Untitled Document





Pojęcia z ewolucji



 


Abiogeneza
Samorództwo,
spontaniczne powstawanie obiektów żywych z materii nieożywionej.


Abiotyczny
Dotyczący materii
nieożywionej.


Adaptacja,
przystosowanie

Zdolność organizmu
do przystosowania się do środowiska; ewolucyjne modyfikacje zwiększające
szanse przeżycia i reprodukcji.


Adaptatywna
radiacja

Powstanie w
drodze ewolucji kilku lub wielu gatunków wywodzących się od jednego niewyspecjalizowanego
przodka.


Aklimatyzacja
Stopniowe zmiany
fizyczne organizmu powstające w wyniku reakcji na powolne, długotrwałe zmiany
środowiska.


Allopatryczna
specjacja

Specjacja
(powstawanie gatunku) zachodząca wówczas, gdy jaka populacja zostaje odizolowana
geograficznie od reszty populacji danego gatunku, a następnie podlega dalszej
ewolucji; zwana specjacją
geograficzną.


Analogiczny
narząd
Narząd podobny
pod względem funkcji i wyglądu, ale różniący się pochodzeniem i sposobem
rozwoju.


Batezjańska
mimikra
Upodobnienie
się bezbronnych, jadalnych gatunków zwierząt do innych gatunków, niebezpiecznych,
trujących lub niejadalnych.



Biocenoza

Naturalny zespół
organizmów złożony z populacji wszystkich gatunków zasiedlających ten sam
teren i na terenie tym wchodzących ze sobą we wzajemne zależności.


Biogeneza
Proces powstawania
pierwszych form żywych.


Biogeografia
Dział nauki
zajmujący się problemami rozmieszczenia organizmów na Ziemi.


Biom
Biom zbiór
wszystkich ekosystemów zajmujących rozległy obszar kuli ziemskiej, który
charakteryzuje się podobnym klimatem, glebami i organizmami występującymi
na tym obszarze.


Biomasa
Łączna masa
wszystkich organizmów w danym siedlisku.


Biosfera
Wszystkie biocenozy
kuli ziemskiej.


Chemiczna
ewolucja
Długotrwały,
wieloetapowy proces powstawania form żywych z materii nieożywionej.


Dem
Lokalna populacja,
której osobniki mogą swobodnie kojarzyć się między sobą.


Dobór
naturalny
Główny czynnik
ewolucji organizmów, którego działanie sprawia, że spośród różniących się
genetycznie osobników populacji przeżywają i pozostawiają potomstwo jedynie
najlepiej przystosowane do środowiska.


Dostosowanie
Zdolność organizmu,
wynikająca z jego genotypu, do skutecznego współzawodnictwa i przekazywania
genetycznych zasobów następnym pokoleniom.


Dryf
genetyczny
Losowa zmiana
frekwencji genów w małej, izolowanej populacji.


Dywergencja
Powstawanie
rozbieżności, różnokierunkowe kształtowanie się cech osobników żyjących
w różnych warunkach środowiska.


Dziki
typ
Fenotypowo
normalna (występująca w naturze) forma geny lub organizmu.


Epigeneza
Teoria, że
zarodek powstaje z komórki nie zawierającej jego przyszłych struktur, a
powstawanie narządów i ich określonych funkcji polega na postępującym różnicowaniu
się komórek


Etologia
Dział nauki
zajmujący się badaniem behawioru zwierząt w warunkach naturalnych, uwzględniający
jego przystosowawczy charakter.


Etologiczna
izolacja
Mechanizm izolacji
prezygotycznej wynikający ze zróżnicowania zachowań godowych dwóch gatunków,
zapobiegający ich kojarzeniu się.


Ewolucja
Nieodwracalny,
historyczny, przebiegający w różnym tempie proces powstawania, zmieniania
i różnicowania się grup organizmów, trwający równolegle i zależnie od zmian
poprzez wymieranie mniej przystosowanych, a przeżycie bardziej przystosowanych
form istot żywych.


Filogeneza
Całość dziejów
ewolucyjnych jakiejś grupy systematycznej (rozwój rodowy).


