmiennych.



Współzmienność - oznacza, że zmiana
wartości jednej zmiennej powoduje zmianę
wartości drugiej.

WŁAŚCIWOŚCI ZWIĄZKÓW

- KIERUNEK



Kierunek – określa czy związek jest dodatni
czy ujemny.



Związek dodatni (pozytywny) – gdy wraz ze
wzrostem jednej zmiennej rosną także
wartości drugiej.



Związek ujemny ( negatywny) - gdy wraz ze
wzrostem jednej zmiennej wartości drugiej
maleją.

WŁAŚCIWOŚCI ZWIĄZKÓW

- SIŁA



Siła związku – zakres, w jakim zmienne
współzmieniają się dodatnio lub ujemnie.



Związek doskonały ( idealny) – wartość jednej
lub więcej zmiennych niezależnych dokładnie
wyznacza wartość zmiennej zależnej.



Związek zerowy – zmienne nie są nie sobą
powiązane; brak współzmienności.

HIPOTEZY



Hipoteza to proponowana odpowiedź, jakiej
można udzielić na pytanie badawcze.



Wyrażana w postaci jasno określonego
związku pomiędzy zmienną zależną i
niezależną.



Weryfikowana po przeprowadzeniu badań
empirycznych.

MOŻEMY WYRÓŻNIĆ CZTERY PODSTAWOWE

METODY ZBIERANIA DANYCH:



Techniki obserwacyjne



Badania sondażowe



Wtórna analiza danych



Badania jakościowe

Każdy z tych sposobów ma nie tylko swoje

unikatowe zalety, ale również wewnętrzne
ograniczenia. Istnieje pewna specyficzność
danej metody w każdym ze sposobów
zbierania danych wykorzystywanych przez
naukowców. Aby ograniczyć do minimum
zakres błędu często stosowana jest metoda

triangulacji

TRIANGULACJA – KORZYSTANIE Z WIĘCEJ NIŻ

JEDNEGO SPOSOBU ZBIERANIA DANYCH W CELU

PRZETESTOWANIA TEJ SAMEJ HIPOTEZY



Na wyniki badań wpływa do pewnego stopnia
natura zastosowanej metody zbierania
danych.



Wyniki, które w dużej mierze zależą od
wykorzystanej metody, mogą się okazać
raczej artefaktami niż faktami empirycznymi.



Jeżeli dane otrzymane za pomocą różnych
metod są stałe, to trafność tych danych
zdecydowanie wzrasta.

ZALETY OBSERWACJI



Podstawową zaletą obserwacji jest jej
bezpośredniość



Brak oddziaływania czynników stojących
pomiędzy obserwatorem a przedmiotem
badań



Zebrane dane opisują obserwowane zjawisko
tak, jak przebiega ono w naturalnych
warunkach

W JAKICH SYTUACJACH NAJCZĘŚCIEJ

STOSUJEMY METODĘ OBSERWACJI?



Przeprowadzając badania nad dziećmi



Wtedy, kiedy ludzie nie mają ochoty na
opisywanie siebie samych za pomocą słów



Aby określić trafność przekazów słownych
przez porównanie ich z rzeczywistym
zachowaniem



Kiedy badacz chce obserwować wpływ
środowiska na badane osoby

TRZY PODSTAWOWE PYTANIA NA JAKIE

MUSI ODPOWIEDZIEĆ SOBIE BADACZ,

ABY MIEŚ PEWNOŚĆ, ŻE OTRZYMANE

PRZEZ NIEGO DANE SĄ SYSTEMATYCZNE

I SENSOWNE



Co chcę obserwować?



Kiedy obserwować i jak rejestrować dane?



Jaki stopień interpretacji wyników jest ode
mnie wymagany?

CO NALEŻY OBSERWOWAĆ? –

RODZAJE ZACHOWAŃ



Niewerbalne – ruchy ciała takie jak wyrazy
twarzy



Przestrzenne – działania jednostki
zmierzające do strukturalizacji przestrzeni,
która ją otacza



Parajęzykowe – formalne aspekty mowy
takie, jak szybkość mówienia czy tendencja
do przerywania



Językowe – treść mowy i strukturalne
charakterystyki mówienia

KIEDY OBSERWOWAĆ I JAK

REJESTROWAĆ DANE? –

OKREŚLANIE CZASU OBSERWACJI I

SPOSOBU REJESTROWANIA

DANYCH



Terminarz czasowy – wybieranie jednostek
obserwacji w różnym czasie. Technika ta
zapewnia reprezentatywność działań, które
mają ciągły charakter



Losowanie jednostek (rejestrowanie próbek
zachowań) – badacz wybiera jedną jednostkę
i rejestruje wszystkie zachowania dotyczące
tej jednostki

TWORZENIE SYSTEMU KODOWANIA



Podejście dedukcyjne –badacz
przyporządkowuje obserwacje do wcześniej
zdefiniowanych kategorii w czasie
dokonywania obserwacji.



Podejście indukcyjne (empiryczne) – na
pierwszym etapie zbierania danych badacz
określa wskaźniki i odsuwa formułowanie
definicji do czasu zidentyfikowania schematu
czy wzorca

Najlepszym rozwiązaniem jest jednak

połączenie tych dwóch podejść

SKONSTRUOWANY SYSTEM

KATEGORYZOWANIA MUSI:



Ograniczać obserwacje do jednego schematu
czy aspektu



Tworzyć taki skończony zbiór kategorii, aby
każda obserwacja mogła zostać
zaklasyfikowana tylko do jednej kategorii



Kategorie muszą być wyraźne, wyczerpujące
i wzajemnie rozłączne

JAKI STOPIEŃ INTERPRETACJI WYNIKÓW JEST ODE

MNIE WYMAGANY?



Badacz obserwujący określone działanie musi
przetworzyć zebrane informacje i wyciągnąć
wnioski , czy działanie to jest wskaźnikiem
określonej zmiennej



Trafność wyciąganych wniosków zależy w
ogromnym stopniu od kompetencji
obserwatora!

RODZAJE OBSERWACJI



Jasne i wyraźne
decyzje dotyczące
tego, co, gdzie i
kiedy ma być
obserwowane



Punkty czasowe są
zazwyczaj
określane, zanim
rozpocznie się
obserwację



Mała
systematyczność,
duża płynność



Punkty czasowe są
rzadko wyznaczane

KONTROLOWANA

NIE KONTROLOWANA

EKSPERYMENTY LABORATORYJNE



Najbardziej kontrolowana metoda zbierania
danych w naukach społecznych



Polega na stworzeniu takich warunków, które
mogą być kontrolowane przez badacza



Dostarcza wyraźnych dowodów na rzecz
związków przyczynowo - skutkowych



Pozwalają na symulowanie określonych cech
środowiska naturalnego oraz na
manipulowanie jednym lub więcej
elementami



Osoby badane wiedzą, że biorą udział w
eksperymencie

REALIZM EKSPERYMENTALNY I

ŻYCIOWY



Realizm eksperymentalny – eksperyment jest
realistyczny, jeżeli sytuacja eksperymentalna
jest traktowana przez uczestników
eksperymentu jako rzeczywista, tzn. jeżeli ich
angażuje i na nich oddziałuje



Realizm życiowy – zakres, w jakim zdarzenia
zachodzące w sytuacji laboratoryjnej
zachodzą w rzeczywistym życiu.

ŹRÓDŁA STRONNICZOŚCI W

EKSPERYMENCIE LABORATORYJNYM



Wskazówki sugerujące – osoba badana wie, że
uczestniczy w eksperymencie i stara się
zareagować w sposób, jakiego, jej zdaniem,
eksperymentator oczekuje



Stronniczość eksperymentatora –
eksperymentator niezamierzenie przekazuje swoje
oczekiwania osobom badanym



Artefakty pomiarowe – stosowane procedury
pomiarowe mogą być dla osób badanych źródłem
wskazówek dotyczących tego, o co właściwie
chodzi w eksperymencie. Instrumenty pomiarowe
takie, jak kamera czy arkusze testowe również
mogą uwrażliwić osoby badane i spowodować
efekt stronniczości

REJESTROWANIE WYNIKÓW

OBSERWACJI



Obserwacje przeprowadzane w laboratorium są
zapisywane natychmiast, w trakcie sesji
eksperymentalnej



Często wykorzystuje się pomoce mechaniczne
takie, jak kamera lub magnetofon



Kategoryzowanie może następować w trakcie sesji
eksperymentalnej, jeżeli system zapisywania
danych został wcześniej przygotowany i
przetestowany



Dysponując dobrze przygotowanym systemem
zapisywania i odpowiednio trenując
eksperymentatorów, do minimum ograniczymy
stopień niezbędnej interpretacji ze strony
obserwatorów

EKSPERYMENT TERENOWY



Badanie odbywa się w środowisku naturalnym



Badacz manipuluje jedną lub więcej zmiennymi
niezależnymi w warunkach, które są na tyle
kontrolowane, na ile pozwala sytuacja



Trudność w kontrolowaniu czynników (zwłaszcza
zewnętrznych) jest zdecydowanie większa niż w
przypadku eksperymentów laboratoryjnych



Badacze mogą tworzyć różne sytuacje eksperymentalne,
a także wprowadzać zróżnicowanie eksperymentalne do
naturalnie dziejących się sytuacji



Poważnym problemem jest samowybieranie się osób
badanych



Osoby często nie są świadome tego, że biorą udział w
badaniu



Istotne są zagadnienia natury etycznej

ANKIETA POCZTOWA – METODA ZBIERANIA

DANYCH BEZ POŚREDNICTWA ANKIETERA



Niski koszt



Obniżenie błędu
stronniczości



Większa anonimowość



Udzielanie
przemyślanych
odpowiedzi i
możliwość konsultacji



Dostępność



Wymaga prostych
pytań



Brak możliwości
sondowania



Utrata kontroli nad
tym, kto udziela
odpowiedzi



Niski odsetek
odpowiedzi

Zalety

Wady

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ODSETEK

ODPOWIEDZI W BADANIACH POCZTOWYCH:



