AKTYWNA WYOBRAŹNIA
Jungowska
metoda komunikowania się ego z obrazami pochodzącymi z
nieświadomości, o charakterze aktywnego uczestniczenia w fantazjach
i marzeniach na jawie. Różni się od zwykłych marzeń „poważnym”
traktowaniem wyobrażeń i przeżywaniem wyobrażeniowej akcji jako
rzeczywistych, tj. prowadzących do określonych konsekwencji.
Aktywna wyobraźnia stała się podstawą wielu technik pracy z
nieświadomością i metod aktywizacji potencjału twórczego, m.in.
wizualizacji, hipnozy ericksonowskiej, psychostymulacji i in. W
psychologii jungowskiej zaznacza się jednak, że wejście
świadomości w obszar nieświadomości zbiorowej bez rzeczywistego
przekształcenia indywidualnego Cienia (stymulacja narkotykami,
rebirthing, kontaktowanie się z „aniołami”, „duchami”,
kosmitami) oraz uwzględnienia odpowiedzialności moralnej, grozi
załamaniem się psychiki, a nawet psychozą.
AMPLIFIKACJA
Metoda syntetycznej, „holograficznej” analizy snów i
innych treści nieświadomych oparta na koncepcji archetypów,
(symboli nieświadomości zbiorowej); proces odczytywania,
interpretacji i poszerzania znaczeń snów poprzez odwoływanie się
do powszechnych symboli występujących w kulturze, tj. baśniach,
mitach, literaturze, historii, religii. Metoda wolnych skojarzeń
wzbogaca indywidualne znaczenie snu, wiąże jego treść z konkretną
sytuacją śniącego, natomiast amplifikacja włącza sen do
problematyki zbiorowej, uniwersalnej, np. sny o lataniu podnoszą
problem Ikara (niekontrolowana fascynacja, kompleks wyższości),
poczucie wypędzenia, nagości, porzucenia mogą nawiązywać do mitu
o wypędzeniu Adama i Ewy z raju (separacja od matki, narodziny
indywidualnej świadomości i poczucia własnej płci).
ANDROGYNIA
Jedność kobiecości i męskości, duchowa pełnia
obu płci. Jedność mężczyzny i kobiety uznawana jest za symbol
ducha (boskość, transcendencja). Kulturowy i społeczny aspekt
androgynii wyraża miłość mężczyzny i kobiety, małżeństwo,
partnerstwo płci. Stan androgynii jest celem małżeństwa i rozwoju
duchowego (u kobiety nieświadomość zawiera pierwiastek męski, u
mężczyzny – pierwiastek żeński). Rytualny aspekt androgynii,
często występujący w snach, wyraża ceremonia ślubu. Naturalnym
symbolem androgynii w snach, religii lub sztuce jest kolisty wąż
(ouroboros). Jedność kobiecości i męskości mogą wyrażać w
snach harmonijne dopełnienia dwubiegunowych symboli (in i yang,
Słońce i Księżyc, ziemia i niebo, noc i dzień itd.). Przeżycie
androgynii w snach wyraża się w poczuciu jedności w trakcie
zespolenia erotycznego, emocjonalnego i duchowego („kosmiczny
stosunek”, erotyczny taniec, jedność myśli, ciała i uczuć
kochanków, zaślubiny).
ANIMA
Symbol
pierwiastka żeńskiego (obraz kobiety) w nieświadomości mężczyzny.
W snach mężczyzn występuje jako kochanka, idealna partnerka,
kobieta zniewalająca, uwodząca, rozumiejąca, kierująca ich
psychiką. Uzupełnia męską orientację świadomości mężczyzny.
Anima umożliwia mężczyźnie nieświadome, symboliczne, intuicyjne
porozumienie z każdą kobietą. Przekształca jego świadomość w
kierunku duchowej pełni (twórczość, inspiracja). Pomaga
przezwyciężać jego Cień. Jest symbolicznym przewodnikiem ego
mężczyzny przez nieświadomość (Ariadna dla Tezeusza). W stanie
zakochania mężczyzna dostrzega w swej wybrance głównie własną
Animę, a nie realną kobietę. W tekstach literackich Anima
występuje pod postacią kochanki, kurtyzany, w baśniach –
księżniczki, królewny. Pozytywna postać Animy (pozytywny obraz
kobiety) w snach i wyobraźni czyni mężczyznę dojrzałym partnerem
kobiet. Negatywna Anima – tak w snach jak i w rzeczywistości –
czyni mężczyznę zależnym od kobiet (partnerki, małżonki,
matki), ofiarą jej intryg, kaprysów i manipulacji, lub odwrotnie –
ich prześladowcą i niedojrzałym uwodzicielem (kompleks matki u
syna, np. u Małego Księcia czy don Juana).
ANIMIZM
Właściwość psychiki pierwotnej i dziecięcej,
która nadaje cechę życia, zwykle ruchu, obiektom martwym. W
myśleniu dziecka i człowieka pierwotnego przedmioty, skały,
zjawiska przyrody obdarzone są energią, inteligencją, mieszkają w
nich „duchy”, mogą one czuć i oddziaływać na otoczenie.
Animizm ujawnia się w barwny sposób w snach w spotkaniach bohatera
snu z duchami, magicznymi postaciami, poczuciem oddziaływania
przedmiotów, niekiedy jako wrażenie ożywania martwych ciał,
poruszania się przedmiotów, pojazdów bez kierowcy itp.
ANIMUS
Archetyp (symbol uniwersalny) pierwiastka męskiego w nieświadomości
kobiety. Uzupełnia żeńską orientację jej świadomości. W snach
dziewcząt i kobiet występuje jako bohater, idol, przewodnik i
idealny kochanek. Archetypowa postać mężczyzny w snach i
wyobraźni, umożliwiająca kobiecie intuicyjne porozumienie oraz
względną niezależność w relacji z mężczyzną (kochankiem,
mężem), a z drugiej strony partnerską relację. Animus jest
przewodnikiem świadomości kobiety przez jej nieświadomość. U
dojrzałej kobiety jest wzorcem postawy niezależności,
samodzielności, aktywności (pozytywny Animus). Negatywny obraz
Animusa skłania kobietę do postawy rywalizacyjnej i walczącej z
mężczyzną (agresywny feminizm), a z drugiej strony do ucieczki od
macierzyństwa (kompleks Amazonki).
ARCHETYP
Obraz pierwotny podstawowych potrzeb, wymiarów i zachowań
człowieka. Autonomiczny wzorzec psychiczny w nieświadomości
zbiorowej, ujawniający się w snach, wyobraźni i sztuce pod
postacią symboli i personifikacji. Psychologiczny odpowiednik
instynktu. Wrodzona dyspozycja do przeżywania, reagowania, myślenia
i działania w sposób „przekazywany” przez kolejne pokolenia.
Wartości archetypowe przenikają do świadomości dzięki
przeżywaniu obrazów, fantazji, snów, marzeń na jawie, bohaterów
baśni i filmu, symboli, dogmatów, rytuałów. Archetypowi
bohaterowie snów są z reguły anonimowi, noszą cechy boskie
(herosi), dysponują ukrytą wiedzą, mocą lub energią.
Najważniejsze postacie i obrazy archetypowe w snach, wyobraźni i
sztuce odpowiadają najważniejszym wymiarom osobowości i psychiki.
Są to: indywidualny bohater lub bohaterka wystawieni na próby losu
lub sytuacji (ego, „ja” indywidualne), bandyta, przestępca,
morderca, gwałciciel, żebrak, prostytutka, czarownica, wiedźma
(męskie i żeńskie postacie ze sfery Cienia); szatan, diabeł,
diablica, demon, labirynt, cmentarz, grobowiec, śmierć (postacie i
obrazy Cienia zbiorowego); kochanka, nimfa, dziewica (Anima);
kochanek, heros, superman, żołnierz (Animus); ojciec, mędrzec,
starzec, nauczyciel, mistrz, przewodnik duchowy, kapłan, zakonnik,
mnich (Stary Mędrzec); matka, staruszka, opiekunka, bogini, królowa,
dobra wróżka, (Wielka Matka), Chrystus, niewinne dzieciątko,
niewidzialna moc, duchowa energia, światło, jasność, twarz
mistrza, liczba 4, czworobok, koło, szczyt góry, niebo (archetyp
jaźni).
ASKLEPIOS
Heros z
mitologii greckiej i bóg sztuki lekarskiej, czczony przez Rzymian
jako Eskulap. Wydobyty w ostatniej chwili z łona matki spalonej na
stosie; wychowany przez centaura Chirona, archaicznego mistrza sztuki
leczniczej. Ponieważ potrafił przywracać życie zmarłym, został
zabity piorunem przez Zeusa. Jego symbolem był wąż. Ukazywał się
w snach ludziom chorym i cierpiącym, wskazując środki, które
miały przywracać im zdrowie. W świątyniach Asklepiosa (główne
centrum to Epidauros) stosowano ceremonie prowokujące leczące sny.
Jego córka, Hygieia, była czczona jako bogini zdrowia.
początek
BOHATER SNU
Reprezentant
podmiotu, poczucia „ja” na scenie marzeń sennych. Wyraża
najlepiej rozwiniętą funkcję psychiczną (uczucie, myślenie,
spostrzeganie zmysłowe lub intuicję). Zdany na przeciwności
stłumionych kompleksów i na działanie przeciwnych tendencji
nieświadomych (prawo Cienia). Niekiedy bohater wciela się w trakcie
marzeń sennych w kilka ról, przenosi się w czasie albo jest
„podzielony” na obserwatora i jednocześnie uczestnika zdarzeń.