Gametyczna
izolacja
Mechanizm izolacji
prezygotycznej, uniemożliwiający rozmnażanie płciowe między osobnikami należącymi
do dwóch gatunków, gdyż ich gamety różnią się pod względem składu chemicznego.


Gatunek
Grupa organizmów
podobnych pod względem morfologicznym i funkcjonalnym, kojarzących się w
naturze tylko między sobą i mających nieodległego wspólnego przodka; grupa
organizmów mających wspólną pulę genową.


Genom
Całość DNA
zawartego w jednym haploidalnym zespole chromosomów.


Genów
przepływ
Przechodzenie
genów z jednej lokalnej populacji (demu) do drugiej, spowodowany migracją,
a następnie krzyżowaniem się osobników. Przepływ genów może mieć duże znaczenie
ewolucyjne.


Genów
pula
Suma genów
zawarta w populacji swobodnie kojarzących się osobników.


Hardy'ego-Weinberga
prawo
Zasada głosząca,
że w wielkiej populacji losowo kojarzących się osobników względne częstości
(frekwencje) alleli (niezależnie od tego, czy są dominujące czy recesywne)
utrzymują się bez zmian z pokolenia na pokolenie.


Homologiczny
narząd
Narząd wykazujący
podobieństwo podstawowego planu budowy i rozwoju, mogące wynikać ze wspólnego
pochodzenia ewolucyjnego.


Koacerwaty
Protobionty
(hipotetyczne lub sztucznie wytworzone przedkomórkowe formy organizacji
materii organicznej) składające się ze skomplikowanej mieszaniny polipeptydów,
kwasów nukleinowych i węglowodanów.


Koewolucja
Współzależność
przebiegu ewolucji dwu lub większej liczby gatunków, w wyniku ich współdziałania
przez długie okresy. Przykładu koewolucji dostarczają rośliny kwiatowe i
zapylające je zwierzęta, gdyż każda z tych form miała zasadniczy wpływ na
cechy partnera.


Konwergencja
Podobieństwo
strukturalne lub funkcjonalne dwu lub więcej nie spokrewnionych ze sobą
organizmów, osiągnięte w drodze niezależnej ewolucji.


Makroewolucja
Najwyższy poziom
zmian ewolucyjnych; zmiany ewolucyjne obejmujące powstawanie wyższych jednostek
taksonomicznych, jak rodzaje i rzędy, czyli ponad poziomem gatunku.


Mechaniczna
izolacja
Mechanizm izolacji
prezygotycznej, zapobiegający krzyżowaniu się dwu różnych grup z powodu
występujących między nimi różnic morfologicznych lub anatomicznych.


Mieszańcowa
depresja
Mechanizm izolacji
postzygotycznej polegający na tym, że wprawdzie mieszańce międzygatunkowe
są płodne, ale produkowane przez nie pokolenie F2 jest upośledzone
i nie może się skutecznie rozmnażać.


Mieszańców
niepłodność
Mechanizm izolacji
postzygotycznej spowodowany niezdolnością mieszańców do skutecznego rozmnażania
się.


Mieszańców
nieżywotność
Mechanizm izolacji
postzygotycznej spowodowany zamieraniem mieszańców międzygatunkowych w czasie
rozwoju zarodkowego.


Mikroewolucja
Zmiany ewolucyjne
wywołane zmianami frekwencji genów, zachodzącymi w populacji przez kolejne
pokolenia.


Morfogeneza
Procesy rozwojowe
prowadzące do powstania wielokomórkowego organizmu wraz ze skomplikowanym
układem tkanek i narządów organizmu i jego części składowych.


M�llerowska
mimikra
Mimikra polegająca
na ewolucyjnym upodobnieniu się dwóch lub większej liczby różnych gatunków
trujących, niebezpiecznych lub niesmacznych.


Postzygotycznej
izolacji mechanizmy
Mechanizmy,
które zapobiegają przepływowi genów między gatunkami, gdyż nawet w razie
dojścia do zapłodnienia i powstania zygot uniemożliwiają ich rozwój lub
rozród mieszańców.


Preadaptacja,
preaptacja
Zmiana ewolucyjne
powstała w istniejącej już strukturze biologicznej, a umożliwiająca jej
pełnienie nowej, odmiennej funkcji.


