Suicydologia

zasady

psychoprofilaktyki

U.M.

WWL-10



zachowania suicydalne

(próby samobójcze i

samobójstwa dokonane) – obok uzależnień – stanowią
typową kategorię czynów autodestrukcyjnych.



samobójstwo

jest w zasadzie aktem świadomego

odebrania sobie życia.



samobójstwo

jest przede wszystkim świadectwem

osobistego dramatu człowieka oraz jego najbliższego
otoczenia.



znaczny odsetek chorych cierpiących na depresję
endogenną

[25%],

a wg niektórych autorów nawet

[60%]

umiera w następstwie samobójstwa.

Zamachy samobójcze w Polsce

w latach 1994 - 2000

Rok

Liczba

samobójstw

1994

6004

1995

5988

1996

5830

1997

6129

1998

6028

1999

5182

2000

5621

W Polsce mężczyźni popełniają
samobójstwo czterokrotnie częściej
niż kobiety

Samobójstwa w niektórych

krajach europejskich

Kraj

Liczba

Wsk. samobójstw na 100

tys. ludn.

Litwa

1703

43,8

Rosja

61 886

41,8

Estonia

614

40,9

Łotwa

1036

40,1

Węgry

3625

35,3

Słowenia

621

31,2

Finlandia

1387

27,3

Chorwacja

1088

22,8

Austria

1776

22,1

Szwajcaria

1494

21,6

Bułgaria

1464

17,5

Niemcy

12 718

15,7

Polska

5621

14,3

Portugalia

762

7,9

W. Brytania

4380

7,6

Grecja

355

3,5

Azerbejdżan

47

0,6



Samobójstwo – jest zjawiskiem złożonym, na które wpływa zespół

czynników min. takich jak:

- poczucie braku sukcesów życiowych

- zawód miłosny

- konflikt wewnątrzrodzinny

niespełnienie życiowego celu.

Z tym łączy się przekonanie (w danej chwili) o beznadziejności sytuacji,

o swojej bezużyteczności i tym, że dalsze życie jest bez sensu, niewarte

przedłużania. Występuje pustka egzystencjalna, utrata poczucia sensu

dalszego istnienia.

W większości przypadków samobójstw są to tylko swoiste katalizatory

wyzwalające przyspieszoną reakcję, a nie są to przyczyny główne.

U co trzeciej osoby stwierdza się chorobę psychiczną, a ok. 43%

suicydantów znajdowało się pod wpływem alkoholu.

geneza samobójstw jest złożona i winna być rozpatrywana w kilku

wymiarach:

- społecznym, psychologicznym ale też jako problem dotyczący zdrowia

(ściśle niektórych grup schorzeń).

Psychoprofilaktyka samobójstw

Samobójstwami – jako poważnym problemem w dziedzinie
zdrowia psychicznego muszą się zajmować lekarze i
psycholodzy.
Prowadzone badania dowodzą, że zapobieganie
samobójstwom jest wprawdzie możliwe lecz wymaga
ciągłych, a nie akcyjnych działań począwszy od:



zapewnienia jak najlepszych warunków wychowania dzieci i
młodzieży;



skuteczne leczenie zaburzeń psychicznych (80%)



kontrolowanie czynników ryzyka w środowisku

W 1999 WHO rozpoczęło na całym świecie wdrażać program
zapobiegania samobójstwom.

Jedną z najbardziej dramatycznych rzeczy jakie mogą

spotkać lekarza – to samobójstwo pacjenta.

Następstwem takiego doświadczenia jest:



utrata pewności siebie



złość i wstyd



poczucie niekompetencji zawodowej



zwątpienie we własne umiejętności



lęk o własną reputację

Wg szacunkowych danych WHO:



w ciągu roku ok. 1 mln osób na świecie popełnia
samobójstwo;



samobójstwo jest jedną z dziesięciu
najczęstszych przyczyn zgonów w każdym kraju,
oraz jedną z trzech głównych przyczyn zgonów w
gr. wiekowej 15-35 lat;



jedno samobójstwo jest tragicznym ciosem dla
co najmniej6 osób, a jeżeli ma miejsce w szkole
czy miejscu pracy , oddziałuje na setki ludzi.

