Pieniądz i system bankowy

Istota i funkcje pieniądza

• Pieniądz jest to powszechnie akceptowany 

towar, za pomocą którego dokonywana jest 
wymiana produktów i usług. Pieniądz pełni 
następujące funkcje w gospodarce:

• środka wymiany (cyrkulacji),
• jednostki obrachunkowej (miernika wartości 

produktów i usług),

• środka płatniczego (realizacja odroczonych 

płatności),

• środka przechowywania bogactwa (środka 

tezauryzacji).

Krótka historia pieniądza

Czyli od rzymskiej pecunii do pieniądza 

wirtualnego.

• Barter,
• Pieniądz kruszcowy (bimetalizm, 

monometalizm),

• Pieniądz papierowy,
• Pieniądz wirtualny.

Istota i funkcje polityki 

pieniężnej

• Obecnie panuje pogląd, że głównym celem 

polityki pieniężnej jest zapewnienie stabilności 
cen. 

• Polityka pieniężna powinna sprzyjać realizacji 

ogólnych celów polityki gospodarczej, ale w 
taki sposób, aby nie podważać głównego celu – 
stabilności cen.

• Bank centralny nie jest w stanie bezpośrednio 

wpływać na realizację ogólnych celów polityki 
ekonomicznej. Może to robić tylko w sposób 
pośredni.

Cele pośrednie polityki 

pieniężnej

Cele pośrednie polityki monetarnej muszą 
spełniać trzy warunki:
1.Reagować na instrumenty polityki pieniężnej,
2.Pozostawać w jednoznacznej relacji z celami 

ogólnymi polityki gospodarczej,

3.Być łatwo obserwowalne.
Zazwyczaj wśród takich zmiennych wymienia 

się podaż pieniądza, stopę procentową oraz 
kurs walutowy.

Bank centralny i jego funkcje

Bank centralny jest nadrzędną instytucja 
w całym systemie bankowym. Dba on 
dostosowanie wzrostu podaży pieniądza do 
poziomu przewidywanej aktywności 
gospodarczej oraz nie dającego się uniknąć 
wzrostu cen. Pełni następujące funkcje: 
1.

Funkcja emisyjna.

2.

Funkcja banku banków.

3.

Funkcja banku państwa.

Regulowanie podaży 

pieniądza

• Teoretyczne uzasadnienie podejścia 

dotyczącego regulowania podaży 
pieniądza w celu stabilizowania poziomu 
cen zawdzięczamy monetarystom. Wyrazić 
to można za pomocą równości Fishera:

MV=PQ

gdzie:  M-  ogólna  ilość  pieniądza  w  obiegu, 
V-  szybkość  obiegu  pieniądza,  P-  przeciętny 
poziom cen, Q dochód w ujęciu realnym.

Istnieje jednak wiele definicji ogólnej ilości 
pieniądza w obiegu:
Agregat M1 – obejmuje gotówkę oraz 

depozyty płatne na żądanie (ilość 
pieniądza w węższym znaczeniu) 
gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.

Agregat M2 – obejmuje agregat M1 + 

depozyty terminowe gospodarstw 
domowych i przedsiębiorstw.

Agregaty te nie obejmują rachunków 

walutowych.

Zmiany podaży pieniądza

Instrumenty oddziaływania banku 

centralnego na podaż pieniądza

Do najważniejszych narzędzi 

wykorzystywanych przez bank 
centralny do kontrolowania podaży 
pieniądza należą:

1. Zmiany stopy rezerw 

obowiązkowych,

2. Operacje depozytowo – kredytowe,
3. Operacje otwartego rynku. 

Ad.1. Rezerwa obowiązkowa to minimalny 

stosunek rezerw gotówkowych w kasie banku i 
rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy 
wkładów zgromadzonych w banku. 

Wprowadzenie rezerw obowiązkowych wynika z:
1. Zapewnienia wypłacalności i płynności 

bankom komercyjnym.