Bliscy towarzysze bohatera lub jego przeciwnicy wyrażają mniej
rozwinięte lub przeciwstawne wymiary psychiki (alter ego).
początek
CIEŃ
Symbol całej
nieświadomości, tj. treści, które nie są bezpośrednio dostępne
dla ego. Cień jest główną treścią marzeń sennych. Jung
wyróżnia dwie warstwy Cienia – indywidualną oraz zbiorową
(archetyp Cienia). Cień indywidualny tworzą typowe kompleksy,
zapomniane przeżycia i urazy, wynikające z osobistych doświadczeń
danego człowieka („ciemne ja”). W snach ujawnia się w postaci
koszmarów, ukazujących różne formy upadku, porażki, zamknięcia,
bezradności lub frustracji głównej postaci snu. Cień indywidualny
jest źródłem lęku, nerwic, depresji, uzależnień, agresywności,
zachowań autodestruktywnych. Sny i obrazy ze sfery Cienia ujawniają
napięcie między świadomością a nieświadomością, lęk,
fałszywy obraz siebie oraz mechanizmy obronne wypaczające aktywność
popędów i autenty-cznych dążeń. Charakterystyczne dla przejawów
Cienia w snach jest przemieszczenie aktywności i uczuć na obiekty
wyobraźni, obiekty zastępcze lub paradoksalne odwrócenie zachowań
ze stanu jawy (osoba czysta i elegancka śni, że zapada się w
błoto, perfekcyjna błądzi i nigdy nie potrafi zdążyć na czas,
„spokojna” krzyczy lub zachowuje się agresywnie itp.). Cień
zbiorowy to głębsza warstwa psychiki, która ujawnia złożona
symbole Cienia. Wyrażają go takie sny, idee i wyobrażenia, jak
szatan, piekło, grób, śmierć, cmentarz, grzech pierworodny,
maja-ułuda, Szeol, Hades. Cień zbiorowy integruje wszystko, co
negatywne, złe, ciemne, upadłe. Jako archetyp zawiera w sobie,
według Junga, kontekst bieguna przeciwnego (dobro względne). Jest
przepustką do prawdy (mądrości) i autentycznego odrodzenia
świadomości jednostki. Łagodniejsze formy postaci Cienia to
błazen, kozioł ofiarny, mag, czarownik, ciemna postać
anonimowa.
CHIRON
Jeden z
centaurów, pół-człowiek, pół-koń, obdarzony mądrością i
umiejętnością leczenia, a jednocześnie nieśmiertelnością.
Uzdrawiał chorych w jaskini, wyuczył sztuki leczniczej Asklepiosa,
który prześcignął mistrza i stał się ojcem medycyny. Chiron
jest prototypem mitologicznym „zranionego uzdrowiciela”. Każdy
terapeuta musi przejść przez rytuał wtajemniczenia w cierpienie,
aby wskazywać drogi uzdrawiania cierpiącym. Ugodzony przypadkowo
zatrutą strzałą przez Heraklesa, cierpiał straszne męki.
Zrzekając się nieśmiertelności na rzecz Prometeusza, umarł aby
przerwać swoje męki. Mit o Chironie zawiera motywy występujące w
marzeniach sennych – w snach ujawnia się zapomniana, półdzika
natura człowieka; ta natura jest w istocie nieśmiertelna, gdyż
sięga korzeni przyrody; proces leczenia dokonuje się w
nieświadomości (w jaskini), tam następuje właściwe uzdrowienie;
aby doznać uzdrowienia, należy wejść do labiryntu nieświadomości;
natężenie cierpień człowieka wiąże się z jego pragnieniem
nieśmiertelności; powrót do miary ludzkiej łagodzi ból, ale
wtedy ciało człowieka podlega prawu śmierci itp.
CZŁOWIEK
CIENIA
Postać, alter ego lub niekiedy sam bohater snu
posiadający mroczne cechy Cienia. Prawo Cienia kieruje się zasadami
irracjonalności, chaosu, przypadku, zła, niszczenia, umierania,
śmierci, tajemnicy, dzikości, bezwzględności, skrajności,
automatyzmu, paradoksu, amoralności itp. W snach człowiek Cienia
nosi różne rysy, znane lub nieznane z życia na jawie, ale ogólną
ich cechą jest nieucywilizowanie, brak poczucia estetyki, moralności
i kultury (np. smok, potwór, diabeł, wampir, wilkołak, czarownica,
dzikus, a także żebrak, bandyta, błazen, morderca, terrorysta,
narkoman, pijak, więzień, wariat, prostytutka). Z perspektywy
psychologii Junga postacie Cienia można uznać za negatywne (są
ofiarami Cienia, narzucają innym swój Cień) lub pozytywne
(opanowują i przekształcają Cień). Do drugiej kategorii należą
np. policjant, zakonnik, sędzia, chirurg, szaman, wróżbita,
uzdrowiciel, grabarz, śmieciarz, górnik, ratownik i in. Relacja
bohatera snu wobec postaci Cienia określa stopień integracji praw
nieświadomości (zasad Cienia) przez świadomość indywidualną
(ofiara Cienia, identyfikacja z Cieniem, separacja od Cienia,
integracja Cienia).
początek
DRZEWO
Symbol osobowości i
rozwoju. Część nadziemna i podziemna współpracują ze sobą i
regulują funkcje całości psychiki. Korona drzewa symbolizuje
funkcje świadomości, pień – ego, a korzenie – nieświadomość.
Podstawy życia i energii zawarte są nie w widocznej warstwie
(świadomość), ale w głęboko ukrytych korzeniach (archetypy).
Drzewo w snach i wyobrażeniach mitologicznych jest symbolem jedności
świata materialnego, ludzkiego i boskiego (drzewo mistyczne). Symbol
odrodzenia psychicznego i duchowego (śmierć i zmartwychwstanie
Chrystusa, drzewo przebudzenia Buddy).
EGO
Ośrodek
świadomości indywidualnej. Centralny kompleks tworzący poczucie
„ja”. Kompleks psychiczny zintegrowany wokół najlepiej
rozwiniętej funkcji psychicznej. W snach charakter ego wyraża
postać głównego bohatera (typ intelektualny, uczuciowy,
intuicyjny, zmysłowo-percepcyjny osobowości). Jeśli bohater
występuje w kilku rolach, wyrażają one różne funkcje lub części
psychiki. Jeśli ma bliskich towarzyszy lub przeciwników,
odzwierciedlają one alternatywne, konkurencyjne części „ja”
(alter ego). Są dwa rodzaje głównych postaci snu – aktywny
uczestnik zaangażowany (uwikłany) w sytuację i bierny obserwator
(czasami role te występują zamiennie). Pierwsza rola wyraża
tendencje ekstrawertywne, druga introwertywne. Psychologia jungowska
zauważa, że kompleks ego jest wytworem kultury i u człowieka
Zachodu jest w znacznej mierze pochodzenia
judaistyczno-grecko-romańskiego. Kultura Wschodu proponuje bardziej
kolektywne wzorce (mniej wysublimowane poczucie ego), a religijne
przekazy Wschodu, np. buddyzm, mówią wprost o tym, że ego jest
iluzją.
EKSTRAWERSJA
Wrodzona
postawa psychiczna ukierunkowująca energię psychiczną na zewnątrz,
w stronę przedmiotów, wrażeń, innych ludzi. Ekstrawertyk również
w snach reaguje emocjonalnie na sytuacje zewnętrzne, jest
zaangażowany w sprawy publiczne, przeżycia innych ludzi, często
występuje przed tłumem, publicznie. Typowe role lub przeżycia to
kierowanie grupą, przemawianie do ludzi, nagość, występ w
barwnych strojach itp. Ekstrawertyk podejmuje się wielu ról,
adaptuje się do nowych warunków. Cechy skrajne ekstrawersji:
powierzchowność, dyletanctwo, ekshibicjonizm, eksponowanie siebie,
wtrącanie się w sprawy innych, uwikłanie w sprawy
publiczne.
początek
G
GÓRA
Symbol
indywiduacji, osiągnięć i ambicji. Wspinaczka na górę oznacza
zmaganie się z przeszkodami, aktywne podchodzenie do trudności.
Wejście na szczyt i spoglądanie z góry wskazuje na stan
psychicznej inflacji, tj. „rozdęcia” ego, wyższy stan
energetyczny z zachowaniem kontaktu z rzeczywistością (ziemia), ale
także groźbę upadku (alienacji psychicznej lub regresji do niższej
fazy rozwoju).
początek
H
HOMEOSTAZA
Stan
równowagi pierwotnej rozumianej jako ilościowa równowaga
energetyczna. Homeostaza odnosi się do stabilności organizmu,
psychiki pod względem ilościowym (zob. homeostezja).
początek
I
DENTYFIKACJA
Identyfikacja
(utożsamienie) jest procesem częściowo świadomej, częściowo
nieświadomej asymilacji treści, cech i zachowań, które
uzupełniają niedostateczne poczucie tożsamości, tworząc
rozwijającą się świadomość indywidualną. Sny i wyobraźnia,
obok bezpośrednich relacji z otoczeniem, dostarczają obrazów i
symboli dla ukształtowania się dojrzałego poczucia tożsamości.
Są one podstawowym polem identyfikacji poszczególnych archetypów
nieświadomości, tj. Cienia, Animy, Animusa, Wielkiej Matki, Starego
Mędrca i jaźni. Dzięki identyfikacji poszerza się tożsamość
jednostki o kolejne wzorce i aspekty, ale równie ważny jest proces
odwrotny, tj. zjawisko dezidentyfikacji, dzięki któremu jednostka
wyodrębnia siebie i odróżnia od innych. Im bardziej dojrzała jest
jednostka, tym mniejszą rolę w dostarczaniu materiału dla poczucia
tożsamości odgrywa nieświadomość i mechanizm projekcji lub
introjekcji – w głębokich zaburzeniach psychicznych, np. w
schizofrenii występuje tzw. identyfikacja projekcyjna, a w
depresjach identyfikacja introjekcyjna. W marzeniach sennych, wskutek
rozprzężenia mechanizmów kontroli ego, ten mechanizm jest
naturalny, pozwala więc na „przepracowanie” tych obszarów
osobowości, które mogą podlegać procesom rozszczepiennym, typowym
dla schizofrenii, lub procesom symbiozy z obiektem i braku świadomej
separacji (dezidentyfikacji), typowym dla depresji. Sny ujawniają
też różne elementy osobowości, z którymi ego nieświadomie się
identyfikuje lub nieświadomie odrzuca (lęk jako podłoże
dezidentyfikacji); występuje w nich kierunek identyfikacji do
wewnątrz (identyfikacja z sobą) oraz na zewnątrz (z osobami
znaczącymi, idolem, bohaterami, autorytetami). W bardziej świadomym
procesie identyfikacji istotną rolę odgrywają uczucia – empatia
(świadome wczuwanie się), a w mniejszym stopniu nastroje –
sympatia (świadomy odbiór z elementami projekcji) lub emocje i
syntonia (nieświadoma identyfikacja symbiotyczna, występująca np.
w relacji matki z niemowlęciem). W snach dominuje odbiór
syntoniczny (wyczulenie emocjonalne na innych, otoczenie) i
„sympatyczny” (nastrojowy, uleganie atmosferze sytuacji).
