Medyczne zastosowanie
probiotyków
Medyczne zastosowanie
probiotyków
Podstawowe pojęcia
Probiotyk( gr. dla życia)- żywe mikroorganizmy,
których spożycie korzystnie wpływa na
organizm gospodarza przez poprawę
równowagi mikroflory jelitowej. Jest to
aktualnie obowiązująca definicja, która została
wprowadzona w 1989 r. przez Fullera.
Prebiotyk- niepodlegający trawieniu składnik
pożywienia, który selektywnie pobudza wzrost
lub aktywność wybranych szczepów jelitowych,
może zatem wpływać na korzystną zmianę
równowagi mikroflory jelitowej.
Do substancji selektywnie
stymulujących wybrane szczepy
bakterii należą m.in.: inulina,
oligofruktoza, fruktooligosacharydy,
pochodne galaktozy czy pochodne β-
glukanów.
Synbiotyk- produkt spożywczy
zawierający w swoim
składzie zarówno probio-
tyk jak i prebiotyk.
Kryteria klasyfikujące
mikroorganizmy do probiotyków
Pochodzenie z naturalnej mikroflory
jelitowej człowieka.
Posiadanie ściśle określonej
przynależności rodzajowej i
gatunkowej, zdefiniowanej na
podstawie metod biologii molekularnej.
Wykazywanie oporności na działanie
soku żołądkowego i soli żółciowych.
Zdolność adhezji do nabłonka jelitowego i
kolonizacji jelita.
Aktywność antagonistyczna wobec
typowych patogenów przewodu
pokarmowego- prawdopodobnie
konkurencja o receptor warunkujący
adhezję do nabłonka jelitowego oraz o
substraty do fermentacji. Ponadto
probiotyki wydzielają substancje o działaniu
bakteriostatycznym, takie jak np.
bakteriocyny i H
2
0
2
.
Brak działania ubocznego( toksycznego lub
chorobotwórczego).
Opatentowane probiotyki
Szczepy bakterii kwasu mlekowego,
takich jak Bifidobacterium bifidum i
Bifidobacterium lactis Bb12.
Szczepy bakterii z rodzaju
Lactobacillus: L. rhamnosus GG, L.
acidophillus LB, L. plantarum 299v, L.
johnsonii Lal, L. casei Shirota, L.
fermentum KDL, L. reuteri.
Szczep Enterococcus SF68.
Drożdże Saccharomyces boulardii.
Mechanizmy działania
probiotyków
Selektywny wpływ na skład flory jelitowej,
produkcja enzymów, produkcja
krótkołańcuchowych kwasów
tłuszczowych( obniżanie pH treści jelitowej) oraz
wpływ na układ odpornościowy.
W ostatnim czasie probiotykom przypisuje się
jeszcze wpływ na:
1.
Karcynogenezę.
2.
Poziom cholesterolu- działanie niepotwierdzone
badaniami.
3.
Nietolerancję laktozy.
4.
Nadciśnienie- brak potwierdzenia w badaniach
klinicznych.
Nietolerancja laktozy
Preparaty probiotyczne zawierające jogurtowe
szczepy starterowe (Streptococcus
thermophilus, Lactobacillus delbrueckii var.
bulgaricus) skutecznie poprawiają trawienie
laktozy u osób, które jej nie tolerują. Związane
jest to z wytwarzaniem przez te bakterie
enzymu laktazy. Zauważono, że efekt jest
zależny od liczby komórek bakteryjnych, a nie
zastosowanego szczepu.
Brak jednak solidnych dowodów pochodzących
z właściwie zaplanowanych badań.
Zastosowanie probiotyków
Brak istotnych dowodów epidemiologicznych
na działanie profilaktyczne probiotyków.
Leczenie ostrych biegunek.
Leczenie biegunek podróżnych.
Leczenie biegunek poantybiotykowych.
Leczenie i zapobieganie alergii.
Zapobieganie karcynogenezie i rozrostowi
nowotworów.
Zapobieganie i leczenie zapalenia żołądka
spowodowanego przez Helicobacter pylori.
