dr Ilona Molenda-Grysa
FINANSE PUBLICZNE
Wykład 3
Środki i dochody publiczne: wpływy zwrotne i bezzwrotne; transfery
wewnętrzne; ustawowa definicja środków publicznych; dochody publiczne
i przychody jednostek sektora finansów publicznych; podatki  definicja
podatku, rodzaje podatków, organy podatkowe, podatki: od towarów i usług,
akcyzowy, od gier, dochodowy od osób fizycznych i prawnych, tonażowy,
stanowiące dochody gmin; quasi  podatki; składki na rzecz funduszy celowych;
dochody z majątku publicznego i inne; pomoc zagraniczna; przychody
niebędące dochodami.
Środkami publicznymi nazwane zostały środki finansowe (pieniężne),
którymi dysponują instytucje publiczne. Środki te stanowią podstawowe z
ródło
finansowania wydatków niezbędnych do wykonywania zadań publicznych.
Środki publiczne mogą pochodzić z różnych z
ródeł. Wyróżnia się środki
publiczne pochodzące z wpływów bezzwrotnych, czyli takie, które w momencie
ich przekazania na rzecz instytucji publicznej stają się własnością odpowiedniego
podmiotu sektora finansów publicznych oraz środki z wpływów (przychodów)
zwrotnych, czyli takie, których otrzymanie powoduje powstanie zobowiązania ich
póz
niejszego zwrotu.
1
WPA
YWY BEZZWROTNE
W grupie wpływów bezzwrotnych wyróżnia się:
1) wpływy mające charakter dochodów publicznych, czyli wpływy, które
zwiększają wartość majątku publicznego; np. podatki, opłaty za usługi
świadczone przez instytucje publiczne, a także środki (o charakterze
bezzwrotnej pomocy) otrzymywane od osób i instytucji krajowych
i zagranicznych;
2) wpływy, które dochodami nie są, gdyż nie zwiększają (w ujęciu bilansowym)
wartości majątku publicznego; takimi wpływami są np. wpływy ze
sprzedaży majątku podmiotów zaliczanych do sektora finansów publicznych
(w tym: majątku Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego)
oraz zwroty (spłaty) pożyczek udzielonychwcześniej ze środków publicznych;
wpływy niezwiększające majątku są nazywane przychodami publicznymi.
Wśród dochodów publicznych wyróżnimy trzy zasadnicze grupy:
1) dochody o charakterze publicznoprawnym, a więc wszelkiego rodzaju należne
podmiotom sektora finansów publicznych z mocy prawa; do grupy tej należą
m.in. wszystkie podatki i inne opłaty o podobnym charakterze, kary i grzywny;
2) dochody o charakterze cywilnoprawnym, do których zalicza się wpływy ze
sprzedaży towarów wytworzonych przez instytucje publiczne i usług
świadczonych przez te instytucje, wpływy o charakterze majątkowym,
czyli wpływy uzyskiwane przez instytucje publiczne  właścicieli majątku
rzeczowego lub finansowego; typowymi przykładami tej grupy dochodów
publicznych są dochody z wynajmowania lokali, odsetki od lokat i środków na
rachunkach bankowych, a także wszelkiego typu darowizny i zapisy pieniężne;
3) dochody z bezzwrotnej pomocy zagranicznej, które wykazują zarówno
cechy dochodów publicznoprawnych, jak i cechy dochodów cywilnoprawnych,
które (ze względu na ich specyficzną funkcję w systemie finansów publicznych,
a także ze względu na odmienność procedur posługiwania się nimi) traktuje się
2
jako oddzielną grupę środków publicznych; szczególnym rodzajem takich
dochodów są środki przekazywane Polsce z budżetu Unii Europejskiej.
WPA
YWY ZWROTNE
Wpływy zwrotne to takie, których pobranie rodzi zobowiązanie do ich
zwrotu. Zalicza się do nich przede wszystkim środki uzyskane dzięki zaciąganiu,
w różnej formie, długu publicznego. Wpływami zwrotnymi są np. wpływy
z zaciągniętych kredytów i pożyczek, a także wpływy uzyskane ze sprzedaży
papierów wartościowych emitowanych przez podmioty sektora finansów
publicznych. Charakterystyczną cechą wpływów zwrotnych jest to, iż w momencie
ich otrzymania zwiększają możliwości wydatkowe sektora finansów
publicznych (dysponujemy większą ilością płynnych środków pieniężnych), lecz
jednocześnie zmniejszają one możliwości wydatkowe w przyszłości, gdy środki
publiczne pochodzące z innych z
ródeł trzeba będzie przeznaczyć na spłaty
zaciągniętych zobowiązań. Można więc powiedzieć, że wpływy zwrotne
umożliwiają wcześniejsze korzystanie ze środków publicznych, które otrzymamy
w przyszłości.
TRANSFERY WEWN
TRZNE
Gdy rozpatruje się z
ródła środków publicznych z punktu widzenia
pojedynczej instytucji publicznej, do omówionych już z
ródeł trzeba dodać jeszcze
jedno: transfery z innych instytucji publicznych (transfery wewnętrzne). Do
środków publicznych tego typu należą m.in.:
1) subwencje ogólne i dotacje przekazywane jednostkom samorządu terytorialnego
z budżetu państwa;
2) dotacje przekazywane z budżetu państwa szkołom wyższym i instytucjom
kultury;
3
3) dotacje przekazywane z budżetów jednostek samorządu terytorialnego
samorządowym zakładom budżetowym;
4) dotacje z budżetu państwa dopełniające inne z
ródła dochodów państwowych
funduszy celowych.
Transferami wewnątrz sektora finansów publicznych nie są wyłącznie
dotacje i subwencje, ale również transfery innego typu, np. wszystkie instytucje
publiczne przekazują na rzecz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych należne od
pracodawców składki na ubezpieczenie społeczne, również Fundusz Pracy część
środków otrzymuje w formie składek od instytucji publicznych.
Transfery między instytucjami publicznymi nie zwiększają łącznej sumy środków
publicznych. Dlatego suma środków, którymi dysponują poszczególne jednostki sektora
finansów publicznych, jest większa od łącznej kwoty środków publicznych. Aby na
podstawie danych o dochodach poszczególnych instytucji obliczyć całkowitą kwotę
środków publicznych, musimy dokonać operacji nazywanej konsolidacją dochodów
(przychodów) i wydatków (rozchodów). Polega ona na tym, że od dochodów
(przychodów), jakimi dysponuje każda z instytucji publicznych, odejmuje się środki
otrzymane od innych instytucji publicznych. Dopiero wtedy można dokonać sumowania
wielkości, gdyż w przeciwnym razie pewne kwoty byłyby zaliczane do dochodów
dwukrotnie.
W analogiczny sposób dokonuje się konsolidacji wydatków (rozchodów). Każdy
dochód instytucji publicznej mający charakter transferu wewnętrznego ma swój
odpowiednik w wydatku innej instytucji publicznej. Dlatego różnica skonsolidowanych
dochodów i wydatków instytucji publicznych jest równa sumie różnic
nieskonsolidowanych dochodów i wydatków wszystkich instytucji publicznych, choć
suma nieskonsolidowanych dochodów jest większa od łącznej kwoty dochodów, jakimi
dysponuje cały sektor finansów publicznych.
USTAWOWA DEFINICJA ŚRODKÓW PUBLICZNYCH
Formalna, ustawowa definicja środków publicznych zawarta jest
w ustawie o finansach publicznych. Nie podano w niej ogólnego określenia tego
pojęcia, definiując środki publiczne przez wyliczenie ich rodzajów.