2. Potrzeby instrumentu, który umożliwiającego 

regulowanie podaży pieniądza w gospodarce 
przez kontrolowanie zdolności do kreowania 
pieniądza bankowego przez banki komercyjne.

Podwyższenie stopy rezerw 
obowiązkowych wywołuje następujące 
efekty:
a)Ogranicza możliwości ekspansji 

kredytowej banków,

b)Obniża potencjalne zyski banków 

komercyjnych,

c)Mobilizuje banki do ściągania 

wierzytelności od dłużników,

d)Zachęca banki do sprzedaży papierów 

wartościowych w celu uzupełnienia 
rezerw obowiązkowych.

Zmniejszenie stopy rezerw 
obowiązkowych przez bank 
centralny, stwarza możliwość:
•przeznaczenia większych kwot na 
kredyty przez banki komercyjne,
•powstawania więcej wkładów 
pochodnych, bo rośnie mnożnik kreacji 
pieniądz,
•wzrostu podaży pieniądza w obiegu.
 

Reasumując: 
• podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych 

oznacza obniżenie mnożnika pieniężnego i 
zmniejszenie podaży pieniądza w obiegu. 

• Zmniejszenie dopływu pieniądza do 

przedsiębiorstw i gospodarstw domowych 
powoduje ograniczenie wydatków 
inwestycyjnych i konsumpcyjnych co 
prowadzi do spadku aktywności gospodarczej.

• Zmniejszenie stopy rezerw obowiązkowych, 

powoduje, że dzięki uzyskanym kredytom 
rosną dochody oraz popyt przedsiębiorstw i 
gospodarstw domowych co prowadzi do 
wzrostu aktywności gospodarczej.

• Zmiana stopy rezerw obowiązkowych wpływa 

nie tylko na rozmiar kredytu, ale także na 
koszty kredytu.

• Oddziaływanie na podaż pieniądza przez 

zmianę stopy rezerw obowiązkowych jest 
instrumentem wpływającym na wszystkie 
banki komercyjne z takim samym natężeniem

• Jest to instrument obligatoryjny ale o 

charakterze długofalowym, gdyż banki z 
dużym wyprzedzeniem są informowane o 
tych zmianach, aby mogły dostosować się do 
nowego limitu.

Ad. 2. Operacje kredytowo-depozytowe
• W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych 

operacji otwartego rynku z 7-dniowym terminem 
zapadalności może dochodzić do znacznych wahań 
najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku 
międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań służą 
operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z 
bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt 
lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP 
(depozyt na koniec dnia). 

• Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na 

wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, 
których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu 
lombardowego, a dolną - oprocentowanie depozytu w 
NBP

NBP w ramach tego instrumentu może 
udzielić bankom komercyjnym:
• Kredytu refinansowego
• Kredytu redyskontowego
• Kredytu lombardowego
Może też przyjąć krótkookresowe 
wkłady pieniężne oprocentowane tzw. 
stopą depozytową. Stopy 
oprocentowania kredytów 
refinansowego, lombardowego, 
redyskontowego jak i stopę depozytową 
ustala RPP.

NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod 
zastaw skarbowych papierów wartościowych. 
Kredyt ten umożliwia im pokrywanie 
krótkookresowych niedoborów płynności. 
Udzielany jest na następujących zasadach: 
• zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a 

wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% 
ich wartości nominalnej, 

• termin spłaty kredytu przypada w następnym 

dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia, 

• warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia 

spłata wcześniej zaciągniętego kredytu. 

•

Narodowy Bank Polski oferuje też bankom 
możliwość składania krótkookresowego 
(jednodniowego) depozytu w banku centralnym. 
Lokaty przyjmowane są do końca dnia 
operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z 
należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu 
operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według 
stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki 
Pieniężnej (stopy depozytowej).

•

Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom 
komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek 
płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają 
spadkowi krótkookresowych stóp na rynku 
międzybankowym poniżej stopy depozytowej.

