1 Zasady pracy socjalnej

Etyka w pracy socjalnej odgrywa niezmiernie istotną rolę. Pracownicy wszelkiego rodzaju instytucji niosących pomoc osobom tej pomocy oczekującym, w sposób rzetelny i z zaangażowaniem powinni podchodzić do własnej etyki zaowodowej. Pracownik socjalny jest osobą, która niesie pomoc pojedynczym jednostkom, rodzinom, grupom społecznym bedącym w sytuacji kryzysowej, które nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb samodzielnie. Człowiek jest przedmiotem działalności pracownika socjalnego, przez co znaczenie etyki nabiera istotnego znaczenia w tej profesji. Praca socjalna opiera się na zasadach poszanowania godności osobistej, szacunku, tolerancji, życzliwości, empatii, wrażliwości na krzywdę i nieszczęście, równości wszystkich ludzi. W związku z powyższym pracownik socjalny bierze na swoje barki odpowiedzialność za drugiego człowieka, a także dokonuje w swojej pracy ciągłych wyborów o charakterze etycznym. W pracy socjalnej można spotkać się z dylematami etycznymi. Są one spowodowane przez doświadczenia i silne przeżywanie sytuacji konfliktowych, zaangażowanie się w trudną sprawę, sytuacje wymuszające ciągłe analizowanie, ocenianie, problemy wynikające z polityki i programów pomocy socjalnej.

2 Formy pracy socjalnej

Wśród form pracy socjalnej wymienia się:

1. Ratownictwo – mające charakter pomocy doraźnej w szczególnie nagłych przypadkach, wymagających natychmiastowego działania. Na gruncie praktyki pomocowej wykształciła się dziedzina interwencji kryzysowej.

2. Opieka – forma wspomagająca, wynikająca z dokładnej i długotrwałej diagnozy i analizy sytuacji potrzebującego. Bazuje na zależności podopiecznego od opiekuna, najczęściej w wyniku bezradności osoby, której udzielamy wsparcia.

3. Pomoc – działania wspierające pomyślny rozwój osób zagrożonych patologiami społecznymi, lecz także ogółu społeczności

3 Modele pracy socjalnej

Model funkcjonalny-

Powstał w latach trzydziestych w pensylwańskiej Szkole Pracy Socjalnej. Do współtwórców tego podejścia należyJessie Taft i Virginia Robinson.W modelu tym położono nacisk na relacje zachodzące między jednostką i jej otoczeniem oraz dynamiczne wykorzystanie czasu w pracy z przypadkiem. Na ogół unikano kategorii diagnostycznych (przyczynowo-skutkowych), gdyż zwykle miały one ograniczoną przydatność w praktyce pracy socjalnej. Dużywpływ na model funkcjonalny miało zaadaptowanie do pracy socjalnej elementów psychologii Ottona Ranka. Była to odmiana psychoanalizy, przypisująca \"ego\" większą rolę w rozwoju i funkcjonowaniu osobowości.

Cechą charakterystyczną funkcjonalnego modelu była tendencja do poszukiwania rozwiązań systemowych, usprawniających funkcjonowanie człowieka w środowisku, ograniczanie uzależniającego wpływu pracownika socjalnego na przebieg działań naprawczych w procesie pomocy, w który zaangażowane są różne agencje, zgodnie z kryterium funkcjonalnym.

Model psychospołeczny

Był pierwszy jaki opracowano i zastosowano w praktyce pracy socjalnej. Jego psychologiczne korzenie sięgaja początku lat dwudziestych XX w., gdy zastosowano zasadyi teorię psychoanalizy do zdominowania wówczas przez socjologię podejścia do pracy z przypadkiem. wórczynią tego modelu była Mary Richmond.

Konceptualizację i ulepszenie tego modelu zawdzięczamy pracom Gordon Hamilton i jej współpracownikom. Prof. Hamilton nazwała swoją pracę \"organicznym\" podejściem do pracy z przypadkiem. Zgodnie z nim, między jednostką a jej otoczeniem występują związki przyczynowo-skutkowe, apsychologia \"ego\" i nauki behawioralne dostarczają niezbędnej podbudowy teoretycznej dla wyjaśnienia tych związków i formułowania właściwej diagnozy przypadku, a następnie planu postępowania i dalszej pracy terapeutyczno-resocjalizacyjnej.Podejście psychospołeczne z jednej strony uwzględnia strukturę psychologiczną człowieka, z drugiej kontekst społeczny, w którymjednostka żyje. Kontekst społeczny w pracy z przypadkiem musi być postrzegany szeroko: a więc nie tylko rodzina, ale także sąsiedzi, przyjaciele, pracodawcy oraz instytucje o wymiarze lokalnym i globalnym i inne instytucje państwowe.Psychoterapia i terapia społeczna to formy działaniastosowane w tym podejściu w celu mobilizacji sił jednostki i otoczenia społecznego dla stworzenia lepszych możliwości rozwoju osobowości jednostki i jej realizacji w otoczeniu społecznym.

Takie rozumienie pracy socjalnej jest bliższe koncepcjom polskiej szkoły pedagogiki społecznej wypracowanym już w okresie międzywojennym przez Helenę Radlińską. Radlińska krytykowała zbyt indywidualistyczne podejście do pracy z przypadkiem prezentowane pierwotnie przez M Richmond, upatrując przyczyn ludzkich trudności życiowych głównie w wadliwym układzie środowiska. Według niej ludzie są zdolni do zmian warunków swego życia, odwołując się do własnych doświadczeń, ale także możliwości środowiska lokalnego, jego tradycji, instytucji i urządzeń. Poprzez pracę z przypadkiem należy z jednej strony inspirować, stymulować, edukować jednostkę, dając jej impuls i wiedzę o tym, jak kreować siebie i kierować własnym życiem. Z drugiej strony należy zmieniać warunki społeczne, bowiem to one decydują o funkcjonalności lub dysfunkcji środowiska.

Model behawioralny

Wprowadzenie podejścia behawiorystycznego do praktyki pracy socjalnej wyprzedziło o kilka lat podejście zadaniowe. Dogłębniejsze pierwsze opracowanie tej problematyki pojawiło się w specjalistycznym piśmiennictwie pracy socjalnej w 1968 – artykuł Thomasa „Wybrane zagadnienia i techniki socjobehawioralne w zastosowaniu do pomocy interpersonalnej”. Wpływ idei behawioryzmu na pracę socjalną wzrastał. Fisher – definiuje Modyfikację zachowania – jako planowe i systematyczne stosowanie eksperymentalne ustalonych zasad uczenia się do modyfikowania zachowań nie przystosowanych szczególnie do eliminowania zachowań niepożądanych i nasilania pożądanych.

Podejście behawioralne – jest oszczędne. Większość procedur wprowadzona jest tylko z 3 podstawowych rodzajów ludzkiego uczenia się; sprawczego, reaktywnego, naśladowczego (modelowania) Uczenie się sprawcze – znajduje swoje wyjaśnienie w odkryciu że zachowaniewystępuje w odniesieniu do istniejących okoliczności a jego ponowne wystąpienie jest mniej lub bardziej prawdopodobne w zależności od konsekwencji, mającychmiejsce po akcie zachowania. Behawioralna diagnoza – polega na zidentyfikowaniu stanu poprzedzającego zachowanie i jego konsekwencji.

Behawioralna zmiana – polega na ich modyfikowaniu. Uczenie się reaktywne – może wyjaśnić na podstawie odkrycia że kiedy akt zachowania następuje odruchowo pod wypływem określonego bodźca (strach wywołany widokiem przerażającego obiektu) wówczas także inne bodźce mogą zostać skojarzone z bodźcem początkowym. Wywołują one wtedy taką samą reakcję. Uczenie się naśladowcze – znajduje swoje wytłumaczenie w obserwacjach że w szczególnych okolicznościach ludzie przejawiają dużeprawdopodobieństwo naśladowania innych.Naśladownictwo – to jeszcze z podstawowych procesów zmiany indywidualnej.

Stosowanie podejścia behawiorystycznego w pracy socjalnej upowszechniło się dlatego że stosowane technikidziałania okazały się w wielu przypadkach bardzo skuteczne są one konkretne a ich stosowanie często bywa mniej kosztowne ponieważ wymaga mniej czasu i wysiłków niż podejścia tradycyjne. Modyfikacja zachowania – spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem przez jednych a wrogim przez innych.

4Cele pracy socjalnej

Cele pracy socjalnej:

Podstawowym celem pracy socjalnej jest ZMIANA. Inne cele główne:

• poprawa jakości życia i warunków bytowych (ekonomicznych),

• wychodzenie naprzeciw potrzebom jednostki,

• wspieranie korzystnych relacji między jednostkami a społeczeństwem.

Cele szczegółowe:

• pomoc w kształtowaniu samoświadomości,

• pomoc w uzyskaniu środków – zasobów,

• ułatwienie interakcji między jednostkami w ich środowisku,

• uczulenie organizacji na potrzeby jednostek,

• oddziaływanie na interakcje między organizacjami, instytucjami,

• współpraca z innymi specjalistycznymi organizacjami i instytucjami (zakłada to aktywność jednostek i fakt, że środowisko dostarcza zasobów dla jednostek),

• uczenie klientów korzystania i poruszania się w obszarach instytucji pomocowych i szeroko pojętej administracji państwowej.

Cele pracy socjalnej:

• ratowniczy – zapewnienie podstawowych warunków do życia tym, którzy są ich pozbawieni;

• kompensacyjny – zaspokajanie potrzeb indywidualnych, których jednostki nie mogą zaspokoić we własnym zakresie;

• ochronny – minimalizowanie negatywnego wpływu czynników, które nie mogą ulec zmianie;

• promocyjny – wspomaganie w rozwiązywaniu problemów i trudności w celu pomocy jednostkom i grupom w osiągnięciu bardziej satysfakcjonującego poziomu życia.

5. Zadania pracowników socjalnych:

• diagnozowanie - rozpoznawanie potrzeb,

• planowanie - układanie planów pomocowych,

• funkcja terapeutyczna - prowadzenie poszczególnych przypadków i grup,

• edukacja - szkolenie współpracowników, samoedukacja,

• administracja - prowadzenie przypadku zgodnie z obowiązującymi zasadami,

• organizacja,

• koordynacja wobec różnych podmiotów pracy socjalnej,

• funkcja usługowo – opiekuńcza,

• funkcja decyzyjna,

• kontrola,

• doradzanie i informowanie klientów.

6 Klasyfikacja metod pracy socjalnej

Klasyczne metody pracy socjalnej możemy sklasyfikować:

• prace socjalną z jednostką (metoda indywidualnego przypadku)

• prace socjalną z grupą/rodziną

• prace socjalną ze środowiskiem lokalnym

W oparciu o te podstawowe metody, metodyka szczegółowa pracy socjalnej przewiduje szereg działań dostosowanych do indywidualnych potrzeb klientów, jak na przykład: mediacje, poradnictwo, Konferencje Grupy Rodzinnej i inne.