Sponsoring



Zachęcanie do odpowiadania



Wygląd ankiety



List towarzyszący



Sposób wysyłania



Czas wysyłania



Metoda kompletnego planu



Dobór respondentów

WYWIAD WEDŁUG

USTRUKTUROWANEGO PLANU



Najmniej elastyczna forma wywiadu
osobistego



Liczba zadawanych pytań oraz sposób ich
formułowania są identyczne dla wszystkich
respondentów



Badacze posługują się nim, gdy chcą mieć
pewność, że zróżnicowanie odpowiedzi
można przypisać rzeczywistym różnicom
pomiędzy respondentami a nie różnicom
pomiędzy ankieterami

WYWIAD ZOGNISKOWANY



Odbywa się z udziałem tych respondentów, o
których wiadomo, że mają określone
doświadczenia



Odwołuje się do sytuacji, które były
analizowane przed rozpoczęciem wywiadu



Przeprowadzany jest zgodnie z planem, który
określa tematy istotne z punktu widzenia
hipotezy badawczej



Skupia się na tych doświadczeniach
badanych osób, które dotyczą badanej
sytuacji

WYWIAD OSOBISTY A ANKIETA

POCZTOWA



Elastyczność



Kontrolowanie sytuacji,
w której
przeprowadzony jest
wywiad



Wyższy odsetek
otrzymanych
odpowiedzi niż w
ankiecie pocztowej



Zbieranie dodatkowych
informacji



Wyższe koszty



Stronniczość osoby
prowadzącej wywiad



Brak anonimowości

Zalety wywiadu

osobistego

Wady wywiadu

osobistego

ZASADY PROWADZENIA WYWIADU



Można posługiwać się kwestionariuszem, ale
powinno się z niego korzystać w sposób
nieformalny



Powinien się odbywać w przyjemnej
atmosferze



Pytania powinny być zrozumiałe i zadawane
dokładnie



Należy zadać wszystkie pytania, które
znalazły się w kwestionariuszu



Pytania, które zostały źle zrozumiane
powinny być powtórzone

WYWIAD TELEFONICZNY



Przeciętne koszty



Pozwala na dotarcie
w krótszym czasie do
większej liczby
respondentów



Możliwość
kontrolowania
poprawności
zadawanych pytań i
rejestrowania danych



Możliwość odmowy
odpowiedzi na
drażliwe pytania



Możliwość
przerwania wywiadu



Mniej informacji

Zalety

Wady

BADANIA ZBIOROWOŚCI



Przedmiotem każdego badania jest pewna zbiorowość



Zazwyczaj przedmiotem badania jest dorosła ludzkość
Polski



Osoby badane muszą mieszkać w Polsce na stałe



W wielu badaniach zbiorowość ta jest zawężona
poprzez dodanie dodatkowych kryteriów



Przed rozpoczęciem pracy, ankieter musi być pewien,
że rozumie dokładnie, w jaki sposób w danym badaniu
została określona badana zbiorowość – komu należy
zadawać pytania, a kogo należy z badania wykluczyć



Definicja badanej zbiorowości obejmuje na ogół nie
tylko kryteria przedmiotowe lub przestrzenne, ale
również czasowe – badanie jest rozciągnięte w czasie
przynajmniej do kilku lub kilkunastu dni



Każdy członek badanej zbiorowości może wejść w
skład próby



Aby próba stanowiła reprezentację badanej
zbiorowości, muszą być spełnione dodatkowe
wymogi

Rozpatrzmy to na przykładzie 1000 osobowej grupy

ludności polaków :



nie mogą być dobierani tylko z jednego regionu
kraju



W próbie musi być zapewniona odpowiednia
proporcja mężczyzn i kobiet, w różnych
przedziałach wiekowych, mieszkających na wsi i w
miastach, itd.

Aby podane kryteria zostały spełnione w całej

próbie, jej skład musi być ustalony centralnie
od razu dla całego badania.

A więc operację doboru próby wyobrazimy

sobie jako losowanie osób z pewnej
hipotetycznej listy, na której zostały
wyszczególnione wszystkie osoby wchodzące
w skład badanej zbiorowości. Tego rodzaju
lista członków badanej zbiorowości,
nazywane jest operatem doboru próby.



Próby imienne dobierane są ze spisów
sporządzonych do innych celów



Procedura doboru osób do próby imiennej ma
charakter wielostopniowy



W skład próby wchodzą wyłącznie osoby, które w
momencie badania należą do badanej zbiorowości



Ankieter nie może zapomnieć o aktualizacji danych

DRUGA FAZA



W celu wyboru próby ankieter wykorzystuje
formularz doboru



Dane mieszkańców gospodarstwa domowego
wpisuje się w określonym porządku do
odpowiednich rubryk formularza



Następnie ankieter korzysta ze specjalnej
tablicy liczb losowych, która informuje go z
którą z osób powinien przeprowadzić wywiad



Osoba wskazana przez procedurę doboru nie
można zastąpić inną osobą mieszkającą w
tym samym gospodarstwie domowym

PRÓBA REZERWOWA

Podczas doboru osób stosuje się dodatkowy

podział na część:



Podstawową



Rezerwową

Część podstawowa to kategoria jednostek do

których należy dotrzeć w pierwszej
kolejności. Jeśli nie można przeprowadzić
wywiadu, to jednostki zastępuje się
odpowiednikiem z próby rezerwowej

OSOBY Z PRÓBY REZERWOWEJ DOBIERAMY

ZAWSZE WEDŁUG USTALONYCH REGUŁ:



W najprostszym przypadku po wyczerpaniu
próby podstawowej korzysta się z jednostek
próby rezerwowej w takiej kolejności, w jakiej
są wyszczególnione w odpowiednim
dokumencie



Czasem jednostki z grupy podstawowej
tworzą wraz z jednostkami z grupy
rezerwowej pary

DOBÓR UDZIAŁOWY



Metoda ta dopuszcza swobodę co do wyboru
jako respondenta konkretnej osoby, przy
spełnieniu warunku, aby jej cechy były
zgodne z zakładanymi



Ankieter zawsze otrzymuje założenia co do
następujących cech potencjalnych
respondentów, oraz jednej cechy
skorelowanej z umiejscowieniem w strukturze
społecznej



Wybór należy tu całkowicie do ankietera

METODA DOBORU UDZIAŁOWEGO ZAWIERA

ZATEM PEWNE ELEMENTY SUBIEKTYWNE:



Próba udziałowa powinna stanowić miniaturę
badanej zbiorowości



Ankieter powinien starać się nie ograniczać
do osób podobnych pod pewnym względem



Jedynym warunkiem formalnym jest ścisła
przestrzeganie podanych zestawień
ontrolnych

NIEZREALIZOWANIE WYWIADU Z

WYBRANĄ OSOBĄ

Przyczyny:

Niewystarczające lub błędne parametry
doboru

Wybrana osoba nie należy do badanej
zbiorowości

Odmowa uczestnictwa w wywiadzie

Niedostępność wybranej osoby w terminie
realizacji badania

Niemożność skontaktowania się z wybraną
osobą

Zagrożenie osobistego bezpieczeństwa
ankietera

NIEWYSTARCZAJĄCE LUB BŁĘDNE

PARAMETRY DOBORU



Zdarza się, że podane ankieterowi parametry doboru są
podane nieprecyzyjnie lub błędnie, co uniemożliwia
rozstrzygnięcie, kto konkretnie jest osobą wybraną do badania



W przypadku imiennej próby osób omawiana sytuacja ma
miejsce wtedy gdy nie można odnaleźć wskazanej osoby lub
jednoznacznie rozstrzygnąć, o którą osobę chodzi



W przypadku adresowej próby osób przyczyną
niezrealizowania wywiadu może być „pusty” adres, to znaczy
wskazujący na nieistniejący budynek lub mieszkanie



Zdarza się również, że podany adres obejmuje wiele mieszkań
lub kilka budynków



Często procedura ta zezwala lub wręcz wymaga
przeprowadzenia dodatkowych czynności, których celem jest
wylosowanie pojedynczego gospodarstwa domowego spośród
wszystkich mieszkań, które spełniają podane parametry
doboru

ODMOWA UCZESTNICTWA W

WYWIADZIE



Z odmową mamy do czynienia wtedy, gdy
wybrana osoba należy do badanej
zbiorowości, lecz nie wyraża zgody na udział
w wywiadzie – sytuacja odmowy



Musi być ona wyrażona w sposób
kategoryczny

NIEDOSTĘPNOŚĆ WYBRANEJ OSOBY

W TERMINIE REALIZACJI BADANIA



Z niedostępnością mamy do czynienia wtedy,
gdy w terminie realizacji badania nie jest
możliwe przeprowadzenie z nią wywiadu



Po pierwsze, wskazana osoba musi należeć
do badanej zbiorowości, a po drugie, nie
domawia uczestnictwa w wywiadzie



Liczba przypadków niedostępności osób w
badaniu może być częściowo
minimalizowana drogą listów zapowiednich o
odpowiedniej treści

PRZYCZYNY NIEDOSTĘPNOŚCI



Wyjazd wybranej osoby poza miejsce
zamieszkania, którego termin pokrywa się z
terminem realizacji badania



Charakter pracy lub inne obowiązki
potencjalnego respondenta wykluczają
uczestnictwo w wywiadzie w określonych
dniach



Obłożna choroba

PRZYCZYNY:



Źródłem może być sam respondent lub ktoś z
jego otoczenia

Zagrożenie może przybierać różną postać na

ogół zachowań agresywnych narażająca na
szwank nietykalność cielesną ankietera.