Obserwuje się również brak kontaktu psychicznego bohatera z
otoczeniem (izolacja, wyobcowanie), a także przejawy dojrzałej
empatii, co świadczy o rozwinięciu świadomej postawy
uczuciowej.
IDOL
Sztuczny, zastępczy
bohater o magicznym znaczeniu dla niedojrzałego „ja”. Zwykle
jest to postać, obraz lub osoba traktowana jako ideał lub wzorzec
osobowości, obdarzany niemal sakralną, a zarazem kuszącą mocą,
dający zastępcze poczucie tożsamości. Osoby ze słabym „ja”
łatwo identyfikują się z oddziałującymi energetycznie idolami
mas. Poddają się sytuacyjnemu lub chwilowemu urokowi fasadowej,
ekspresyjnej postaci. Idole są typowym zjawiskiem okresu formowania
się indywidualnej tożsamości (okres dziecięcy i młodość).
Wiele postaci z marzeń sennych oddziałuje na bohatera jak idole –
fascynuje i ubezwłasnowolnia. Atmosfera snów odpowiada okresowi
kształtowania się krytycznego poglądu na świat i tworzenia granic
między fikcyjnym autorytetem (idol) a autorytetem wewnętrznym
(świadomość, tożsamość, uczucie).
IKAR
Bohater
mitu, który wznosząc się na sztucznych skrzydłach doznał
wolności i mocy, ale spadł na ziemię, gdyż zapomniał, że ma
skrzydła klejone woskiem. Lot Ikara jest symbolem stanu inflacji
ego, czyli uwznioślenia, fascynacji, przekroczenia wszelkich
uwarunkowań, np. w procesie twórczym, w stanie medytacji, pod
wpływem narkotyków i w marzeniach sennych. Skutki niekontrolowanej
inflacji są tragiczne (upadek, depresja,
śmierć).
INDYWIDUACJA
Jungowskie
określenie dynamicznego procesu budowania osobowości. Na proces
indywidualnego rozwoju i budowania dojrzałej osobowości składają
się, zdaniem Junga, dwie fazy: naturalna (biologiczno-społeczna) i
kulturowa (antropologiczna, archetypowa). Indywiduacja to kulturowa
faza rozwoju, prowadząca do zakorzenienia się psychiki w sferze
archetypowej, w której kobieta i mężczyzna wzbogacają swoje
podstawowe poczucie kobiecości i męskości o wymiary duchowe
(macierzyństwo, ojcostwo, duchowość, natura, kultura, sens życia,
Jaźń). Decydujący wpływ na przebieg procesu indywiduacji ma
kontakt z symbolami sztuki i religii (obrazy, muzyka, ceremoniał,
praktyka religijna), ujawniające głębsze pokłady nieświadomości
więzi uczuciowe oraz przeżywanie treści i obrazów ujawniających
się drogą marzeń sennych. Proces indywiduacji realizuje
najważniejszą więź ego (świadomość indywidualna) z Jaźnią
(obraz Boga, metafizyczna jedność świadomości i nieświadomości).
Sny są jakby powrotem do pierwotnej jedności ego z Jaźnią,
umożliwiając przyswajanie wartości archetypowych. Kolejne etapy
indywiduacji odznaczają się jakościowymi przemianami funkcji i
struktury osobowości (odrodzeniem wewnętrznym), poprzez asymilację
takich wartości archetypowych, jak psychologiczna względność
dobra i zła (archetyp Cienia), pierwiastek męski i żeński
(Animus, Anima), prawo natury i życia (Wielka Matka), prawo ducha i
kultury (Stary Mędrzec), Bóg (Jaźń). Sny, wizje oraz ich
odpowiedniki w sztuce i kulturze pozwalają na syntezę świadomości
i nieświadomości, na zjednoczenie indywidualnych (ego) i zbiorowych
elementów psychiki (archetypy).
INFLACJA
Stan
archetypowego wzrostu świadomości indywidualnej, natchnienia przez
symbole („rozdęcie ja”); stan uwznioślenia, fascynacji,
podniosłości często występujący w snach, najczęściej w formie
latania, unoszenia się w powietrzu, stania na szczytach gór lub
wielkich budowli, w obrazach kosmicznych i doświadczaniu magicznych
mocy. Inflacja jest również nieodłącznym elementem twórczości
wizjonerskiej, przeżyć duchowych, wizji narkotycznych i niektórych
zaburzeń psychicznych (mania, paranoja, schizofrenia). Im bardziej
„ja” jest niedojrzałe i wybujałe (narcystyczne, skoncentrowane
na sobie), tym łatwiej ulega inflacji. W inflacji pozytywnej ego
przeżywa kontakt z archetypem, np. z obrazem matki, bohatera, Boga,
nie tracąc indywidualnego poczucia tożsamości i poszerzając
rozumienie siebie oraz świata o wymiar zbiorowy. W inflacji
negatywnej ego zatraca się w kontakcie z archetypem; sobie
przypisuje moc symbolu, tracąc poczucie granicy między światem
zewnętrznym a wewnętrznym. Niekontrolowana inflacja prowadzi do
przeżycia alienacji (w snach upadek z wysokości, rozczarowanie,
izolacja, samotność, podobnie jak w życiu depresja, a w mitologii
wypędzenie Adama i Ewy z raju i upadek Ikara). Zdaniem Junga
inflacja ego, np. doświadczana w snach lub wizjach artystycznych czy
religijnych, jest stałym elementem życia każdej kultury,
zapewniając niezbędne bodźce stymulujące duchowy rozwój
jednostki.
INICJACJA
Doświadczenie
otwierające świadomość na nowy wymiar, a zarazem integrujące
psychikę wokół określonej wartości (wzorca, archetypu).
Inicjacja prowadzi jednostkę do jakościowej przemiany całej
osobowości (proces odrodzenia osobowości). Czynnikami inicjacyjnymi
są obrazy i symbole (archetypy), komunikujące indywidualnej
świadomości ponadczasowe znaczenie treści nieświadomości
zbiorowej. Ogromna rola inicjacyjna przypada snom; zmieniają one
pośrednio lub bezpośrednio nastawienie, przeżywanie lub zachowanie
w odniesieniu do takich sfer, jak życie erotyczne, obraz
partnera/partnerki, powołanie życiowe, obraz matki, ojca, Jaźni.
Sny mogą odgrywać rolę terapeutyczną poprzez odblokowywanie
przeżyć urazowych ze stanu jawy, które mają charakter inicjacji
negatywnej, a następnie odreagowanie urazu (katharsis) oraz
„dostarczanie” leczniczych wizji.
INTROWERSJA
Wrodzona
postawa psychiczna ukierunkowująca energię psychiczną do wewnątrz,
w stronę podmiotu. Dla introwertyka charakterystyczna jest
samokontrola, samoświadomość, postawa rezerwy, zmniejszona
podatność do wyrażania i ulegania emocjom, nastrojom i uczuciom.
Orientacja introwertywna przeważa w stanie refleksji, zadumy,
medytacji, modlitwy, samoobserwacji, introspekcji, a szczególnie w
marzeniach sennych, gdzie bohater snu jest skazany na oglądanie
„przedstawianego” spektaklu. Introwersja wzmacnia refleksyjność,
myślenie, samoświadomość, dystans wobec otoczenia, innych i
siebie. Cechy negatywne introwersji, często obserwowane w przykrych
snach, to poczucie wstydu i winy, izolacja, zamknięcie, surowe
osądzanie, brak zaufania do innych, oschłość, dogmatyzm. Typowe
role lub postacie introwertywne w snach to obserwator,
metakomunikator (Mindell), przewodnik.
INTUICJA
Funkcja
postrzegania pozazmysłowego, aktywna z reguły w snach, w okresie
dziecięcym, a u osób intuicyjnych także w wieku dorosłym (typ
wizjonerski, mistyczny). Ujmuje nie to, co jest (spostrzeganie
zmysłowe), ale to, co mogło lub może się zdarzyć, np. kierunek
przebiegu zdarzeń lub ich możliwe źródło. Umożliwia
irracjonalny wgląd w rzeczywistość przeszłą, przyszłą i
obecną, np. drogą snów proroczych, skojarzeń i odczuć. Aktywność
intuicji tłumaczy zjawisko syndroniczności. Typ intuicyjny
osobowości woli żyć swymi snami, przeczuciami i wizjami, niż
faktami i zewnętrznymi zdarzeniami.
IRRACJONALNOŚĆ
Nieświadomość
wyraża się w dużej mierze poprzez sny w sposób irracjonalny, tzn.
nieuporządkowany, przypadkowy, paradoksalny, nielogiczny z
perspektywy świadomości. Bohater snu jest zaskakiwany przypadkowym
biegiem wydarzeń w czasie snu, nagłą zmianą akcji, występowaniem
w dziwnych, nieprzewidywanych rolach. Czynnik irracjonalny typowy dla
atmosfery marzeń sennych ma podobną formę wyrazu w kulturze –
reprezentuje go sfera zabawy, sztuki, magii i rytuału religijnego. W
zdarzeniach występuje przypadkowość, pozorny brak powiązań.
Wiele osób o typie irracjonalnym paradoksalnie zachowuje się
racjonalnie (logicznie) w sytuacjach ekstremalnych, granicznych,
nieprawdopodobnych. Doświadczenie chaosu i przypadkowości, jak też
„idealnego” wyczucia, intuicji, przeczucia tego, co może się
zdarzyć, pojawia się w snach. Dotyczy to także osób uzdolnionych
intuicyjnie – jasnowidzów, wybitnych artystów, osób głęboko
wierzących.
początek
J
JAŹŃ
Symbol
doskonałości i pełni, archetyp jedności, obraz całości
człowieka w wymiarze psychicznym i duchowym, symbol jedności
świadomości i nieświadomości. Obraz Boga scalający przeciwstawne
funkcje duszy człowieka. Jung mówi o Jaźni jako o funkcji
transcendentnej. Jest to czynnik nadświadomości, spełniający rolę
funkcji religijnej. Jaźń jednoczy pozornie wykluczające się
aspekty życia psychicznego – integrując świadomość i
nieświadomość, element żeński i męski (androgynia), aspekt
materialny i duchowy, funkcje racjonalne i irracjonalne, konkretne i
symboliczne przejawy procesów psychicznych. Symbolicznym obrazem
Jaźni w snach i kulturze są mandale, motywy koła lub czworoboku
(krzyż, aureola), jasność, światłość, niebo, Chrystus, a także
liczba cztery.