9 Zasady etyczne w zawodzie pracownika socjalnego

Preambuła Potrzeba stworzenia Kodeksu Etycznego wynika ze świadomości, iż praca socjalna jest siłą napędową zmian społecznych, sumieniem społeczeństwa. Kodeks Etyczny, jako zbiór wytycznych codziennego postępowania zawodowego ma służyć wszystkim tym, którzy zdecydowali się związać swą przyszłość z zawodem pracownika socjalnego. Również społeczeństwo ma prawo wiedzieć, że zawód pracownika socjalnego dysponuje określonymi środkami zabezpieczającymi, gwarantującymi wykonywanie zawodu w sposób rzetelny, profesjonalny i odpowiedzialny. Kodeks Etyczny to nie tylko zbiór nakazów i zakazów, których należy przestrzegać, wykonując zawód pracownika socjalnego, lecz jest również przekazaniem pewnych wartości, m.in. takich jak: - działania na rzecz dobrobytu społecznego, - poprawa warunków bytu osób, rodzin, grup, - działania, zaangażowanie na rzecz sprawiedliwości społecznej. Kodeks nawiązuje do idei pracy socjalnej - poszanowania godności człowieka i obrony tej godności, prawa człowieka do samostanowienia, dbałość o równość szans. Kodeks zawiera pewne standardy zachowań etycznych, których pracownicy socjalni muszą przestrzegać, wykonując swój zawód. Standardy te odnoszą się do zawodu, relacji ze współpracownikami, klientami, pracodawcą i społeczeństwem. Stanowi on podstawę do rozwiązywania sporów etycznych, gdy zachodzi wątpliwość, że postępowanie pracownika socjalnego nie spełnia warunków w nim zawartych lub z niego wynikających. Kodeks stara się objąć etyczną regulacją możliwie najistotniejsze sfery aktywności pracownika socjalnego. Ustanawiając etyczne standardy wykonywania zawodu, należy mieć jednocześnie świadomość, iż treści zawarte w kodeksie nie są ostateczne i mogą ulegać zmianom w najbliższych latach, wraz z rozwojem zawodu i świadomości społecznej. Dział I Ogólna postawa i sposób postępowania pracownika socjalnego. 1. Pracownika socjalnego powinno cechować wysokie morale zawodowe i osobiste; 2. Obowiązkiem pracownika socjalnego jest posiadanie i doskonalenie kwalifikacji zawodowych; 3. Pracownik socjalny powinien wykorzystywać w swej pracy zawodowej wiedzę, umiejętności i wartości leżące u podstaw pracy socjalnej; 4.  Pracownik socjalny zobowiązany jest kierować się w działalności zawodowej zasadą dobra klienta; 5. Pracownik socjalny zobowiązany jest przeciwstawiać się praktykom niehumanitarnym lub dyskryminującym osobę czy grupę osób; 6. Pracownik socjalny powinien ponosić ostateczną odpowiedzialność za jakość i zakres świadczeń, do których się zobowiązuje , które zleca lub wykonuje; 7. Pracownik socjalny nie może wykorzystywać kontaktów służbowych dla własnych korzyści; 8. Pracownik socjalny powinien przestrzegać zasady, że podstawowym jego obowiązkiem zawodowym jest pomoc w rozwiązywaniu trudności życiowych klienta. Dział II Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec klienta. 1. Pracownik socjalny zobowiązany jest do poszanowania godności klienta i jego prawa do samostanowienia; 2. Pracownik socjalny jest zobowiązany do równego traktowania klientów bez względu na wiek, płeć, stan cywilny, orientację seksualną, narodowość, wyznanie przekonania polityczne, stan zdrowia, rasę, kolor skóry oraz inne preferencje i cechy osobiste; 3. Pracownik socjalny powinien uznać zasadę spolegliwej opiekuńczości za podstawową regułę określającą kontakty z klientem; 4. Pracownik socjalny zobowiązany jest wykazać zaangażowanie na rzecz pomocy klientowi w rozwiązywaniu jego trudności życiowych oraz wykorzystać w tym celu swoją wiedzę, umiejętności zawodowe i kompetencje; 5. Pracownik socjalny powinien - stosownie do możliwości klienta - wzmacniać jego wysiłki na rzecz życiowego usamodzielnienia; 6. Pracownik socjalny zobowiązany jest do udzielenie klientowi pełnej informacji na temat dostępnych świadczeń; 7. Pracownik socjalny powinien udzielić klientowi precyzyjnej informacji na temat uprawnień do świadczeń i wynikających stąd zobowiązań. 8. Pracownik socjalny winien zasięgnąć konsultacji współpracowników i zwierzchników w przypadku, gdy leży to w żywotnym interesie klienta; 9. Pracownik socjalny za zgodą klienta ma prawo zaprzestać świadczenia pomocy, gdy wyczerpane zostały przewidziane prawem świadczenia lub gdy takie świadczenia nie są już potrzebne; 10. Pracownik socjalny ma prawo do zmiany formy udzielanej pomocy w przypadku stwierdzenia wykorzystania świadczeń niezgodnie z przeznaczeniem; 11. Pracownik socjalny zobowiązany jest do zachowania w tajemnicy informacji uzyskanych od klienta w toku czynności zawodowych; 12. Pracownik socjalny ma prawo bez zgody klienta przekazywać poufne informacje wyłącznie wówczas, gdy przemawiają za tym ważne względy zawodowe. Dział III Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec współpracowników. 1. W swych kontaktach ze współpracownikami pracownik socjalny powinien: - respektować wiedzę i doświadczenie; - przestrzegać zasady lojalności zawodowej; - w ocenach współpracowników kierować się obiektywizmem; - w przypadku współpracowników naruszających zasady niniejszego kodeksu zająć krytyczne stanowisko w odpowiednim miejscu i czasie; 2. Pracownik socjalny powinien współpracować z innymi pracownikami socjalnymi w celu wykonywania obowiązków zawodowych; 3. Pracownik socjalny winien rozstrzygać konflikty ze współpracownikami bez uszczerbku dla klienta. Dział IV Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec pracodawcy. 1. Pracownik socjalny powinien przestrzegać zobowiązań podjętych wobec instytucji zatrudniającej; 2. Pracownik socjalny powinien dążyć do usprawnienia funkcjonowania macierzystej instytucji i poprawy efektywności świadczeń; 3. Pracownik socjalny powinien w sposób racjonalny dysponować środkami finansowymi i rzeczowymi przeznaczonymi na świadczenia społeczne. Dział V Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec własnego zawodu. 1. Obowiązkiem pracownika socjalnego jest rzetelne wykonywanie zawodu oraz pogłębianie wiedzy zawodowej; 2. Obowiązkiem pracownika socjalnego jest dbałość o integralność zawodową i właściwą rangę zawodu. Dział VI Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec społeczeństwa. 1. Pracownik socjalny zobowiązany jest działać na rzecz dobra ogólnego; 2. Pracownik socjalny zobowiązany jest zapewnić osobom uprawnionym dostęp do niezbędnych świadczeń i szans życiowych; 3. Pracownik socjalny powinien domagać się zmian w ustawodawstwie sprzyjających poprawie warunków życia społeczeństwa i propagować idee sprawiedliwości społecznej; 4. Pracownik socjalny powinien wspierać działania społeczności lokalnych na rzecz samopomocy społecznej oraz zachęcać do współudziału w kształtowaniu instytucji społecznych i w tworzeniu polityki społecznej. Kodeks Etyczny jest zbiorem podstawowych zasad postępowania pracownika socjalnego oraz zasad jego oceny. Stanowi więc podstawowe narzędzie profesjonalisty od pomagania innym.

10 Kontrakt asystenta rodziny

Kontrakt – robocze porozumienie między stronami na temat warunków sposobu działania i okoliczności usług od każdej ze stron oczekuje się udziału w rozumieniu ugody i jej akceptacji . szczegóły istotne w kontrakcje: -zamiar – dlaczego „lub uzasadnienie” interwencji (prewencja, rehabilitacja, ochrona najważniejszy z warunków i uzgodniony jak najwcześniej celu). Zadaniem pr. socj. jest pomoc klientowi w ich ukonkretnieniu celu opis pożądanych zachowań, - ustalenie limitów zasobowych służą motywowaniu klienta, - pragmatyczne i realne podejście – trzeba ograniczyć do najbardziej prawdopodobnych, -problemy do rozwiązanie – nazywa się zidentyfikowane i szkodliwe warunki które muszą ulec zmianą by poprowadzić funkcjonowanie klienta, - szczególnie ceni się formułował problem przez samego klienta Negocjowanie problemów do rozwiązania wymaga aktywności klienta nie powinny być wybierane te które postrzega tylko pracownik socj. Cele to przyszłościowe stany rzeczy pożądane dla klienta jedynym ze sposób stanowienia celów jest rezygnacja z nadmiernych obietnic. Limity czasowe negocjowane dotyczą też czasu trwania usług np.(10 spotkań,) oraz częstotliwość (codziennie, raz na tydzień). Specyficzne działania oraz formy aktywności a także zobowiązania każdej ze stron w osiągnięciu celów. Zobowiązania i interwencja kształtowane są również przez zawartości i preferencje klienta politykę placówki. Podstawową zawartościom kontraktu jest zapewnienie stronom wyższego określenia tego czego się od nich oczekuje. Charakterystyka kontraktu w pr. socj. 4 podst. Charakterystyki kontraktu: 1zrozumienie –gdy wszystkie strony jednakowo rozumieją jego terminologię (pojęcia jasne, zrozumiałe) pisemne wzorce kontraktów dla zrozumienia, musi być akceptowany. 2obopólność – samostonowienia klienta, usługa może być narzucona przez instytucję . 3 dynamiczność i elastyczność – ustalenia można renegocjować w miarę rozwoju usługi. W przypadku niepowodzenia zachęcamy do ponowienia próby aż do skutku. 4pragmatyczny i realistyczny – nie wprowadza działań zadań które przekraczają możliwość zarówno dla klienta jak pr. socj. Wartości podejścia kontraktowego. Etyka kontraktu – szanowanie i godne traktowanie klienta zachęcanie do podejmowania decyzji. Samostanowienie – zachęcamy do aktywnego uczestnictwa (klient gdy się nie zgadza lub nie jest świadomy – nie realnych zasad ) uruchamia kontrakt mechanizm odpowiedzialności kontrakt obniża rezygnację redukcje lęku. Lepsza organizacja i lepszy system pracy z klientem lepsza relacja z klientem odpowiednie postrzeganie potrzeb. 