Podłożem tego rodzaju zachowań mogą być:



Tłumione emocje



Ukryta agresja



Głód narkotyczny lub alkoholowy



Choroba psychiczna



Społeczne zwyrodnienie

Organizowanie sondaży przedwyborczych na podstawie których
można przewidywać wyniki wyborów, stało się ostatnio bardzo
popularne.
W trakcie kampanii roku 1992 wyniki sondaży prowadziły do
przeszacowywania prognozowanego zwycięstwa Clintona
i niedoszacowywania siły Perota. Badając sposób organizowania
sondaży,

Richard

Lau

sformułował

istotne

wnioski

metodologiczne  dotyczące  głosowania  w  ogóle.  Według  Laua
zróżnicowanie  wyników,  podobnie  jak  błąd,  jest  wynikiem  zbyt
małej liczebności próby, specyfiki populacji, z której się wybiera
osoby  badane,  niewłaściwie  określonego  odsetka  braku
odpowiedzi, proporcji osób „niezdecydowanych”
oraz tego, na ile dni przed właściwymi wyborami przeprowadza
się  badania.  Jeżeli  te  czynniki  wpływają  na  wyniki  sondaży,  to
czy  wpływają  również  na  wyniki  innych  badań,  w  których
korzysta się z określonej próby osób badanych?

Badacze  zbierają  dane  po  to,  aby  przetestować  postawione
hipotezy  oraz  uzyskać  empiryczne  podstawy  wyjaśniania  i
przewidywania.  Mając  skonstruowane  narzędzie  pomiarowe
pozwalające  uzyskiwać  odpowiednie  dane  z  punktu  widzenia
problemu  badawczego,  musimy  zadbać  o  to,  aby
wyprowadzane wnioski i prognozy można było uogólnić. Tylko
wówczas bowiem będą one miały wartość naukową.
Uogólnianie  jest  jednym  z  podstawowych  etapów  procesu
badawczego.  Uogólnianie  jest  ważne  nie  tylko  z  punktu
widzenia  testowanych  hipotez,  lecz  również  z  powodu
możliwości dokonywania szerszego opisu.

Zazwyczaj  uogólnienia  nie  są  oparte  na  danych
pochodzących  ze  wszystkich  możliwych  pomiarów,  od
wszystkich  respondentów  czy  wynikających  ze  wszystkich
zdarzeń  zdefiniowanych  w  problemie  badawczym.  Badacze
posługują  się  raczej  stosunkowo  małą  liczbą  przypadków
(próbą)  jako  podstawą  wyciągania  wniosków  o  całej
zbiorowości  (populacji).  Sondaże  przedwyborcze  są  tego
dobrym  przykładem.  Oparte  na  odpowiedziach  stosunkowo
małej  grupy  respondentów  pozwalają  przewidywać,  jak
głosowaliby  wszyscy  głosujący,  gdyby  wybory  odbyły  się
wtedy,  kiedy  został  przeprowadzony  sondaż.  Na  ich
podstawie  można  również  przewidywać,  jaki  będzie  rozkład
głosów w czasie rzeczywistych wyborów. Zarówno naukowcy
prowadzący  badania  w  ramach  nauk  społecznych,  jak  i
osoby  organizujące  sondaże  przedwyborcze  stosują  różne
kryteria  przy  doborze  próby.  To  zaś  wpływa  na  rodzaj
wniosków,  jakie  –  na  podstawie  danych  z  próby  –  można
wyprowadzić o populacji.

PO CO JEST POTRZEBNA PRÓBA?

U  podstaw  uogólnień  opartych  na  danych  empirycznych  leżą
zazwyczaj  wyniki  cząstkowe,  ponieważ  zebranie  danych  od
wszystkich  osób  objętych  problemem  badawczym  nie  jest
zazwyczaj  możliwe,  jest  niepraktyczne  lub  jest  zdecydowanie
za  drogie.  Badacze  mogą  wyprowadzać  precyzyjne  wnioski
dotyczące wszystkich analizowanych obiektów (całego zbioru)
na  podstawie  niewielkiej  liczby  obiektów  (podzbioru),  pod
warunkiem,  ze  ów  podzbiór  jest  reprezentatywny  dla  całego
zbioru.
Całkowity  zbiór  obiektów  poddawanych  analizie  czy  całkowity
zbiór  danych  nazywamy  populacją.  Natomiast  podzbiór
pochodzących  z  populacji  i  będący  podstawą  uogólnień  na
całą populację nazywamy próbą. Wartość określonej zmiennej
charakteryzującej  populację  –  np.  medianę  dochodów  czy
poziom formalnego wykształcenia – nazywamy parametrem;
jego  odpowiednik  w  próbie  nosi  nazwę  statystyki.
Podstawowym  celem  teorii  doboru  próby  jest  dostarczanie
metod  szacowania  nieznanych  wartości  parametrów  na
podstawie  –  dających  się  łatwo  obliczyć  –  wartości
odpowiednich statystyk.

POPULACJA

Populacja  –  ujmując  rzecz  metodologicznie  –  to  „zbiór
wszystkich  przypadków  wykazujących  określone  cechy”.  Na
przykład,  określając  cechy  jako  „ludzie”  i  „mieszkańcy
Wielkiej

Brytanii”,

możemy

określić populację

jako

zbiorowość składającą się z wszystkich ludzi mieszkających w
Wielkiej  Brytanii.  Populację  mogą  stanowić  wszyscy
mieszkańcy  danej  dzielnicy,  instytucje  ustawodawcze,  domy
czy  rejestry.  To,  jaka  jest  populacja,  zależy  od  problemu
badawczego.

Badając

zachowania

konsumentów

określonym  mieście,  możemy  zdefiniować  populację  jako
wszystkie  gospodarstwa  domowe  w  tym  mieście.  Możemy
też,  jeżeli  interesuje  nas  konkretny  produkt  -  powiedzmy
karma  dla  psów  -  do  populacji  zaliczyć  wszystkich  tych
mieszkańców, którzy posiadają psy.

Podstawowym  problemem  przy  określaniu  wartości  parametru  (dla
populacji)  na  podstawie  wartości  zarejestrowanej  w  próbie  jest
zatem  zdefiniowanie  populacji.  Jeśli  politolog  interesuje  się
zachowaniami  wyborców  Wielkiej  Brytanii  i  chciałby  skonstruować
próbę,  na  podstawie  której  będzie  mógł  przewidywać  wyniki
głosowania, to powinien z niej wykluczyć wszystkie osoby poniżej 18
roku życia, ponieważ nie mają one praw wyborczych. Zdefiniowanie
populacji  jaki  „wszystkie  osoby  powyżej 18 roku  życia,  mieszkające
w  Wielkiej  Brytanii”  jest  jednak  określeniem  zbyt  szerokim,
ponieważ  aby  móc  głosować,  trzeba  spełniać  określone  wymogi
prawne.  Osoby,  które  nie  spełniają  tych  wymogów  nie  mają  praw
wyborczych i powinny zostać wyłączone z populacji, z której będzie
pobierana  próba.  Populacja  powinna  zatem  zostać  określona  w
terminach:

• Obiektów, które się na nią składają

• Zakresu

• Czasu – np.

wszyscy mieszkańcy powyżej 18 roku życia, mieszkający na

stałe w danym okręgu

mieszkańcy Wielkiej Brytanii

począwszy od 1 maja 1995r

POPULACJA
cd.

JEDNOSTKA DOBORU PRÓBY

Pojedynczy obiekt z populacji, z której będzie pobierana próba
(np.  głosujący,  gospodarstwo  domowe),  jest  określany  jako
jednostka  doboru  próby.  Jednostki  doboru  próby  są
zazwyczaj  charakteryzowane  przez  cechy  ilościowe,  które
mają  istotne  znaczenie  z  punktu  widzenia  problemu
badawczego.  Na  przykład,  jeżeli  populacja  definiowana  jest
jako wszyscy trzecioklasiści, którzy konkretnego dnia poszli do
szkół  publicznych  w  danym  mieście,  to  jednostką  doboru
próby  będą  trzecioklasiści.  Trzecioklasiści  mają  jednak  wiele
różnych  cech  (zmiennych),  takich  jak  otrzymane  stopnie,
nawyki,  posiadane  opinie  czy  oczekiwania.  Projekt  badawczy
może  dotyczyć  tylko  jednej  z  tych  zmiennych,  np.  stopni  z
matematyki  czy  związków  między  kilkoma  zmiennymi,  np.
ilorazów inteligencji i formalnego wykształcenia rodziców.

POPULACJA
cd.

Jednostką  doboru  próby  nie  zawsze  musi  być  osoba.  Może  nią
być zdarzenie, uniwersytet, miasto czy naród. Rudolph J Rummel,
badając zachowanie się ludzi w trakcie konfliktów wewnętrznych
i  międzynarodowych,  zebrał  przez  3  lata  dane  dotyczące
zachowania  się  ludzi  w  22  konfliktach  wewnętrznych  i
międzynarodowych  dla  77  różnych  narodów.  W  badaniu  tym
jednostką  doboru  próby  były  narody,  ale  nie  wszystkie  narody
zostały  wybrane.  Jednostki  doboru  próby  musiały  spełnić  dwa
kryteria, aby mogły zostać włączone do badań:

• posiadać polityczną suwerenność przynajmniej przez 2 lata i

wyrażającą się w nawiązaniu dyplomatycznych stosunków z
innymi państwami, jak też posiadaniem Ministerstwa Spraw
zagranicznych

• liczbę ludności nie mniejszą niż 800000.

JEDNOSTKA DOBORU PRÓBY cd.

POPULACJA
cd.

POPULACJE SKOŃCZONE I NIESKOŃCZONE

Populacja może być skończona lub nieskończona w zależności
od tego, czy jednostka doboru próby jest skończona lub
nieskończona.

Populacja

skończona

składa

się

przeliczalnej  liczby  jednostek,  np.  wszyscy  zarejestrowani
wyborcy  w  danym  mieście  i  w  danym  roku.  Populacja
nieskończona  natomiast  składa  się  z  nieskończenie  wielu
jednostek,  jak  np.  nieograniczona  liczba  rzutów  monetą.
Pobieranie próby po to, aby otrzymać informacje o określonej
właściwości  konkretnej  skończonej  populacji  nazywane  jest
zazwyczaj dobrem reprezentacyjnym.

POPULACJA
cd.