Zapobieganie i leczenie przewlekłych zaparć.
Leczenie encefalopatii wątrobowej.
Leczenie biegunek u chorych na AIDS.
Leczenie objawów towarzyszących
niedoborowi izomaltazy sacharozy.
Leczenie przewlekłych zapaleń jelit.
Leczenie zespołu jelita drażliwego.
Leczenie pouchitis.
Zapobieganie biegunkom związanym z
żywieniem sondą dożołądkową.
Zapobieganie próchnicy zębów.
Leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów.
Leczenie ostrych biegunek
Najczęstszym czynnikiem etiologicznym
ostrych biegunek, szczególnie u dzieci, są
rotawirusy.
L. rhamnosus GG uznano za szczep o najlepiej
udokumentowanej skuteczności klinicznej.
wykazano, że L. rhamnosus GG wpływa nie
tylko na skrócenie czasu trwania biegunki( o
2,5-3,5 dnia), ale nasila również odpowiedź
immunologiczną na zakażenia
rotawirusowe( ↑ stężenia swoistych IgA w
surowicy).
Leczenie biegunek
podróżnych
Biegunka podróżnych jest istotnym problemem u
około 40% osób na stałe mieszkających w
klimacie umiarkowanym, a czasowo
przebywających w krajach podzwrotnikowych.
Zastosowanie L. rhamnosus GG zmniejsza ryzyko
zachorowania na biegunkę podróżnych.
Wpływ probiotyków na ryzyko zachorowania na
biegunkę podróżnych wydaje się zależeć nie tylko
od szczepu bakteryjnego, ale także od miejsca
podróży.
Konieczne są dalsze dobrze opracowane badania.
Leczenie biegunek
poantybiotykowych
Po antybiotykoterapii dochodzi do zniszczenia części
mikroflory jelitowej. U niektórych może dojść
do kolonizacji jelita przez Clostridium difficile.
Clostridium difficile produkuje toksyny A i B. Dochodzi
wstępnie do pojawienia się nasilonej biegunki. W
konsekwencji może nastąpić zniszczenie śluzówki, co daje
kliniczny obraz rzekomobłoniastego zapalenia jelit.
Podstawowe leczenie opiera się na podawaniu antybiotyków.
Nawroty występują w 25% przypadków.
Probiotyki wykorzystuje się w zapobieganiu nawrotów w
przypadku rozpoznania rzekomobłoniastego zapalenia jelit
oraz w czasie trwania antybiotykoterapii.
Najlepsze efekty zaobserwowano w przypadu: Saccharomyces
boulardii, L. rhamnosus GG, Enteroccocus SF68.
Leczenie i zapobieganie
alergii
Probiotyki wywierają korzystny wpływ
na układ immunologiczny i
funkcjonowanie bariery jelitowej, a
zatem mogą modyfikować przebieg
alergii pokarmowych lub im zapobiegać.
Zapobieganie atopii przez
profilaktyczne stosowanie probiotyków
zostało potwierdzone w kilku badaniach
klinicznych.
Zapobieganie karcynogenezie i
rozrostowi nowotworów
Codzienne spożywanie L. casei opóźnia nawrót
nowotworu pęcherza moczowego.
W badaniach nad wpływem probiotyków na rozwój raka
jelita grubego i odbytnicy zauważono, że częstość
występowania tych nowotworów jest znacznie niższa u
osób, których dietę charakteryzuje zwiększone spożycie
warzyw i owoców- prebiotyki inulina i oligofruktoza.
Wpływ probiotyków na hamowanie karcynogenezy jest
jednak niejednoznaczny i wymaga dalszych badań.
Poza tymi badaniami, dowodami pośrednimi z badań na
zwierzętach i nad aktywnością enzymów
konwertujących prokarcynogeny do karcynogenów brak
jest innych dowodów na skuteczne działanie
probiotyków w tym zakresie.