11 Zasoby w rodzinne

W swojej ksiąŜce metodycznej dla asystentów rodziny Izabela Krasiejko wskazuje

na zasoby rodzinne, które wynikają z zasobów indywidualnych poszczególnych członków

(ich osobowości, potencjału intelektualnego, zdolności, zasobów fizycznych, materialnych,

emocjonalnych), rodziny jako całości oraz rodziny jako pewnej składowej społeczności,

w której ona Ŝyje. Potencjalnie rodzina jako całość posiada kilka istotnych zasobów. Autorka

wymienia następujące: spójność, adaptacyjność, organizację, umiejętność porozumiewania

się, silne więzi, wytrzymałość, elastyczność, ilość i formy spędzania wspólnego czasu,

zdolność do wykorzystywania wzajemnych zasobów, wszelkie dobra materialne (por. 2010,

s. 17). Uświadomienie sobie potencjału rodziny, siły tego jest szczególnie istotne

w planowaniu działania i współpracy z rodziną dla asystenta. Ponadto wielokrotnie asystenci

mają za zadanie współpracować z rodziną zagroŜoną spójnością lub niepełną, więc tym

bardziej ochrona czy dąŜenie do zespolenia rodziny będzie nadrzędne w tak przyjętej

perspektywie. Jest to zarówno zasób rodziny, ale i takŜe wartość, którą trzeba chronić, bądź

skorygować, jeśli dla przykładu umiejętności komunikacyjne rodziny są dysfunkcjonalne,

powodują kłótnie, niedomówienia oraz są źródłem przemocy psychicznej.

Trzecie źródło zasobów rodziny odnosi się do zasobów, jakimi dysponuje

społeczność. Dotyczy to zasobów, z których moŜe skorzystać rodzina w celu poprawy

komfortu Ŝycia czy prawidłowego rozwoju i funkcjonowania. MoŜe to zarówno odnosić się

do osób, instytucji i organizacji, które bezpośrednio mają wspierać rodzinę (np. ośrodki

pomocy społecznej, centra pomocy, czy interwencji kryzysowej, kuratorzy rodzinni, policja,

itd.), ale takŜe i te, które pozwalają prawidłowo wypełniać funkcje rodziny. MoŜe być to

szkoła, biblioteka, organizacje pozarządowe wspierające rodzinę dla przykładu w kierunku

pełnienia funkcji socjalizacyjno-edukacyjnej. Rodzinę wspierają organizacje pozarządowe,

liderzy społeczności lokalnej, prywatne podmioty, słuŜby zdrowia czy Kościół w prawidłowym działaniu czy kompensacji braków w pełnieniu wszystkich funkcji,

tj. materialnej, społecznej, psychicznej, prokreacyjnej. Mogą słuŜyć jako podmiot doradczy,

informacyjny, zastępczo wykonujący w pewnej części funkcje rodziny, motywujący

do zmiany, czy edukacyjny, wspierający. Asystent rodziny w tym kontekście ma podobne

zadania, jak i w rozpoznaniu moŜliwości rodziny, czyli winien sporządzić dla swojej rodziny

mapę zasobów i zagroŜeń jej środowiska lokalnego, by potem móc je wykorzystać pośredniczyć w budowaniu pozytywnych relacji, czy teŜ niwelować negatywne skutki

oddziaływania.

Wypełnianie prawidłowych funkcji rodziny bardzo często uniemoŜliwia jej ich

sytuacja społeczno-materialna. Wieloletnie i wieloaspektowe badania pedagogów,

psychologów czy socjologów pokazują, Ŝe poziom socjalizacji i scholaryzacji członków

rodzin determinuje wypełnianie funkcji materialnej (osoby te szczególnie naraŜone są na

bezrobocie, czy ubóstwo związane nie tylko z brakiem pracy, ale teŜ jej niską opłacalnością

dla wykonywania tzw. prac prostych), a co dalej idzie - kontrolnej, socjalizacyjnowychowawczej

czy emocjonalno-ekspresyjnej, seksualnej. Analizy choćby statystyczne

wskazują, Ŝe Polacy decydują się coraz później na dzieci, maleje liczba ich w rodzinach nie

tylko o wysokiej świadomości seksualnej, ale i w rodzinach biednych, a stres wpływa

negatywnie na poŜycie seksualne, co moŜe być jedną z determinant rozpadu małŜeństw.

Ponadto sytuacja materialna i niskie kwalifikacje rodziców nie sprzyjają rozwojowi

edukacyjnemu dzieci. Spowodowane jest to zarówno niemoŜnością finansowania edukacji

ponadpodstawowej dzieci, ale i brakiem motywacji rodziców i dzieci, którzy nie łączą swojej

sytuacji materialnej i społecznej z niskim wykształceniem. Prócz tego nie postrzegają oni

szkoły jako miejsca przyjaznego dla dziecka, oraz sami nie potrafią wspierać dzieci w trudzie

codziennych obowiązków lekcyjnych. Badania pokazują, Ŝe w środowiskach tych nagminna

jest pętla odtwarzania statusów rodziny. Funkcja ekspresyjno-emocjonalna ma swój wyraz

w rosnącym odsetku rozwodów i separacji, gdzie jednym z głównych przyczyn jest zła

sytuacja materialna, stres, a takŜe co dla słuŜb społecznych jest zatrwaŜające-rosnący odsetek

rodzin, w których pojawia się problem przemocy. Dokładna analiza tegoŜ zjawiska, poparta

obszerną literaturą przedmiotu oraz danymi statystycznymi odnaleźć moŜna w artykule

w Roczniku Pedagogicznym (por. Szpunar, 2007, s. 125-132).

12. Dylematy etyczne w zawodzie pracownika socjalnego wg. F R. Reannera

Według F. G. Reamera mówi się o czterech obszarach aktywności pracownika socjalnego, gdzie pojawiają się dylematy etyczne: 
1) Sytuacje związane z bezpośrednią obsługą klienta
2) Poziom polityki społecznej oraz programów pomocy społecznej
3) Relacje w środowisku pracy
4) Asymetria pomiędzy wartościami zawodowymi a osobistymi.

F.REAMER OPISUJĄC DYLEMATY ETYCZNE WIĄŻE JE Z OBSZARAMI DZIAŁANIA PRAC SOCJ: 1. ZWIĄZANE Z PRAKTYKĄ BEZPOŚREDNIĄ (OBSŁUGA KLIENTA I JEGO RODZINY); 2. ZW Z POLITYKĄ SPOŁECZNĄ I PROGRAMEM POMOCY SPOŁ;  3. ZW ZE STOSUNKAMI Z PRZEDSTAWICIELAMI WŁASNEJ PROFESJI; 4 ZWIĄZ Z KONFLIKTEM MIĘDZY WARTOŚCIAMI OSOBISTYMI A ZAWODOWYMI; 5. ZW Z PRZEDST PROFESJI PRAC SOCJ IINNYM PROFESJOM;

1. WĄTPLIWOŚCI I ROZTERKI PRZEŻYWANE PRZEZ PRAC SOCJ PRZY OGROMNEJ RÓŻNORODNOŚCI SYTUACJI JE WYWOŁUJĄCYCH, SPROWADZAJĄ SIĘ DO PYT: JAK DZIAŁAĆ? JAK POMAGAĆ SKUTECZNIE? JEST TO NIEPEWNOŚĆ WPISANA W CHARAKTER I SPECYFIKĘ TEGO ZAWODU – NIEPEWNOŚĆ CO DO SŁUSZNOŚCI DOKONYWANYCH WYBORÓW. CZY TO CO ROBIĘ JEST DLA TEGO CZŁW DOBRE? NIE JESTEŚMY NIGDY PEWNI SŁUSZNOŚCI PODJĘTEJ DECYZJI. CZY ABY NIE SZKODZĘ? CZY MOJA POMOC NIE POGARSZA SYTUACJI W RODZINIE?

UST O PRZECIWDZIAŁANIU PRZEMOCY W RODZINIE DZ.U. 13.07.2010 ZE ZM ART.12A W RAZIE BEZPOŚREDNIEGO ZAGROŻENIA ŻYCIA LUB ZDROWIA DZIECKA W ZWIĄZKU Z PRZEMOCĄ W RODZINIE PRAC SOCJ WYKONUJĄC OBOW SŁUŻBOWE MA PRAWO ODEBRAĆ DZIECKO RODZINIE I UMIEŚCIĆ JE U INNEJ NIEZAMIESZKUJĄCEJ WSPÓLNIE OSOBY BLISKIEJ. NIEZWŁOCZNIE POWIADOMIĆ SĄD RODZINNY, NIE PÓŹNIEJ NIŻ 24H.

KONIECZNOŚĆ DOKONYWANIA WYBORU MIĘDZY DZIAŁANIEM ŚCIŚLE OKREŚLONYM PRZEPISAMI A DZIAŁANIEM SKUTECZNYM

ŹRÓDŁEM TEGO RODZAJU DYLEMATÓW JEST WYRAŹNY I ODCZUWALNY BRAK SPÓJNOŚCI MIĘDZY PRZEPISAMI A PRAKTYKĄ PRACY SOCJALNEJ

ODNOSZĄ SIĘ DO: PROBLEMU PRAWDOMÓWNOŚCI WOBEC KLIENTA- CZY ZAWSZE UDZIELAĆ PEŁNYCH INF CZY ZATAIĆ COŚ DLA DOBRA KLIENTA; FINALIZOWANIE ŚWIADCZEŃ WBREW ŻYCZENIOM KLIENTA, ZAPEWNIANIE USŁUG, KONFLIKT MIĘDZY WOLNOŚCIĄ DANEJ OS A POCZUCIEM ODPOWIEDZIALNOŚCI PRACOWNIKA SOCJ;  PROBLEM UTRZYMANIA TAJEMNICY ZAWODOWEJ, GDY W GRĘ WCHODZI DOBRO KLIENTA; DYLEMAT PODWÓJNEGO MANDATU (URZĘDNIK I ADWOKAT SWOJEGO KLIENTA); DYL. USTALENIA JEDNOOSOBOWEGO GOSP DOMOWEGO

2. ODNOSZĄ SIĘ DO: ROZDZIELANIA OGRANICZONYCH I TRUDNO DOSTĘPNYCH ZASOBÓW; DECYZJA O TYM, KOMU POMÓC

3. ODNOSZĄ SIĘ DO: ZGŁASZANIA WYKROCZEŃ, BŁĘDÓW POPEŁNIANYCH PRZEZ INNYCH PRAC SOCJ; CZY I JAK REAGOWAĆ NA NEGATYWNE POST INNYCH PRAC SOCJ; RELACJE MIĘDZY PRAC SOCJ A PRZEŁOŻONYM

4.ODNOSZĄ SIĘ DO: WARTOŚCI WYZNAWANE PRZEZ PRAC SOCJ MOGĄ POZOSTAWAĆ W KONFLIKCIE Z OSOBISTYMI CZY RELIGIJNYMI WARTOŚCIAMI KLIENTA; PRAC SOCJ MUSI DECYDOWAĆ, CZY W RAZIE SPRZECZNOŚCI WAŻNIEJSZE SA ZAS OSOBISTE CZY ZAWODOWE

5. ODNOSZĄ SIĘ DO: BRAK POSTRZEGANIA PRAC SOCJ JAKO PARTNERA; BRAK POMOCY, ZROZUMIENIA, ZAINTERESOWANIA ZE STRONY INNYCH PROFESJI (LEKARZ, POLICJANT, KURATOR, PIELĘGNIARKA)