PODSTAWA DOBORU PRÓBY (OPERAT)

Mając zdefiniowaną populację, badacze pobierają próbę, która
ma  adekwatnie  reprezentować  te  populacje.  Odpowiednie
procedury  polegają  na  pobieraniu  próby  z  podstawy  dobory
próby,  którą  tworzy  pełna  liczba  jednostek  doboru  próby.  W
sytuacji  idealnej  podstawa  doboru  próby,  czyli  operat  zawiera
wszystkie  jednostki  składające  się  na  daną  populację.  W
praktyce jednak takie listy rzadko istnieją – badacze zazwyczaj
tworzą  listę  zastępczą.  Na  przykład  w  dużych  badaniach
obejmujących  cały  kraj  trudno  opracować  listę,  która
zawierałaby

spis

wszystkich

mieszkańców

Stanów

zjednoczonych. Z problemem tym regularnie stykają się nawet
duże  instytucje  badawcze,  takie  jak  Urząd  Statystyczny,  który
co 10 lat podaje dane na temat wielkości populacji.
W  badaniach  prowadzonych  na  mniejszą  skalę  operat  doboru
próby  może  zostać  opracowany  na  podstawie  książki
telefonicznej,  spisu  mieszkańców  danego  miasta  czy  list
członków organizacji państwowych lub prywatnych.

POPULACJA
cd.

Pomiędzy  podstawą  pomiaru  próby  a  rzeczywistą  populacją
powinien istnieć bardzo wysoki stopień odpowiedniości. To, czy
próba okaże się właściwa, zależy głównie i przede wszystkim od
podstawy doboru próby. I rzeczywiście, każdy aspekt schematu
doboru  próby  –  populacja,  etapy  doboru  i  zastosowana
procedura  selekcji  –  jest  powiązany  z  podstawą  losowania.
Zanim  badacz  pobierze  próbę,  najpierw  musi  ocenić  jakość
podstawy  doboru  próby.  Leslie  Kish  przedstawił  liste  typowych
problemów  związanych  z  tworzeniem  podstawy  doboru  próby.
Lista  ta  obejmuje  problemy  takie,  jak:  niepełna  podstawa
doboru  próby,  grupowanie  elementów  oraz  problem  tzw.
elementów pustych znajdujących się poza badaną populacją.

PODSTAWA DOBORU PRÓBY (OPERAT) cd.

POPULACJA
cd.

NIEPEŁNA PODSTAWA DOBORU PRÓBY

Problem  niepełnej  podstawy  doboru  próby  pojawia  się  wtedy,
kiedy  nie  wszystkie  jednostki  doboru  próby,  z  których  składa
się  populacja,  znalazły  się  na  liście.  Na  przykład,  jeżeli
populacja  składa  się  z  wszystkich  nowych  mieszkańców
danego  miasta,  to  podstawa  doboru  próby  oparta  na  liście
właścicieli  posiadłości  w  tym  mieście  stworzy  niepełną
podstawę  doboru  próby.  Znajdą  się  bowiem  na  niej  wszyscy
nowi mieszkańcy, którzy kupili domy ale nie znajdą się na niej
ci nowi mieszkańcy, którzy wynajmują domy lub mieszkania.
Kiedy  podstawa  doboru  próby  jest  niepełna  to  jednym  z
rozwiązań  może  być  stosowanie  listy  dodatkowej.  Można,  np.,
stworzyć  listę  wszystkich  osób  które  od  niedawna  wynajmują
mieszkania, posługując  się spisem mieszkańców, jeśli ten spis
zawiera informacje identyfikujące nowych mieszkańców.

POPULACJA
cd.

GRUPOWANIE ELEMENTÓW

Drugim  potencjalnym  problemem  związanym  z  podstawy
doboru  próby  jest  grupowanie  elementów.  Problem  ten
pojawia  się  wtedy,  kiedy  jednostki  doboru  próby  tworzą
raczej  grupy  niż  mają  charakter  indywidualny.  Podstawa
doboru  próby  może  się  np.  składać  z  bloków  mieszkalnych,
podczas  badanie  dotyczy  osób.  Jednym  z  możliwych
rozwiązań  tego  problemu  może  być  stworzenie  najpierw
próby  z  bloków,  a  potem  stworzenie  listy  wszystkich
mieszkańców  w  każdym  z  wybranych  bloków.  Następnie  z
każdego  mieszkania  wybiera  się  jedną  osobę  (w  wielu
mieszkaniach  mieszka  bowiem  więcej  osób)  zgodnie  z
przyjętymi wcześniej kryteriami, takimi jak osoby powyżej 18
roku życia czy wyłącznie głowy rodziny.

POPULACJA
cd.

PUSTE ELEMENTY SPOZA POPULACJI

Problem  pustych  elementów  spoza  populacji  jest  dość
powszechny. Pojawia się on wtedy, kiedy niektóre z jednostek
doboru próby, które znalazły się na liście tworzącej podstawę
doboru  próby,  nie  należą  do  populacji  będącej  przedmiotem
badania. Z takim przypadkiem mamy do czynienia np. wtedy,
gdy  populacja  zostaje  zdefiniowana  jako  osoby  posiadające
prawa  wyborcze,  natomiast  w  podstawie  doboru  próby
znajdują  się  osoby,  które  są  zbyt  młode  aby  głosować.
Problem  ten  powstaje  również  wtedy,  gdy  korzysta  się  z
nieaktualnych  list.  Może  się  tak  zdarzyć,  gdy  korzystamy  ze
spisów  mieszkańców  danego  miasta,  a  spis  ten  zawiera
jedynie  adresy,  a  nie  nazwiska  mieszkańców.  Brak  nazwisk
nie oznacza jednak, że pod danym adresem nikt nie mieszka.
Mieszkańcy  mogli  się  niedawno  wprowadzić  i  jeszcze  nie
zostali  wprowadzeni  na  taką  listę.  Takie  przypadki  należy
traktować  jako  puste  i  po  prostu  nie  uwzględniać  ich  w
próbie. Dobrze  jest pobrać  nieco  większą próbę, aby później
móc zastąpić takie przypadki.

POPULACJA
cd.

SCHEMATY DOBORU
PRÓBY

Problem związany z pobieraniem próby pojawia się wtedy,
kiedy

badacze

chcą

skonstruować

próbę

reprezentatywną.  Podstawowym  wymogiem  stawianym
wobec  każdej  próby  jest  to,  aby  była  ona  w  maksymalnym
stopniu  reprezentatywna  w  stosunku  do  populacji,  z  której
została  pobrana.  Dana  próba  jest  uważana  za  próbę
reprezentatywna  wtedy,  gdy  wyprowadzane  przez  badacza
wnioski  na  podstawie  badania  próby  są  podobne  do
wniosków,  które  badacz  otrzymałby,  gdyby  przebadał  całą
populację.

DOBÓR LOSOWY I NIELOSOWY

We współczesnej teorii doboru próby wprowadza się
rozróżnienie na dobór losowy i dobór nielosowy. Istotą doboru
losowego jest to, że dla każdej jednostki doboru próby
wchodzącej

skład

populacji

możemy

określić

prawdopodobieństwo, z jakim jednostka ta może znaleźć się w
próbie.  W  najprostszym  przypadku  wszystkie  jednostki  mają
jednakowe  prawdopodobieństwo  znalezienia  się  w  próbie.  W
przypadku  doboru  nielosowego  nie  ma  możliwości
określenia

prawdopodobieństwa

włączenia

określonego

elementu do próby i nie ma gwarancji, że każdy element może
zostać  włączony  do  próby  z  równym  prawdopodobieństwem.
Jeżeli  jakiś  zbiór  elementów  nie  ma  żadnej  szansy  na  to  aby
znaleźć się w próbie, to należałoby zawęzić definicję populacji.
Oznacza  to,  że  cechy  tego  zbioru  elementów  pozostaną
nieznane i nie będzie można poznać dokładnej charakterystyki
populacji.

SCHEMATY DOBORU PRÓBY
cd.

Dobry  projekt  doboru  próby  pozwala  przyjąć,  że  badania
przeprowadzone  na  różnych  problemach  pobranych  z  tej  samej
populacji  będą  dawały  rezultaty  nieróżniące  się  od  parametrów
populacyjnych  o  więcej  niż  określoną  wartość.  Losowe  schematy
doboru próby pozwalają badaczom określić zakres, w jakim wyniki
otrzymane  na  podstawie  badania  próby  będą  się  różniły  od
wyników  otrzymanych  w  sytuacji,  w  której  badano  by  całą
populację.  Posługując  się  losowym  schematem  doboru  próby,
można oszacować  parametry populacyjne na podstawie statystyk
obliczanych z próby.
Chociaż  parametry  populacyjne  można  oszacować  jedynie  na
podstawie prób losowych, w naukach społecznych często korzysta
się z prób nielosowych. Wpływa na to, z jednej strony, wygoda, z
drugiej  –  czynniki  ekonomiczne.  W  niektórych  przypadkach  (np.
badania  eksploracyjne)  mogą  one  przeważyć  nad  korzyściami
wynikającymi  ze  stosowania  prób  losowych.  W  naukach
społecznych korzysta się z prób nielosowych również wtedy, kiedy
trudno jest precyzyjnie zdefiniować populację lub kiedy nie da się
stworzyć listy elementów składających się na populację. Nie da się
np. stworzyć listy osób nałogowo zażywających narkotyki czy listy
osób nielegalnie mieszkających w Stanach Zjednoczonych.

DOBÓR LOSOWY I NIELOSOWY cd.

SCHEMATY DOBORU PRÓBY cd.

NIELOSOWE SCHEMATY DOBORU PRÓBY
W naukach społecznych zazwyczaj wykorzystuje się 3 rodzaje
prób, które zostały pobrane w sposób nielosowy. Są to: próba
okolicznościowa, próba celowa i próba kwotowa.

PRÓBA OKOLICZNOŚCIOWA
To  próba,  którą  tworzą  osoby  łatwo  dostępne.  Profesorowie
college’u  mogą  wybrać  studentów  ze  swojej  grupy;  badacz
może  wybrać  pierwsze  200  osób,  które  spotka  na  ulicy  i  które
wyrażą  zgodę  na  przeprowadzenie  wywiadu.  Nie  ma  żadnej
możliwości  określenia  stopnia  reprezentatywności  próby
okolicznościowej  i  dlatego  na  jej  podstawie  nie  można
oszacować parametrów populacyjnych.

