Czucie, ból, prawo Webera, receptory, neuron
Neuron – rodzaj komórek występujących w układzie nerwowym. Najwięcej neuronów znajduje się w ośrodkowym układzie nerwowym. Neuron jest podstawową jednostką układu nerwowego. Różni sie od innych komórek zdolnością przekazywania informacji.
Ze względu na liczbę wypustek:
- jednobiegunowe (np. w podwzgórzu);
- rzekomojednobiegunowe (zwoje czuciowe nerwów czaszkowych i rdzeniowych);
- dwubiegunowe (np. w siatkówce oka, błonie węchowej);
- wielobiegunowe:
a) z długim aksonem (np. neurony ruchowe rdzenia kręgowego);
b) z krótkim aksonem (dendrytem) (np. neurony kojarzeniowe w istocie szarej mózgu i rdzenia kręgowego).
Pod względem czynnościowym neurony dzieli się na:
- czuciowe (aferentne, dośrodkowe), biegnące od receptora do ośrodka;
- ruchowe (eferentne, odśrodkowe), biegnące od ośrodka do efektora;
- kojarzeniowe (pośredniczące), występujące między innymi pomiędzy neuronami czuciowymi i ruchowymi.
Synapsa jest to miejsce komunikacji błony kończącej akson z błoną komórkową drugiej komórki — nerwowej lub komórki efektorowej (wykonawczej) np. mięśniowej lub gruczołowej. Impuls nerwowy zostaje przeniesiony z jednej komórki na drugą przy udziale substancji o charakterze neuroprzekaźnika (zwanego czasem neurohormonem) — mediatora synaptycznego (synapsy chemiczne) lub na drodze impulsu elektrycznego (synapsy elektryczne).
Typy synaps
Elektryczne – w tych synapsach neurony prawie się stykają. Kolbka presynaptyczna oddalona jest od kolbki postsynaptycznej o 2 nm. Możliwa jest wędrówka jonów z jednej komórki do drugiej - przekazywanie dwukierunkowe. Impuls jest bardzo szybko przekazywany. Występują w mięśniach, siatkówce oka, części korowej mózgu oraz niektórych częściach serca.
Chemiczne – w tych synapsach komórki są od siebie oddalone o ok. 20 nm, między nimi powstaje szczelina synaptyczna. Zakończenie neuronu presynaptycznego tworzy kolbkę synaptyczną, w której są wytwarzane neuroprzekaźniki (mediatory - przekazywane w pęcherzykach synaptycznych), które łączą się z receptorem. Występują tam, gdzie niepotrzebne jest szybkie przekazywanie impulsu, np. w narządach wewnętrznych.
Połączenia synaptyczne: • nerwowo-nerwowe — połączenie między dwiema komórkami nerwowymi; • nerwowo-mięśniowe — połączenie między komórką nerwową i mięśniową; • nerwowo-gruczołowe — połączenie między komórką nerwową i gruczołową;
Łuk odruchowy, droga jaką przebywa impuls nerwowy od receptora do efektora, stanowi strukturalny (anatomiczny) element reakcji odruchowej. Łuk odruchowy ma bardzo ważne znaczenie dla organizmu, umożliwia bowiem szybką reakcję obronną - reakcję autonomiczną, która nie angażuje naszej woli. Ten proces odbywa się na poziomie rdzenia kręgowego bez udziału mózgu.
Składa się z 5 zasadniczych elementów:
1)receptora,
2) dośrodkowej drogi doprowadzającej neuronu czuciowego,
3) ośrodka nerwowego (kora mózgowa, rdzeń kręgowy, móżdżek),
4) odśrodkowej drogi wyprowadzającej neuronu ruchowego,
5) efektora
Receptory to struktury nerwowe (narząd zmysłowy), w którym dochodzi do przekształcenia energii działającego bodźca na impulsy nerwowe;
Efektor to narząd wykonawczy organizmu żywego, wykonujący lub zmieniający swoją czynność pod wpływem pobudzeń nerwowych. Efektorami są np.: mięśnie szkieletowe, mięśnie gładkie i gruczoły;
Bodziec, czynnik wywołujący pobudzenie receptorów - pochodzący ze środowiska zewnętrznego lub ze środowiska wewnętrznego.
Odruch – w fizjologii automatyczna reakcja na bodziec zewnętrzny lub wewnętrzny, zachodząca przy udziale ośrodkowego układu nerwowego.
Wyróżniane są dwa podstawowe rodzaje odruchów: odruch bezwarunkowy i odruch warunkowy .
Czucie
To zdolność odbierania przezTo zdolność odbierania przez organizm różnego typu wrażeń zmysłowych. Mechanizm czucia polega na pobudzaniu receptora przez bodziec, w wyniku czego powstają impulsy docierające do ośrodków nerwowych czuciowych.
Receptory- wolne zakończenia nerwowe (w skórze lub innych narządach), umożliwiające odbieranie i kodowanie bodźców zewnętrznych.
Podzial receptorów:
nocyreceptory (receptory bólowe)
termoreceptory
mechanoreceptory-(Znajdują się głównie w powłokach ciała. Receptory dotyku naskórka są nagimi dendrytami neuronów czuciowych, których zakończenia można znaleźć w nierogowaciałych jego warstwach).
fotoreceptory
chemoreceptory
prioprioreceptory
telereceptory
eksteroceptory
interoceptory
Ciałko Krausego
Wrażliwe na wibracje i położenie przestrzenne sygnału.