JEDNOŚĆ PRZECIWIEŃSTW
Zasada
komplementarności biegunowych wymiarów duszy (coniunctio
oppositorum). Podstawową opozycją jest wzajemna relacja świadomości
i nieświadomości – marzenia senne wyrażają lub komentują życie
świadomości z perspektywy nieświadomości. Przeciwieństwa mogą
być ukazane w stanie rozszczepienia (czarne lub białe, kobiecość
lub męskość, Dobra Matka lub Zła Matka, kontrola ego lub
uległość, idealizm lub nihilizm) albo wypowiadają się językiem
innym niż racjonalne ego – językiem symbolicznym (wyraz
aktywności archetypów), odnoszącym się do całości psychicznej,
np. wymiaru indywidualnego i zbiorowego psychiki ((Jaźni). Z zasady
jedności przeciwieństw wynika kompensacyjna rola nieświadomości i
treści marzeń sennych.
początek
K
KOBIECOŚĆ
Pierwiastek
psychiczny charakteryzujący żeński wymiar jednostki i kultury.
Kobiecość znajduje różne formy wyrazu w świadomości i postawie
kobiety, jak również w jej nieświadomości (kompleksy na tle
pragnień erotycznych, obrazu ciała, siebie jako kobiety). Odmienne
postawy mogą walczyć ze sobą w wyobraźni i snach. Obrazy typów
kobiecości pojawiają się w snach mężczyzny, udzielając
informacji na temat obrazu kobiety w jego nieświadomości. Toni
Wolff, opierając się na klasyfikacji typów psychicznych Junga,
wyróżniła cztery typy kobiece: Matka (koncentruje się na relacji
z dzieckiem; w snach broni dziecka, walczy o nie, jest w ciąży lub
pragnie dziecka); Hetera (szuka relacji indywidualnej z mężczyzną,
nie tylko erotycznej; częsta postać snów mężczyzny, kusi go,
inspiruje, uwodzi); Amazonka (niezależna od mężczyzny, w snach
rywalizuje z mężczyzną, walczy lub ucieka jakoby przed gwałtem,
kobieta niedostępna); Pośredniczka (relacja duchowa z mężczyzną).
Neumann wyróżnił aspekt podstawowy kobiecości – macierzyńskość
(odpowiednik archetypu Wielkiej Matki) oraz aspekt transformacyjny
(Anima). Macierzyństwo daje bezpieczeństwo, tworzy kulturę
matriarchalną, Anima udziela inspiracji mężczyźnie, stawia mu
wymagania i tworzy pomosty między kulturą mężczyzn a światem
kobiet.
KOMPENSACJA
Proces
uzupełniający jednostronny przebieg zjawisk świadomych w ramach
podstawowych opozycji psychicznych (podstawowa opozycja psyche:
system świadomy versus nieświadomość). Opozycyjne funkcje i
procesy psychiczne spełniają rolę kompensacyjną, np. uczucie
względem myślenia, intuicja względem spostrzegania zmysłowego
(percepcji), system nieświadomy względem świadomości, sny wobec
świadomego myślenia. W snach bohater jest negatywny, agresywny,
dziwny, skrajnie bezradny lub uduchowiony, pewny siebie, obdarzony
wielką mocą, przeciwnie niż w stanie jawy. Kompensacja drogą
marzeń sennych spełnia istotną funkcję regulacyjną, podobnie jak
wyobraźnia dziecięca, fantazja artystów i obrazy mitologiczne
wskazujące drogi rozwiązania sytuacji trudnych. Zjawiskiem
kompensacyjnym w stanie jawy są różne objawy zaburzeń
emocjonalnych, które „zasłaniają” właściwe cierpienie,
zawierając zarazem wskazówkę leczenia. Podobnie sny o lataniu czy
sny „kosmiczne”. W sferze jawy odpowiada temu postrzeganie
latających spodków na niebie, próby nawiązania kontaktu z
kosmitami, odpowiednikami średniowiecznych wierzeń w „duchy”.
Kompensuje to brak wewnętrznego obrazu Boga.
KOMPLEKS
Zlepek
emocjonalnie naładowanych treści psychicznych, niedostępny
świadomości w normalnym stanie świadomości, a ujawniający się w
formie objawów (zaburzenia psychiczne, lęki), skojarzeń (obrazy
sztuki, przypadkowe pomyłki, zapominanie) oraz obrazów i symboli
sennych. Sny są najważniejszą drogą do rozpoznania kompleksów,
dlatego ich analiza stała się podstawą metody psychoanalitycznej w
terapii zaburzeń nerwicowych. Treść kompleksu wynika z doznanych
frustracji i urazów psychicznych lub zablokowanych tendencji
rozwojowych (kompleks niższości, wyższości, Amazonki, Mesjasza,
kobiecości, męskości, macierzyństwa itp.). Kompleksy tworzą
podosobowości, jeśli wokół kilku kompleksów organizuje się
istotna część tożsamości (tzw. osobowość mnoga – multiple
personality). W rozumieniu Junga kompleksem jest również ego jako
ośrodek organizujący pole świadomości indywidualnej (w marzeniach
sennych główny bohater snu, mniej lub bardziej niezależny od
toczących się wydarzeń).
KOMPLEKS
MATKI
Kompleks matki oznacza skumulowanie skojarzeń i
znacznej ilości energii psychicznej (silnych emocji) wokół obrazu
matki w nieświadomości, co wyraża się w charakterystycznych snach
(syn podziwiany przez matkę, córka lub syn śniący głównie
postacie kobiece czy siebie jako dziewczynkę lub chłopca). U syna
kompleks matki wywołuje zależność od kobiety, wpływa na
niedostateczny rozwój męskiej tożsamości („syn matki”,
kobiecy typ mężczyzny); u córki polaryzuje jej rozwój w kierunku
odrzucenia wartości kobiecych („córka ojca” walcząca z matką)
lub zamknięcia się jej rozwoju w obszarze wartości kobiecych
(„córka matki”, kobieta dziewczęca). Takie typy zachowań
obserwujemy w snach, np. bohater snu popisuje się przed matką,
klęka przed ukochaną; bohaterka snu walczy ze starszą kobietą lub
ucieka przed mężczyznami.
początek
L
LABIRYNT
Symbol
wtajemniczenia w świat Cienia (nieświadomości). Wyobrażenie
wędrówki przez symboliczną przestrzeń, która wymaga od bohatera
maksymalnej mobilizacji świadomości (wiedzy, samokontroli,
doświadczenia) i nieświadomości (wiary, zaufania, akceptacji praw
zbiorowych, losu, Boga). Przejście przez labirynt w różnych
kulturach było z reguły uważane za ścieżkę inicjacyjną do
sfery magii, świętości i ducha. Głównymi wyzwaniami, które
stawia labirynt, jest własny lęk, niewiedza (brak doświadczenia)
oraz instynkty. Stojąc przed taką próbą, adept może stracić
panowanie nad sobą, nieznaną sytuacją i zgubić się. Przyczyną
porażki jest uleganie negatywnym fantazjom (rezygnacja, ucieczka)
lub naiwnym wyobrażeniom o pozytywnym zakończeniu (myślenie
życzeniowe). Typowe sceny z marzeń sennych stanowiące próbę
labiryntu to wędrówka przez ciemny las, nieznane miasto, chodzenie
po piwnicach i korytarzach bez wyjścia (drzwi, klamek), zjeżdżanie
windą w nieznane podziemia itd. Bohater snu spotyka w labiryncie
różne przeszkody (próba Cienia) – dzikie zwierzęta, agresywnych
żołnierzy, bandytów, potworne demony, złe duchy i czarownice, a
także uroczego partnera, pomocną, nieznaną kobietę, duchowego
przewodnika.
LATANIE
Symbol
wzmożonej energii, zaufania do siebie, wiary, uniesienia uczuciowego
(fascynacji), entuzjazmu, twórczej inspiracji, oderwania się od
uwarunkowań materii. W snach oznacza zdolność fantazjowania
(często śni się wrażliwym dzieciom) lub próbę ucieczki od zbyt
bolesnej rzeczywistości, ograniczeń fizycznych. Wg psychologii
Junga latanie jest symbolem inflacji, czyli rozdęcia możliwości
„ja” (ego naładowane energią archetypu).
LĘK
Psychiczny
wyraz znacznego napięcia między systemem świadomym i nieświadomym
(wewnętrzne poczucie zagrożenia), które zagraża integralności
poczucia „ja”. Częste doświadczenie w trakcie marzeń sennych,
w których dominują prawa nieświadomości, najsilniej wyrażone w
tzw. koszmarach. W aspekcie religijnym lękowi odpowiada tremendum.
Każda wyższa moc (archetyp, symbol), ujawniająca się ze sfery
nieświadomości wobec niedojrzałej świadomości, prezentuje się
jako siła zagrażająca. Drugi biegun relacji z obrazami sennymi,
archetypami i nieświadomością stanowi fascynacja (religijne
fascinosum).