Prezygotycznej
izolacji mechanizmy
Mechanizmy,
które zapobiegają przepływowi genów między gatunkami uniemożliwiając odbycie
kojarzeń.


Protobionty
Polimery organiczne
powstające spontanicznie w pewnych warunkach eksperymentalnych; mogły stanowić
jedno z ogniw biogenezy.


Rozrodcza
izolacja
Mechanizmy
rozrodcze zapobiegające krzyżowaniu się różnych gatunków. W rezultacie pula
genowa każdego gatunku jest izolowana od puli innych gatunków.


Dobór
kierunkowy
Stopniowe wypieranie
jednego fenotypu przez inny (np. prowadzące do zwiększenia wielkości osobników
w populacji) pod wpływem zmiany środowiska.


Dobór
rozdzielający
Selekcja polegająca
na faworyzowaniu przez zmiany środowiskowe dwu lub większej liczby skrajnych
form fenotypowych, kosztem form pośrednich.


Dobór
stabilizujący
Selekcja naturalna
eliminująca fenotypy o cechach skrajnych, a popierająca formy pośrednie;
występuje w populacji dobrze przystosowanej do środowiska.


Dobór
sztuczny
Selekcja prowadzona
przez człowieka, polegająca na dobieraniu do rozrodu tylko tych osobników,
które wykazują pożądane przez hodowcę cechy.


Sezonowa
izolacja
Mechanizm izolacji
prezygotycznej zapobiegający wymianie genów między dwiema grupami, w których
rozmnażanie odbywa się w różnych porach dnia, sezonu lub roku.


Skamieniałości,
skamieliny
Części ciała
organizmów albo ich odciski czy ślady zachowane w skałach.


Skamieniałości
przewodnie
Pewne skamieniałości
występujące w krótkim tylko przedziale czasowym i znajdowane w tych samych
warstwach sedymentacyjnych w różnych strefach geograficznych.


Specjacja
Proces powstawania
nowego gatunku w toku ewolucji.


Sympatryczna
specjacja
Powstawanie
nowego gatunku na obszarze zajmowanym przez gatunek wyjściowy (bez bariery
geograficznej).


Teoria
ewolucji stopniowej
Model ewolucji,
według którego przemiany ewolucyjne są wynikiem nagromadzania się drobnych
zmian.


Teoria
równowagi przerywanej
Koncepcja zakładająca,
że ewolucja wykazuje okresy zastoju (tj. okresy w których gatunki nie zmieniają
się lub zmieniają się tylko nieznacznie), po czym następują fazy bardzo
aktywnej ewolucji, wskutek czego zasadnicze przystosowania lub zgrupowania
przystosowań pojawiają się w materiale kopalnym w sposób nagły.


Wymieranie
Trwały zanik
gatunku z chwilą zginięcia ostatniego osobnika tego gatunku.


Tempo
ewolucji
Czas przekształcenia
się jakiegoś gatunku (lub rodzaju) w drugi, a zatem prędkość, z jaką zachodzą
zmiany w liniach rozwojowych.


Aromorfoza
Uzyskanie poważnego
przystosowania ewolucyjnego, umożliwiającego opanowanie nowego środowiska


Archalaksa
(odchylenie
pierwotne)Odejście od rodowej linii ewolucyjnej już w pierwszych etapach
rozwoju zarodkowego.


Dewiacja
Powtarzanie
cech przodków zakłócone w środkowej fazie rozwoju (w okresie wzrostu narządów)
przez powstanie nowej cechy.


Anabolia
(nadstawka)
Nabycie przez kształtujący się organizm pewnych nowych cech, których nie
było u przodków. Zachodzi w końcowej fazie rozwoju, a więc w okresie poprzedzającym
uzyskanie dojrzałości płciowej


Cenogenetyczne
cechy
Specyficzne
cechy zarodka będące przystosowaniem do życia embrionalnego.


Palingenetyczne
cechy
Struktury będące
powtórzeniem struktur występujących u przodków.


Mimetyzm
Organizmy przybierają
barwy i kształty ochronne sprawiające, że nieraz są nie do odróżnienia od
otoczenia.