Ad. 3. Operacje otwartego rynku
• Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z 

inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi. 
Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub 
kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje 
własnych papierów dłużnych banku centralnego.

• Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż 

środków utrzymywanych przez banki komercyjne w 
banku centralnym. Dzięki temu bank centralny wpływa 
na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na 
rynku międzybankowym.

• Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez 

Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych 
papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), 
których minimalna rentowność jest równa stopie 
referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej.

Instrumenty NBP w 2008 roku 

ujęcie miesięczne 

Bank centralny realizując ekspansywną 
politykę monetarną polegającą na zwiększeniu 
podaży pieniądza na rynku to może:
•Obniżyć stopy procentowe kredytów 
refinansowego, redyskontowego czy 
lombardowego.
•Skupować wyemitowane przez rząd papiery 
wartościowe.
•Obniżyć stopę rezerw obowiązkowych
Stosując takie nastawienie ww. instrumentów 
bank centralny prowadzi miękką tzw. politykę 
taniego pieniądza.

Natomiast gdy bank centralny zdecyduje się 
zmniejszać podaż pieniądza na rynku to, zastosuje 
restrykcyjna politykę monetarną, która 
charakteryzuje się:

•

Ograniczeniem ogólnej sumy kredytów udzielonych 
bankom komercyjnym przez podwyższenie stóp 
procentowych.

•

Sprzedawaniem przez bank centralny rządowych 
papierów wartościowych posiadanych przez bank 
centralny.

•

Podwyższeniem stopy rezerw obowiązkowych.

Restrykcyjna polityka monetarna nazywana jest także 
polityką twardą, tzn. polityką twardego pieniądza.

Racjonowanie kredytów

• Racjonowanie kredytu polega na 

ograniczaniu sposobami administracyjnymi 
 wzrostu podstawowego źródła pieniądza, 
tzn. wzrostu kredytów banków i pożyczek 
innych instytucji finansowych. 

Racjonowanie kredytu ma zarówno wady jak 
i zalety. Wielką zaletą jest to, że umożliwia 
skuteczną kontrolę podstawowego źródła 
kreacji pieniądza.

Do najważniejszych wad racjonowania 
kredytu można zaliczyć:
• Szkodzenie i ograniczanie konkurencji między 

bankami.

• Różnicowanie przedsiębiorstw w sytuacji 

ograniczeń kredytowych, preferuje duże 
przedsiębiorstwa, kosztem małych i średnich.

•  Utrudnianie rozwoju nowych przedsiębiorstw.
• Szkodzenie utrzymaniu równowagi za pomocą 

stopy procentowej oraz ukształtowaniu się 
stopy procentowej na poziomie 
zapewniającym efektywną selekcję inwestycji.

Selektywna polityka 

kredytowa

• Selektywna polityka kredytowa 

polega na uruchamianiu 
instrumentów, które dzięki 
zastosowaniu swoistych procedur np. 
racjonowanie kredytu lub jakichś 
sieci wyspecjalizowanych instytucji 
finansowych modyfikują działania 
instytucji kredytowych lub ułatwiają 
dostęp do kredytu pewnej kategorii 
kredytobiorców.

• Podstawowym instrumentem 

selektywnej polityki kredytowej  są 
kredyty o preferencyjnej stopie 
procentowej. Państwo wprowadza, w celu 
zmniejszenia kosztu kredytu, pewne 
bonifikaty dla wskazanych kredytobiorców. 
Bonifikata może być w formie:

1. Bezpośredniej subwencji państwowej do 

instytucji dystrybuującej kredyt.

2. Pośredniej, gdy korzyść udzielana 

kredytobiorcy przybiera postać kredytu o 
preferencyjnej stopie procentowej.

Selektywna polityka kredytowa musi 
uwzględniać pewne warunki:
1. Nie może naruszać zasad globalnej 

polityki pieniężnej.

2.Działania selektywne muszą być 

jasno zdefiniowane również w celu 
zapewnienia dobrej alokacji zasobów.