PRÓBA CELOWA
Do  próby  celowej  (określanej  też  jako  próba  ekspercka)
badacze  dobierają  osoby  w  sposób  subiektywny,  starając  się
otrzymać  próbę,  która  wydaje  się  reprezentować  populację.
Szansa  zakwalifikowania  określonej  osoby  do  próby  zależy  od
subiektywnej  oceny  badacza.  Ponieważ  najczęściej  trudno  jest
określić,  dlaczego  badacze  kwalifikują  niektóre  osoby  jako
należące  do  próby,  dlatego  trudno  jest  w  przypadku  każdej
osoby określić jej prawdopodobieństwo zakwalifikowania się do
próby.

SCHEMATY DOBORU PRÓBY

cd.

PRÓBA KWOTOWA

Podstawowym  celem  tworzenia  próby  kwotowej  jest  uzyskanie
maksymalnego  podobieństwa  do  populacji  wyjściowej.  Jeżeli
wiadomo,  że  populacja  składa  się  w  równej  części  z  mężczyzn  i
kobiet,  to  należy  wybrać  do  próby  taką  samą  liczbę  kobiet  i
mężczyzn.  W  doborze  kwotowym  dobiera  się  osoby  badane  ze
względu na takie parametry, jak: płeć, wiek, miejsce zamieszkania
czy pochodzenie etniczne, kierując się rozkładem tych zmiennych
w  populacji.  Dysproporcje  między  próbą  i  populacją  mogą  się
pojawić  w  stosunku  do  tych  wszystkich  zmiennych,  które  nie
zostały  w  kwotach  zdefiniowanych  przez  badacza.  W  przypadku
próby kwotowej,  podobnie jak w przypadku innych prób opartych
na  doborze  nielosowym,  nie  możemy  dokładnie  oszacować
parametrów  populacyjnych  na  podstawie  danych  otrzymanych  z
badania próby.

SCHEMATY DOBORU PRÓBY
cd.

LOSOWE SCHEMATY DOBORU PRÓBY

Dobór  losowy  –  w  przeciwieństwie  do  doboru  nielosowego  –
pozwala  na  określenie  prawdopodobieństwa,  z  jakim  każdy
element  populacji  może  zostać  włączony  do  próby.  Metody
doboru  losowego  dzielą  się  na  4  rodzaje:  losowanie
indywidualne

nieograniczone,

losowanie

indywidualne

systematyczne, losowanie warstwowe i losowanie grupowe.

LOSOWANIE INDYWIDUALNE NIEOGRANICZONE

Jest podstawowym sposobem doboru probabilistycznego i
elementem

wszystkich

bardziej

złożonych

losowych

schematów  doboru  próby.  W  losowaniu  indywidualnym
nieograniczonym  każdy  z  elementów  składających  się  na  całą
populację  ma  takie  same,  niezerowe  prawdopodobieństwo
dostania  się  do  próby.  Na  przykład  prawdopodobieństwo
wyrzucenie orła lub  reszki w trakcie rzutu idealną moneta jest
jednakowe  i  znane,  a  każdy  kolejny  wynik  jest  niezależny  od
wyników  poprzednich.  Aby  skonstruować  próbę  losową,
naukowcy  najczęściej  posługują  się  specjalnymi  programami
komputerowymi lub tablicami liczb losowych. Przy tej metodzie
doboru  próby  decyzja  o  wybraniu  określonego  elementu  ma
charakter losowy, tj. niezależny od tego, jakie elementy zostały
wcześniej  wybrane.  Stosując  te  procedurę  konstrukcji  próby,
eliminujemy wszelką systematyczność w jej doborze i możemy
oszacować  wartość  parametrów,  które  będą  reprezentować
rzeczywiste wartości w ogólnej populacji.
Procedura

doboru

losowego

gwarantuje,

że

prawdopodobieństwo włączenia każdego elementu populacji
do próby będzie jednakowe.

LOSOWE SCHEMATY DOBORU PRÓBY cd.

LOSOWANIE SYSTEMATYCZNE

Polega  na  wybieraniu  każdego  K  elementu  z  populacji,
począwszy  od  pierwszego  elementu,  który  zostaje  wybrany  w
sposób losowy. Jeżeli chcemy pobrać próbę składającą się ze 100
osób  pochodzącą  z  populacji  składającej  się  z  10000  osób,  to
będziemy  wybierać  co  setną  osobę.  Pierwszy  element
wybieramy  w  sposób  losowy,  np.  korzystając  z  tablic  liczb
losowych.
Losowanie  systematyczne  jest  wygodniejsze  niż  losowanie
indywidualne  nieograniczone.  W  sytuacji,  gdy  badacz  bez
doświadczenia  w  stosowaniu  różnych  technik  pobierania  próby
ma  skonstruować  próbę,  łatwiej  mu  będzie  wybierać  co  K
element,  niż  korzystać  z  tablic  liczb  losowych.  Próby
systematyczne jest także łatwiej pobierać wtedy, gdy populacja
jest bardzo duża, lub wtedy, gdy pobrana próba ma być bardzo
liczna.
W  losowaniu  systematycznym  każdy  element  populacji  może
zostać  wylosowany  do  próby  z  prawdopodobieństwem  1/K.  w
losowaniu  tym  może  się  jednak  pojawić  cykliczne  wahanie
(określony  wzorzec)  danych,  przypadające  co  każde  K
elementów.  Zjawisko  to  może  być  przyczyną  pobrania  próby
stronniczej.

LOSOWE SCHEMATY DOBORU PRÓBY cd.

LOSOWANIE WARSTWOWE

Badacze  posługują  się  próbą  warstwową  przede  wszystkim  po
to,  aby  mieć  pewność,  że  różne  grupy  składające  się  na
populacje  są  właściwie  reprezentowane  w  próbie.  Zwiększa  to
poziom  dokładności  przy  oszacowywaniu  wartości  parametrów.
Co  więcej,  posiadając  wszystkie  cechy  poprzednich  technik,
losowanie  warstwowe  jest  zdecydowanie  korzystniejsze  ze
względów  ekonomicznych.  Istotą  losowania  warstwowego  jest
tworzenie  zbiorów  homogenicznych  grup  wyodrębnionych  ze
względu  na  badane  zmienne.  Dokonując  losowania  z  każdej
grupy  oddzielnie,  otrzymujemy  zbiór  homogenicznych  prób,
które  połączone  razem  tworzą  próbę,  bardziej  heterogenicznej
populacji.  Zabieg  ten  zwiększa  poziom  dokładności  oszacowań
parametrów.
Warunkiem

koniecznym

przy

dzieleniu

populacji

homogeniczne  warstwy  jest  to,  że  kryterium  podziału  musi
pozostawać  w  związku  z  badanymi  zmiennymi.  Ponadto
zastosowane  kryteria  podziału  nie  powinny  prowadzić  do
pobrania  zbyt  wielu  prób.  Całkowita  wielkość  próby  otrzymanej
poprzez losowanie warstwowe nie powinna bowiem przewyższać
wielkości  próby,  którą  uzyskalibyśmy  przy  zastosowaniu
losowania indywidualnego nieograniczonego.

LOSOWE SCHEMATY DOBORU PRÓBY cd.

Losowanie wewnątrz każdej warstwy może być dokonywane w
sposób  proporcjonalny  lub  nieproporcjonalny.  Jeżeli  z  każdej
warstwy wylosujemy jednakową liczbę elementów lub stałą ich
frakcję  (n/N),  to  taka  próba  nazywa  się  proporcjonalną  próbą
warstwową. Wielkość próby pobranej z każdej warstwy (n) jest
bowiem  proporcjonalna  do  wielkości  warstwy  w  populacji  (N).
jeżeli  jednak  całkowite  liczebności  poszczególnych  warstw  nie
są  sobie  równe,  to  otrzymamy  nieproporcjonalną  próbę
warstwową.  Zazwyczaj  nieproporcjonalna  próba  warstwowa
jest  wykorzystywania  do  porównywania  dwóch  lub  więcej
konkretnych warstw lub do poszerzonej analizy jednej warstwy.
Posługiwanie  się  nieproporcjonalną  próbą  warstwową  wymaga
ważenia  oszacowanych  parametrów  populacji  ze  względu  na
liczbę osób wpadających do każdej warstwy.

LOSOWANIE WARSTWOWE cd.

LOSOWE SCHEMATY DOBORU PRÓBY cd.

LOSOWANIE GRUPOWE

Czwartym  rodzajem  pobierania  grupy  losowej  w  naukach
społecznych  jest  losowanie  grupowe.  Najczęściej  stosuje  się  je
w  badaniach  prowadzonych  na  dużą  skalę,  ponieważ  jest  to
najmniej  kosztowny  schemat  pobierania  próby.  Losowanie
grupowe  polega  na  wcześniejszym  określeniu  dużych
zbiorowości zwanych grupami i następnie losowaniu określonej
liczby

grup

pomocą

losowania

indywidualnego

nieograniczonego lub losowania warstwowego. W zależności od
problemu  badawczego  do  próby  można  włączyć  wszystkie
elementy  z  danej  grupy  lub  wybrać  określoną  ich  liczbę,
stosując  losowanie  indywidualne  nieograniczone  lub  losowanie
warstwowe.
Wybór  grup  zależy  od  celu  badania  i  dostępnych  informacji.
Grupami  mogą  być  gospodarstwa  domowe,  kwartały,  szkoły,
okręgi czy miasta.

LOSOWE SCHEMATY DOBORU PRÓBY cd.