Znajdują się w skórze właściwej i tkance podskórnej oraz błonach śluzowych i torebkach stawowych.
Włókna nerwowe mają przebieg prosty
Ciałko Meissnera
-Ciałka wrażliwe na wibracje małej częstotliwości.
-Znajdują się w brodawkach skóry właściwej, w nieowłosionej skórze opuszków palców, dłoni, podeszwy, warg, sutków i spojówce.
-Mają kształt owalny i składa się z zaziębiających się lemocytów, otoczonych tkanką łączną onerwia.
-Na jednym biegunie ciałka wnikają włókna nerwowe zmielinizowane i bezrdzenne.
Ciałko Ruffiniego
Wrażliwe na rozciąganie i silny, długotrwały ucisk.
Włókna nerwowe wewnątrz ciałka mają przebieg rozgałęziony.
Znajdują się w skórze nieowłosionej (opuszki palców oraz usta).
Ciałko Paciniego
Wrażliwe na wibracje większych częstotliwości.
Występują w tkance podskórnej, krezce, torebce stawowej i w narządach wewnętrznych jako duże owalne twory.
Wolne zakończenie nerwowe
reagują na dotyk i ból
znajdują się w skórze (opuszki palców oraz usta), tkance łącznej i rogówce
Odbieranie podzców
Możliwe dzięki jednostkom czucia.
Jedno włókno nerwowe może odbierać bodźce od kilku receptorów tego samego rodzaju. Powstałe impulsy nerwowe są kierowane do odpowiedniego obszaru w obrębie OUN za pomocą włókien aferentnych. Przetworzenie impulsacji na konkretne wrażenia zmysłowe.
Drogi czuciowe:
Impulsy nerwowe powstające w receptorach czuciowych skierowane są poprzez włókna aferentne do ośrodkowego układu nerwowego.Przekaźnictwo odbywa się nerwami rdzeniowymi oraz czaszkowymi.
Dwa układy dróg czuciowych:
układ tylno- powrózkowy
układ rdzeniowo- wzgórzowy
Adaptacja Receptorów
Stopniowe zmniejszenie się potencjału generującego oraz liczby impulsów wyzwalanych przez bodziec, pomimo stałej siły działającego bodźca.
Pod wpływem powtarzających się bodźców działających na dany receptor dochodzi do adaptacji.
Podział receptorów ze względu na szybkość adaptacji:
fazowe- szybko adaptujące się
toniczne- wolno adaptujące się
PRAWO WEBERA!!
Na pobudzenie bodźca konieczna jest pewna minimalna siła – bodziec progowy.
Energia niższa niż bodziec progowy nie wyzwala reakcji.
Prawo Webera : w przypadku bodźców ponadprogowych intensywność wyzwalanego bodźca jest wprost proporcjonalna do działającej energii.
Ból
Ból to przykre zarówno czuciowo jak i emocjonalnie przeżycie o charakterze subiektywnym, wskazujące na zagrożenie organizmu .
Ból powstaje pod wpływem różnych bodźców (mechanicznych, chemicznych, termicznych), które uszkadzają żywą tkankę.
Ból jest najczęstszą z odczuwalnych i zgłaszanych przez chorego dolegliwością, budzi niepokój pacjenta stanowiąc rodzaj sygnału ostrzegawczego
Rodzaje bólu
trzewny
Związany jest z unerwieniem narządów miąższowych bądź ich torebek łącznotkankowych. Impulsy nerwowe pochodzące z receptorów bólowych dostają się do ośrodkowego układu nerwowego za pośrednictwem nerwów układu autonomicznego. Ból trzewny charakteryzuje się różnorodnością obrazu. Opis bólu trzewnego: jest tępy, rozlany o trudnej do określenia lokalizacji i rzutuje na powłoki skórne.
Ból fantomowy
Jest ból odczuwany w miejscu nieistniejącej, amputowanej kończyny. Pojawienie się tego typu bólu jest związane z pobudzeniem neuronów przekazujących czucie bólu do OUN. Jest to ból uporczywy, piekący i utrzymujący się.
Ból przeniesiony
Polega na odczuwaniu bólu w innej okolicy niż okolica drażniona. Jest to ból tępy, potęgowany dotykiem. Np. w chorobie niedokrwiennej serca ból promieniuje do lewego ramienia.
Ból ścienny
Związany jest z podrażnieniem receptorów znajdujących się w błonach surowiczych jam ciała. Położenie tego bólu można ściśle określić, jest to ból ostry, kłujący. Np. zapalenie płuc, w przebiegu tej choroby pojawi się ostry zlokalizowany ból dotyczący klatki piersiowej
Czucie temperatury.
Skóra człowieka jest przystosowana do odczuwania szerokiej gamy temperatur otaczającego środowiska.
Jest to możliwe dzięki obecności w skórze 3 rodzajów struktur:
Kolb końcowych (kolbek Krausego)- są one receptorami zimna
Ciałek zmysłowych (ciałek Ruffiniego)- maksymalne wyładowanie w tego typu receptorach obserwowane są w temp. 38-43st. C
Receptorów bólowych (nocycetorów)- ich pobudzanie następuje przy wzroście temp. otoczenia powyżej 45st. C