Wyróżniono pięć rodzajów środków publicznych:
1) dochody publiczne;
4
2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz z bezzwrotnej
pomocy udzielonej przez państwa Europejskiego Porozumienia o wolnym
Handlu (EFTA);
3) niepodlegające zwrotowi środki pochodzące z innych z
ródeł zagranicznych;
4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu teryto-
rialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:
a) ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych,
b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu
terytorialnego,
c) ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,
d) z otrzymanych pożyczek i kredytów;
5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące
z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych z
ródeł.
Za dochody publiczne uznano:
1) daniny publiczne, do których zalicza się: podatki, składki, opłaty oraz inne
świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa,
jednostek samorządu terytorialnego, funduszy celowych oraz innych jednostek
sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw niż ustawa
budżetowa;
2) inne dochody należne, na podstawie odrębnych ustaw, budżetowi państwa,
jednostkom samorządu terytorialnego oraz innym jednostkom sektora finansów
publicznych;
3) wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora
finansów publicznych;
4) dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza
się w szczególności:
- wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym
charakterze,
5
- odsetki od środków na rachunkach bankowych,
- odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych,
- dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych;
5) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora
finansów publicznych;
6) odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych;
7) kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu
udzielonych poręczeń i gwarancji;
8) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów z
prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu
terytorialnego;
9) inne dochody należne jednostkom sektora finansów publicznych określone
w odrębnych przepisach lub umowach międzynarodowych.
DOCHODY PUBLICZNE I PRZYCHODY JEDNOSTEK SEKTORA
FINANSÓW PUBLICZNYCH
Wśród bardzo zróżnicowanych rodzajów dochodów publicznych największe
znaczenie mają:
- podatki,
- opłaty o charakterze zbliżonym do podatków (lub wręcz mające
wszystkie cechy podatku wymienione w formalnej definicji podatku),
- składki na rzecz funduszy celowych,
- dochody z mienia publicznego i inne dochody publiczne,
- dochody z budżetu Unii Europejskiej.
6
PODATKI
Podatki są najważniejszym i najbardziej  naturalnym z
ródłem środków
publicznych. Istota podatków sprowadza się do tego, iż obywatele, działając przez
swoich reprezentantów (posłów i senatorów) zgadzają się ponosić ciężary na
rzecz państwa, by w ten sposób umożliwić organom władzy publicznej
wypełnianie ich konstytucyjnych i ustawowych obowiązków. Organy władzy
publicznej wykorzystujące podatki posługują się więc środkami, których nie zarobiły,
nie wypracowały dzięki swej działalności, lecz otrzymały od obywateli, którzy
zgodzili się na rezygnację z części swego dochodu, by w ten sposób umożliwić
realizację zadań, których w inny sposób (indywidualnie czy w formie rynkowego
obrotu towarami i usługami) zrealizować nie można lub których realizacja w inny
sposób jest wyraz
nie nieefektywna.
Jeśli racją istnienia podatków jest finansowanie zadań, które na mocy
obowiązującego prawa mają być wykonywane przez władze publiczne, to
posługiwanie się środkami z podatków powinno nakładać na te osoby
i instytucje, które środkami z podatków dysponują, podwójne zobowiązanie:
1) do starannego, rzetelnego wykonania zadań, które zostały na nie nałożone i które
uzasadniają przejmowanie przez władze publiczne części dochodów obywateli;
2) do jak najbardziej efektywnego posługiwania się powierzonymi
środkami, a więc osiągania założonych celów (właściwego wykonania
zadań) przy jak najmniejszych nakładach.
W świetle tak zarysowanej roli podatków oczywisty staje się też wymóg
jawności gospodarki środkami publicznymi.
DEFINICJA PODATKU
Formalną definicję podatku obowiązującą w polskim prawie zawarto
w Ordynacji podatkowej. Zgodnie z tą definicją podatkiem jest
 publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie na
7
rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy
podatkowej .
Użyte w definicji określenia oznaczają, że:
a) zobowiązanie do zapłacenia podatku powstaje z mocy prawa, a nie na
podstawie umowy zawieranej między podatnikiem a organem władzy
publicznej (świadczenie publicznoprawne),
b) podatnikowi nie przysługują żadne świadczenia wynikające z faktu
zapłacenia podatku (świadczenie nieodpłatne),
c) organom władzy publicznej przysługuje prawo stosowania środków
przymusu w celu wyegzekwowania podatku (świadczenie przymusowe),
d) z chwilą zapłacenia podatek staje się własnością podmiotu, któremu on
przysługiwał, a więc własnością Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub
gminy (świadczenie bezzwrotne).
Istotnym elementem definicji podatku jest też stwierdzenie, iż świadczenie,
jakim jest podatek, wynika z ustawy podatkowej. Ustawy podatkowe zdefiniowano
w Ordynacji podatkowej jako  ustawy dotyczące podatków, opłat oraz
niepodatkowych należności budżetowych określające podmiot, przedmiot
opodatkowania, powstanie obowiązku podatkowego, podstawę opodatkowania,
stawki podatkowe oraz regulujące prawa i obowiązki organów podatkowych,
podatników, płatników i inkasentów, a także ich następców prawnych i osób
trzecich .
Definicja ustawy podatkowej zawiera wykaz podstawowych elementów
konstrukcji podatku, do których zaliczono:
1) określenie podmiotu opodatkowania, czyli kręgu osób (fizycznych
i prawnych) i innych jednostek, zobowiązanych do opłacania podatku;
2) określenie przedmiotu opodatkowania i powstania obowiązku podatkowego,
czyli rzeczy lub zdarzenia, którego zaistnienie pociąga za sobą obowiązek
zapłacenia podatku,
8
3) określenie podstawy opodatkowania, z reguły jest nią przedmiot
opodatkowania określony wartościowo,
4) określenie stawek podatkowych, czyli sposobu obliczenia podatku  najczęściej
jako pewnej funkcji podstawy opodatkowania.
W najprostszym przypadku stawka podatkowa może być określona przez
stałą relację wysokości podatku do podstawy opodatkowania ( podatek stanowi 5%
podstawy opodatkowania albo  podatek wynosi 5,50 zł za l m2 podstawy
opodatkowania ), jednak formuła wyliczenia wysokości podatku może być bardziej
złożona. Typowe przykłady to:
1) obliczanie wysokości podatku według stałej stopy odnoszonej do podstawy
opodatkowania pomniejszonej o pewną kwotę (tzw. kwotę wolną);
2) stosowanie różnych stawek (procentowych lub kwotowych) do różnych
wielkości podstawy opodatkowania.
Istotnym, choć pominiętym w cytowanej definicji elementem konstrukcji
podatku jest termin, w którym podatek winien zostać zapłacony. Ustawy
podatkowe mogą również określać inne elementy konstrukcji podatku, takie jak ulgi
i zwolnienia podatkowe. Mogą także wskazywać inne niż podatnicy podmioty
zobowiązane do obliczenia i pobrania podatku (płatników) lub tylko do pobrania
podatku (inkasentów).
RODZAJE PODATKÓW
Wobec ogromnej różnorodności możliwych konstrukcji podatku konieczne
jest wprowadzenie pewnej klasyfikacji podatków. Podatki można klasyfikować
na przykład według:
1) charakteru podatników (podatki od osób fizycznych, podatki od osób
prawnych, podatki od innych jednostek),
2) podmiotów, na rzecz których opłacane są podatki (podatki państwowe 
należne Skarbowi Państwa, podatki samorządowe, podatki dzielone, z których
9
wpływy należne są, w ustalonych proporcjach, kilku różnym podmiotom, np.