W KAŻDYM PRZYPADKU PRAC SOCJ MUSI ROZWAŻYĆ ZOBOWIĄZANIA WOBEC KLIENTA, PRACODAWCY, PROFESJI I OSÓB TRZECICH W PRÓWNANIU Z WYMOGAMI WŁASNEGO SUMIENIA

Z DYLEMATAMI ETYCZNYMI PRAC SOCJ PRÓBUJĄ RADZIĆ SOBIE NA 3 SPOSOBY: POZOSTAJĄ W ZGODZIE Z WŁASNYM SUMIENIEM; DOSTOSOWUJĄ SIĘ DO PRZEPISÓW POZOSTAJĄC W KONFLIKCIE Z SAMYM SOBĄ; PRÓBUJĄ CZĘŚCIOWO DOSTOSOWAĆ SYSTEM WŁASNYCH WARTOŚCI DO PRZEPISÓW ORAZ NAGIĄĆ PRZEPISY DO WŁASNEGO SUMIENIA

13 Definicja wypalenia zawodowego

Definiujemy wypalenie jako psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz

obniŜonego poczucia dokonań osobistych, który moŜe wystąpić u osób, pracujących z ludźmi w pewien

określony sposób. Wyczerpanie emocjonalne odnosi się do poczucia danej osoby, Ŝe jest nadmiernie obciąŜona

emocjonalnie, a jej zasoby emocji zostały w znacznym stopniu uszczuplone. Depersonalizacja dotyczy

negatywnego, bezdusznego lub zbyt obojętnego reagowania na innych ludzi, którzy zwykle są odbiorcami usług

danej osoby lub przedmiotem opieki z jej strony. ObniŜone poczucie dokonań osobistych odnosi się do spadku

poczucia własnej kompetencji i sukcesów w pracy.” (Maslach Ch. 2000, s. 15).

W dalszych badaniach i analizach wyników, to obniŜone poczucie własnych dokonań

okazało się być istotnie związane z poczuciem nieskuteczności w działaniu oraz wyuczoną

bezradnością (por. wnioski z badań za Ch. Maslach 2000, s. 23).

Syndrom wypalenia zawodowego jest zespołem objawów powstających w wyniku przeciążenia emocjonalnego oraz fizycznego, które powodowane jest bezpośrednio przez stres występujący w miejscu pracy. Na ten specyficzny stres emocjonalny narażone są osoby pracujące w zawodach wymagających intensywnych kontaktów interpersonalnych z pacjentami, klientami czy społeczeństwem.
 
Wypalenie jest coraz częstszym zjawiskiem, ponieważ dodatkowo na podniesienie poziomu stresu wpływa niepewność posiadania pracy w dłuższej perspektywie czasowej, restrukturyzacje, większa koncentracja na zyskach niż na wartościach jakie może nieść praca zawodowa.
 

Zjawisko wypalenia zawodowego charakteryzuje się trzema elementami:

1. Emocjonalnym wyczerpaniem – poczuciem przeciążenia emocjonalnego oraz obniżoną energią do działania,
2. Depersonalizacją – obojętnością i negatywnym stosunkiem wobec klientów lub innych osób,
3. Obniżeniem własnych dokonań zawodowych – poczuciem spadku swoich kompetencji, brakiem wiary w odnoszenie   sukcesów oraz zaniżaniem swojej samooceny.
 

Konsekwencje syndromu

Konsekwencją wystąpienia syndromu jest brak troski o ludzi, zadania i obowiązki. Następuje brak motywacji do działania i dystansowanie się od problemów. Nie tylko pracodawca ponosi koszty, osoba dotknięta syndromem wypalenia zawodowego cierpi psychicznie i fizycznie.
 
Uchwycenie początku syndromu jest trudne, ponieważ skutki pojawiają się powolii bywają mylące. Proces rozwoju wypalenia zawodowego jest rezultatem przewlekłego stresu, długotrwałego obciążenia zadaniami i obowiązkami, obciążenia presją psychiczną wywieraną w pracy oraz brakiem odpoczynku psychicznego, wytchnienia i troski pracodawcy o pracownika. 

Najczęstsze objawy wypalenia zawodowego to:

-  wyczerpanie fizyczne,
-  bezsenność,
-  migrenowe bóle głowy,
-  napięcia mięśniowe,
-  bóle psychosomatyczne z różnych części ciała,
-  obniżona odporność organizmu,
-  zabieranie pracy do domu, ponieważ nie wystarczyło siły aby ją dokończyć,
-  inercja oraz utrata zdolności do podejmowania decyzji,
-  częste nieobecności w pracy,
-  utrata entuzjazmu i zainteresowania życiem,
-  zamartwianie się i smutek,
-  poczucie winy,
-  negatywne emocje, agresja, zmienność nastrojów,
-  emocjonalne dystansowanie się,
-  brak sensu życia,
-  popadnie w uzależnienia,
-  pogorszenie relacji rodzinnych i zawodowych.
 
Syndrom może prowadzić do powstawania chorób i zaburzeń psychicznych np. schizofrenii, depresji czy lęków.
 
Konsekwencje i rozmiar szkodliwości wypalenia zawodowego są ogromne, niestety często niezauważane przez pracodawców. Pracownik nie powinien być pozostawiony sam, ze swoimi problemami. W interesie pracodawcy i pracownika powinno być zapobieganie wypaleniu zawodowemu, profilaktyka w tym zakresie przynosi oczekiwane efekty.

Gdy problem wystąpi leczenie w naszej poradni przebiega wielotorowo w postaci psychoterapii indywidualnej i dodatkowo terapią grupową. Ważnym elementem terapii jest nauka odpowiednich technik radzenia sobie ze stresem.

14 Wymień przekonania, które mogą prowadzić do wypalenia

„(...) trzeba być lubianym i szanowanym przez wszystkich za wszelkie poczynania,

- powinno się być maksymalnie kompetentnym we wszystkich sferach działalności,

- ludzie są niedoskonali, słabi, źli i zasługują na karę,

- katastrofalne jest, gdy rzeczywistość nie zgadza się z oczekiwaniami,

- ludzkie niepowodzenia mają swoją historię i zewnętrzne przyczyny,

- nie znany jest jedyny i doskonały sposób rozwiązania wszystkich trudności i to jest straszne,

- powinno się bardzo silnie przeŜywać problemy innych ludzi, gdy działamy na rzecz ich dobra,

• lepiej jest unikać trudności niŜ zmierzać się z nimi” (Sęk H. 2000b, s. 91).

Przekonania te mają charakter wewnętrznej oceny asystenta/pracownika socjalnego

i klienta.

15Cechy osób przeciwdziałających wypaleniu

JeŜeli natomiast przeanalizować proces wypalania się zawodowego pod kątem cech

osobowościowych, to z badań prowadzonych przez zespól Heleny Sęk, wyróŜnić moŜna

następujące cechy osobowościowe, przeciwdziałające wypaleniu, i tak są nimi:

- kompetencje zaradcze,

- zainteresowania (kulturalne, sport, przyroda) i pasje w postaci wykładanego

przedmiotu,

- czerpanie przyjemności z kontaktu z młodymi ludźmi.

Natomiast podsumowując wyniki badań udało się zakreślić charakter cech

osobowościowych determinujących wypalenie:

- nastawienie na osiągnięcia dydaktyczne,

- perfekcjonizm,

• potrzeba dominacji i znaczenia (Sęk H., 1994, s.339).

16Stresory asystenta wg. Małgorzaty Szpunar

Przechodząc do analizy zjawiska wypalenia zawodowego pod kątem konkretnych,

wytyczonych, chciałabym opisać stresory oraz objawy wypalenia. Odwołując się

do doświadczenia badawczego nad wypaleniem zawodowym nauczycieli, wyróŜnić moŜna

następujące stresory:

- konieczność empatii i troski w stosunku do uczniów, rodziców

i współpracowników

kreatywność (pojawiająca się przy pozytywnych uczuciach);

- stres sensoryczny (hałas),

- nacisk, opór i wymagania uczniów, trudne zachowania uczniów (akty agresji, brak

chęci do nauki, bierność, problemy emocjonalne, trudności w nauce),

- niskie uposaŜenie,

- niski status społeczny zawodu,

- piętno zawodu skompromitowanego dyspozycyjnością w latach totalitaryzmu,

- eksperymentowanie i ciągłe zmiany nacechowane sprzecznymi wymaganiami,

- braki techniczno-materialne, przepełnienie klas, braki architektoniczne (za Sęk,

1994, s. 328-329).

17Cechy wypalenia wg. Matthiasa Burischa

W definicji wypalenia sformułowanej przez Burischa, ludzie którzy znajdują się w stanie prototypowego procesu wypalenia, wykazują do pewnego stopnia jedną lub więcej (a zwykle wszystkie) cech, które proponuje tymczasowo uznać za symptomy kluczowe, chociaż brak im precyzji. Do symptomów tych zalicza:

-      hyper- lub hypoaktywność

-      poczucie bezradności, depresji i wyczerpania

-     niepokój wewnętrzny

-     obniżona samoocena, zniechęcenie

-      pogarszające się lub złe relacje społeczne

-      aktywne pragnienie dokonania zmiany (cecha, która odróżnia jednostki wypalone od ludzi odczuwających żal po stracie) (Burisch, 2004).

18 Cele pracy socjalnej strategie z rodzicem i dzieckiem

Określenie celów pracy socjalnej z rodziną

1. Przy określaniu celów pracy z rodziną pracownik socjalny zwraca uwagę na to, że:

• cel to przewidywalny, pożądany stan rzeczy, jaki powinien zostać osiągnięty dla poprawy funkcjonowania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo- wychowawczych. Należy zwrócić uwagę na to, że celem może być zredukowanie a nie zupełne zlikwidowanie danego problemu;

1. Cel powinien cechować się konkretnością, jasnością i realnością. Przy jego określaniu będzie

przestrzegał zasady SMART, zakładającej, ze cele będą szczegółowe, mierzalne, adekwatne do

sytuacji i akceptowalne oraz realne do osiągnięcia i określone terminem realizacji - maj ą określone

limity czasowe dostosowane do problemu;

1. Przy określaniu celów należy ponadto uwzględnić uwzględniać:

• możliwości/zasoby, deficyty/ograniczenia rodziny, instytucji, środowiska,

• stopień gotowości rodziny do zmian;

• ograniczenia czasowe pracownika, który ma pod opieką wiele rodzin.

W rodzinach z dziećmi priorytetowym jest wyznaczenie celów związanych z ochroną dzieci

1. zapewnienia im prawidłowego rozwoju.