WIELKOŚĆ PRÓBY

Próbą jest każdy podzbiór pochodzący z populacji. Podzbiorem
jest każdy układ elementów należących do populacji, które nie
obejmuje wszystkich elementów definiowanych jako populacja.
Proba może zawierać tylko jeden element, wszystkie elementy
z wyjątkiem jednego, czy jakąkolwiek inną ich liczbę.
Istnieje wiele nieporozumień co do tego, jak duża powinna być
próba.  Jednym  z  nich  jest  np.  pogląd,  że  próba  musi  stanowić
określoną  proporcję  populacji;  innym,  że  powinna  liczyć  2000
elementów;  jeszcze  innym,  że  wraz  ze  zwiększaniem  wielkości
próby  rośnie  precyzja  wnioskowania  na  podstawie  danych  z
próby.  Przekonania  te  są  fałszywe,  ponieważ  nie  wynikają  z
teorii  pobierania  próby.  Aby  właściwie  oszacować  wielkość
próby,  należy  ustalić  oczekiwany  poziom  dokładności
oszacowań,  tzn.  określić  wielkość  akceptowanego  błędu
standardowego.

BŁĄD STANDARDOWY

Pojęcie  błędu  standardowego  jest  głównym  pojęciem  teorii
pobierania  próby  i  odgrywa  zasadniczą  rolę  w  określaniu
wielkości próby. Jest to jedna z miar statystycznych wskazująca,
na ile dokładnie wyniki otrzymane na podstawie badania próby
odzwierciedlają rzeczywiste wartości parametrów w populacji.
Jeż4eli  nieskończenie  wiele  razy  pobierać  będziemy  próbę,  to
każda  wybrana  zostanie  więcej  niż  jeden  raz.  Możemy  zatem
sporządzić  wykres  rozkładu  wszystkich  średnich  obliczonych  z
próby.  Rozkład  wartości  średnich  z  próby  obliczonych  dla
nieskończonej  liczby  prób  nazywa  się  rozkładem  z  próby
średnich.
Można  zatem  założyć,  że  wartość  średnia  obliczona  z
nieskończenie  wielu  prób  rowna  się  średniej  w  populacji.  Im
bardziej  wartości  średniej  z  próby  odchylają  się  od  średniej
populacyjnej,  tym  większe  staje  się  zróżnicowanie  wyników
uzyskanych  z  każdej  próby.  Tym  większe  również  staje  się
ryzyko  popełnienia  dużego  błędu  przy  oszacowaniu  wartości
parametru w populacji na podstawie wyników jednej próby lub
ograniczonej liczby prób.

WIELKOŚĆ PRÓBY cd.

BŁĄD STANDARDOWY cd.

W rzeczywistości wartość średnia w populacji nie jest znana, a
badacz pobiera tylko jedną próbę po to, aby oszacować wartość
parametrów  populacji.  Rozkład  wartości  otrzymanych  w  jednej
próbie  jest  traktowany  jako  wskaźnik  całego  rozkładu  z  próby.
Miarą  rozproszenia  wartości  w  jednej  próbie  jest  odchylenie
standardowe  s.  Rozkład  wszystkich  wartości  średnich  wokół
średniej tych wartości nazywamy błędem standardowym (SE).
Możemy  obliczyć  odchylenie  standardowe  i  następnie
oszacować  wartość  SE.  Nie  można  obliczyć  wartości  SE
bezpośrednio, ponieważ nie można pobrać nieskończenie wielu
prób potrzebnych dla tych obliczeń. Możemy natomiast przyjąć,
że  rozproszenie  wartości  zmiennej  w  ramach  pojedynczej,
losowo  pobranej  próby  reprezentatywnej  odzwierciedla
rozproszenie tych wartości w ramach populacji.

WIELKOŚĆ PRÓBY
cd.

PRZEDZIAŁY UFNOŚCI
Jeżeli  rozkład  z  próby  średnich  jest  normalny  lub  bliski  rozkładowi
normalnemu,  to  aby  oszacować  położenie  średniej  w  populacji,
możemy  się  odwołać  do  własności  rozkładu  normalnego.  Gdybyśmy
znali  średnią  wszystkich  średnich  z  próby  (średnią  w  populacji)  i
odchylenie  standardowe  średnich  z  próby  (standardowy  błąd
średniej),  to  moglibyśmy  obliczyć  wartość  wyniku  Z  i  określić,  jaki
procent  wartości  średnich  z  próby  może  się  pojawić  w  określonym
przedziale  wyników.  W  przedziale  pomiędzy  -1Z  i  +1Z  możemy
oczekiwać 68% wartości średnich z próby; pomiędzy -1,96Z a +1,96Z
około 95%, a pomiędzy -2,58 a +2,58 około 99% wartości średnich z
próby.  Ponieważ  jednak  nie  znamy  średniej  w  populacji,  musimy  ją
oszacować na podstawie pojedynczej próby.
W

tym

celu

można

się

posłużyć

krzywa

normalną.

Prawdopodobieństwo,  że  wszystkie  średnie  z  próby  będą  się  różniły
od  średniej  populacyjnej  o  mniej  niż  ±1,96Z  wynosi  95,5%.  Nie
wiemy  jednak,  czy  średnia  z  próby  jest  mniejsza  czy  większa  od
prawdziwej  średniej  w  populacji.  Jeżeli  jednak  skonstruujemy
przedział od -1,96Z do +1,96Z wokół średniej z próby, to możemy być
pewni, że 95,5% populacji wpada do tego przedziału. Oznacza to, ze
prawdopodobieństwo  popełnienia  błędu  polegającego  na  przyjęciu,
że  średnia  populacyjna  nie  wpada  do  tego  przedziału,  wynosi  około
5%.

WIELKOŚĆ PRÓBY
cd.

OKREŚLANIE WIELKOŚCI PRÓBY

Jeżeli przy podejmowaniu decyzji o wielkości próby koszty i inne
czynniki  natury  praktycznej  nie  mają  znaczenia,  to  określenie
wymaganej wielkości próby nie jest trudne.
Aby obliczyć wielkość próby, musimy mieć jakieś wyobrażenie o
wielkości  odchylenia  standardowego  w  populacji  i  należy
zdecydować,  jak  duży  standardowy  błąd  pomiaru  możemy
tolerować.
Jeżeli  wielkość  próby  okaże  się  zbyt  duża  w  stosunku  do
populacji,  to  należy  wprowadzić  poprawkę  dla  populacji
nieskończenie dużych.
W  praktyce  decyzje  dotyczące  wielkości  próby  są  bardziej
złożone.  Badacze  muszą  przede  wszystkim  zdecydować,  jak
precyzyjne wyniki chcieliby otrzymać, tj. muszą podjąć decyzję o
akceptowalnej  wielkości  standardowego  błędu  pomiaru.  Po
drugie,  muszą  określić  sposób  analizy  otrzymanych  danych.  Po
trzecie,  jeżeli  badacze  analizują  jednocześnie  więcej  niż  jedną
zmienną,  to  powinni  się  upewnić,  czy  próba,  która  jest
wystarczająca dla jednej zmiennej, będzie również wystarczająca
dla innej zmiennej.

WIELKOŚĆ PRÓBY
cd.

BŁĘDY NIELOSOWE

W teorii losowego doboru próby rozważa się błędy wynikające z
procedury  losowania.  Stosując  idealny  plan  losowania,
minimalizujemy  ten  rodzaj  błędu.  Jest  to  błąd  wyznaczający
różnicę  między  tym,  czego  się  spodziewamy,  a  tym,  co
otrzymujemy,  stosując  określony  zbiór  procedur.  Jeżeli  nawet
błąd  losowy  zostaje  zminimalizowany,  to  nadal  istnieje  wiele
innych  źródeł  błędu.  W  badaniach  sondażowych  najbardziej
dominującym  błędem  jest  błąd  wynikający  z  braku
odpowiedzi.  Nieudzielenie  odpowiedzi  prowadzi  do  braku
danych  i  jest  zazwyczaj  spowodowane  odmową  odpowiedzi,
nieobecnością  czy  przeoczeniem  określonych  kategorii.  Brak
odpowiedzi może w istotny sposób obciążać otrzymane wyniki.
Ogólnie  rzecz  biorąc,  przyczyny  zniekształcenia  wyników  mogą
być następujące:
1. im większa proporcja osób nie udzielających odpowiedzi, tym

większy będzie popełniany błąd.

2. Istotność błędu wynikającego z braku odpowiedzi zależy od

zakresu, w jakim średnia populacyjna obliczona w próbie dla
warstwy osób nie udzielających odpowiedzi różni się od
średniej obliczanej dla warstwy osób odpowiadających

3. Każdy z wymienionych niżej powodów nieudzielenia

odpowiedzi w inny sposób spływa na otrzymane wyniki

•Brak możliwości przeprowadzenia wywiadu: ludzie chorzy,

niepiśmienni czy posiadający bariery językowe

•Nieodnalezieni respondenci – osoby, które się przeprowadziły

i nie są dostępne

•Nieobecni w domu – osoby nieobecne w domu w momencie

przeprowadzania wywiadu, lecz dostępne kiedy indziej. Ich
wyniki są dodawane w późniejszym terminie

•Odmowa odpowiedzi – osoby, które odmawiają współpracy

lub

udzielenia

odpowiedzi

wszystkie

pytania

kwestionariusza

Proporcja  osób  nie  udzielających  odpowiedzi  zależy  od  takich
czynników,  jak:  rodzaj  populacji,  metoda  zbierania  danych,
rodzaj  zadawanych  pytań,  umiejętności  ankietera  i  liczba
ponawianych  kontaktów  z  respondentem.  Źle  zaprojektowany
i/lub  źle  przeprowadzony  wywiad  może  dawać  wysoką
proporcję nie udzielonych odpowiedzi.

BŁĘDY NIELOSOWE
cd.

PODSUMOWANIE

1. aby otrzymać dokładne oszacowania parametrów,

badacz musi skutecznie rozwiązać trzy problemy:

• zdefiniować populację

• pobrać próbę reprezentatywną

• określić wielkość próby

2. Populacja powinna zostać zdefiniowana w terminach

treści,  zakresu  i  czasu.  Próbą  jest  każdy  podzbiór
jednostek,  z  których  składa  się  populacja.  Próba  może
zawierać  od  jednego  elementu  do  wszystkich
elementów  z  wyjątkiem  jednego  lub  składać  się  z
dowolnej liczby elementów z tego zakresu.

