O energii

świetlnej w

łańcuchach

pokarmowych

Czym jest łańcuch pokarmowy?

Łańcuch pokarmowy to szereg grup organizmów
ustawionych w takiej kolejności, że każda poprzedzająca
grupa jest podstawą pożywienia następnej.
Przykład prostego łańcucha pokarmowego:
roślina (producent) → roślinożerca (konsument I rzędu) →
drapieżca (konsument II rzędu)
Proste łańcuchy pokarmowe w przyrodzie zdarzają się
dość rzadko. Częściej mamy do czynienia z sieciami
zależności pokarmowych, czyli złożonymi relacjami
pokarmowymi, ponieważ wiele zwierząt pobiera pokarm
dość różnorodny. Poszczególne gatunki mają wielu
wrogów i padają ofiarą różnych drapieżników, np.: zające
stanowią zdobycz wilków, lisów i rysi, które zjadają
również inne zwierzęta, np.: lisy zjadają także żaby,
myszy i ślimaki. Biocenoza to wielogatunkowy zespół
organizmów

roślinnych

i

zwierzęcych

wzajemnie

powiązanych

różnymi

zależnościami

biologicznymi,

stanowiący żywą część ekosystemu.

Równowaga biocenotyczna

W wyniku wzajemnego współżycia organizmów w obrębie
biocenozy ustala się równowaga biocenotyczna - drapieżnik
nigdy nie wyniszcza swych ofiar całkowicie, pasożyt nie zabija
swojego gospodarza, a roślinożerca nie wyczerpuje zasobów
pokarmu na danym terenie.
Mechanizm równowagi biocenotycznej: w miarę zużywania
się zapasów pokarmu, zmniejsza się jego dostępność, co z kolei
ogranicza powiększenie się populacji roślinożercy, a tym
samym umożliwia odnowienie populacji niszczonej, czyli trawy.
Zakłócenie równowagi biocenotycznej może być wynikiem:
a)

gwałtownych

zmian

warunków

środowiskowych,

spowodowanych np. klęskami żywiołowymi lub rozwojem
przemysłu i wynikającymi z tego przekształceniami i
zniszczeniami krajobrazu;
b) wprowadzeniem do biocenozy przez człowieka nowych
gatunków organizmów, które szybko przystosowują się do
nowego środowiska wypierając istniejące gatunki.
W biocenozach naturalnych, bogatych w gatunki, zakłócenia
równowagi biocenotycznej zdarzają się bardzo rzadko.

Rodzaje biocenoz

NATURALNA:

Morze

Rzeka

Łąka

Las

SZTUCZNA:

Pole

Sad

Staw

Cechy biocenozy naturalnej

• Rozmaitość gatunków, powiązanych ze sobą
zależnościami pokarmowymi.
• Oddziaływania na siebie gatunków
(antagonistyczne i
nieantagonistyczne), czego skutkiem są zmiany
w środowisku.
• Oporność do zasiedlania biocenozy przez
nowe gatunki, co prowadzi do względnej
stabilizacji i równowagi biocenotycznej.
• Podleganie zmianom cyklicznym (np.
sezonowym) oraz kierunkowym (sukcesja).

Funkcjonowanie biocenozy

• Warunkiem trwałości biocenozy jest
obecność w niej populacji, należących do
trzech grup ekologicznych.

• Powinny występować w niej: producenci,
konsumenci i destruenci (reducenci).

• Grupy te charakteryzują się odmiennym
sposobem zdobywania pokarmu.

• Funkcjonowanie biocenozy odbywa się na
kilku poziomach w grupach organizmów o
podobnym sposobie odżywiania się (poziomy
troficzne).

D

E

S

T

R

U

E

N

C

I

Poziomy troficzne

Zwierzęta mięsożerne – KONSUMENCI II, III, IV rzędu

Zwierzęta roślinożerne – KONSUMENCI I rzędu

Rośliny - PRODUCENCI

8

Producenci

• Producenci rozpoczynają każdy łańcuch

pokarmowy.

• Producentami są rośliny, które

wykorzystują energię promieniowania
słonecznego do wytwarzania związków
organicznych z nieorganicznych w
procesie fotosyntezy.

• Fotosynteza, przeprowadzana przez

producentów, dostarcza nie tylko
związków organicznych, będących
podstawą funkcjonowania biocenozy, ale
również tlenu, służącego do oddychania
większości organizmów.

9

Konsumenci

• Konsumenci to organizmy cudzożywne,

korzystające z substancji organicznych pobranych
wraz z pokarmem.

• Konsumenci spożywają i zużywają wytworzoną

przez producentów materię organiczną jako
materiał budulcowy i energetyczny.

• W zależności od typu pokarmu wśród konsumentów

wyróżnia się:

- konsumentów I rzędu (roślinożercy), np. sarna,

królik,

- konsumentów II rzędu – odżywiających się

zwierzętami roślinożernymi np. żaba, sikora, kret,

- konsumenci III rzędu odżywiają się zwierzętami

mięsożernymi np. lis, wilk.

10

Reducenci

• Reducenci

są

konsumentami.

• Reducenci odżywiają się

martwą

materią

organiczną i rozkładają ją
do

prostych

związków

nieorganicznych.

• Proces redukcji związków

organicznych

do

nieorganicznych
(mineralizacja) umożliwia
krążenie pierwiastków
w przyrodzie.

• Reducentami są bakterie i

grzyby.

MARTWA
MATERIA

ORGANICZNA

ZWIĄZKI

NIEORGANICZNE

REDUCENCI

11

Łańcuchy pokarmowe

• Życie konsumentów zależy od producentów, a wzrost i

rozwój producentów zależy od soli mineralnych w glebie, których
dostarczają destruenci.

• Łańcuch pokarmowy pokazuje zależności pokarmowe pomiędzy

organizmami w biocenozie.

• Każdy gatunek w łańcuchu pokarmowym jest jego ogniwem.
• Łańcuch pokarmowy przedstawia się w postaci uproszczonego

schematu ciągu gatunków zjadających i zjadanych.

producent

Konsument

I rzędu

Konsument

II rzędu

Konsument

III rzędu

Konsument

IV rzędu

12

Wyróżnia się trzy rodzaje łańcuchów:

a) łańcuch spasania – rozpoczyna się od roślin zielonych
(producentów), poprzez zwierzęta roślinożerne (konsumenci
I rzędu), do drapieżców czyli konsumentów wyższych rzędów
np.
ziemniak—stonka—bażant—lis ,
trawa-koza-wilk

b) łańcuch detrytusowy – zaczyna się od martwej
materii organicznej, roślinnej lub zwierzęcej, poprzez
mikroorganizmy i zwierzęta saprofagiczne, do drapieżników.
np.
martwa materia organiczna-wiciowce-okoń-szczupak

c) łańcuch pasożytów – zaczyna się od konsumentów, a
kończy na najmniejszych pasożytach.
np.
krowa—bakteria—bakteriofag

13

Łańcuch pokarmowy

spasania

14

Łańcuch pokarmowy detrytusowy.

15

Sieci

pokarmowe

• Rzadko się zdarza, aby

konsumenci ograniczali się do
jednego źródła pokarmu.

• Łańcuchy pokarmowe

rozdzielają się i łączą, tworząc
skomplikowane sieci
pokarmowe.

• Im więcej źródeł pokarmu, tym

większe są szanse przetrwania
gatunku w
biocenozie.

• Im bogatsza biocenoza tym

większe szanse na utrzymanie
równowagi biocenotycznej.

16

17

Sieci pokarmowe

18