Pracownik socjalny winien pamiętać o tym, że:

• cele szczegółowe wynikaj ą z zidentyfikowanych przyczyn trudnej sytuacji życiowej rodziny;

• ważne jest aby cele ułożone były w kolejności, w jakiej muszą być osiągane, często osiągnięcie jednego celu warunkuje osiągnięcie kolejnego,

• cel główny musi być tak sformułowany aby obejmował wszystkie cele szczegółowe lub określał stan, w którym zasadniczo poprawi się sytuacja rodziny;

• cele szczegółowe wynikaj ą z zidentyfikowanych przyczyn trudnej sytuacji życiowej rodziny;

• należy określić jak osiągnięcie wyznaczonych celów wpłynie na poprawę jakości funkcjonowania rodziny, w tym na: relacje w rodzinie, funkcjonowanie społeczne, rozwój poszczególnych członków rodziny;

19. Strategie działania (podejścia do pracy z rodziną)

Zastosowane w pracy z rodziną metody muszą być adekwatne do zdiagnozowanej sytuacji rodziny. Należy jednak podkreślić, że w pracy socjalnej z rodziną wiodącą wśród metod pracy socjalnej stosowaną w pracy z rodzina jest nadal metoda pracy z indywidualnym przypadkiem. Nie sposób jednak pominąć i podkreślić znaczenia metod pracy grupowej i środowiskowej. Ujmowane w procesie pomocy rodzinie ich różne formy mają swój znaczący udział w odzyskaniu przez rodzinę zdolności prawidłowego funkcjonowania społecznego (np. grupy wsparcia, uczestnictwo w inicjowanych projektach w środowisku lokalnym). „Rodzina bowiem pozostaje istotnym elementem społecznych interakcji: od sposobu i poziomu jej funkcjonowania wiele w społeczeństwie zależy, może ona kreować zarówno pozytywne jak i negatywne zjawiska społeczne".

Pośród wymienianych w literaturze tematu stosowanych podejść w pracy socjalnej zwracamy uwagę pracownika socjalnego szczególnie na dwa, które najczęściej mają zastosowanie w praktyce pracy socjalnej z rodziną z dzieckiem.

1. Podejście systemowe: określa system rodzinny jako organizm (systemy biologiczne) mający swój własny świat, indywidualną i niepowtarzalną organizację życia oraz układ stosunków wzajemnych między członkami systemu.

Traktuje ono rodzinę jako podsystem społeczny podporządkowany systemowi całościowemu. W ramach tego podsystemu analizuje się rolę każdego członka rodziny, układ tych ról umożliwiający funkcjonowanie rodziny i systemu całościowego. Do zachowania równowagi systemu niezbędne jest, aby poszczególne elementy całości działały właściwie. Kłopoty np. dziecka stanowią najczęściej wyraz zaburzeń emocjonalnych rodziców. Oni to, bowiem, jak określa Bradshaw, są architektami rodziny. To właśnie na wzajemnym odnoszeniu się rodziców do siebie opiera się wzorzec komunikacji w rodzinie. Dzieci uczą się bądź jawnych i jednoznacznych kontaktów, bądź też odwrotnie - nie wyrażają swoich uczuć i ukrywają je. Społeczeństwo oczekuje od rodziny zazwyczaj reprodukcji oraz konformizmu wobec norm społecznych, tzn. socjalizacji jej członków zgodnie z istniejącymi ustaleniami społecznymi, czyli systemem norm i wartości oraz pracy. Rodzina natomiast ofiarowuje swoim członkom formowanie osobowości, zdobywanie statusu i wsparcie emocjonalne.

Teoria systemowa postrzega rodzinę jako aktywny system zdolny do wytwarzania nowego środowiska poprzez inicjowanie przez swoich członków nowych zachowań.

W ujęciu systemowym należy wyróżnić:

• System klienta - to osoby członkowie rodziny lub grupy mające problemy, do których

jest adresowana pomoc społeczna. System ten wymaga szczególnego monitorowania oraz wprowadzania zmian ponieważ podlega przeobrażeniom.

• System podmiotów - to osoby, instytucje, organizacje, których kompetencje wymagaj ą

modyfikacji szczególnie w sytuacji niewłaściwie prowadzonych działań.

• System działania - to istniejące lub wykreowane osoby, instytucje, organizacje, które

w realizacji celów pomocy społecznej współpracuj ą ze sobą.

• System przeprowadzania zmian - to pracownik socjalny i jego instytucja

w odniesieniu do problemów rodziny.

2. Podejście zorientowane na zadania

Interwencja zorientowana zadaniowo rozpoczyna się od starannego określenia problemu, który skłania klienta do szukania pomocy. Obowiązuje tu ścisłe przestrzeganie zasad etyki zawodowej: klient dokonuje wyboru w sposób całkowicie autonomiczny. Zgodnie z empirycznym charakterem tej orientacji, autorzy przedstawiaj ą typologię problemów, umożliwiaj ącą łączenie odpowiednich typów technik i rezultatów interwencji z typami problemów. Po określeniu problemów pracownik pomaga klientowi w zrealizowaniu celów, do których zmierza on poprzez realizację zadań, które wybiera. Zdanie określone jest w prosty sposób, jako to, co ma do zrobienia. Zadania ma także pracownik, a polegaj ą one na angażowaniu się w działania podejmowane dla dobra klienta. Jednocześnie zawierany jest także kontrakt dotyczący ram czasowych interwencji, które zwykle obejmują 8 - 12 spotkań, w okresie 2 - 3 miesięcy.

Wyróżniono się 2 typy zadań:

• ogólne (wyznaczają klientowi kierunek działania),np. poszukiwanie pracy przez Jana Kowalski

• i operacyjne (wymagają od klienta podjęcia szczegółowego działania), np. wizyta Jana Kowalskiego u doradcy zawodowego dnia 15.02.12

W procesie planowania i realizacji zadań wyróżnia się etapy:

1. Specyfikacja problemu i celów pomocnych w jego rozwiązaniu.

2. Poszukiwanie alternatywnych zadań do wykonania, które pozwoliłyby zrealizować cele. Co klient może zrobić, by osiągnąć to, co zamierza? Pomysły podaje klient i pracownik.

3. Wspólna ocena zadań.

4. Wybór zadania.

5. Zaplanowanie szczegółów jego realizacji. Pracownik zastanawia się w jaki sposób może pomóc klientowi. Pomoc ta może także obejmować dostarczanie wzmocnień przy wykonania zadania lub modeli do jego wykonania. Do pracownika należy także pomoc klientowi w określeniu przewidywanych utrudnień i sposobów ich pokonywania. Ich przezwyciężanie może wiązać się z dodatkowymi zadaniami dla klienta lub pracownika.

6. Wykonanie zadania.

7. Generowanie nowych zadań do innych celów. Itd.

8. Jeśli zaś zadanie nie zostało wykonane pracownik socjalny pomaga klientowi w kontynuacji jego starań i w określaniu napotykanych trudności.

9. Zakończenie pracy.

20. Rodzina wieloproblemowa- charakterystyka

Usługą objęte zostaną wieloproblemowe rodziny z dziećmi z wieloma problemami, które mogą mieć jeden lub wiele sprzężonych ze sobą problemów. W sytuacji wystąpienia w rodzinie co najmniej dwóch problemów możemy stwierdzić, że mamy do czynienia z tak zwanymi rodzinami wieloproblemowymi. Zaznaczyć jednak należy, że w rodzinach korzystających z pomocy społecznej wieloproblemowość nasila się szczególnie w wypadku rodzin niepełnych i wielodzietnych.

1. Rodziny wielodzietne z -wieloproblemowe to rodziny posiadające większą niż przeciętnie liczbę dzieci(3 i więcej)⁴, a co za tym idzie ich potrzeby materialne i niematerialne oraz problemy życia codziennego są odpowiednio większe;

2. Rodziny niepełne, -wieloproblemowe to rodziny, w których wszystkie obowiązki związane z utrzymaniem i wychowaniem dzieci spoczywaj ą na jednym rodzicu. Również wszystkie działania zmierzające do poprawy funkcjonowania rodziny spoczywają na barkach samotnego rodzica.

Położenie rodzin jest szczególnie trudne gdy te dwie sytuacje (wielodzietność i niepełność) nakładają się. Najczęściej występującym problemem rodzin z dziećmi niezależnie od ich struktury jest bezradność rodziny w sprawach opiekuńczo-wychowawczych łącząca się z innymi dysfunkcjami takimi jak: uzależnienie, przemoc domowa, bezrobocie, niepełnosprawność, długotrwała choroba, kryzysy rodzinne. W wieloproblemowej rodzinie z dziećmi wyodrębniono trzy grupy odbiorców usług w ramach pracy socjalnej: rodzice, dziecko, rodzice i dziecko.

22Aktywne słuchanie

ZASADY DOBREGO SŁUCHANIA

1. Skoncentruj się na osobie która mówi do ciebie

uważaj nie tylko na słowa ale i na brzmienie głosu, mimikę i gestykulacj ę, staraj się wyobrazić jakie znaczenie dla danej osoby maj ą sprawy o których opowiada.

1. Daj poznać osobie mówiącej jak j ą rozumiesz

można to zrobić np. powtarzając od czasu do czasu własnymi słowami to, co usłyszałeś lub sens tego co zostało powiedziane np. rozumiem że, czy dobrze zrozumiałem, że ,(parafraza)

1. Pytaj gdy czegoś nie rozumiesz ale nie wyciągaj z kogoś informacji, o których nie chce mówić

ludzie maj ą ochotę opowiadać o sobie wtedy gdy są uważnie słuchani i wystarcza im wtedy delikatna zachęta np. „czy chciałbyś powiedzieć o tym coś więcej ?”, chcesz o tym porozmawiać ?

1. Nie oceniaj i nie dawaj rad

oceny i rady, nawet gdy są przekazywane w najlepszych intencjach, zwykle ograniczaj ą swobodę wypowiedzi drugiej osoby, przeszkadzaj ą mówiącemu w lepszym wyrażaniu istotnych treści

1. Zadbaj o czas i miejsce do swobodnej, zapewniającej dyskrecję i poczucie bezpieczeństwa rozmowy.

2. Zwróć uwagę na „mowę ciała”, postawę swoją i swojego rozmówcy, wzrok Jego

1. Twój

1. Tylko mając czas możesz rozpoczynać „pomoc - rozmowę”, jeżeli w tym momencie nie masz czasu, powiedz to jasno i umów się na konkretną godzinę.

1. Nie zakładaj, że wiesz, co ktoś chce ci powiedzieć ale po prostu słuchaj go uważnie.

Umiejętność aktywnego słuchania opiera się na:

1. akceptacji naszego rozmówcy,

2. pełnej tolerancji dla jego emocji,

3. szanowanie drugiej osoby.

Czemu służy aktywne słuchanie?

1. Pozwala wytworzyć poczucie wzajemnego zaufania, akceptowania drugiej osoby takiej, jaka jest. Może również dostarczać poczucia wsparcia.

2. Zachęca do większej otwartości, zwierzenia się ze wszystkich problemów, co być może uświadomi naszemu rozmówcy, gdzie tkwi źródło jego trudności.

3. Pomaga rozmówcy na dokładne zanalizowanie i organizację swojej wypowiedzi, co zwiększa jego szanse na samodzielne rozwiązanie problemu.

4. Umożliwia swobodne wypowiedzenie się na dany temat, "wyrzucenie" z siebie danego problemu zmniejszając tym samym napięcie psychiczne.