Skarbowi Państwa i gminom),
3) charakteru przedmiotu opodatkowania,
4) stosowanych stawek podatkowych.
W klasyfikacji podatków według charakteru podstawy opodatkowania
wyróżnia się najczęściej:
1. Podatki bezpośrednie, w których przedmiotem opodatkowania jest
osiągnięcie dochodu (zysku).
2. Podatki pośrednie, w których przedmiotem opodatkowania jest osiągnięcie
przychodu.
3. Podatki majątkowe, w których podstawą opodatkowania jest własność lub
posiadanie pewnych rzeczy lub praw.
W polskim systemie podatkowym:
1. Podatki dochodowe to: podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek
dochodowy od osób prawnych.
2. Podatkiem pośrednim jest np. podatek od towarów i usług (VAT), akcyza.
3. Podatkami majątkowymi są m.in. podatek rolny, podatek leśny, podatek od
środków transportowych.
Kolejnym elementem techniki podatkowej są stawki podatkowe, wśród
których wyszczególnia się następujące:
a) stawka kwotowa  określa bezpośrednio wielkość podatku należnego
władzom publicznym;
b) stawka procentowa  określa, jaka część podstawy opodatkowania stanowi
zobowiązania podatkowe; występuje w dwóch odmianach jako:
- stawka stała (proporcjonalna)  wysokość podatku rośnie w takim
samym tempie, co podstawa opodatkowania;
- stawka zmienna  wysokość podatku zmienia się wraz ze zmianą
podstawy opodatkowania; w ramach stawki zmiennej znajdują się:
" stawka progresywna  rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania,
10
" stawka regresywna  maleje wraz ze wzrostem podstawy
opodatkowania,
" stawka degresywna  rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania
(czyli progresywnie), ale tylko do pewnego pułapu, po osiągnięciu
którego przechodzi w stawkę proporcjonalną.
Za  mniej antymotywacyjne , a więc mniej szkodliwe dla gospodarki, uważa
się w teorii ekonomii podatki pośrednie i podatki, które nie są progresywne.
Problem tkwi jednak w tym, iż z kolei w społecznym odczuciu podatki dochodowe
i podatki progresywne są bardziej sprawiedliwe. Kształt systemu podatkowego jest
zazwyczaj kompromisem między dążeniem do uzyskania niezbędnych środków na
funkcjonowanie państwa, przy możliwie małym negatywnym wpływie
opodatkowania na rozwój gospodarczy, a dążeniem do usatysfakcjonowania
zwolenników wysokiego opodatkowania największych dochodów.
ORGANY PODATKOWE
Organem podatkowym nazywa się organ władzy publicznej, w którego
kompetencji leżą sprawy wymierzania i pobierania podatków. W polskim
systemie podatkowym organami podatkowymi pierwszej instancji są:
- naczelnicy urzędów skarbowych i naczelnicy urzędów celnych,
- wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast oraz starostowie
i marszałkowie województw,
- a w pewnych specyficznych przypadkach  również dyrektorzy izb skarbo-
wych i dyrektorzy izb celnych.
Organami drugiej instancji (organami odwoławczymi) od decyzji
naczelników urzędów skarbowych i celnych są dyrektorzy izb skarbowych
i dyrektorzy izb celnych, a od decyzji organów samorządu terytorialnego 
samorządowe kolegia odwoławcze. Uprawnienia organu podatkowego przysługują
również w przypadkach określonych w ustawie Ministrowi Finansów.
11
Ogólną zasadą jest, by organem podatkowym pierwszej instancji był 
w sprawach podatków i innych opłat stanowiących dochód Skarbu Państwa oraz dla
podatków dzielonych  organ administracji rządowej, natomiast organami
podatkowymi w sprawach podatków i opłat samorządowych  byli odpowiednio
wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast, starostowie lub marszałkowie
województw.
Od reguły tej są wyjątki, np. organem podatkowym pierwszej instancji
w sprawach podatku od spadków i darowizn jest naczelnik urzędu skarbowego,
mimo iż podatek od spadków i darowizn jest dochodem gmin; podobnie jest
w przypadku tzw. karty podatkowej. Prawa gmin chroni jednak ustawa
o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, zgodnie z którą w przypadku
 pobieranych przez urząd skarbowy podatków i opłat stanowiących w całości
dochody jednostek samorządu terytorialnego, naczelnik tego urzędu może umarzać,
odraczać termin zapłaty lub rozkładać na raty należności oraz zwalniać płatnika
z obowiązku pobrania bądz
ograniczać pobór należności wyłącznie na wniosek lub
za zgodą przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego . Na
postanowienie w sprawie takiego wniosku (lub wyrażenia zgody) nie przysługuje
zażalenie.
PODATEK OD TOWARÓW I USA
UG
Podatkiem, który przynosi sektorowi finansów publicznych największe
dochody jest podatek od towarów i usług, nazywany często angielskim skrótem
VAT (Value Added Tax  podatek od wartości dodanej). Uchwalenie w dniu
8 stycznia 1993 r. ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku
akcyzowym zamknęło pierwszy etap reformy podatkowej. Po wcześniejszym
wprowadzeniu nowych podatków dochodowych (od osób fizycznych i od osób
prawnych) z wprowadzeniem VAT powstały podstawy nowoczesnego systemu
podatkowego.
12
VAT zastąpił podatek obrotowy  podatek pobierany również od sprzedaży,
lecz niezwykle skomplikowany ze względu na ogromną liczbę stawek podatkowych
i zasady jego poboru.
VAT jest najważniejszym z
ródłem dochodów budżetu państwa!
Ustawa z 1993 r., nowelizowana w ciągu 11 lat swego funkcjonowania
kilkadziesiąt razy, została uchylona przez ustawę z 11 marca 2004 r. o podatku od
towarów i usług (dalej nazywaną ustawą o VAT), dostosowującą polskie prawo
podatkowe w zakresie VAT do aktów prawnych obowiązujących w Unii
Europejskiej, z których najważniejszym jest Szósta Dyrektywa Rady (EWG) z 17
maja 1977 r. w sprawie harmonizacji przepisów Państw Członkowskich
dotyczących podatków obrotowych  wspólny system podatku od wartości
dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku, nazywana czasem  biblią
VAT .
Teoretyczna koncepcja VAT opiera się na następujących założeniach:
1. Podatkiem obciążone są transakcje sprzedaży, a obowiązek podatkowy ciąży
na sprzedającym.
2. Podatnik VAT oblicza podatek jako stały procent wartości sprzedaży przed
opodatkowaniem, lecz może od tak naliczonego podatku odliczyć VAT
naliczony od produktów zakupionych przez niego w celu wytworzenia
sprzedawanego produktu lub w celu ich odsprzedaży.
Zasadę funkcjonowania VAT zobaczmy na przykładzie liczbowym, w którym:
1. Producent A wytwarza pewien produkt, używając do tego samodzielnie
pozyskane surowce (materiały).
2. Wytworzony produkt producent A sprzedaje producentowi B, który wykorzystuje
go w produkcji innego produktu.
3. Producent B sprzedaje swój produkt producentowi C, który ponownie
przetwarza go i sprzedaje go konsumentowi D.
Przyjmujemy, że stawka VAT wynosi 20%.