Samobójstwo i jego geneza

Samobójstwo to wynik złożonej interakcji wielu czynników
takich jak:
- biologiczne
- genetyczne
- psychologiczne
- socjologiczne
- środowiskowe
Badania dowodzą, że w ok. miesiąca poprzedzającego
samobójstwo u lekarza było 40-60% osób, które odebrały
sobie życie , większość z nich do lekarza POZ-tu, a nie do
psychiatry.
Współpraca z psychiatrą i zapewnienie właściwego i
odpowiedniego leczenia pacjentowi o skłonnościach
samobójczych jest podstawowym zadaniem lekarza
pierwszego kontaktu.

Samobójstwo

a zaburzenia psychiczne

Samobójstwo – nie jest ch. psychiczną, nie musi też być

przejawem choroby, lecz zab. psychiczne są gł. czynnikiem
związanym z samobójstwami.
Ocena się, że ryzyko suicydalne w ciągu życia przez osoby z:



depresją 6-15%



uzależnieniem od alkoholu

7-15%



ze schizofrenią 4-12%



zaburzeniem osobowości 20-50%

U osób popełniających samobójstwo zwykle stwierdza się
więcej niż jedno zaburzenie. Często współwystępują –
uzależnienie od alkoholu i depresja oraz zaburzenia
osobowości a także inne zaburzenia psychiczne.

Samobójstwo

a zaburzenia psychiczne c.d.

Do cech klinicznych zwiększających
ryzyko samobójstwa w depresji
należy:



uporczywa bezsenność



depresja psychotyczna



pobudzenie



napady lęku panicznego



wiek > 25 lat u mężczyzn



wczesna faza choroby



nadużywanie alkoholu



faza depresyjna CHAD



stan mieszany(maiakalno –
depresyjny)



mania psychotyczna

Szczególnie narażeni Z.S. są osoby, u
których depresja wystąpiła w
późniejszym wieku.

Do cech klinicznych zwiększających
ryzyko samobójstwa w depresji
należy:



uporczywa bezsenność



depresja psychotyczna



pobudzenie



napady lęku panicznego



wiek > 25 lat u mężczyzn



wczesna faza choroby



nadużywanie alkoholu



faza depresyjna CHAD



stan mieszany(maiakalno –
depresyjny)



mania psychotyczna

Szczególnie narażeni Z.S. są osoby, u
których depresja wystąpiła w
późniejszym wieku.

Uzależnienie od alkoholu



wczesny początek uzależnienia



długi ciąg alkoholowy



głębokie uzależnienie



obniżenie nastroju



zły stan somatyczny



złe funkcjonowanie zawodowe



alkoholizm w rodzinie



zerwanie z bliską osobą lub poważne
problemy w związku z partnerem.

Uzależnienie od alkoholu



wczesny początek uzależnienia



długi ciąg alkoholowy



głębokie uzależnienie



obniżenie nastroju



zły stan somatyczny



złe funkcjonowanie zawodowe



alkoholizm w rodzinie



zerwanie z bliską osobą lub poważne
problemy w związku z partnerem.

Do czynników specyficznych związanych
z podwyższonym ryzykiem samobójstwa
u alkoholików należą:

Schizofrenia
Do specyficznych czynników ryzyka
samobójstwa należą:

o

młody wiek, płeć męska, brak
zatrudnienia

o

powtarzające się nawroty

o

lęk przed pogorszeniem się st.
zdrowia, szczególnie u osób o
wysokim poziomie intelektualnym

o

objawy pozytywne: podejrzliwość,
urojenia
Najwyższe ryzyko w okresach:

o

wczesne stadium choroby

o

początkowy okres nawrotu choroby

o

początki powrotu do zdrowia

Ryzyko suicydalne maleje w miarę
zwiększania się czasu trwania
choroby

Schizofrenia
Do specyficznych czynników ryzyka
samobójstwa należą:

o

młody wiek, płeć męska, brak
zatrudnienia

o

powtarzające się nawroty

o

lęk przed pogorszeniem się st.
zdrowia, szczególnie u osób o
wysokim poziomie intelektualnym

o

objawy pozytywne: podejrzliwość,
urojenia
Najwyższe ryzyko w okresach:

o

wczesne stadium choroby

o

początkowy okres nawrotu choroby

o

początki powrotu do zdrowia

Ryzyko suicydalne maleje w miarę
zwiększania się czasu trwania
choroby

Samobójstwo

a zaburzenia psychiczne c.d.

Zaburzenia osobowości

•

osobowość z pogranicza (borderline)

•

osobowość antyspołeczna

•

osobowość schizoidalna

•

osobowość histrioniczna

Pewne cechy psychiczne:
impulsywność, agresja – wiążą się
ze zwiększonym ryzykiem
suicydalnym

Zaburzenia osobowości

•

osobowość z pogranicza (borderline)

•

osobowość antyspołeczna

•

osobowość schizoidalna

•

osobowość histrioniczna

Pewne cechy psychiczne:
impulsywność, agresja – wiążą się
ze zwiększonym ryzykiem
suicydalnym

Zaburzenia lękowe

•

napady lęku panicznego

Inne

•

zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne

•

somatyzacja i zaburzenia
odżywiania (anoreksja, bulimia)

Zaburzenia lękowe

•

napady lęku panicznego

Inne

•

zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne

•

somatyzacja i zaburzenia
odżywiania (anoreksja, bulimia)

Samobójstwo

a choroby somatyczne

Przewlekłość choroby, niepełnosprawność i niekorzystne rokowanie

wykazują korelację z samobójstwem. Poza tym u osób z ch. somatycznymi
częstość współwystępowania zaburzeń psychicznych, a zwłaszcza
depresji jest podejrzana.

Choroby neurologiczne

•

padaczka (zwiększona
impulsywność, agresywność i
przewlekła niesprawność)

•

uszkodzenie mózgu i rdzenia
kręgowego – zw. ryzyko

Choroby neurologiczne

•

padaczka (zwiększona
impulsywność, agresywność i
przewlekła niesprawność)

•

uszkodzenie mózgu i rdzenia
kręgowego – zw. ryzyko

HIV/AIDS

•

wzrost ryzyka u ludzi młodych

•

większe ryzykow ok. początkowej
diagnostyki i potwierdzenia
rozpoznania

•

we wczesnym stadium choroby

•

narkomanii, stosujący narkotyki
dożylnie należą do gr. zw. ryzyka

HIV/AIDS

•

wzrost ryzyka u ludzi młodych

•

większe ryzykow ok. początkowej
diagnostyki i potwierdzenia
rozpoznania

•

we wczesnym stadium choroby

•

narkomanii, stosujący narkotyki
dożylnie należą do gr. zw. ryzyka

Choroba nowotworowa

•

największe ryzyko w okresie
ustalania rozpoznania oraz w
pierwszych dwóch latach choroby
terminalnej

•

przewlekły ból powoduje wzrost
ryzyka suicydalnego

Choroba nowotworowa

•

największe ryzyko w okresie
ustalania rozpoznania oraz w
pierwszych dwóch latach choroby
terminalnej

•

przewlekły ból powoduje wzrost
ryzyka suicydalnego

Inne schorzenia

•

przewlekłe choroby wątroby,
nerek, kości i stawów oraz
sercowo-naczyniowe

•

upośledzenie sprawności
lokomocyjnej (chodzenie)

•

ślepota

Inne schorzenia

•

przewlekłe choroby wątroby,
nerek, kości i stawów oraz
sercowo-naczyniowe

•

upośledzenie sprawności
lokomocyjnej (chodzenie)

•

ślepota

Rozpoznawanie pacjentów

zagrożonych zachowaniami samobójczymi

Liczne czynniki indywidualne i socjodemograficzne mają zw. z

samobójstwem



zaburzenia psychiczne (depresja, uzależnienie od alkoholu i zab. osobowości)



choroba somatyczna (terminalna, z bólem, inwalidyzująca, AIDS)



wcześniejsze próby samobójcze



przypadki samobójstw, alkoholizmu lub inne zab. psychiczne w rodzinie



stan cywilny (wdowieństwo, rozwód, stan wolny)



osamotnienie (życie w izolacji społecznej)



brak pracy lub przejście na emeryturę



utrata bliskich (osierocenie) w dzieciństwie.