LIBIDO
Energia
psychiczna pochodzenia biologicznego (seksualnego) i psychologicznego
(wyobraźnia, emocje, uczucia), ujawniająca się w procesach
nieświadomych, np. w marzeniach sennych jako ruch (bieg, jazda,
taniec), żywioły (woda, ogień, wiatr), proste lub złożone
symbole archetypowe (kolory, muzyka, krzyż, drzewo). Proces
kumulacji (energia potencjalna) i rozładowania energii libido
(dynamika) w miarę rozwoju staje się zjawiskiem coraz bardziej
świadomym oraz zharmonizowanym. Energia psychiczna podlega
uświadomieniu, związaniu i ukierunkowaniu w procesach
intelektualnych, uczuciowych, rytualnych. Ze względu na rozprzężenie
różnych kompleksów i obrazów w snach, ego ma większą swobodę w
rozróżnianiu źródeł energii i jej asymilacji. Szczególny rodzaj
energii psychicznej pochodzi od archetypów. Stanowi ona energię
wyższego rzędu (przeżycia artystyczne, mistyczne, duchowe,
ekstatyczne, paranormalne).
początek
Ł
brak haseł
początek
M
MAGIA
Bezpośrednie
oddziaływanie przez nieświadomość ze skutkami fizycznymi lub
psychicznymi. Magiczny wpływ wywiera rytuał, ceremonia, magiczny
przedmiot, zaklęcia, których wspólną cechą jest tajemniczość i
swoista wartość „energetyczna”. Ze względu na nieokreśloność
atmosfery snu, wiele zdarzeń i działań w marzeniach sennych ma
charakter magiczny. Nagle dzieją się rzeczy niemożliwe,
nieprawdopodobne. Bohater snu jest odbiorcą, ofiarą, autorem lub
obserwatorem działań magicznych, np. czuje na sobie „magiczny”
wzrok lub dotyk, słyszy lub czyta magiczne słowa, potrafi myślą
przenieść się w inne miejsce itp. Elementy magii we śnie
oznaczają aktywizację archaicznych, dziecięcych pokładów
psychiki.
MANDALA
Obraz pełni
psychicznej (obraz Jaźni, Boga) w formie koła, kuli, czworoboku,
krzyża, aureoli, wieńca, liczby cztery itp. W symbolice
chrześcijańskiej mandale łączą się często z personifikacjami
Chrystusa (ukrzyżowanie Jezusa), Matki Boskiej (Maryja z
Dzieciątkiem) lub świętych w aureoli. Kultura Indii również
zawiera wyobrażenia figuratywnych postaci boskich w połączeniu z
mandalą, np. tańczący Sziwa. W kulturze żydowskiej, islamie i
chrześcijańskich kościołach reformowanych (protestanckich) unika
się obrazowych przedstawień Boga, sugerujących realne podobieństwo
do człowieka (personifikacja). W snach mandale mają zwykle formę
mieszaną. Zawierają elementy geometryczne (kula, światło, tunel,
czworokątny plac, góra lub harmonijne wzniesienie, „niesamowita”
łąka) i personifikacje (bohater snu i trzech towarzyszy, twarz
Chrystusa, Matka Boska z Dzieciątkiem, uśmiechnięty Budda, twarz
mistrza, wizja anioła).
METAFORA
Przenośnia,
inna forma wyrazu tej samej treści. Metafora pozwala na ukazanie
innej perspektywy lub głębi wyrażanej treści, np. róża jako
metafora miłości wyraża piękno i ideały (kwiat), jak też
przeszkody i bóle (kolce). Metafora pojawia się w literaturze,
baśniach, mitach, snach. Metaforami operują dzieci w zabawie. W
snach gromadzi się wiele metafor codziennych przeżyć: upadki i
katastrofy wyrażają porażki z dnia codziennego; wzloty, latanie i
widoki z gór mówią o podniosłych przeżyciach; woda symbolizuje
uczucie (głębokość, dynamika, stałość). Psychologiczna funkcja
metafory wiąże się z jej zdolnością do wiązania wyobraźni,
emocji i uczuć. Metafory senne ujawniają specyficzne związki
między obrazami a emocjami i ideami, przecierając szlaki od sfery
nieświadomej do świadomości.
METODA SWOBODNYCH
SKOJARZEŃ
Metoda stopniowego odczytywania znaczenia
obrazów ujawniających się z nieświadomości oraz diagnozowania
wypartych kompleksów psychicznych. Podstawa pracy psychoanalityka
przyglądającego się treściom pojawiającym się na obrzeżu
świadomości w trakcie sesji terapeutycznej. Czytelność skojarzeń
zakłóca przede wszystkim opór ze strony ego (mechanizmy obronne).
Marzenia senne można uznać za swobodne skojarzenia w stanie
wyłączonej świadomości – ego obserwuje treści ujawniające się
z nieświadomości lub uczestniczy w nich jako bezwolny obiekt.
Metoda ta pozwala odkryć osobiste znaczenie snu w danej sytuacji
śniącego, do którego prowadzi nitka skojarzeń. Jung stwierdził,
że na bodźce, które mają znaczenie urazowe, wydłuża się czas
pierwszej reakcji skojarzeniowej.
MĘSKOŚĆ
Wymiar
psychiczny charakteryzujący męskie postawy, cechy i zachowania
typowe dla danej jednostki i otaczającej kultury. W snach kobiet
pierwiastek męski pojawia się w rolach kochanka i uczuciowego
partnera (Animus) lub ojca, opiekuna i przewodnika (Stary Mędrzec).
Psychologia Jungowska wyróżnia cztery typy męskości, wokół
których integruje się tożsamość mężczyzny oraz wyobrażenia
kobiet o przedstawicielach płci przeciwnej. Są to: Kochanek,
Wojownik, Mag i Król. Każdy z tych wymiarów może być wzorcem,
ideałem – tak w rzeczywistości, jak i w snach. Kochanek jest
najpowszechniejszym obrazem męskości; symbolizuje uczuciowego
partnera skoncentrowanego na kobiecości partnerki czy ukochanej. W
snach jego obraz często jest zabarwiony Cieniem (uwodziciel,
gwałciciel) lub projekcją Jaźni (promieniuje boskością).
Wojownik jest symbolem siły, mocy, energii, aktywności,
skuteczności, pod której skrzydłami kobieta czuje się bezpiecznie
– podminowany elementami Cienia jest bezwzględnym mordercą,
przestępcą, wyidealizowany ma cechy wszechmocnego, odważnego
supermana. Król to archetypowy, szlachetny władca, wspierający i
dostojny, podejmujący decyzje i odpowiedzialność za innych
(dzieci, kobietę, podwładnych). Mag oddziałuje na kobietę w
sposób ukryty, magiczny, tajemniczy; typ mężczyzny ulotnego,
czarującego, mistycznego, uduchowionego; w snach przyjmuje postać
dobrego lub złego czarodzieja, wyczuwającego w lot duszę kobiety i
jej pragnienia.
MIT
Symboliczna
opowieść, opisująca najważniejsze przeżycia i wydarzenia życiowe
człowieka. Zawiera przekaz fundamentalnych prawd psychologicznych
ujmujących tradycyjną mądrość i doświadczenie przodków.
Elementy mitycznych opowieści są częstym motywem marzeń sennych.
Sny i mity lokują swą akcję w symbolicznym, nieznanym czasie,
nieznanej przestrzeni, a bohater akcji jest z reguły podniesiony do
rangi symbolicznej, dysponuje szczególną mocą, jest odrealniony
(heros, wróżka, czarownica, wąż, król, zbawiciel, Stwórca itp.
). Mit jest narzędziem przekazu tradycji religijnej i kulturowej.
Uświadomienie sobie mitycznego przekazu następuje przez nawiązanie
kontaktu indywidualnej świadomości z symboliczną treścią
wydarzeń i osobiste przeżycie (np. we śnie) lub odtworzenie mitu
(rytuał, teatr). W ten sposób nawiązuje się kontakt z
symbolicznymi, archetypowymi korzeniami mitu.
MUNDUS
IMAGINALIS
Świat wyobraźni, która ogarnia całą
rzeczywistość. U mistyków – anima mundi – dusza świata.
Atmosfera jedności świata zjawisk i wyobrażeń jest częstym
wrażeniem z marzeń sennych. Może być przejawem postawy
infantylnej (animizm, myślenie magiczne, participation mystique) lub
duchowej (mistyczna jedność świata duchowego).
początek
NIEBO
Pierwotny, archaiczny
symbol pełni, doskonałości, duchowości, wolności,
transcendencji. Psychicznym odpowiednikiem symbolu nieba jest uczucie
wyzwolenia, a typową figurą związaną z wyobrażeniem nieba jest
występująca w mitach i religii postać anioła lub ducha.
Komplementarnym wyobrażeniem wobec nieba jest symbol
ziemi.
NIEŚWIADOMOŚĆ INDYWIDUALNA
Sfera
psychiki, do której ego (świadomość indywidualna) nie ma
bezpośredniego dostępu. Zawiera ona treści nieakceptowane,
niewygodne, przykre dla jednostki, pochodzące z urazowych przeżyć
z przeszłości oraz stresów i konfliktów przekraczających
aktualne możliwości przystosowania jednostki. Blokuje przemianę
duchową i dostęp do nieświadomości zbiorowej (archetypów). W
snach ujawnia się w różnych scenach bezradności, lęku,
zagrożenia, niepewności, wystawienia na ocenę, osąd, krytykę,
np. w koszmarach, snach „egzaminacyjnych” i innych scenach
ujawniających indywidualne kompleksy śniącego. W terminologii
jungowskiej – Cień indywidualny. Nieświadomość indywidualna
jest na jawie źródłem nerwic, nieświadomych pomyłek, oporu w
terapii, przeniesienia agresji, poczucia winy, lęku na otoczenie.
Tego typu przeżycia lub odczucia ukazują się w wyostrzonej formie
w snach osób unikających kontaktu z własną nieświadomością, z
tzw. słabą stroną osobowości.
NIEŚWIADOMOŚĆ ZBIOROWA
Odkryta
przez Junga głębinowa warstwa psychiki, zawierająca zbiorowe
prawdy o podstawowych wzorcach reagowania i zachowań naturalnych
(instynkty) oraz myślenia, przeżywania i działania człowieka
(archetypy). Archetypy reprezentują uniwersalne, symboliczne prawa
kultury, umożliwiając jednostce osiągnięcie dojrzałości
duchowej i spełnienie sensu istnienia jako członka kultury. Są
podstawą przeżyć i doznań artystycznych, religijnych, duchowych,
które Jung nazywa odrodzeniem, oraz szczególnego rodzaju snów
poruszających psychikę (sny archetypowe, symboliczne, sny
prorocze). Nieświadomość instynktowa i archetypowa wyraża się
także w mitach, sztuce, ceremoniale religijnym, obyczajach oraz
doświadczeniach granicznych (wizje, inicjacje, inspiracje, przeżycia
mistyczne, paranormalne, narkotyczne wywołane stymulacją
nieświadomości).
początek
O
ODRODZENIE
Proces przemiany
całej osobowości, w której centrum życia przenosi się ze
świadomości indywidualnej (ego) w kierunku archetypów albo wprost
do Jaźni. Tworzy się tzw. oś ego-archetyp lub ego-Jaźń.