VAT
Cena bez Cena
Sprzedawca VAT Odliczenie
VAT zVAT
do zapłaty
A 1250 250 1500 0 250
13
B 2500 500 3000 250 250
C 4000 800 4800 500 300
Razem 7750 1550 9300 750 800
Z analizy tej tabeli wysnuć można następujące wnioski:
1. Choć formalnie VAT płacony jest przez sprzedawców, faktycznie stanowi on
obciążenie konsumpcji  ostateczny odbiorca (konsument) nie odzyska już VAT
ujętego w cenie zapłaconej przez niego za zakupione towary.
2. VAT płacony ostatecznie (po odliczeniach) przez każdego z producentów
stanowi 20% wytworzonej u danego producenta wartości dodanej, czyli
różnicy przychodu netto (bez wliczonego VAT) ze sprzedaży i kosztów netto
materiałów. Tę właściwość VAT określa się jako jego neutralność  VAT nie
preferuje żadnego z producentów ani żadnego rodzaju działalności. Dzięki
temu nie zniekształca on relacji rentowności, nie narusza konkurencyjności
żadnego segmentu gospodarki.
VAT w jego faktycznym kształcie dość istotnie różni się od przedstawionej
powyżej modelowej koncepcji. Odchylenia dotyczą trzech zasadniczych kwestii:
- zakresu operacji stanowiących podstawę opodatkowania,
- podmiotowego zakresu VAT, czyli określenia kręgu podatników,
- stawek podatkowych.
Opodatkowaniu VAT podlegają w Polsce:
1) odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium
kraju;
2) wywóz towarów z Polski, określany w ustawie jako eksport oraz
wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów;
3) przywóz towarów do Polski, określany w ustawie jako import oraz
wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów.
Od tej ogólnej reguły ustanowiono jednak dość liczne wyjątki, powodujące
zarówno wyłączenie pewnych transakcji spod opodatkowania, jak
i rozszerzających zakres opodatkowania. I tak, np. opodatkowaniu VAT nie
podlegają:
1) transakcje zbycia przedsiębiorstwa;
2) czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy;
3) działalność, od której pobierany jest podatek od gier.
14
Jednocześnie ustawa rozszerza zakres VAT na pewne inne transakcje.
Opodatkowaniu VAT podlega np. nieodpłatne przekazanie przez producenta
towarów pracownikom (wynagrodzenie w naturze).
Podmiotowo z VAT zwolnione są m.in. organy władzy publicznej.
Istotne jest, że nowa ustawa nie przewiduje już zwolnienia z VAT osób
stosujących kartę podatkową jako formę opodatkowania ich dochodów. Nie ma
już również stosowanego wcześniej wyłączenia spod VAT przedsiębiorców,
których roczne obroty nie przekraczały pewnej granicznej kwoty. Dla tzw.
małych podatników przewidziano jednak bardziej korzystne warunki
opodatkowania.
Podstawowa stawka VAT wynosi 22%. Dla niektórych towarów
stosowane są jednak inne stawki  7% i 0%.
Stawkę 0% stosuje się (przy spełnieniu pewnych warunków)
w eksporcie i wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów oraz m.in. dla
dostaw sprzętu komputerowego do szkół, transportu międzynarodowego, usług
ratownictwa morskiego itd.  łącznie dla 26 przypadków.
Stawka 7% stosowana jest do wybranych towarów, głównie takich, które
uznano za  społecznie wrażliwe . Wykaz towarów, których sprzedaż
opodatkowana jest według stawki 7%, liczy 163 pozycje.
Jako przykłady można wymienić:
- zboża, ziemniaki, rośliny przemysłowe i produkty roślinne rolnictwa
(z kilkoma wyjątkami),
- warzywa,
- zwierzęta żywe,
- ryby,
- mięso i produkty mięsne (z niewielkimi wyjątkami),
- owoce i warzywa,
- pieczywo,
- cukier,
15
- napoje owocowe i napoje mleczne,
- odzież dla niemowląt i obuwie dziecięce,
- książki oznaczone symbolami ISBN,
- gazety i czasopisma,
- nawozy azotowe, fosforowe i potasowe,
- podpaski i pieluszki,
- produkty lecznicze wpisane do Rejestru Produktów Leczniczych,
- soczewki kontaktowe i soczewki okularowe,
- usługi hoteli,
- przewozy pasażerskie (koleje i autobusy międzymiastowe, taksówki).
Długa jest również lista zwolnień VAT, a więc przypadków, w których VAT
nie jest pobierany, ale sprzedawcy nie przysługuje prawo do odliczeń. Zwolnienia
przysługują m.in.:
- zakwaterowanie w bursach i internatach,
- usługi poczty państwowej,
- usługi pośrednictwa finansowego (w tym także usługi bankowe),
- usługi edukacyjne,
- usługi ochrony zdrowia i opieki społecznej,
- usługi związane z kulturą,
- dostawy produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej,
jeśli rolnik nie jest obowiązany do prowadzenia ksiąg rachunkowych,
- paczki o małej wartości przekazywane osobom fizycznym w kraju
przez osoby fizyczne zamieszkujące poza Unią Europejską.
PODATEK AKCYZOWY
Istotą podatku akcyzowego (krótko nazywanego akcyzą) jest opodatko-
wanie konsumpcji wybranych towarów, których zużycie uznano za celowe
ograniczać za pomocą instrumentów fiskalnych. Tradycyjnie akcyzą obłożone
16
były używki  wyroby tytoniowe i alkoholowe, względami ekologicznymi
uzasadniano obłożenie akcyzą nośników energii. Akcyza ma też istotne znaczenie
jako instrument fiskalny  często spotyka się argument, iż zastosowanie akcyzy
jako instrumentu wybiórczego opodatkowania konsumpcji towarów, które nie są
uważane za towary pierwszej potrzeby ( luksusowych ), pozwala na łagodniejsze
potraktowanie podatników, których całe lub prawie całe dochody przeznaczane są
na zakup towarów pierwszej potrzeby.
Sprawa jest jednak bardziej złożona. Można oczywiście posługiwać się
argumentami typu:  jeśli kogoś stać na samochód, to stać go też na akcyzę od
benzyny , ale należy pamiętać o tym, że ceny paliw w znaczącym stopniu przenoszą
się na ceny wszystkich innych wyrobów, co w efekcie oznacza, że akcyzę od paliw
i energii płacą w ostatecznym rachunku wszyscy konsumenci, a ponadto ustalenie
stawek na paliwa powyżej minimum wymaganego przepisami Unii Europejskiej
zmniejsza konkurencyjność naszych produktów.
Akcyza jest podatkiem nieco schizofrenicznym  każdy rząd jest zain-
teresowany wpływami z akcyzy, stanowiącymi jedno z ważniejszych z
ródeł
dochodów budżetowych, a jednocześnie dąży (a przynajmniej powinien dążyć) do
ograniczenia spożycia tych towarów, z których opodatkowania pochodzą
największe dochody akcyzowe.
Prawną podstawą podatku akcyzowego jest ustawa z 23 stycznia 2004 r.
o podatku akcyzowym. W odniesieniu do podatku akcyzowego na:
- napoje alkoholowe,
- wyroby tytoniowe,
- paliwa silnikowe, oleje opałowe i gaz,
nazywane dalej wyrobami akcyzowymi zharmonizowanymi, obowiązują
również przepisy dyrektywy Rady 92/12/EWG z 25 lutego 1992 r. w sprawie
ogólnych warunków dotyczących wyrobów objętych podatkiem akcyzowym, ich
przechowywania, przepływu oraz kontrolowania.