3. Po zdefiniowaniu populacji i określeniu wielkości próby

należy wybrać taki schemat doboru próby, który
gwarantuje

jej

reprezentatywność.

Próba

jest

reprezentatywna  wtedy,  kiedy  analizy  przeprowadzone
na  danych  z  próby  dają  wyniki  równoważne  tym,  jakie
otrzymano  by,  analizując  całą  populację.  Badacze
korzystają  z  losowych  schematów  doboru  próby
najczęściej

wtedy,

gdy

potrafią

określić

prawdopodobieństwo włączenia każdego elementu
populacji do próby.

4. Określenie wielkości próby zależy bezpośrednio od wartości

standardowego błędu pomiaru i szerokości przedziału
ufności określonego przez badacza. Przedział ufności może
być skrajnie wąski, gdy badacz decyduje się na ponoszenie
wysokiego ryzyka popełnienia błędu, lub bardzo szeroki,
jeżeli chce, aby ryzyko popełnienia błędu było minimalne.

5. W badaniach sondażowych, obok błędu losowania, mamy

do  czynienia  z  błędem  spowodowanym  nieudzieleniem
odpowiedzi  przez  respondentów.  Brak  odpowiedzi  może
być  spowodowany  odmową,  nieobecnością,  przeoczeniem
kategorii  odpowiedzi  itp.  Brak  odpowiedzi  może  się
przyczyniać  do  popełniania  istotnego  błędu  w  trakcie
analizowania

wyników.

Jeśli

procent

udzielonych

odpowiedzi jest niski, to badacze powinni stosować którąś
ze wspomnianych technik rekompensowania.

PODSUMOWANIE cd.

KONCEPCJA BADAWCZA-

JEST TO OGÓŁ USTALEŃ DOTYCZĄCYCH CELU, GŁÓWNYCH FAZ I ASPEKTÓW PROCESU BADAŃ Z

WYKORZYSTANIEM WYNIKÓW WŁĄCZNIE. USTALENIA MAJA POSTAĆ TWIERDZEŃ, DYREKTYW LUB PYTAŃ ZALEŻNIE OD TEGO,
JAKIEJ FAZY CZY ASPEKTU BADAŃ DOTYCZĄ. ZNAJDUJĄ W NICH WYRAZ DECYZJE DOTYCZĄCE POSZCZEGÓLNYCH ZADAŃ
BADAWCZYCH. USTALENIA POWINNY TWORZYĆ ZWARTĄ CAŁOŚĆ. KONCEPCJA STANOWI GŁÓWNĄ CZĘŚĆ PROJEKTU BADAŃ. NIE
ISTNIEJĄ UTARTE SPOSOBY PRZYGOTOWANIA KONCEPCJI GWARANTUJĄCEJ POWODZENIE. W BADANIACH SOCJOLOGICZNYCH
KONCEPCJA BADAWCZA RZADKO JEST Z GÓRY W PEŁNI OPRACOWANA I BARDZO RZADKO NIE ZMIENIA SIĘ W TOKU BADAŃ.

Koncepcja badawcza
powinna zawierać:



Ustalenia badacza, po co robić

badania



Jakimi metodami i technikami

zamierza zbierać informacje



Z jakich źródeł zamierza zbierać

informacje



Do czego zmierza wykorzystać

badania

SKŁADNIKI KONCEPCJI BADAŃ

PROBLEMATYKA BADAŃ

II.

APARAT POJĘCIOWY

III.

PRZEDMIOT BADAŃ

IV.

PODSTAWA ŹRÓDŁOWA I TECHNIKI
OTRZYMYWANIA MATERIAŁÓW

INNE TECHNIKI BADAŃ

VI.

METODA BADAŃ, JEJ UZASADNIENIE I
OCENA WNIOSKÓW

VII.

SPOSÓB PREZENTACJI WNIOSKÓW I ICH
ROLA

PYTANIA NALEŻĄCE DO

PROBLEMATYKI BADAŃ NIE MOGĄ

BYĆ ŹLE POSTAWIONE.

Pytania źle postawione to takie, na które
każda odpowiedź jest prawdziwa, bądź
każda jest fałszywa. Możliwość pojawienia
się pytań źle postawionych wiąże się z
tym, że założeń pytania bezpośrednio nie
sprawdza się w badaniu, zaś ich
akceptacja może być wywołana różnymi
względami poza poznawczymi.

PYTANIA PROBLEMOWE

1.KRYTERIUM LOGICZNE ODNOSI SIĘ DO PYTAŃ I ODPOWIEDZI JĘZYKOWYCH I

ODPOWIEDZI, JAKIE MOŻEMY UDZIELIĆ



Zamknięte



Otwarte

(Skategoryzowane) podają
zakres możliwych
odpowiedzi.

Do uzupełnienia- podajemy możliwości
odpowiedzi zostawiające inna możliwość
niewykluczającą się.
Zaczynają się od słowa: który? Np. Który pan
lubi kolor? Biały, fioletowy, żółty.

Do rozstrzygnięcia- zaczynają się od słowa:
czy? Np. Czy brała pani udział w ostatnich
wyborach parlamentarnych? Możliwe
odpowiedzi: Tak, nie, nie pamiętam.
Rozstrzygamy raczej tak, zdecydowanie tak,
raczej nie, zdecydowanie nie

Nie wyznaczają zakresu
możliwych odpowiedzi,
pozwalają odpowiadać
własnymi słowami.

Np. Co sądzi Pan(i) o obsłudze
klienta w Baku?

KAFETERIA- ZBIÓR ODPOWIEDZI DO WYBORU
CZY NA PYTANIE CZY BRAŁA PANI UDZIAŁ W WYBORACH?
A.TAK
B.NIE
C.NIE WIEM
ODP.: NIGDY NIE BIORĘ UDZIAŁU - ODPOWIEDŹ TRAFNA, NIEWŁAŚCIWA

ODPOWIEDŹ WŁAŚCIWA- TO TAKA, KTÓRA DOTYCZY PYTANIA
TRAFNE ODPOWIEDZI- TO TE, KTÓRE NIOSĄ ZE SOBĄ INFORMACJE.

HIPOTEZA ROBOCZA- PRÓBNE ODPOWIEDZI BADACZA NA PYTANIA PROBLEMOWE, SĄ ONE OBARCZONE DUŻYM STOPNIEM ASERCJI (BŁĘDU)

BADANIA WERYFIKACYJNE- POLEGAJĄ NA ROZSTRZYGNIĘCIU PRAWDZIWOŚCI LUB FAŁSZYWOŚCI HIPOTEZY.
HIPOTEZA POZYTYWNA- POTWIERDZENIE HIPOTEZY
HIPOTEZA NEGATYWNA- OBALENIE HIPOTEZY

Pytania problemowe i hipotezy mogą dotyczyć
wszystkich rodzajów związków przy czym rodzaj ten nie
należy tylko od typu obiektu:

•Obiekty typu zbiór- cechy zbioru są pochodną cech
poszczególnych jednostek tego zbioru np. studenci,
zwierzęta, ssaki, ryby, ptaki

•Obiekt typu system- cechy systemu zależą od relacji
zachodzących między cechami obiektu np. uczelnia,
społeczeństwo, przyroda, rodzina, ale i od preferencji
badacza

2. KRYTERIUM STOPNIA OGÓLNOŚCI



Zdania ściśle ogólne (dotyczą badań
reprezentacyjnych) - Sprawdzają się zawsze i wszędzie
mają charakter nomotetyczny np. prawo Pascala
zazwyczaj są to prawa naukowe nie posiadają własnych
nazw.



Generalizacja historyczna- ma charakter ograniczenia
czasowe przestrzenne i posiadają własne terminy.

4. KRYTERIUM PRZEDMIOTU

Zawsze bezpośrednio lub pośrednio odnoszą się do zjawisk społecznych

A. Odnoszące się do zbiorowości ludzkich grup,

organizacji, instytucji itp. ich obiektów i cech.
Odnoszący się do całości systemu powiązanych ze
sobą części składowych, których nie można
sprowadzić do jednostek.

B. Dotyczący porównań obiektów, sprawy, jakie są ich

podobieństwa i różnice.

Zależności występujące w badanych obiektach
(oddziaływania międzyludzkie czy międzygrupowe z
konfliktem włącznie)

•

Pytania o przyczynę

•

Pytania dot. związków przyczynowo-skutkowych

II. APARATURA POJĘCIOWA

Aparat ten charakteryzują przede wszystkim odpowiedzi na

następujące pytania: w jakim języku wyrażone są problemy

badań? Jak można sprecyzować terminy tego języka teorii,

jak je odnieść do doświadczenia?

Procedury:

Operacjonalizacja - nadawanie sensu empirycznego terminom

teoretycznym, tłumaczenie z języka problemowego na język

pytań i odpowiedzi kwestionariuszowych.

Konkretyzacja- polega na wskazaniu zjawisk, które

wyczerpują w bezpośrednim doświadczeniu ludzi, do których

w rozumowaniu badacza powinien być stosowany dany

termin. Konkretyzacja powinna poprzedzać

Operacjonalizacja.

III. PRZEDMIOT BADAŃ

Rzecz, którą chcemy badać i to, o czym chcemy opowiadać.

Ogół konkretnych zjawisk oznaczonych przez terminy, które
występują w pytaniach problemowych i których ostatecznie
dotyczą wnioski badacza stanowi przedmiot badań. Jest, więc
on różny od problemu. Przedmiot badań trzeba określić jak
najdokładniej a nie ogólnikowo. Wykorzystujemy przy tym
elementy konkretyzacji pojęć. Przedmiot badań może
pokrywać się zakresowo z jakimś społecznym obiektem, a
więc systemem czy zbiorowością. Należy dokładnie określić
gdzie i kiedy robimy badanie ? lokalizacja czasowo ?
przestrzenna. Wskazanie (określenie) ramy czasowej
przedmiotu badań jest konieczne zawsze, gdy badacz
formułuje przewidywania dotyczące przyszłości: w praktyce
jest niezbędne także w odniesieniu do przeszłości.

IV. TECHNIKI OTRZYMYWANIA
MATERIAŁÓW



Źródła informacji- respondenci, czasami

badane są zjawiska, badania innych osób.