Odrodzenie wiąże się ze zmianą dotychczasowej orientacji
psychicznej (osoba o typie intelektualnym przyjmuje postawę
uczuciową, typ uczuciowy nabiera intelektualnego dystansu i
obiektywizmu, osoba introwertywna wkracza swobodnie w relacje
zewnętrzne, ekstrawertywna wycofuje się z nadmiaru kontaktów
zewnętrznych i impulsywnych relacji z otoczeniem). Nieudane
odrodzenie ma charakter tzw. przebiegunowania psychicznego
(obserwowane w psychozie, nagła niezrozumiała zmiana zachowania na
biegun przeciwny z utratą dotychczas nabytych wartości). W snach
symbolem odrodzenia są obrazy mandali, Jaźni, spotkania w duchowym
przewodnikiem, „mistyczne” wizje, doświadczenia duchowych
energii i wolności, sny wskazujące powołanie życiowe (dreams of
call). Odrodzenie w snach zawiera element zmiany, transformacji, a
zarazem nowej organizacji osobowości (wtórnej
integracji).
OGIEŃ
Symbol energii,
odrodzenia, przemiany, odnowy wewnętrznej, zniszczenia tego, co
obumarłe, oczyszczenia emocjonalnego (katharsis). W snach ogień
może mieć charakter siły głównie niszczącej – pożar, ogień
„fizyczny”; siły transformującej i oczyszczającej – ogień
symboliczny, płomienie; lub czystej duchowości i transcendencji –
jasność, światło, promieniowanie.
OŚ
EGO-JAŹŃ
Relacja indywidualnej świadomości (bohater
snu) i centralnego symbolu nieświadomości zbiorowej – Jaźni
(obraz Boga). Bohater snu doznaje zwykle ekstatycznych wizji światła,
nieba, kosmosu, spotyka lub słyszy „głos Boga”, odczytuje
poruszające słowa ze świętej księgi (niekiedy w nieznanym
języku). Pierwowzorem osi ego-Jaźń jest każda relacja bohatera z
postacią archetypową: spotkanie z Animą (idealna ukochana), z
Animusem (poruszający taniec z kochankiem), Starym Mędrcem
(mistrzem, nauczycielem duchowym, starcem o przenikliwej myśli),
Wielką Matką (duchowa opiekunka).
początek
PARTICIPATION MYSTIQUE
Przeżycie
participation mystique jest typowe dla psychiki archaicznej,
wyobraźni dziecięcej, stanów obniżonej świadomości i atmosfery
marzeń sennych. Jest to stan „mistycznej jedności”, który
wyzwala się w procesie grupowym związanym z rytuałami plemiennymi
lub religijnymi. Wynika on z otwarcia się na obrazy nieświadomości
oraz utraty lub znacznego osłabienia poczucia indywidualnej
tożsamości (doświadczenie kolektywne, regresja do poziomu
nieświadomości zbiorowej). Tak jak świadomość organizuje wymiar
indywidualny (poczucie „ja”), tak nieświadomość nosi cechy
kolektywne. Żywe symbole „oczarowują”, fascynują,
obezwładniają bohatera marzeń sennych, poruszają głęboko
jednostkę (podobnie dzieje się to w sztuce, pod wpływem narkotyków
i intensywnych emocji).
PERSONA
Kulturowa
i społeczna maska psychiczna, fasada. W teorii Junga persona stanowi
świadomość zbiorową jednostki, zewnętrzną warstwę osobowości,
poprzez którą komunikuje się ona z otoczeniem i asymiluje
zewnętrzną sferę kultury. Persona służy z jednej strony
adaptacji, a z drugiej spełnia funkcje obronne, gdyż zakrywa
indywidualne cechy psychiki. Fasadowe umiejętności zakrywają ego w
tłumie podobnych jednostek (zbiorowe reguły komunikacji),
umożliwiają też wpływ na otoczenie. Rola zapisana w
personie-masce udziela swoistej nietykalności społecznej, niczym
maska w tragedii greckiej. W snach osoby z rozbudowaną personą
(zwykle typ ekstrawertywny) często występują publicznie,
komunikują się z tłumem, spotykają się ze znanymi, popularnymi
osobistościami, mają podkreślony, zwracający uwagę,
ekstrawagancki ubiór zewnętrzny. Osoby ze słabo rozwiniętą
personą (typ introwertywny) chowają się przed innymi, przeżywają
wstyd lub ośmieszenie, śnią raczej krajobrazy lub bezludne sceny,
niż osoby i sceny zbiorowe.
PERSONIFIKACJE
Figury z wyobraźni, snów, literatury, sztuki i
marzeń, które uosabiają charakterystyczne cechy osobowości lub
istotne wymiary życia człowieka. Na te postacie rzutowane są
uczucia, oczekiwania, wyobrażenia, np. personifikacją cierpienia
może być Chrystus lub żebrak, głupoty i naiwności – błazen,
godności – król, czystości – dziewica, swobodnego seksu –
prostytutka itp. Wykorzystując postacie ze snów jako personifikacje
istotnych funkcji psychiki, łatwiej jest je odnieść do konkretnego
życia jednostki.
PODOSOBOWOŚĆ
Wyodrębniona,
autonomiczna część osobowości, ujawniająca się jako niezależna
i mająca pewien wpływ na zachowanie. W skrajnym przypadku dochodzi
do sprzecznych zachowań, jakby psychika była rządzona przez dwa
lub kilka ośrodków (osobowość mnoga). Charakter podosobowości
widać dużo wyraźniej i ostrzej przy analizie marzeń sennych, w
których główny bohater jest bardziej podatny na oddziaływanie
innych fragmentów psychiki jako partnerów (alter ego) lub nawet
konkurentów (personifikacje Cienia). Często występuje w różnych
rolach w jednym śnie (obserwator, aktywny uczestnik, ofiara
zdarzeń).
POLITEIZM
Wierzenia
religijne zakładające wielość bogów „zarządzających”
różnymi sferami rzeczywistości. Przykładem jest mitologia ludów
pierwotnych czy mitologia starożytnych Greków. W drugim przypadku
zaznacza się już tendencja monoteistyczna (jeden główny Bóg –
Zeus), która wyraziła się jeszcze silniej w religii Rzymian, a
stała się dominującym systemem w judaizmie. Zdaniem Junga
nieświadomość zbiorowa i archetypy mają naturę autonomiczną,
dlatego skłaniają świadomość do przeżywania kontaktu z nimi jak
z bogami („siłami wyższymi”). Natura myślenia człowieka w
snach jest w znacznej mierze „politeistyczna”. Emocje, afekty,
nastroje, obrazy, idee występują często w postaci podobnej do
człowieka (personifikacje) i rządzą zachowaniem bohatera jak
„duchy” czy bogowie. Mówiąc w przenośni, nieświadomość
przeciętnego człowieka współczesnego jest w dalszym ciągu
pogańska, choć świadomość została ukształtowana według
dogmatów monoteistycznych.
POWIETRZE
Symbol
duchowości, wolności, wyzwolenia, myśli, która przenika
rzeczywistość. W snach może pojawiać się jako odczucie
przejrzystej przestrzeni, odczuwalnego wiatru, doznawanie piękna
ogromnych przestrzeni, odległości, przejrzystości.
PROCES
PIERWOTNY
Proces uwarunkowany regułami nieświadomości,
rządzony zasadą przyjemności, myślenia życzeniowego, popędów.
Proces wtórny określają zasady przyczynowo-skutkowe, logiczne,
świadome, jednoznaczne, w przeciwieństwie do nieokreśloności,
irracjonalności, przypadkowości, niejednoznaczności, związanych z
przebiegiem procesów pierwotnych. W snach dominują procesy
pierwotne, choć obecne są przejawy procesu wtórnego (świadomości)
– poczucie „ja”, obserwowanie zdarzeń, świadomość snu,
elementy logicznego myślenia i analizy zdarzeń, krytyczna ich
ocena. Psychoanaliza w pracy nad marzeniami sennymi zmierza do
zastąpienia zjawisk rządzonych zasadą procesu pierwotnego na ich
uświadomienie według reguł procesu wtórnego.
PROJEKCJA
Rzutowanie
wewnętrznych stanów i wyobrażeń z nieświadomości na otoczenie.
Charakterystyczny proces tworzący wydarzenia i bohaterów marzeń
sennych. Wydobywa na scenę snu ukryte i stłumione (Cień
indywidulany) lub głębinowe (archetypy) warstwy psychiki. Treści
psychiczne są rzutowane na otoczenie bohatera snu (inne osoby,
obrazy i symbole) wraz z towarzyszącymi emocjami negatywnymi, żalu,
zazdrości, obwiniania, życzeniowych oczekiwań, lęku, obaw,
resentymentu lub pozytywnymi (fascynacja, radość, ekstaza).
Znaczenie projekcji z marzeń sennych rozpoznaje się metodą
swobodnych skojarzeń. Symbole sztuki i religii, obrazy z marzeń
sennych poprzez projekcję służą poszerzaniu tożsamości i
przekształcaniu świadomości. Na projekcji opierają się liczne
metody diagnozy i terapii (testy projekcyjne i skojarzeniowe) oraz
metoda amplifikacji, czyli poszerzania znaczeń obrazów sennych z
wykorzystaniem odniesień do symboli mitologicznych i in.