17
Oprócz wyrobów zharmonizowanych akcyzą obłożone są między
innymi następujące wyroby niezharmonizowane:
- samochody osobowe,
- karty do gry (bez kart do gry dla dzieci),
- energia elektryczna,
- wyposażenie kasyn gry,
- niektóre kosmetyki,
- broń myśliwska,
- skóry i odzież skórzana.
Choć ostatecznym efektem akcyzy jest opodatkowanie konsumpcji wyrobów
akcyzowych, akcyza może być pobierana w różnych stadiach obrotu,
a mianowicie:
- przy ich produkcji,
- przy ich eksporcie lub dostawie wewnątrzwspólnotowej,
- przy imporcie lub nabyciu wewnątrzwspólnotowym,
- przy ich wyprowadzeniu ze składu celnego,
- przy sprzedaży.
Akcyza pobierana jest tylko raz. Jeśli więc np. akcyzę pobrano przy
wwozie towaru akcyzowego do kraju, to nie będzie ona już pobierana przy
sprzedaży w kraju.
Organami podatkowymi w sprawach podatku akcyzowego są urzędy
skarbowe oraz  w przypadku opodatkowania wyrobów akcyzowych przy
eksporcie, imporcie lub obrocie wewnątrzwspólnotowym  urzędy celne.
Stawki akcyzy określone są bezpośrednio w ustawie. Wymieniono kilka
przykładów:
- paliwa silnikowe  2 000 zł za 1000 litrów,
- gaz płynny i metan do napędu samochodów  700 zł za 1000 kg,
- olej opałowy na cele opałowe  233 zł za 1000 litrów,
- ciężkie oleje opałowe przeznaczone na cele opałowe  60 zł za 1000 kg
18
- alkohol etylowy  6 300 zł od l hektolitra (100 litrów) czystego alkoholu zawar-
tego w gotowym wyrobie (odpowiada to stawce 12,60 gr za półlitrową butelkę
wódki o zawartości alkoholu 40%),
- wino  300 zł za l hektolitr (2,10 zł za butelkę wina o pojemności 0,7 litra),
- piwo  6,86 zł od l hektolitra za każdy stopień Plato (określa zawartość
ekstraktu), czyli ok. 30-40 gr za półlitrową butelkę,
- papierosy  120 zł za l 000 sztuk, powiększone o 50% maksymalnej ceny
detalicznej wyznaczonej przez producenta i wydrukowanej na
opakowaniu, czyli 5,90 zł za kosztującą 7 zł paczkę 20 papierosów,
- energia elektryczna  0,22 zł za l kilowatogodzinę.
Dla pozostałych towarów niezharmonizowanych akcyza ustalana jest na
poziomie 65% podstawy opodatkowania.
Akcyza stanowi znaczącą część ceny wyrobów akcyzowych. Przynosi to
budżetowi państwa liczące się wpływy, ale i zachęca do nielegalnych, bardzo
zyskownych operacji.
Zakres akcyzy jest w Polsce wyjątkowo szeroki. O wielkości wpływów
z akcyzy decydują jednak nadal tradycyjne wyroby akcyzowe.
W 2005 r. wpływy z akcyzy wyniosły prawie 39,5 mld zł, co stanowiło ok.
22% wszystkich dochodów budżetowych i dawało akcyzie drugie miejsce (po
VAT) na liście największych dochodów.
PODATEK OD GIER
Podatek od gier pobierany jest na podstawie ustawy z 29 lipca 1992 r.
o grach i zakładach wzajemnych. Podatnikami tego podatku są podmioty
organizujące zakłady wzajemne gry wyszczególnione w ustawie, w tym m.in.:
- gry liczbowe,
- loterie pieniężne i fantowe,
- gry w karty i w kości,
- bingo (w różnych odmianach),
19
- gry na automatach.
Prowadzenie tego typu działalności wymaga zezwolenia udzielanego
przez Ministra Finansów na zasadach określonych w ustawie o grach i zakładach
wzajemnych.
Podstawą opodatkowania jest, w zależności od rodzaju gry, albo suma
stawek wpłaconych przez grających, albo różnica między wpłaconymi stawkami
i wypłaconymi wygranymi, albo przychody organizatora gier z opłat za
uczestnictwo w grze.
Wysokość podatku określa się, z jednym wyjątkiem, jako procent
podstawy opodatkowania. I tak np. stawka podatku od gier od:
- zakładów wzajemnych  wynosi 10% sumy wpłaconych stawek,
- loterii pieniężnych  wynosi 15% sumy wpłaconych stawek,
- loterii fantowych  wynosi 10% sumy wpłaconych stawek,
- gier na automatach  wynosi 45% różnicy między przychodem
i wypłaconymi wygranymi,
- gier liczbowych  wynosi 20% sumy wpłaconych stawek.
Opodatkowanie gier na automatach o niskich wygranych jest ryczałtowe 
równowartość 125 euro za jeden automat miesięcznie.
PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB FIZYCZNYCH
Podatek dochodowy od osób fizycznych, od swej angielskiej nazwy
(Personal Income Tax  podatek od dochodów osobistych) nazywany często PIT,
jest najbardziej powszechnym podatkiem w Polsce. W 2005 r. opłacało go ponad
23,9 mln podatników, przy czym dane te nie obejmują osób stosujących
ryczałtowe formy opodatkowania dochodów osobistych. PIT jest również jednym
z najbardziej wydajnych z
ródeł dochodów publicznych. W 2005 r. z PIT
pochodziło ok. 11% wszystkich dochodów sektora finansów publicznych.
Podstawą prawną PIT jest ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym
od osób fizycznych, którą dalej będziemy nazywali ustawą o PIT. Od 1991 r. ustawa
20
była już zmieniana 74 razy. Jak można się spodziewać, zmiany te nie przyczyniły
się do zwiększenia jej czytelności i dla przeciętnego podatnika jest ona w dużej
części niezrozumiała.
Podatnikami PIT są osoby fizyczne uzyskujące dochody. Podstawą
opodatkowania jest wysokość łącznego dochodu, rozumianego jako różnica
przychodów otrzymanych z różnych z
ródeł oraz kosztów uzyskania przychodów,
czyli wszelkich kosztów poniesionych w celu osiągnięcia przychodów. Dla
niektórych rodzajów przychodów (np. dla przychodów z pracy najemnej i z umów
o dzieło) koszty uzyskania przychodu są określane ryczałtowo. Na równi
z kosztami uzyskania przychodu traktuje się też opłaconą przez podatnika składkę
na ubezpieczenie społeczne. W ustawie przewidziano też wiele wyjątków,
polegających na wyłączeniu niektórych przychodów spod podatku. Ustawy o PIT
nie stosuje się w szczególności do przychodów z gospodarki rolniczej i leśnej  jest
to najistotniejsze odstępstwo od zasady powszechności PIT.
Zasadą jest łączne opodatkowanie dochodów ze wszystkich z
ródeł, ale:
1) ustawa przewiduje zwolnienie od podatku dochodowego wiele rodzajów
dochodów;
2) niektóre rodzaje dochodów opodatkowane są oddzielnie; oddzielnemu
opodatkowaniu podlegają m.in.:
- dochody z pozarolniczej działalności gospodarczej prowadzonej przez osoby
fizyczne,
- dochody kapitałowe,
- przychody z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych,
- wygrane w konkursach, grach i zakładach wzajemnych.
Podatek dochodowy od osób fizycznych jest podatkiem progresywnym.
Oznacza to, że im wyższe są podlegające opodatkowaniu dochody, tym wyższa
stawka podatkowa jest stosowana.