25. Sposoby budowania relacji w pracy socjalnej z rodziną z dziećmi:

1. w relację z rodziną należy wejść w taki sposób, aby zmniejszyć niepokój wszystkich członków rodziny, pomóc w wyrażeniu problemu oraz określeniu potrzeb, zmniejszyć lęk i poczucie winy;

2. zapoznanie się ze wszystkimi członkami rodziny, w tym również z dziećmi (np. umówienie się na pierwszą wizytę w domu w czasie dogodnym dla wszystkich członków rodziny, tak by mogli być obecni);

3. pracownik socjalny w domu klienta zachowuje się jak gość, szanuje go i akceptuje jako gospodarza, jeśli nie zostanie mu wskazane miejsce, pyta gdzie może usiąść;

4. budowanie partnerstwa (świadome werbalne i niewerbalne działanie z pozycji kogoś równego swoim klientom: schylanie się by rozmawiać z dziećmi twarzą w twarz, dbałość o bycie na tym samym poziomie co osoba niższa, odnoszenie się do innych jak do równych sobie) z jednoczesnym stawianiem jednoznacznych granic (pracownik socjalny nie wozi klienta swoim prywatnym samochodem, nie zgadza się na mówienie z klientem „po imieniu”);

5. wzbudzanie zaufania (poprzez umiej ętne słuchanie, poszanowanie, zrozumienie oraz wywiązywanie się z uzgodnień i złożonych deklaracji);

6. autentyczne angażowanie się pracownika w rozwiązanie problemów rodziny, okazywanie uznania dla wysiłków jakie poczynili poszczególni członkowie rodziny w celu rozwiązania problemu, co wzmaga zaufanie oraz szacunek do samych siebie;

7. wrażanie pozytywnego nastawienia wobec klienta i jego rodziny;

8. unikanie patrzenia na rodzinę przez pryzmat stereotypów, (np. każda rodzina wielodzietna to rodzina biedna i niezaradna, każdy alkoholik to sprawca przemocy, unikanie etykietowania (np. określanie kogoś kto złamał prawo mianem kryminalisty), nieocenianie;

9. unikanie nieprofesjonalnego zachowania (np. litowania się, utożsamiania się z klientem, porównywania z innymi lub mówienie o innych klientach) na rzecz profesjonalnych zachowań (np. unikanie porównań z tzw. lepszymi, dyskrecja, unikanie porównania z własną osobą, racjonalna i obiektywna ocena sytuacji- problemu)

j. nienarzucanie rodzinie swojego zdania ani gotowych rozwiązań (to rodzina jest ekspertem w swoich sprawach, a nie pracownik, to rodzina wie najlepiej czego jej potrzeba);

k. indywidualne traktowanie każdego członka rodziny (wysłuchanie każdej osoby, uwzględnienie jej potrzeb, sugestii, propozycji).

26.Wymień sposoby komunikacji z rodziną

Sposoby komunikowania:

1. komunikacja z rodziną powinna przebiegać w sposób otwarty, należy unikać uprzedzeń;

2. pracownik socjalny żywo reaguje na to co mówią poszczególni członkowie rodziny, koncentruje się na nich, tak by mieli poczucie że są dobrze zrozumiani;

3. pracownik socjalny utrzymuje kontakt wzrokowy z rozmówcą, umożliwia pełne wypowiedzi, nie przerywa;

4. jeżeli rozmówca jest rozkojarzony i skupiony na innych czynnościach, pracownik prosi aby poświęcił mu trochę czasu i uwagi;

5. pracownik socjalny z uwagą słucha propozycji i uwag poszczególnych osób stosując techniki aktywnego słuchania, nie przerywa, nie narzuca swoich rozwiązań, wyczerpująco odpowiada na pytania;

6. komunikaty powinny być zawsze jasne i jednoznaczne, dostosowane do poziomu intelektualnego i wieku członków rodziny (np. pracownik socjalny wykorzystuje tu umiejętności parafrazowania, odzwierciedlania uczuć i emocji, umiejętnego formułowania pytań, wyjaśniania);

7. zdecydowanie preferowany jest kontakt osobisty, dzięki czemu pracownik socjalny może odbierać również sygnały niewerbalne od poszczególnych członków rodziny;

8. w celu podsumowania zaplanowanych etapów pracy z rodziną można wykorzystać formę listu, skierowanego do jednego z rodziców z prośbą o odczytanie wszystkim domownikom, np. podczas niedzielnego obiadu, co podkreśla jego rangę. Pracownik opisuje w nim zamierzony cel i podejmowane przez rodzinę wysiłki, dzięki którym udało się go zrealizować. Skupia się przy tym, głównie na opisie nawet drobnych sukcesów, co na działanie wybitnie mobilizujące.

9. zasady komunikowania się w sytuacji konfliktowej i silnego stresu:

• oddzielenie ludzi od problemu: nie łącz swego stosunku do zagadnienia ze stosunkiem do osoby, z którą toczysz spór;

• używanie parafraz:

• rozumiejąca („Jeżeli dobrze zrozumiałam ...”, „Czy dobrze odczytuję ...”, „Mam wrażenie, że ... ”);

• badawcza („Kiedy Pani zaczyna mówić o .... , to mam wrażenie, że zależy

Pani wyłącznie na , czy też jest tak, że chce Pani ... ”);

• wspierająca: odzwierciedlanie uczuć klienta („Widzę, że jest Pani bardzo zdenerwowana”, „Widzę, że jest to trudna dla Pani informacja”);

> oceniająca („Kiedy Pan kolejny raz zaprzecza ..., oceniam to

jako przejaw .”, „Kiedy Pani krzyczy, oceniam to jako ... ”),

> interpretująca („Kiedy widzę Pani zmęczenie, mam wrażenie,

że.”);

• prowadzenie rozmówcy:

• mów wyraźnie patrząc na rozmówcę, lecz nie przeszywaj go wzrokiem;

• mów w pierwszej osobie liczby pojedynczej;

• tonem głosu zachęcaj do wypowiedzi;

• zachowuj odpowiednią odległość od rozmówcy;

• zachowuj zgodność gestów i wyrazu twarzy ze słowami;

gestem i tempem mówienia kieruj rozmową, w zależności od okoliczności tonem głosu i mimiką okazuj troskę lub stanowczość.

27 Wymień sposoby motywowania

Sposoby motywowania:

1. praca na zasobach rodziny, poszukiwanie mocnych stron (podkreślanie umiejętności poszczególnych członków, wspomnienia sytuacji trudnych, w których przezwyciężanie włączyła się cała rodzina), wspomnienia ze wspólnie doświadczanych przyjemnych chwil (np. wycieczki, wspólne prace, gry), które powielane podczas współpracy odbudowuj ą u członków rodziny poczucie własnej wartości, wpływając pozytywnie na wzmacnianie i rozwijanie się więzi rodzinnych, daj ąc motywacj ę do dalszego działania w zakresie poprawy trudnej sytuacji w rodzinie. Pracownik socjalny nie skupia się na błędach i problemach rodziny;

2. wyznaczanie celów współpracy wspólnie z członkami rodziny (pamiętamy, cele te dotyczą poprawy sytuacji rodziny, to przedstawiciel rodziny powinien je określać a nie pracownik socjalny);

3. dostrzeganie i wzmacnianie nawet niewielkich zmian i osiągnięć poszczególnych członków rodziny (motywowanie i wzmacnianie szczególnie w początkowej fazie współpracy z rodziną zwiększa zaufanie rodziny do pracownika socjalnego i pozwala uwierzyć we własne możliwości);

4. stosowanie metody małych kroków (uwzględnienie podczas współpracy możliwości np. zdrowotnych czy intelektualnych członków rodziny pozwoli uniknąć porażek podczas realizacji zadań);

5. budowanie pozytywnego nastawienia poszczególnych członków rodziny do zmiany poprzez wizualizowanie efektów zaplanowanego działania;

6. „wróżba pomyślna” tzn. ukazanie rodzinie pozytywnych skutków podjętych działań: koncentrowanie uwagi nie na problemie, lecz oczekiwanym efekcie;

7. koncentracja na teraźniejszości i przyszłości - kierowanie uwagi rodziny z oskarżeń pod adresem przeszłości na rozwiązanie albo wyj ście możliwe do zrealizowania obecnie i w przyszłości: np. „Zapomnijmy na chwilę o przeszłości. Pomyślmy, co teraz sprawiłoby, że Twoje życie w tej rodzinie byłoby lepsze?”;

8. dobre intencje - założenie, że każdy, choćby jego zachowanie były

najokropniejsze, ma dobre intencje. Świadomość dobrych intencji zmienia naszą relację. Nawet jeżeli nie podoba nam się czyjeś zachowanie, potrafimy zaakceptować jego motywy, a daną osobę nadal uważać za wartościowego człowieka. Zamiast sprzeczać się i walczyć, można poszukać zachowań

alternatywnych, które zadowolą obie strony. Trzeba rozróżniać intencje od zachowań i wierzyć, że ludzie w głębi duszy chcą dobrze - nawet jeśli czynią źle;

1. bez oskarżeń - powstrzymywanie się od oskarżeń i zakładanie, że źródło raniących destrukcyjnych zachowań tkwi w ograniczonych możliwościach nauczenia się lepszych sposobów reagowania. Pracownik socjalny uczy więc jak postrzegać, reagować i działać skuteczniej w sposób bardziej satysfakcjonujący: „Problemy będziemy mieli zawsze. To nie problem jest problemem, lecz to jak sobie z nim radzimy”¹;

j) dostarczanie pozytywnych możliwości alternatywnych - nie skupiamy się na niepożądanych zachowaniach lecz na wskazywaniu i uczeniu (dodawaniu

pozytywnych zachowań) do życia klienta, żeby już nie chciał zachowywać się w ten sposób: „To jest coś, co już potrafisz. Zobaczymy, czy możesz nauczyć się czegoś innego”;

k) pozytywne przeformułowanie kontekstu - polega na osadzeniu problematycznego zachowania w innym kontekście, w którym można je uznać za wartościowe;

50. zmiana znaczenia danego zachowania bez zmiany właściwego kontekstu - wymyślenie takiej okoliczności, w której klient będzie mógł uznać zachowanie problematyczne za wartościowe np. ojciec może sądzić, że upór córki jest niedobry, dopóki nie pomyśli o nim w kontekście spotkania z mężczyzną o złych intencjach;

m) działanie - naleganie na działanie, gdyż ludzie zmieniaj ą się tylko wtedy, gdy w pełni doświadczają zdarzeń, na które słowa mogą tylko wskazywać. Aktywne wypróbowywanie nowego sposobu działania to oswajanie się z nim - upowszechnianie go: „Krokiem ku zmianie jest działanie”; n) wzmacnianie pozytywne uczuć i zachowań, i przesuwanie destrukcyjnej komunikacji - przerywanie każdej komunikacji, która dzieli rodzinę, np. „Poczekajcie chwilę” wypowiadane często rozkazującym tonem i kilkakrotnie przez pracownika socjalnego, wzmacnianie niewerbalne ciepłym i miękkim głosem celem pobudzenia wrażliwości i wyrażania uczuć;

o) identyfikowanie i podważanie ograniczaj ących przekonań - w sytuacjach trudnych widzi się świat w czarnych kolorach. Wyrazem tego jest używanie stwierdzeń nadmiernie uogólniających. Do oznak ograniczających przekonań należy używanie słów takich jak: wszyscy, zawsze, za każdym razem, każdy, całkowicie, żaden, nigdy itp. Sposobem podważania nadmiernego uogólniania jest sprowadzenie go do konkretnego przykładu: „Nie zgadzam się z nim. Z czym konkretnie nie zgadza się Pan/i?”.

p) dowcip - nawet jeśli rodzina boryka się z wieloma problemami podczas wspólnych spotkań powinien pojawić się też śmiech. Poczucie humoru jest cenne z dwóch powodów: po pierwsze sprawia przyjemność, po drugie zmniejsza ciężar innych uczuć. W lżejszym stanie ducha ludzie są bardziej elastyczni i twórczy. Nawet najpoważniejszy problem łatwiej rozwiązać jeśli się go nie traktuje zbyt poważnie. Takiego wykorzystania dowcipu nie należy mylić z dowcipem obronnym, który lekceważy problemy i je ignoruje.