Jeżeli pacjent jest leczony psychiatrycznie to wzrost ryzyka u osób, które:



zostały niedawno wypisane ze szpitala



podejmowały już wcześniej próby samobój

cze

Ponadto z podwyższonym ryzykiem samobójstwa łączą się takie stresujące

wydarzenia życiowe:



separacja małżeńska

,

śmierć bliskiej osoby

,

konflikty rodzinne

,

pogorszenie

sytuacji materialnej

, odrzucenie przez osobę znaczącą,

wstyd i poczucie

zagrożenia

.

MITY

Pacjenci, którzy
mówią o
samobójstwie rzadko
je popełniają.

Pytanie pacjenta o
samobójstwo może
spowodować działania
samobójcze.

RZECZYWISTOŚĆ

Pacjenci, którzy popełniają samobójstwo
zwykle przedtem dają sygnały
ostrzegawcze „wołanie o pomoc”

Groźby również należy traktować bardzo
poważnie

Pytanie pacjenta o samobójstwo często
zmniejsza lęk i niepokój związany z tym
tematem, pacjent może odczuwać ulgę,
że się go lepiej rozumie.

Jak zadawać pytania

osobie zagrożonej samobójstwem



czy czuje się pan/i nieszczęśliwy i bezradny?



czy czuje się pan/i zrozpaczony?



czy miewa pan/i poczucie, że już pan/i nie wytrzyma kolejnego nowego
dnia?



czy ma pan/i poczucie, że życie jest ciężarem nie do zniesienia?



czy ma pan/i poczucie, że nie warto żyć?



czy myśli pan/i czasem, żeby popełnić samobójstwo?

Pytania należy zadawać z wyrazem troski i ciepła, okazując pacjentowi

że wczuwamy się w jego sytuację i położenie.

Przykłady b. dokładnych pytań:



czy myślał/a pan/i o tym, żeby ze soba skończyć?



jak chciał/a by pan/i to zrobić?



czy posiada pan/i tabletki, broń palna, inne środki?



czy zastanawiał/a się pan/i, kiedy to zrobić?

Myląca lub pozorna poprawa. Kiedy pobudzony pacjent nagle wydaje się

spokojny, może to oznaczać, że zdecydował się popełnić samobójstwo i dlatego już
odczuwa spokój – po podjęciu ostatecznej decyzji.

Zaprzeczanie. Pacjenci, którzy mają b. poważny zamiar odebrania sobie życia,

mogą z rozmysłem zaprzeczać, jakoby mieli takie myśli.

Triada emocjonalna

1.

Ambiwalencja (do samego końca sprzeczne uczucia)

2.

Impulsywność (chwilowy impuls)

3.

Sztywność (zawężenie

)

Zawarcie kontraktu

– „żadnego

samobójstwa”

do negocjacji włączyć kogoś bliskiego p-wi.
Kontrakt tylko z p-em, który potrafi

kontrolować

swoje zachowanie.

JEŻELI PACJENT NIE WYKAZUJE CIĘŻKICH ZABURZEŃ
PSYCHICZNYCH, ANI NIE PRZEJAWIA POWAŻNYCH
ZAMIARÓW SAMOBÓJCZYCH MOŻNA PODJĄĆ SAMEMU
UDZIELANIE POMOCY.



nie zostawiać pacjenta samego



doprowadzić do hospitalizacji i dopilnować tego



zawiadomić rodzinę.