21
Algorytm obliczenia wysokości PIT należnego od jednego podatnika za
cały rok podatkowy można przedstawić w następujących punktach.
1. Obliczamy łączną wysokość przychodów podlegających opodatkowaniu 
wykaz wyłączeń (rodzajów przychodów wolnych od podatku)
określa art. 21 ustawy o PIT.
2. Obliczamy wysokość kosztów uzyskania przychodów i po ich odjęciu od
przychodów obliczonych w punkcie l otrzymujemy wielkość dochodu brutto
przed odliczeniami.
3. Od dochodu brutto przed odliczeniami odejmujemy:
a) składki na ubezpieczenie społeczne opłacone przez podatnika,
b) należne podatnikowi ulgi podatkowe,
c) straty z poprzednich lat,
d) inne dochody zwolnione z opodatkowania na mocy ustawy o PIT,
otrzymując w ten sposób dochód do opodatkowania.
4. Obliczamy teraz po raz pierwszy wysokość podatku. W 2007 r. obliczenie to
następuje zgodnie z następującą tabelą
Podstawa obliczenia
Podatek wynosi
podatku w złotych
Ponad Do
43405 19% minus kwota zmniejszająca podatek 572 zł 54 gr
43405 85528 7 674 zł 41 gr + 30% nadwyżki ponad 43 405 zł
85528 20 311 zł 31 gr + 40% nadwyżki ponad 85 528 zł
Odliczenie od podatku kwoty 572,54 zł oznacza w praktyce, że dochody
mniejsze (w skali roku) niż 3 015 zł są zwolnione od podatku.
5. Od podatku obliczonego w punkcie 4 odejmuje się:
22
a) opłacone przez podatnika składki na ubezpieczenie zdrowotne, z tym że
odliczenie to nie może być większe niż 7,75% podstawy wymiaru tej
składki  w praktyce oznacza to, że część składki nie podlega odliczeniu,
b) należne podatnikowi ulgi podatkowe,
otrzymując ostatecznie kwotę podatku należnego.
Ponieważ w ciągu całego roku pobierane są zaliczki na poczet należnego
PIT, do rozliczenia pozostaje różnica między sumą wpłaconych zaliczek i wy-
sokością podatku należnego. Może ona być ujemna, co oznacza obowiązek dopłaty
części należnego podatku, albo dodatnia, co oznacza, że podatnikowi przysługuje
zwrot nadpłaconego podatku. Terminem na złożenie rocznego rozliczenia PIT
jest 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym.
Obowiązująca w roku 2007 skala podatku dochodowego od osób fizycznych
określona została przez ustawę z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy
o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz o zmianie niektórych innych
ustaw, jako skala obowiązująca tylko w jednym roku. W tej samej ustawie
określono również:
1) skalę podatkową na rok 2008:
Podstawa obliczenia
Podatek wynosi
podatku w złotych
Ponad Do
44490 19% minus kwota zmniejszająca podatek 586 zł 85 gr
44490 85528 7 866 zł 25 gr + 30% nadwyżki ponad 44 490 zł
85528 20 177 zł 65 gr + 40% nadwyżki ponad 85 528 zł
2) docelową skalę podatkową, która obowiązuje od roku 2009:
23
Podstawa obliczenia
Podatek wynosi
podatku w złotych
Ponad Do
19% minus kwota zmniejszająca podatek 556 zł 02 gr
85528
14 829 zł 02 gr + 32% nadwyżki ponad 85 528 zł
85528
Wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych są dzielone między
Skarb Państwa (budżet państwa) i jednostki samorządu terytorialnego. W 2007 r.
udział budżetu państwa w podziale wpływów z PIT wynosił 51,93%, a udziały
jednostek samorządu terytorialnego:
- gmin  36,22%,
- powiatów  10,25%,
- województw  1,60%.
Udziały jednostek samorządu terytorialnego we wpływach z PIT powinny
być wyliczane od podatków zapłaconych przez podatników tego podatku
zamieszkałych na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego. Praktyczne
wdrożenie tej zasady byłoby jednak dość trudne, choćby z tego powodu, że
znaczna część wpływów z PIT trafia do urzędów skarbowych za pośrednictwem
płatników (zakładów pracy, oddziałów FUS i KRUS) i przyporządkowanie tych
wpłat do konkretnych podatników (wraz z ustaleniem ich miejsca zamieszkania)
byłoby bardzo pracochłonne  tak dla płatników, jak i dla urzędów skarbowych.
Faktyczny podział wpływów z PIT dokonywany jest więc według uproszczonego
algorytmu, opisanego w art. 9 ustawy o dochodach jednostek samorządu
terytorialnego.
Niektóre grupy podatników opłacają PIT według innych, uproszczonych
zasad. Ustawa z 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od
niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne wylicza trzy ryczałtowe
formy opodatkowania dochodów osobistych:
- ryczałt od przychodów ewidencjonowanych,
- kartę podatkową,
24
- zryczałtowany podatek dochodowy od przychodów osób duchownych.
Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych jest formą opodatkowania
osób osiągających przychody z:
- pozarolniczej działalności gospodarczej,
- umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze,
zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej
działalności gospodarczej.
Ta forma opodatkowania dostępna jest dla osób, które w poprzednim roku
uzyskały przychody z pozarolniczej działalności (prowadzonej samodzielnie lub
w formie spółki, jeśli przychody z tej spółki były jedynym z
ródłem przychodów
wspólników) w wysokości nieprzekraczającej 250 000 euro  w przypadku
działalności prowadzonej w formie spółki limit ten odnosi się do łącznego przychodu
wszystkich wspólników. Z ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych mogą
również korzystać osoby rozpoczynające działalność w danym roku podatkowym.
Dodatkowe ograniczenia korzystania z tej formy opodatkowania dotyczą rodzaju
działalności  z opodatkowania w formie ryczałtu od przychodów wyłączone są
np. przychody z prowadzenia aptek, lombardów i kantorów.
Ryczałt stosowany jest tylko na wniosek podatnika, zgłoszony do urzę-
du skarbowego. Od osoby wybierającej tę formę opodatkowania wymaga się
prowadzenia ewidencji przychodów według zasad, które określa Minister
Finansów w formie rozporządzenia.
Rodzaje działalności, przy których może być wykorzystane opodatkowanie
w formie ryczałtu od przychodów, określono przez podanie  listy negatywnej 
wykazu rodzajów działalności, w których nie może być stosowany ryczałt.
Na liczącej 29 pozycji  liście negatywnej znajdują się m.in.:
- usługi pośrednictwa finansowego,
- usługi w zakresie wynajmowania nieruchomości na własny rachunek,
- usługi prawnicze,
- usługi reklamowe,
- usługi detektywistyczne i ochroniarskie,
- usługi architektoniczne i inżynierskie.
25
Stawka ryczałtu uzależniona jest od rodzaju wykonywanej działalności
i wynosi od 3 do 20%. Najwyższą stawkę (20%) opłacają podatnicy uzyskujący
przychody z wykonywania wolnych zawodów, najniższą (3%) opodatkowane są
m.in. przychody z działalności gastronomicznej (z wyłączeniem ze sprzedaży
napojów o zawartości alkoholu powyżej 1,5%), przychody z działalności
usługowej w zakresie handlu, przychody ze sprzedaży ryb przez rybaków
morskich.