PSYCHIKA
OBIEKTYWNA
Autonomiczna sfera psychiki nieświadomej
związana z nieświadomością zbiorową. Reprezentuje ona powszechne
prawa zapisane w tradycji, którym musi podporządkować się
jednostka. Obiektywne prawa psychiki odzwierciedlają, według
psychologii Junga, archetypy, a obiektywne prawa natury –
instynkty. Poczucie autonomicznego charakteru nieświadomości jest
bardzo silne w snach. Wyraża się w przeżywaniu snu jako
narzuconego spektaklu (pozycja obserwatora), w odczuciach obecności
znaczącej postaci, która posiada intensywny wpływ na bohatera snu,
stanach spokojnej rejestracji scen i obrazów itp.
początek
REGRESJA
Nieświadomy
mechanizm polegający na wycofaniu się przeżywania i zachowania na
niższy poziom rozwojowy (do okresu dziecięcego), często
charakteryzujący atmosferę marzeń sennych, np. baśniowość,
wrażenie oczarowania, odrealnienia, zawieszenia czasu. W ten sposób
sny zapewniają kontakt z zapisanymi w nieświadomości gotowymi
zachowaniami z wcześniejszego etapu rozwoju, możliwość
przeorganizowania psychiki oraz tymczasową integrację. Regresję w
stanie jawy cechuje zdolność do zachowań typowych dla dziecka
(beztroska, potrzeba zabawy, ufność, nieodpowiedzialność,
idealizm), a w przypadkach patologicznych zachowanie infantylne,
stereotypowe, niekontrolowane reakcje emocjonalne i uprzedzenia
(hipochondria, histeria, posądzenia, urojenia). Takie stany regresji
w snach, zabarwione lękiem i agresją, świadczące o nagromadzonych
emocjach i treściach Cienia indywidualnego, są przedmiotem analizy
terapeutycznej, wskazując na wrażliwe miejsca psychiki oraz
możliwości przemiany osobowości.
początek
SEN ARCHETYPOWY
Nieświadomy
mechanizm polegający na wycofaniu się przeżywania i zachowania na
niższy poziom – Sen bogaty w symbole, intensywnie oddziałujący
na przeżycia bohatera. Wywołuje krańcowe przeżycia od stanu
duchowego lęku (trwoga, tremendum) po fascynację, pełnię i
szczęście (fascinosum), np. odczucia tajemnicy, mocy, niesamowitej
atmosfery, ponadczasowości, wieczności, pełni, uniesienia,
podniosłości, lekkości, odrodzenia. Przeżycia archetypowe w snach
mają odniesienia do szczególnych doświadczeń ze stanu jawy lub
występujących w sztuce, baśniach, mitach i religii. Przykładem
może być ekstaza, zakochanie, uniesienie artystyczne lub religijne
(mityczne wyobrażenia, przeżycia duchowe). Kontakt z archetypem
ułatwiają czynniki osłabiające kontrolę świadomości – silne
emocje i uczucia, rytuały, ceremonie, spektakle, muzyka, medytacja,
kontemplacja, sztuczne środki (narkotyki, alkohol). Niedojrzałe
ego, zagubione w relacji z archetypem, popada w stan inflacji
negatywnej (złudzenia, urojenia, oderwanie od rzeczywistości) lub
pozytywnej (ideowe zaangażowanie, fascynacja, inspiracja,
uniesienie, natchnienie).
SEN INICJACYJNY
Sen
wprowadzający w nowy obszar psychologiczny. Bohater snu doświadcza
sytuacji i emocji w nowej roli, np. rodzinnej, społecznej, duchowej.
Do snów inicjacyjnych należą sny erotyczne, sny o śmierci,
urodzeniu dziecka i ciąży, pełnieniu ważnych funkcji publicznych
itp. Inicjacja jest w istocie procesem wieloetapowym; powtarzające
się sny o pokrewnej tematyce są stopniowym wprowadzeniem
inicjacyjnym indywi-dualnej świadomości w nową rolę (matki, ojca,
małżonka, niezależności, władcy, mistrza, ucznia itp.).
SEN
INICJALNY
Sen wstępny, początkowy, uznawany w
psychoterapii Jungowskiej za wyjściowy wskaźnik sytuacji
wewnętrznej pacjenta. Sen inicjalny określa status quo i
przestawienie, jakie nastąpiło w nieświadomości pacjenta w
momencie rozpoczęcia terapii. Również sny, które pojawiają się
w nowych sytuacjach, po podjęciu ważnych decyzji, mogą być uznane
za sny inicjalne. Jest w nich zawarta syntetyczna informacja z
głębokich obszarów nieświadomości. Nie jest to jednak sen
proroczy. Podjęcie pracy terapeutycznej z ujawnionym problemem może
przyczynić się do właściwego ustawienia terapii. Sny inicjalne
zawierają istotny materiał dla procesu terapeutycznego i zmiany
orientacji życiowej.
SEN KOSMICZNY
Sen
zawierający obrazy kosmosu, wizji nieba, nieograniczonej
przestrzeni, ogromnego pędu w stanie nieważkości, spotkania na
innych planetach, kontaktu z kosmiczną, boską siłą. Sny tego
rodzaju są typowe dla psychiki dziecięcej i wyobraźni archaicznej.
U podłoża takich wizji leży brak granic między „ja” i
„nie-ja”; wszystko, co pojawia się w wyobraźni bohatera, jest
równocześnie zjawiskiem zewnętrznym (zjawisko projekcji). Sny
kosmiczne są często manifestacją dziecięcego pojmowania Boga jako
siły kosmicznej.
SEN KOSZMARNY
Dramatyczny
sen wypełniony nagłymi zdarzeniami, zwykle o charakterze
katastrofy, upadku, zniszczenia, zagrożenia, nieszczęścia,
bezradności, frustracji, ataku potworów, dzikich zwierząt, śmierci
itp. Typowy sen nerwicowy (lękowy) lub pourazowy. Sen koszmarny
odreagowuje nadmiar agresji i lęku skumulowanego w nieświadomości
indywidualnej. Błędem jest uznawanie koszmarów za sny prorocze,
czyli automatyczne przenoszenie nieprzyjemnej atmosfery i treści
zdarzeń ze snu do zwykłej rzeczywistości.
SEN
PROROCZY
Sen ukazujący dokładnie lub w zarysie
wydarzenia, które następują po jego wystąpieniu, nawet po wielu
latach. Sny prorocze trzeba odróżnić od typowych intuicji, które
dają znać o sobie w snach. Bohater snu wyczuwa następstwo zdarzeń
z udziałem dedukcji. Innym razem osoba śniąca jest przekonana
dopiero po obudzeniu, co może się wydarzyć, przeżywając
emocjonalnie obraz senny. Typowy sen proroczy opisuje zdarzenia
praktycznie niemożliwe do przewidzenia lub wydedukowania. Jung
tłumaczy występowanie snów proroczych prawem synchroniczności
(akauzalności).
STARY MĘDRZEC
Symboliczna
postać występująca w przekazach religijnych, baśniach, marzeniach
sennych, obdarzona szczególną mądrością i mocą. Archetyp ducha
i mądrości kultury. Spełnia rolę przewodnika, proroka, mędrca,
jasnowidza, duchowego władcy; reprezentuje duchowy pierwiastek
męski. Cechy Starego Mędrca w snach i wyobraźni mogą być
przypisywane autorytetom, postaciom z religii, mitologii lub
literatury (terapeuta, starzec, mistrz duchowy, guru). W snach Junga
występowała wzorcowa postać mędrca, której nadał on imię
Filemon. Obok głębokiego zrozumienia Starego Mędrca charakteryzuje
duchowa lub magiczna moc. Taką postać Jung nazywa osobowością
maniczną. W snach może ją reprezentować szaman, mag, czarodziej,
król, władca.
SYMBOL
Wieloznaczne
pojęcie, idea, obraz zawierające treści należące do różnych
wymiarów. Z perspektywy psychologii Junga najistotniejszą cechą
symbolu jest łączenie przeciwnych biegunów rzeczywistości, czyli
własność transcendentna, np. wąż lub krzyż jako symbole życia
i śmierci, znak tao jako symbol dopełniania się bieguna aktywnego
(twórczego, męskiego, jang) i bieguna pasywnego (receptywnego, in).
W snach właściwymi symbolami są więc te obrazy, sceny czy
sytuacje, które oznaczają dwa odrębne obszary doświadczania lub
funkcjonowania (śmierć jako symbol utraty życia i odrodzenia). Dla
odzwierciedlenia symbolicznego charakteru ludzkiej aktywności i
tworzonej przez człowieka kultury, Jung wprowadził do psychologii
koncepcję archetypu oraz symboliczne, wieloznaczne terminy na
oznaczenie głównych sfer doświadczenia (archetyp Cienia, Animy,
Animusa, Wielkiej Matki, Starego Mędrca, Jaźni). Psychologia
postjungowska rozwinęła koncepcję symbolicznego opisywania
wybranych doświadczeń psychologicznych, np. kompleks Amazonki,
archetyp uzdrowiciela, archetyp dziecka, króla, maga i
in.
SYNCHRONICZNOŚĆ
Prawo
akauzalności odnoszące się do zjawiska prekognicji, jasnowidzenia,
przeczuwania przyszłości, snów proroczych. Zdaniem Junga prawa
czasu i przestrzeni w sferze psychiki i nieświadomości zbiorowej
nie zawsze mają zastosowanie, gdyż psychika kojarzy zjawiska nie
tylko ze względu na ich podobieństwo logiczne,
przyczynowo-skutkowe, ale także znaczeniowe. Pewne zdarzenia mogą
odbywać się jakby w różnych wymiarach jednocześnie, np. silna
więź uczuciowa pozwala na odbieranie zdarzeń mających nastąpić
w przyszłości, wizje artysty zapowiadają pewne procesy powszechne,
przyszłe zdarzenia żyją już jakby w jego nieświadomości i są
wyrażane w symbolicznej formie.
SZATAN
Mitologiczna
personifikacja Cienia zbiorowego w religiach monoteistycznych.
Kultury pierwotne, politeistyczne nie tworzyły skumulowanego w jedną
figurę pojęcia uosobionego zła, gdyż wśród wielu bogów były
liczne duchy „dobre” i „złe”. Pojęcie szatana, co
etymologicznie oznacza „przeciwnika” Boga, kumuluje w sobie zło
realne i potencjalne. Na drugim biegunie wobec szatana występuje Bóg
jako istota Dobra, esencja doskonałości. Z pojęciem szatana wiąże
się diabeł, co z etymologii łacińskiej oznacza istotę
rozbijającą, pozbawiającą poczucia jedności i pełni. Jedną z
instancji tak pojętego diabła jest intelekt, myślenie, które
rozbija rzeczywistość na abstrakcyjną oraz faktyczną. Szatan i
diabeł jest częstą postacią w snach. Wyraża silnie blokowane
przeżywanie i odgradzanie się od pewnego zakresu rzeczywistości.