28.Wymień sposoby towarzyszenia w realizacji zamierzonych celów i wspieraniu w działaniach

Sposoby towarzyszenia w realizacji zamierzonych celów i wspieranie w działaniu:

1. w sytuacjach, kiedy klient tego potrzebuje lub w ocenie pracownika socjalnego wymaga - wspólne wyjście do różnych instytucji (jako osoba wspierająca, a nie załatwiająca sprawę za klienta, modelowanie zachowań przy realizacji zadań), np. towarzyszenie przy:

• załatwianiu spraw mieszkaniowych w Wydziale Mieszkalnictwa, rozmowie z dyrektorem Wydziału, sprawach meldunkowych;

• rozmowach w sprawie dziecka z pedagogiem szkolnym lub wychowawcą przedszkolnym;

• wyjściu z dzieckiem do poradni zdrowia, placówek lecznictwa

specjalistycznego, poradni psychologiczno-pedagogicznej;

• zapisaniu dziecka do placówki wsparcia dziennego;

• rejestracji w urzędzie pracy, poszukiwaniu ofert pracy czy kursów zawodowych, docieraniu do pracodawców;

• załatwianiu spraw w Orzecznictwie o Niepełnosprawności, ZUS, KRUS, US itp.;

1. towarzyszenie w kryzysowych sytuacjach rodzinnych, np:

• w sprawach dotyczących przemocy na policji, w prokuraturze, w sądzie;

• w pierwszym kontakcie z dalszą rodziną, z którą klienci byli skłóceni, bądź nie mieli kontaktu od wielu lat;

- nawiązaniu ponownych kontaktów z dzieckiem przebywającym wiele lat poza

rodziną (np. w rodzinie zastępczej, placówce opiekuńczo-wychowawczej, dps);

1. towarzyszenie w środowisku domowym przy wdrażaniu wyuczonych umiejętności, np. dotyczących komunikacji, planowania budżetu itp.;

1. towarzyszenie w rozmowach z nastoletnimi dziećmi, sprawiającymi trudności wychowawcze lub edukacyjne (pracownik wspiera rodziców swoją wiedzą i autorytetem).

30 Narzędzia i techniki w pracy socjalnej

Pośród rekomendowanych narzędzi badawczych wymienić należy:

1. Wywiad - rozeznanie sytuacji,

2. Wywiad z rodziną z dziećmi,

3. Ocena zagrożenia rozwoju dziecka

4. Genogram rodziny;

5. Ekogram rodziny;

6. Ankieta umiej śtności wychowawczych.

Pośród rekomendowanych technik badawczych wymienić należy:

1. rozmowę z poszczególnymi członkami rodziny,

2. obserwację bezpośrednią, kiedy zbiera dane i ma jednocześnie możliwość sprawdzenia wiarygodności poprzez np. rodzinny wywiad środowiskowy,

3. analizę dokumentów i opinii innych specjalistów (np. pedagoga, psychologa, prawnika).

32.Przyczyny trudnej sytuacji w rodzinie w ramach diagnozy

Co stanowi problem rodziny, przyczyny trudnej sytuacji oraz źródło tych przyczyn.

1. Zidentyfikowane problemy należy nazwać i przedyskutować z rodziną, ustalaj ąc ich wagę

1. wpływ na funkcjonowanie społeczne jej członków (problem, który należy zniwelować wyłoniony zostaje w drodze burzy mózgów z członkami -przedstawiciel rodziny jest tu najlepszym znawcą sytuacji rodziny i samego siebie).

1. Ustalenie priorytetów dla poszczególnych problemów. Pracownik socjalny będzie brał w tym przypadku pod uwagę dwa czynniki:

• pierwszym jest priorytet nadawany przez samą rodzinę (po pełnym przedyskutowaniu

zagadnień i działaniach doradczych w poszczególnych problemach);

• drugim czynnikiem są problemy, którymi rodzina winna się zajmować

ze względu na obowiązki nakładane nań przez prawo, np. odpowiedni poziom opieki nad dziećmi;

1. Jak sytuacja wpływa na funkcjonowanie rodziny i poszczególnych członków.

2. Jakie są zasoby/możliwości: rodziny, środowiska, instytucji i pracownika socjalnego

w poprawie niekorzystnej sytuacji.

1. Jakie są deficyty/ograniczenia: rodziny, środowiska, instytucji i pracownika socjalnego

w poprawie niekorzystnej sytuacji.

33 Możliwości i zasoby członków rodziny

• Chęć wyjścia z trudnej sytuacji życiowej i współpracy z pracownikiem socjalnym;

• Umiejętność załatwiania spraw urzędowych;

• Związane z sytuacją zawodową:

o Wiek atrakcyjny na rynku pracy (osoby do 40 roku życia); o Wiek aktywności zawodowej (osoby powyżej 40 roku życia); o Wykształcenie zawodowe (jakie?); o Dodatkowe kwalifikacje (jakie? czy udokumentowane?); o Doświadczenie zawodowe i staż pracy (ile lat? czy w wyuczonym zawodzie?); o Dodatkowe umiejętności zawodowe np. w branży budowlanej; o Gotowość do przekwalifikowania się; o Udział w pracach społecznie-użytecznych;

o Umowa o pracę na czas nieokreślony/określony (do kiedy?);

o Podejmowanie prac dorywczych (w jakiej branży?);

• Związane z sytuacją rodzinną:

o Silna więź emocjonalna z dziećmi;

o Uregulowana sytuacja rodzinna (orzeczony rozwód, zasądzone alimenty, zaprzeczone/ustalone ojcostwo);

• Związane z sytuacj ą bytową:

o Stałe zameldowanie wszystkich członków rodziny;

o Dobre warunki mieszkaniowe/odpowiedni metraż i standard;

o Stały dochód (np. świadczenia rodzinne, dodatek mieszkaniowy, wynagrodzenie za

pracę lub dochód z pracy dorywczej, świadczenia alimentacyjne, renta rodzinna itp.);

• Związane z obszarem zdrowia i higieny osobistej:

o Dobry stan zdrowia Pani/Pana;

o Dbałość o czystość i wygląd zewnętrzny;

o Brak uzależnień;

o Dbałość o stan zdrowia dzieci;

o Posiadanie ubezpieczenia zdrowotnego przez członków rodziny (gdzie?).

34 Możliwości i zasoby środowiska lokalnego

Rodzina:

1. Posiada bliższą i dalszą rodzinę (możliwość otrzymania sporadycznego wsparcia emocjonalnego/ pomocy w opiece nad dziećmi/pomoc finansowa, pomocy w naturze od rodziców, rodzeństwa, dorosłych dzieci);

2. Może liczyć na wsparcie najbliższego otoczenia (sąsiedzi faktyczna, stała pomoc)

3. Korzysta z infrastruktury pomocowej, np.:

• ośrodek pomocy społecznej (pracownik socjalny, konsultant psycholog, pedagog, terapeuta uzależnień);

• żłobek (opiekun);

• przedszkole (wychowawca);

• szkoła (wychowawca, pedagog, psycholog);

• placówki wsparcia dziennego w formie opiekuńczej i specjalistycznej (wychowawca, psycholog);

• poradnie rodzinne,

• poradnia psychologiczno-pedagogiczna;

• poradnia rejonowa/poradnie specjalistyczne;

• ośrodek terapii uzależnień;

• powiatowy urząd pracy;

• organizacje pozarządowe i związki wyznaniowe świadczące różne formy pomocy

• sąd rejonowy wydział rodzinny/karny (kurator zawodowy, społeczny);

• inne, w zależności od zasobów i podjętych inicjatyw w gminie w tym zakresie.

1. Posiada możliwości skorzystania z infrastruktury pomocowej, np.:

• ośrodek pomocy społecznej:

• poradnictwo specjalistyczne (psycholog jeżeli jeszcze nie korzysta, prawnik);

• klub integracji społecznej (pracownik socjalny, doradca zawodowy, terapeuta);

• asystent rodziny;

• wsparcie finansowe dla uczestników projektu systemowego;

• placówki wsparcia dziennego (opiekuńcze, specjalistyczne, w formie pracy podwórkowej).

35 Ograniczenia klienta

• brak umiejętności organizacji czasu (np. istotne sprawy urzędowe <mieszkaniowe, rodzinne, zdrowotne, sądowe> załatwiane są z opóźnieniem nawet po zobowiązaniu przez pracownika socjalnego);

• związane z obszarem zawodowym:

• o niskie wykształcenie (podstawowe, gimnazjalne); o kwalifikacje zawodowe nieadekwatne do potrzeb obecnego rynku pracy; o brak doświadczenia zawodowego;

• o brak doświadczenia zawodowego w wyuczonym zawodzie; o brak umiejętności aktywnego szukania pracy;

• związane z sytuacją bytową:

• o trudna sytuacja mieszkaniowa (mały metraż, niski standard);

• o nieuregulowana sytuacja mieszkaniowa (brak stałego zameldowania/ zameldowanie na pobyt czasowy <do kiedy?>, zameldowanie poza miejscem pobytu); o zagrożenie bezdomnością (brak przydziału na zajmowany lokal, nielegalne zajmowanie lokalu);

• o dochód niewystarczający na zaspokojenie niezbędnych potrzeb (tylko dla rodzin które osiągają dochody poniżej tzw. kryterium dochodowego na osobę w rodzinie);

• związane z sytuacją rodzinną:

• o doświadczanie w przeszłości przemocy w związku małżeńskim (separacja z mężem, rozwód);

• o brak wsparcia (dla kogo?) ze strony (kogo?) z uwagi na jego stan zdrowia/pracę zawodową/ (choroba psychiczna, alkoholizm) uniemożliwiaj ący(ą) udział w kontrakcie;

• o brak pozytywnych wzorców wyniesionych z domu rodzinnego (np. z powodu wychowywania się w placówce opiekuńczo-wychowawczej);

• związanie ze stanem zdrowia i higieną osobistą:

• o zaniedbanie własnego stanu zdrowia;

• o brak dbałości o wygląd zewnętrzny;

• o obecne nadużywanie alkoholu;

nadużywanie alkoholu w przeszłości.