Zjawiska, z którymi badacz wchodzi w

bezpośredni kontakt i skąd czerpie

informację o badanym zjawisku.



Wyróżniamy źródła:

Utrwalone (materialne)

Nieutrwalone (przekaz ustny)

Wywołane- produkuje badacz (pytanie,

rozmowa)

Niewywołane (dane statystyczne, spisy,

kartoteki)

Materiały- wszelkiego rodzaju zapisy odnoszące się do badanych
zjawisk znajdujące się w dyspozycji badacza np. wywiad spisany na
taśmie magnetofonowej, do której ma dostęp badacz.

Techniki otrzymywania materiałów - ogół czynności i środków
badawczych ujętych w reguły. Jeżeli czynności i środki badawcze,
jakie stosujemy w kontakcie z innymi osobami są takie same
(zbieżne) to mówimy o tzw. technice standaryzowanej
(standaryzacja ? ujednolicenie czynności w oparciu o przyjęty
wcześniej wzorzec) Kryterium standaryzacji stanowi fakt
posługiwania się lub nie w badaniach różnego rodzaju pisemnymi
formularzami. Ostateczny cel standaryzacji to umożliwienie liczenia
zjawisk. Standaryzacja jest stopniowalna

Techniki oparte na obserwacji to takie, w których informacje potrzebne
do rozwiązania danego problemu uzyskuje się przez dokonywanie
spostrzeżeń: celowych, systematycznych, krytycznych.

Techniki oparte na komunikowaniu to takie, w których informacje
potrzebne do rozwiązania danego problemu uzyskuje się poprzez
porozumiewanie się z innymi ludźmi (sposób bezpośredni lub
pośredni) i zdobywanie przez nich wiedzy.

Techniki otrzymywania materiałów
Wyższego rzędu- charakter czynności badawcze, które powinny być
wykonane przy posługiwaniu się daną techniką i określa jak organizować
te czynności.
Konkretne- zastosowanie techniki wyższego rzędu dotyczy
otrzymywania materiałów specyficznych dla danego badania

V. INNE TECHNIKI BADAWCZE

Inne techniki badawcze- utrwalone ujęte

w zapisanych dyrektywach wzory

czynności potrzebnych do realizacji

zadań badawczych lub ich części.
Np. techniki doboru próby, statystyczne,

kodowania, skalowania itp.

Sposób badawczy- to wzory czynności potrzebnych do realizacji
zadań badawczych nie ujęte w zapisanych dyrektywach.

VI. METODA BADAWCZA JEJ
OCENY I UZASADNIENIA



Metoda badań jej uzasadnienie i ocena- ogół zastosowanych

w badaniu techniki i sposobów badawczych.

Uzasadnienie odpowiedzi- wykazanie, że to, o czym mówimy

jest prawdą

Uzasadnienie metody

- wykazanie, że w stosunku do danego

przedmiotu badań na podstawie danych źródeł i materiałów dobranych,
otrzymanych i opracowanych przy pomocy takich a nie innych technik i
sposobów badawczych, można udzielić na pytania problemowe takich
odpowiedzi, które będą uzasadnione w odpowiednim stopniu,
wystarczającym ze względu na złożony cel i funkcję badań. Wymaga
więc uzasadnienia i oceny wielu elementów koncepcji badawczej. Miedzy
tymi elementami musi występować zgodność i powiązanie.

OTRZYMYWANIE MATERIAŁÓW W

BADANIACH SOCJOLOGICZNYCH



„Zdroworozsądkowe” sposoby – stosowane,

gdy badacz korzysta z utrwalonych źródeł,

które powstały niezależnie od jego

działalności.



Źródła wywoływane przez badacza lub

wywoływane przez zachowania ludzi i ich

wygląd

Postępowanie badawcze związane z

otrzymywaniem materiałów stanowi

rozbudowany kompleks czynności

zakładających posługiwanie się określonymi

środkami technicznymi i intelektualnymi.

ANKIETA



Ankieta (z francuskiego) „zebranie świadectw
w celu wyjaśnienia problemów
wymagających rozstrzygnięcia”
Ankieta w tym znaczeniu obejmuje wszelkie
badania zwłaszcza badania dla celów
administracyjnych i sądowych
wykorzystujące wypowiedzi osób
poinformowanych o danej sprawie.
W języku polskim znaczenie odnosi się do
wszelkich analiz i badań, w których
wykorzystuje się dane od osób
poinformowanych różnych instytucji.

RODZAJE ANKIET

Ankieta ogólnodostępna najczęściej stosowana w badaniach konsumpcji kulturalnej
do badania różnego typu publiczności, wyłożona w odpowiednim miejscu, w którym
musi być uzupełniona i zwrócona. Musi być krótka. Musi dotyczyć spraw ważnych i
interesujących. Musi zawierać bardzo jasno sformułowane pytania. Jest w pełni
anonimowa. W formie aranżacyjnej musi znajdować się jasna informacja co do
sposobu zwrotu tej ankiety. Zbiorowości do badania dobierane są za pomocą
doboru samorzutnego. Wnioski z reguły są wnioskami sprawozdawczymi

2. Ankieta prasowa stosowana najczęściej do oceny pism ale także produktów. Nie

powinna być długa na ogół ma 30 pytań. Często wydrukowana w formie karty
pocztowej lub oddzielnej wkładki. Zwykle za udział w ankiecie proponuje się
nagrody. Taka ankieta zazwyczaj zawiera pytania zamknięte. Zazwyczaj na końcu
znajduje się jedno lub dwa pytania otwarte. Dobór samorzutny. Ankiety te mogą
wychodzić poza zawartość i ocenę pism. Często tworzy się tzw. quazireprezentacje.
Dzieje się tak w przypadku bardzo dużej liczby ankiet zwrotnych.

Ankieta pocztowa



Ankieta pocztowa kierowana do próby reprezentatywnej

np. do gospodarstwa domowego lub konkretnej osoby

(wylosowanej). Największym sukcesem jest duża liczba zwrotów

ale jednocześnie jest to problem, forma graficzna ankiety

powinna zachęcać. Kwestionariuszowi musi towarzyszyć list

badacza, który zawiera dokładnie informacje o badaniu,

sposobie kontaktu z badaczem, osobie badacza, celu badania,

temacie, dlaczego zwracamy się do tego a nie innego

respondenta. Do ankiety załączamy dodatkowe koperty w

których prosimy o informację od respondentów. Termin

odesłania nie może być zbyt długi. Muszą być dokonywane

dokładnie informacje odnośnie spływania materiałów notatki.

Ankiety spływają falami. Ustalenie momentu zakończenia

pewnej fali jest bardzo ważny ponieważ wtedy wysyłamy tzw.

Monity przypominające o wysłaniu ankiety. Najczęściej powtarza

się operację 2 - 3 razy. Na koniec trzeciej fali dokonuje się

dokładnej analizy ankiet.



Ankieta pocztowa na adresy zgłoszone. Piszemy tzw. apel

informacyjny o tym że badanie będzie prawdopodobne. Osoby

zainteresowane są proszone o podanie swoich cech społeczno ?

demograficznych oraz adresu. Ankieta ta jest przydatna gdy nie

ma operatów badania oraz umożliwia by je stworzyć.

Ankieta audytoryjna



Z pisemnym przekazem badacza. Technika użyteczna do

badania grup które istnieją niezależnie od skali badania np.

uczestnicy jakiegoś kursu. Są to zwykle badania prowadzone w

instytucjach. Trzeba mieć informację dotyczącą czy istnieje

odpowiednie pomieszczenie nadające się do przeprowadzenia

badania. Należy przygotować urnę lub urny do których zwraca się

ankiety. W przypadku braku urn trzeba przygotować zaklejone

koperty. Badacz musi dysponować dodatkowymi przyborami do

pisania. Grupie należy podać wszystkie informacje dotyczące

badania. Po badaniu należy napisać sprawozdanie z badania: data

nr sali, atmosfera na sali itp. Ankieta ta pozwala zebrać szybko

informacje od dużej liczby osób.



Z ustnym przekazem badacza. Jest to ankieta socjopatyczna

dotycząca sposobów badania stosunków interpersonalnych w

małych grupach. Stosunki można badać w grupach oznak:

sympatia czy antypatia

preferencje w sferze interakcji

rzeczywiste interakcje

ankieta jest imienna a przy jej uzupełnieniu referenci posługują się

imionami osób.

Ankieta rozdawana - może być skierowana do wybranej próby.

Badani zwykle uzupełniają ja sami. Rozdawana jest najczęściej w

kopercie w której następuje jej zwrot.

Ankieta dołączona do zakupionych towarów. Zwrot następuje

pocztą w dołączonej kopercie ze znaczkiem.

Ankieta telefoniczna, radiowa i telewizyjna - w przypadku

ankiety telefonicznej zwrot i ankieta jest przez telefon, a

radiowa i telewizyjna zwracana jest pocztą.

Techniki autorejestracji i autorejestracja - nie jest to ankieta ale

ta sama grupa techniki ? służy do badania tzw. Budżetu czasu,

także budżetów gospodarstw domowych, oglądania telewizji,

konsumpcji kulturalnej itp. Autorejestracja jest to zapis własnych

wiadomości badanego wg kategorii których dostarczył mu

badacz. Jest to technika o wysokim stopniu standaryzacji.

Badany jest tu rejestratorem zdarzeń. Autorejestracja odbywa

się przez określony czas. Badacz musi przygotować kategorie i

karty lub dzienniczki rejestracji. Badacz to tzw. TUB czyli

terenowy uczestnik badań. Musi dotrzeć do badanego i

kontrolować sposób prowadzenia rejestracji przez badanego.

Największym problemem jest zachowanie systematyczności

rejestracji. Losuje się bardzo dużą próbę do badania. Zaletą tej

techniki jest to że daje dokładniejsze informacje o badanych.

Technika ta jest tańsza ponieważ TUB jest tańszy od ankietera.

Powinno przewidzieć się jakieś gratyfikacje dla badanych.

Document Outline