Wskutek tego psychika ulega rozszczepieniu na dobrą i złą. Tę
złą, tzn. odrzucaną i nie akceptowaną przez świadomość,
reprezentuje diabeł. Zapoznanie się z diabłem, niereagowanie
lękiem, sprawia, że odchodzi on lub traci magiczną przewagę nad
świadomością jednostki. Takie sceny w snach oznaczają asymilację
Cienia zbiorowego.
początek
ŚNIĄCE CIAŁO
Koncepcja
Arnolda Mindella, twórcy psychologii zorientowanej na proces,
kontynuatora myśli Junga. Według niej sny mogą być przetłumaczone
na język ciała; są zapisem procesów dziejących się w ciele i
dlatego powinny być przez ciało zasymilowane. W snach ujawnia się
metakomunikator (pośrednik między procesami świadomości i
nieświadomości, wewnętrzny obserwator), który wskazuje kierunek
integracji treści zawartych w marzeniach sennych. Wychodząc z tych
założeń, Mindell wprowadził różne techniki pracy z ciałem –
„kanałami percepcyjnymi”, progami świadomości. Podobnie jak
treści snów traktował on fantazje, wyobrażenia, wizje, przeżycia
psychotyczne.
początek
T
TABU
Forma zakazu
społecznego, za którego naruszenie jednostka podlega karze, w
najgorszym przypadku zostaje ona wykluczona z życia w grupie.
Psychologiczna siła tabu mogła prowadzić do śmierci fizycznej
(śmierć voodoo). W kulturach pierwotnych za przekroczenie tabu kary
miały zwykle postać symboliczną. Rytuały, obrzędy i ceremonie
miały na celu oczyszczenie jednostki z popełnionych wykroczeń, aby
mogła ona powrócić do społeczności. W snach obserwuje się
sceny, w których bohater czuje się napiętnowany, osaczony przez
nacisk społecznego sumienia albo odrzucony (niezauważony) przez
otoczenie. Wyzwala to z reguły silne poczucie winy i lęku, które
są stałym objawem większości zaburzeń psychicznych. Według
zasady tabu wychowywane są niekiedy dzieci (np. straszenie Babą
Jagą, czarownicą, policjantem). Lęk przed przekroczeniem pewnej
granicy w snach nosi charakter tabu. Zaangażowanie świadomości i
rozumowania logicznego pozwala na uwolnienie się od irracjonalnego
prawa tabu. W snach jest to bardzo trudne, co świadczy, że
dotychczasowy stan świadomości jest zbyt słaby wobec przejawów
nieświadomości.
początek
UCZUCIE
Uczucie
jest według Junga funkcją racjonalną – porządkuje zjawiska,
przeżycia i bliskich od strony subiektywnej, indywidualnej. Z
perspektywy marzeń sennych sfera uczuciowa jest wyrażana głównie
poprzez liczne, nawet przeciwstawne emocje, nastroje i skumulowane
afekty, co oznacza, że są to przeżycia słabo uświadamiane oraz
niedostatecznie kontrolowane przez bohatera i autora snu. Psychologia
głębi odróżnia afekt, jako skumulowany kompleks wielu różnych
emocji wokół nieuświadamianego lęku i agresji, od częściowo
uświadamianych emocji i nastrojów. Afekty dezorganizują skrajnie
aktywność bohatera snu (wściekłość, żal, mściwość, skrajna
namiętność, nienawiść). Radzenie sobie bohatera snu z afektami i
emocjami świadczy o umiejętności przyjmowania świadomej postawy
uczuciowej i możliwości kontaktowania się z poziomem duchowym
(archetypowym).
początek
W
WĄŻ
Symboliczne
(archetypowe) znaczenie węża odnosi się do jego zdolności
regeneracyjnych, ciągłego odradzania się, ruchliwości i
umiejętności zadawania śmierci. Symbol energii seksualnej, życia
i witalności. Z jednej strony wąż oznacza prawo życia, z drugiej
śmierci. Wąż w formie koła („gryzący” własny ogon) to
mistyczny symbol odrodzenia. Wąż pnący się ku górze stał się
symbolem sztuki lekarskiej. W odniesieniu do relacji kobiety i
mężczyzny wąż oznacza tę samą energię życia, skumulowaną w
postaci energii seksualnej (libido). Uwolnienie tej energii następuje
na poziomie pierwotnym w trakcie stosunku seksualnego. Energia ta
ulega transformacji poprzez odpowiednie kierowanie emocjami i
uczuciami (taniec, joga, medytacja) i koncentruje się na wyższym
poziomie – magicznym (wyobraźnia), psychicznym (świadomość,
motywacja, uczucie) lub duchowym (wola). Jeśli w marzeniach sennych
główną postać snu gryzie lub atakuje wąż, może to oznaczać
niezdolność kierowania energią seksualną (próba opanowania jej
przez nadmierną kontrolę).
WIELKA
MATKA
Symboliczna postać bogini, władczyni życia i
śmierci, dojrzałej kobiety, rodzicielki, archetyp natury.
Uniwersalny obraz matki i postawy macierzyńskiej, występujący w
mitach, baśniach różnych epok i kultur oraz marzeniach sennych
ludzi współczesnych. Jej obraz odgrywał decydującą rolę w
okresie kultury matriarchatu. Charakteryzuje ją macierzyństwo i
zdolność obdarzania życiem. W świadomości i wyobraźni dziecka
obraz matki dominuje do 3 roku życia. Jeśli matka jest niedojrzała
(nadopiekuńcza lub niezdolna do zintegrowania życia seksualnego i
macierzyństwa) lub brakuje w rodzinie ojca (jest on słaby,
nieobecny albo zdominowany), obraz matki u dziecka może ulegać
rozszczepieniu na Dobrą i Złą Matkę. Dobra Matka w snach dzieci i
dorosłych to dobra wróżka, postać opiekuńcza, ochraniająca,
wrażliwa; Zła Matka to wiedźma, czarownica,
diablica.
WILKOŁAK
Zwierzo-człowiek,
człowiek wilkopodobny, krwiożerczy dzikus. Istota wyrażająca
dziką, niekontrolowaną energię instynktów, pojawiająca się w
baśniach, wierzeniach ludowych i marzeniach sennych. W snach
wilkołak wyraża jedność natury zwierzęcej i ludzkiej, którą w
tradycji greckiej symbolizowały centaury. „Dobre” wilkołaki
wspomagają człowieka, przypominając więź z prawami przyrody,
„złe” wilkołaki wyrażają zdziczałe lub nieoswojone
pragnienia cielesne, zmysłowe, popędowe. W snach wilkołak może
być bardziej „zwierzęcy”, dziki lub bardziej „ludzki”.
Wizje obrazowe, wyobrażeniowe doznania będące nagłym ujawnieniem
się treści nieświadomości zbiorowej (archetypów). Zaskakują one
świadomość indywidualną, narzucają się „z zewnątrz”, „z
góry” (autonomia nieświadomości). Wizje mogą być indywidualne
(artyści, mistycy, prorocy) lub zbiorowe (polityczne, naukowe,
filozoficzne, narodowe, religijne). Jeśli zawierają one odniesienia
do zjawisk uniwersalnych, zbiorowych oraz do osobistego życia osoby
doświadczającej, mówimy o wizjach mieszanych. Typowymi wizjami
mieszanymi są wyobrażenia artystyczne: literackie, malarskie,
muzyczne, dramaturgiczne. Transformują one materiał archetypowy na
język bliższy wyobraźni przeciętnej jednostki. Taką twórczość
Jung nazywa wizjonerską, w przeciwieństwie do twórczości
„osobistej”, symptomatycznej. Wiele koncepcji narodowych,
filozoficznych i naukowych, a nawet religijnych (proroctwa w sektach)
nosi „domieszkę” osobistych problemów ich autora lub sytuacji,
z której się on wywodzi. Mimo to aspirują one do ogólnej,
zbiorowej, ponadczasowej prawdy i praw, które powinni wszyscy
respektować (prześladowania Inkwizycji, nihilizm filozoficzny
Nietzschego, dualizm spirytystyczny Rudolfa Steinera, dogmatyzm
ekonomiczny Marksa, wierzenia w kosmitów, UFO czy eliksir życia,
idea Holocaustu, końca świata itp.). Religijnymi wizjami zbiorowymi
są „widzenia” Matki Boskiej. Sny zawierające wizje o treściach
zbiorowych intensywnie oddziałują na bohatera snu. Są to sny
archetypowe. Wizje w stanie jawy występują także w chorobach
psychicznych (wizje patologiczne) lub pod wpływem sztucznej
stymulacji (narkotyki, medytacja).
WODA
W
snach woda symbolizuje przeżywanie uczuciowe, odrodzenie psychiczne,
zależność lub subtelne pragnienia erotyczne (szczególnie w snach
kobiet). Wyraża gotowość do przyjęcia postawy receptywnej,
uległej, czułej, ofiarnej, ojcowskiej lub macierzyńskiej.
Erotyczny lub zmysłowy aspekt uczuć charakteryzuje woda „fizyczna”
(pływanie, moknięcie w deszczu). Woda „niematerialna”, czysta,
eteryczna oznacza raczej psychiczne odrodzenie, uczucia
duchowe.
WYOBRAŹNIA
Podstawowa
zdolność psychiki do tworzenia obrazów, wyobrażeń, skojarzeń i
transformacji treści napływających od strony świadomości (idee,
myśli, decyzje, wiedza) oraz od strony nieświadomości (emocje,
nastroje, przeczucia, wrażenia, afekty). Zdaniem Junga funkcja
wyobraźni jest ogromna, gdyż na jej polu spotyka się świadomość
i nieświadomość, a konfrontacji podlegają różne wymiary
psychiki (pierwotne i przetworzone) – myślenie, uczucia, intuicje,
spostrzeżenia zmysłowe. Przejawy aktywności wyobraźni na jawie to
wszelkie rodzaje sztuki, wynalazczości, zabawy, obrzędów i
rytuałów. W snach wyobraźnia ukazuje się niemal w czystej
postaci, dostarczając wielu treści, które nie mogą ujawnić się
na poziomie świadomości.