Jeszcze bardziej preferencyjną formą opodatkowania jest karta podatkowa,
lecz zakres jej stosowania jest mocno ograniczony. Karta podatkowa może być
stosowana tylko do opodatkowania osób prowadzących działalność w jednym
(i tylko jednym) z określonych w ustawie rodzaju działalności usługowej lub
wytwórczo-usługowej, przy dodatkowym ograniczeniu dotyczącym liczby
zatrudnianych pracowników.
Limity zatrudnienia są różne dla różnych rodzajów działalności, lecz
w żadnym przypadku nie przekraczają 5 osób, nie wliczając w to samego
podatnika. Karta podatkowa może być zastosowana do opodatkowania spółek
cywilnych. Tak jak w przypadku ryczałtu od przychodów, karta podatkowa
stosowana jest wyłącznie na wniosek podatnika.
Stawki karty podatkowej uzależnione są od liczby zatrudnionych osób oraz
wielkości miejscowości, w której opodatkowana działalność jest wykonywana. Dla
większości wyliczonych rodzajów działalności wyróżniono trzy klasy
miejscowości: do 5 000 mieszkańców, od 5 000 do 50 000 mieszkańców oraz
powyżej 50000 mieszkańców. Stawki określone są albo w formie kwotowych
stawek miesięcznych, albo w formie stawek jednostkowych (np. za jedno miejsce
parkingowe).
Przedstawione przykładowe, miesięczne stawki odnoszą się do działalności
prowadzonej w miastach powyżej 50000 mieszkańców, przy maksymalnym,
dopuszczalnym dla karty podatkowej zatrudnieniu:
- usługi ślusarskie (3 osoby)  1047 zł,
- usługi wulkanizatorskie (3 osoby)  1132 zł,
26
- usługi krawieckie (5 osób)  691 zł,
- usługi fotograficzne świadczone z wykorzystaniem samoczynnych printerów (3
osoby)  1609 zł,
- inne usługi fotograficzne (4 osoby)  804 zł,
- naprawy szewskie (2 osoby)  381 zł,
- sprzątanie wnętrz (2 osoby)  548 zł,
- antykorozyjne zabezpieczanie pojazdów  2032 zł,
- usługi w zakresie zbiorowego wypasu owiec w rejonach górskich w sezonie
letnim (4 osoby)  233 zł,
- handel detaliczny żywnością (3 osoby)  1290 zł,
- handel detaliczny artykułami nieżywnościowymi (2 osoby)  3324 zł,
- taksówka osobowa (ze zmiennikiem, w miastach powyżej 500 000
mieszkańców)  312 zł,
- usługi w zakresie transportu osób na rzece Dunajec przez flisaków pienińskich,
świadczone w miastach powyżej 500 000 mieszkańców  84 zł.
Stawki karty podatkowej dla zawodów medycznych określono w relacji
do miesięcznego czasu pracy, np. dla lekarzy, którzy deklarują wykonywanie
prywatnej praktyki w wymiarze do 48 godzin miesięcznie, stawka wynosi 12 zł
za jedną zadeklarowaną godzinę.
Obniżone stawki stosowane są wobec osób w wieku powyżej 60 lat oraz
osób, u których stwierdzono lekki stopień niepełnosprawności.
W pewnych przypadkach (np. przy prowadzeniu niektórych rodzajów
działalności w gminach zagrożonych szczególnie wysokim bezrobociem
strukturalnym) ustawa dopuszcza przekroczenie ustalonych limitów zatrudnienia
 nawet o 6 osób.
Zryczałtowany podatek dochodowy od przychodów osób duchownych
opłacać mogą  osoby duchowne osiągające przychody z opłat otrzymywanych
w związku z pełnionymi funkcjami o charakterze duszpasterskim . Prawo do
ryczałtowego opodatkowania przysługuje duchownym wszystkich wyznań.
Ryczałt opłacany jest kwartalnie, według stawek określonych w ustawie 
odrębnie dla proboszczów i wikariuszy. Stawka ryczałtu uzależniona jest od
wielkości miejscowości, w której ma siedzibę właściwa parafia, oraz od liczby
mieszkańców w parafii.
W 2007 r. maksymalna stawka ryczałtu dla proboszczów (parafie liczące ponad
20 000 osób) wynosiła 1217 zł kwartalnie, a maksymalna stawka ryczałtu dla
27
wikariuszy, pobierana od wikariuszy w parafiach liczących ponad 10 000 osób
i mieszczących się w miastach o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 000  397 zł
kwartalnie. Ryczałt pomniejsza się o opłaconą przez duchownego składkę na
ubezpieczenie zdrowotne.
Wpływy z ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych i z podatku od
osób duchownych stanowią w 100% dochód budżetu państwa, wpływy
z karty podatkowej są dochodami gmin.
PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB PRAWNYCH
Podatek dochodowy od osób prawnych, stanowiący jeszcze 15 lat temu
jedno z głównych z
ródeł dochodów budżetowych, staje się dochodem
marginalnym. Uznać to trzeba za zjawisko pozytywne  zmniejszanie udziału
opodatkowania zysku przedsiębiorstw w ogólnej kwocie dochodów publicznych
znacznie ogranicza antymotywacyjne działanie obciążeń podatkowych.
Podatek dochodowy od osób prawnych pobierany jest na podstawie ustawy
z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych. Od angielskiej
nazwy tego podatku (Corporate Income Tax) określany jest często skrótem CIT.
Przedmiotem opodatkowania jest dochód (zysk) osiągany przez osoby
prawne oraz przez jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości
prawnej, z wyjątkiem spółek nieposiadających osobowości prawnej. Z podatku
są jednak zwolnione:
- Skarb Państwa,
- Narodowy Bank Polski
- jednostki budżetowe,
- fundusze celowe,
- jednostki samorządu terytorialnego w zakresie dochodów określonych
w przepisach ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego
(co w praktyce oznacza wszystkie dochody),
- przedsiębiorstwa międzynarodowe i inne jednostki gospodarcze utworzone
przez polskie organy administracji państwowej wspólnie z innymi państwami,
28
- fundusze inwestycyjne i emerytalne,
- Zakład Ubezpieczeń Społecznych,
- Agencje: Nieruchomości Rolnych, Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
oraz Rynku Rolnego.
Wolne od podatku są również wymienione w art. 17 rodzaje dochodów,
takie jak np.:
- dochody Narodowego Funduszu Zdrowia, w części przeznaczonej na cele
statutowe,
- dochody jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych, w części przeznaczonej na
cele statutowe,
- dochody kościelnych osób prawnych z niegospodarczej działalności statutowej,
- dochody ze sprzedaży całości lub części gospodarstwa rolnego po upływie
5 lat od daty nabycia,
- dochody niektórych funduszy prowadzonych przez Bank Gospodarstwa
Krajowego,
- dochody uzyskane z działalności gospodarczej na terenie specjalnej strefy
ekonomicznej, przy czym wielkość zwolnienia ograniczona jest przepisami
dotyczącymi pomocy publicznej,
- dopłaty bezpośrednie wypłacane w ramach Wspólnej Polityki Rolnej UE.
Przepisów ustawy o CIT nie stosuje się również do przychodów
z działalności rolniczej, z wyjątkiem przychodów z tzw. działów specjalnych pro-
dukcji rolnej oraz do przychodów z gospodarki leśnej.
Przedmiotem opodatkowania jest dochód, czyli  nadwyżka sumy przycho-
dów nad kosztami ich uzyskania . Ustawa zawiera dość rozbudowany wykaz
rodzajów kosztów, które choć faktycznie są kosztami uzyskania przychodu (są
ponoszone w celu uzyskania przychodów), nie są zaliczane do  podatkowych
kosztów uzyskania przychodów. Wyłączenia te zwiększają podstawę wymiaru
podatku.