Zapobieganie i leczenie
zapalenia żołądka
spowodowanego
przez Helicobacter pylori
W badaniach klinicznych wykazano, że
podawanie Lactobacillus johnsonii La1
zmniejszało gęstość H. pylori w trzonie i
dnie żołądka oraz zmniejszało nasilenie
stanu zapalnego u chorych.
Zapobieganie i leczenie
przewlekłych zaparć
Efekty lecznicze występują, ale są
zależne od gatunku.
Jogurty z żywymi bakteriami, L. casei
Shirota, B. animalis, L. acidophilus, B.
longum, a także ich skojarzenia z
laktulozą.
Leczenie encefalopatii
wątrbowej
U chorych z niewydolną wątrobą dochodzi do
podwyższenia stężenia amoniaku we krwi z
powodu niedoboru enzymu metabolizującego
ten związek.
Amoniak przechodzi do krwi z jelita w wyniku
działania ureaz bakteryjnych.
Zaobserwowano, że chorzy leczeni L.
acidophilus i neomycyną wykazywali
wydatniejszy spadek poziomu amoniaku i
poprawę stanu świadomości niż chorzy
leczeni samą neomycyną.
Leczenie biegunek u
chorych na AIDS
Nieznana etiologia biegunki.
W badaniach z podwójnie ślepą próbą
uzyskano pozytywny efekt leczniczy po
podaniu Saccharomyces boulardii u 33
chorych z biegunką w przebiegu AIDS.
Leczenie objawów towarzyszących
niedoborowi
izomaltazy sacharozy
Zalegająca sacharoza rozkładana jest
przez bakterie jelitowe z wytworzeniem
wodoru, czemu towarzyszą kurczowe
bóle brzucha i biegunka.
Podawanie Saccharomyces cerevisiae
powoduje złagodzenie tych objawów.
Leczenie przewlekłych
zapaleń jelit
Choroba Crohna i wrzodziejące
zapalenie jelita grubego.
Prawdopodobny wpływ probiotyków na
wydłużenie okresów remisji.
Wstępne wyniki są obiecujące, ale o
korzystnym działaniu probiotyków w
tych schorzeniach będzie można
wypowiedzieć się dopiero po końcowej
analizie badań.
Leczenie zespołu jelita
wrażliwego
Choroba występuje od wczesnego
dzieciństwa i charakteryzuje się
przewlekłymi, nawrotowymi bólami
brzucha. Brak swoistego leczenia.
W 1996 r. Niedzielin i Kordecki w
kontrolowanych badaniach na małej
grupie chorych wykazali łagodzący
wpływ L. plantarum.
Leczenie pouchitis
Pouchitis to stan zapalny(związany jest
z obecnością bakterii) kikuta jelita po
chirurgicznym usunięciu części jelita
grubego u chorych z wrzodziejącym
zapaleniem jelita.
Wykazano korzystny wpływ preparatu
VSL#3( 8 szczepów probiotycznych) na
przedłużenie okresów remisji i w
zapobieganiu pouchitis po operacji.
Zapobieganie biegunkom
związanym z żywieniem
sondą dożołądkową
Biegunki o nieznanym mechanizmie.
Prawdopodobnie żywienie przez sondę
powoduje zmianę we florze jelitowej i
zaburzenie metabolizmu węglowodanów.
W 2 niezależnych, kontrolowanych
badaniach klinicznych wykazano
korzystny wpływ Saccharomyces
boulardii na zahamowanie biegunek.
Zapobieganie próchnicy
zębów
W pilotażowych badaniach nad
wpływem długotrwałego podawania L.
rhamnosus GG na próchnicę zębów i
ryzyko próchnicy u dzieci uzyskano
pozytywną wstępną ocenę u 594
pacjentów, szczególnie u 3–4-latków.
Brak innych, pełniejszych badań.
Leczenie reumatoidalnego
zapalenia stawów
W pilotażowych badaniach nad
wpływem długotrwałego podawania L.
rhamnosus GG (12 miesięcy) na
przebieg reumatoidalnego zapalenia
stawów u 21 chorych stwierdzono
mniejszy odsetek chorych z obrzękiem
i bolesnością stawów.