29
Podstawą wymiaru CIT jest dochód, pomniejszony o dokonane przez
podatnika darowizny, podlegające wyłączeniu z podstawy opodatkowania, czyli:
- darowizn, dokonywanych na cele wskazane w ustawie o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie,
- darowizn na cele kultu religijnego,
przy czym łączna wartość dokonanych odpisów nie może przekroczyć 10%
dochodu.
W bankach od dochodu można również odliczyć 20% wartości kredytów
umorzonych w związku z realizacją programów restrukturyzacyjnych
prowadzonych na podstawie ustaw. Przewidziano także możliwość dokonania
odpisów z tytułu wydatków na zakup nowych technologii oraz z tytułu darowizn na
rzecz klubów sportowych.
CIT jest podatkiem liniowym, a jego stawka wynosi 19%.
Podatek opłacany jest w ratach miesięcznych w ten sposób, że:
- po każdym miesiącu oblicza się podatek należny za okres od początku roku
podatkowego,
- od tak obliczonego podatku odlicza się podatek zapłacony  w formie zaliczek 
w poprzednich miesiącach,
- tak wyliczoną kwotę opłaca się jako kolejną zaliczkę,
- po zakończeniu roku podatkowego dokonuje się rozliczenia rocznego.
W określonych przypadkach ustawa dopuszcza stosowanie systemu
uproszczonego, w którym zaliczki opłacane są w równej wysokości, uzależnionej
od wpłat podatkowych z poprzedniego roku.
Wpływy z CIT dzielone są między Skarb Państwa, gminy, powiaty
i województwa, w proporcjach:
- Skarb Państwa  75,99%,
- Gminy  6,71%,
- Powiaty  1,40%,
- Województwa  15,90%.
30
Udziały należne JST przysługują tym jednostkom, na terenie których
znajduje się siedziba podatnika. Jeśli jednak podatnik posiada oddziały
(wyodrębnione jednostki) na terenie kilku JST, to należne udziały dzieli się
między te jednostki proporcjonalnie do zatrudnienia w tych oddziałach.
PODATEK TONAŻOWY
Podatek tonażowy, wprowadzony od l stycznia 2007 r. ustawą z dnia 24
sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym, jest zryczałtowaną formą opodatkowania
przychodów armatorów z działalności polegającej na:
- transporcie ładunków lub pasażerów,
- ratownictwie pełnomorskim,
- holowaniu pełnomorskim i pogłębianiu na pełnym morzu, stanowiącym
podstawowe z
ródło przychodów uzyskiwanych przez daną jednostkę pływającą,
- z innych, określonych w ustawie rodzajów działalności powiązanych
z wymienionymi rodzajami działalności podstawowej.
Opodatkowanie podatkiem tonażowym następuje na wniosek podatnika-
armatora (osoby fizycznej lub prawnej) i powoduje wyłączenie odpowiedniej części
dochodu z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych lub
prawnych. Okres zadeklarowanego opłacania podatku tonażowego nie może być
krótszy niż 5 lat.
PODATKI STANOWI
CE DOCHODY GMIN
Gminom przysługują dochody z następujących podatków:
- podatku od nieruchomości,
- podatku rolnego,
- podatku leśnego,
- podatku od środków transportowych,
31
- podatku dochodowego od osób fizycznych opłacanego w formie karty
podatkowej,
- podatku od posiadania psów,
- podatku od spadków i darowizn,
- podatku od czynności cywilnoprawnych.
W dochodach gmin podatki zajmują liczące się miejsce, choć tylko dla
niewielu gmin są one głównym z
ródłem finansowania ich zadań.
QUASI-PODATKI
Polski system dochodów publicznych obejmuje również kilka rodzajów
obowiązkowych opłat, które mają wszelkie cechy podatków, choć nie są
nazywane podatkami. Część tych opłat zasila dochody budżetu państwa,
natomiast część jest kierowana do wskazanych instytucji publicznych.
Takimi quasi-podatkami są np.:
- składki opłacane przez pracodawców na rzecz Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych i Funduszu Pracy oraz wpłaty na rzecz Państwowego Funduszu
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,
- wpłaty z zysku jednoosobowych spółek Skarbu Państwa,
- dopłaty pobierane na podstawie ustawy o grach i zakładach wzajemnych.
SKA
ADKI NA RZECZ FUNDUSZY CELOWYCH
Dochody funduszy celowych są znaczącym z
ródłem dochodów publicznych.
Ich charakterystyczną, wspólną cechą jest to, że mogą one być wykorzystywane
tylko na specyficzne wydatki, określone w ustawie powołującej dany fundusz
celowy. Stanowią część dochodów sektora finansów publicznych.
32
DOCHODY Z MAJ
TKU PUBLICZNEGO I INNE DOCHODY PUBLICZNE
Dochody z majątku publicznego mają charakter dochodów cywilnoprawnych.
Ich z
ródłem jest odpłatne udostępnianie majątku należącego do podmiotów sektora
finansów publicznych. Do dochodów tego typu zalicza się m.in.:
- dochody z wynajmu lub dzierżawy majątku publicznego (najczęściej
nieruchomości),
- dywidendy z udziałów podmiotów sektora finansów publicznych w spółkach
prawa handlowego,
- odsetki od lokat i środków na rachunkach bankowych,
- odsetki od udzielanych pożyczek,
- wpływy ze sprzedaży towarów i usług,
- spadki, zapisy i darowizny pieniężne.
POMOC ZAGRANICZNA
Środki pochodzące z bezzwrotnej pomocy zagranicznej mają charakter
specyficznej  darowizny lub  dotacji udzielanej Polsce przez podmioty
zagraniczne, takie jak:
- organizacje międzynarodowe (jak np. Unia Europejska),
- rządy innych państw,
- zagraniczne fundacje.
Ich otrzymanie nie pociąga za sobą formalnych zobowiązań, natomiast
wiąże się zwykle z koniecznością bardzo ścisłego przestrzegania reguł okre-
ślonych przez podmiot udzielający pomocy, a dotyczących zarówno kierunków
wykorzystania przekazywanych środków, jak i procedur, które obowiązują przy
gospodarowaniu tymi środkami. Nieprzestrzeganie tych reguł może wiązać się
z koniecznością zwrotu całości lub części otrzymanych środków.
Od chwili wstąpienia Polski do Unii Europejskiej środki z pomocy
zagranicznej stanowią bardzo istotną część dochodów publicznych. W latach 2007-
33
2013 do Polski przewidziano napływ środków w wysokości 50 mld zł rocznie 
tylko z budżetu Unii Europejskiej.
PRZYCHODY NIEB
D
CE DOCHODAMI
Do przychodów niebędących dochodami zalicza się:
- tzw. przychody zwrotne, uzyskiwane głównie przez zaciąganie długu
publicznego,
- wpływy z prywatyzacji.
Ich wspólną cechą jest to, iż zwiększają one zasób środków pieniężnych
znajdujących się w dyspozycji jednostki sektora finansów publicznych, lecz
nie zwiększają jej majątku. Uzyskanie przychodów poprawia płynność
finansową i umożliwia dokonanie większych wydatków, powoduje jednak
pewne obciążenie lub konieczność póz
niejszego zwrotu otrzymanych środków
(spłaty długu), albo pozbycie się części zasobów rzeczowych, czego efektem
może być bądz
pozbawienie się przyszłych dochodów, bądz
wzrost
przyszłych wydatków.
34