36 Ograniczenia i deficyty środowiska

• Ograniczenia/deficyty środowiska:

• brak wsparcia ze strony rodziców/rodzeństwa/ i dorosłych dzieci/ ojców naturalnych dzieci (np. ojciec nie żyje, matka nadużywa alkoholu, z rodzeństwem kontakt sporadyczny/zerwany, ostry konflikt);

• kumulacja rodzin wieloproblemowych w miejscu zamieszkania, rodzina nie może liczyć na wsparcie ze strony najbliższego otoczenia (sąsiedzi) - ostry konflikt;

• nieadekwatna do potrzeb infrastruktura pomocowa :

• żłobek — brak miej sc.

• przedszkole — brak miejsc.

przychodnie specjalistyczne - długie terminy oczekiwania na wizytę.

38 Etapy budowania planu/projektu działania

W procesie planowania i realizacji zadań wyróżnia się etapy:

• Specyfikacja problemu i celów pomocnych w jego rozwiązaniu.

• Poszukiwanie alternatywnych zadań do wykonania, które pozwoliłyby zrealizować cele. Co klient może zrobić, by osiągnąć to, co zamierza? Pomysły podaje klient i pracownik.

• Wspólna ocena zadań.

• Wybór zadania.

• Zaplanowanie szczegółów jego realizacji. Pracownik zastanawia się w jaki sposób może pomóc klientowi. Pomoc ta może także obejmować dostarczanie wzmocnień przy wykonania zadania lub modeli do jego wykonania. Do pracownika należy także pomoc klientowi w określeniu przewidywanych utrudnień i sposobów ich pokonywania. Ich przezwyciężanie może wiązać się z dodatkowymi zadaniami dla klienta lub pracownika.

• Wykonanie zadania.

• Generowanie nowych zadań do innych celów. Itd.

• Jeśli zaś zadanie nie zostało wykonane pracownik socjalny pomaga klientowi w kontynuacji jego starań i w określaniu napotykanych trudności.

Zakończenie pracy.

39 Metodyczne wskazówki dla prowadzenia ewaluacji

1. Jako standard przyjmuje się, że w pracy socjalnej z rodzinami z dziećmi pracownik socjalny monitoruje sytuację rodziny minimum 2 razy w tygodniu, a w sytuacjach zaniedbywania małoletnich dzieci codziennie, określając, czy i jak zaspokojone są potrzeby dzieci w rodzinie.

2. Dokumentowanie realizacji planu współpracy może odbywać się w oparciu o Umowę współpracy i Kartę pracy socjalnej² określające stan przyjętych do realizacji celów i zadań oraz wpływ tego stanu na zmianę sytuacji rodziny.

3. Podczas dokonywania oceny okresowej może okazać się, że niezbędna jest weryfikacja przyjętych celów. W takich sytuacjach pracownik socjalny z przedstawicielem rodziny

umawiaj ą się na spotkanie w tym celu, wracaj ą do etapu diagnozy by j ą ponownie przeprowadzić, zmodyfikować cele i plan współpracy;

1. W ocenie okresowej uczestniczy rodzina i wszystkie osoby zaangażowane w pomoc rodzinie(zespół interdyscyplinarny).

2. Od rzetelności oceny zależeć będzie czy planowane kolejne działania będą właściwe, czy będą zbliżać rodzinę do osiągnięcia celów.

3. Częstotliwość dokonywanej oceny okresowej zależy od ilości, stopnia trudności zadań oraz od możliwości ich realizatorów.

4. Ocena końcowa to porównanie zmian, jakie nastąpiły w sytuacji rodziny między początkiem a zakończeniem metodycznego działania. Ważne jest, aby rodzina dokonała rzeczywistej samooceny i dostrzegła zmiany w swojej sytuacji życiowej. Ocena końcowa jest podstawą do zakończenia działań w rodzinie.

5. Wnioski z oceny końcowej pracy socjalnej z rodziną z dziećmi odnotowuje w karcie pracy socjalnej, w kontrakcie socjalnym lub innym narzędziu opracowanym i wprowadzonym lokalnie.

40 Schemat ewaluacji

Ewaluacja w pracy socjalnej.

Ewaluacja to badanie które służy realizacji pewnego specjalnego celu. Celem tym jest ocena rezultatów i efektywności –zwykle innowacji lub interwencji – jakiegoś działania o charakterze politycznym, praktycznym lub usługowym. Ewaluacja przeprowadza się przy użyciu różnych strategii badawczych: eksperymentu, sondażu, stadium przypadku lub użycia metodami kombinowanymi. Ewaluacja oznacza systematyczne zbieranie analizę i interpretację danych w celu określenia wartości polityki społecznej lub programu; dane te mają być wykorzystywane przy podejmowaniu decyzji dotyczących owej polityki czy programu. Uzyskane informacje powinny być przydatne dla planowania rozwoju i realizacji aktualnie przeprowadzonego programu. Jest niezbędnym elementem roli menedżera w polityce społecznej a jednocześnie głównymi instrumentami oceny jego pracy. Dzięki ewaluacji można ocenić postęp jednostki. Ewaluacja może stać się celem samym w sobie. Sama definicja jakości przysparza tylu kłopotów że stała się przyczyną podziałów wśród zwolenników i realizatorów ewaluacji. Rodzaje ewaluacji najłatwiej jest przedstawić ze względu na jej cele praktyczne i czas realizacji. Wyróżnia się 2 podstawowe rodzaje ewaluacji: korygująca i podsumowująca. Ewaluacja korygująca stosuje się w początkowych etapach opracowywania programu i jego realizacji. Ma dostarczyć osobom planujący i wdrażającym program informacji pozwalających na korektę uzupełnienie usprawnienie programu przy ewaluacji korygującej podstawowe pytania problemu na które chce odpowiedzieć ewalurator to:1Jak udoskonalić program. 2W jaki sposób uczynić go bardziej skutecznym i wydajnym. W wyniku ewaluacji korygującej dokonuje się przeglądu i niezbędnych zmian personelu zadań struktury i innych elementu programu. Ewaluacja podsumowująca dostarcz informacji o ogólnej efektywności programu będąc uzasadnieniem jego kontynuacji bądź zaniechania realizacji. Tego rodzaju ewaluację stosuje po zakończeniu programu kiedy możemy już ocenić jego efekty wymierne wyniki. W tej formie ewaluacja podsumowujący ewaluator chce odpowiedzieć na pytanie; 1czy program należy kontynuować lub rozszerzyć, 2jaka jest efektywność programu, 3jak można ocenić wyniki jego programu, 4jakie rzeczywiste cele realizuje program. Główne trudności podczas realizacji ewaluacji to konieczność przygotowania personelu do jej przeprowadzenia możliwość nadużycia ewaluacji i jej wyników oraz ustalenia kryteriów oceny jakości usług. Etapy ewaluacji przed przystąpieniem da właściwej ewaluacji należy przeprowadzić etap wstępny- określić cel, -jej warunki, -wiarygodność, -dokonać wyboru metod ewaluacji, -wyboru sposobu i terminu prezentacji jej wyników, określić jej przedmiot, -wyznaczyć i określić zakres ewaluacji ze względu na jej możliwości budżetowe i sytuacje polityczna. Cele ewaluacji można sprowadzić do 3 podstawowych: 1oceny potrzeb organizacyjnych, niezbędnych do planowania przyszłych działań, 2oceny bieżącej, 3oceny finalnej. Aby ewaluacja zrealizowała stawiane przed nią cele ważne jest wiarygodność jej wyników. Decyzja dotycząca sposobu prezentacji wyników wpływ na wybór metod ewaluacji. Decydujące znaczenie ma to czego chcemy się dowiedzieć w wyniku ewaluacji. Ewaluatorzy mają do wyboru dwa rodzaje metod ewaluacyjnch; ilościowe i jakościowe. Wybór metody zależy zawsze od potrzeb konkretnej sytuacji. Najkorzystniejsze jest wykorzystanie obydwu metod jednocześnie. W następnej fazie ewaluacji zbierany jest materiał do analizy zgodnie z przygotowanym szczegółowo harmonogramem za pomocą wcześniej skonstruowanych narzędzi badawczych. Analizy zebranego materiału należy dokonać pod kątem możliwości poprawy oceny programu. Etap końcowy posiada decydujące znaczenie. Dobra komunikacja umożliwi osiągnięcie celu ewaluacji czyli ocenę i korektę programu. Cech dobrej ewaluacji: 1użytaczność dla odbiorców, 2łatwość realizacji, 3etyczność prowadzonej ewaluacji, 4dobre techniczne przygotowanie ewaluacji.

42. Opis przykładowych problemów, które może napotkać pracownik socjalny w trakcie prowadzenia pracy socjalnej na poszczególnych etapach działania metodycznego

	Etap	Problemy	Rekomendowane rozwiązana dla pracownika socjalnego
I	Zapoznanie się z życzeniem /oczekiwanie m rodziny	Trudności w komunikowaniu się z rodzicem dziecka (niemową, z wadami wymowy, niedosłuchem, chory psychicznie, obcokrajowiec, z niskim poziomem intelektualnym, brakiem umiejętności artykułowania własnych potrzeb).	W wypadku: niemowy lub z wadą wymowy) komunikuje się na piśmie; głuchoniemego- wnioskuje do pracodawcy o uczestnictwo w spotkaniach tłumacza języka migowego, (szuka pomocy w organizacjach pozarządowych działających w tym obszarze); obcokrajowca - szuka wśród najbliższych współpracowników osoby znającej język, w dalszych kontaktach wnioskuje do pracodawcy o uczestnictwo w spotkaniach tłumacza; osoby z niskim poziomem intelektualnym - dostosowuje się do jej poziomu, zadaje proste , krótkie pytania, stosuje parafrazę.
		Matka przyszła pod wpływem alkoholu, lub w towarzystwie agresywnego, pijanego, roszczeniowego małżonka.	Uświadomienie klientce niewłaściwej postawy, grzeczne, lecz stanowcze wyproszenie z biura i zaproszenie na rozmowę, kiedy będzie trzeźwa. Zastosowanie tej techniki w stosunku do męża klientki, jeśli stawia opór poproszenie o pomoc służby porządkowe.

		Matka przyszła do urzędu z dziećmi, które przeszkadzaj ą w rozmowie i ruszają wszystko.	Poproszenie innego pracownika o zajęcie się dziećmi na czas rozmowy z ich matką.
II	Opis i analiza sytuacji rodziny	'Pomimo umówionej wizyty ro dziny ni e był o w domu.	Pracownik socjalny zostawia wiadomość z prośbą o kontakt, w trakcie kolej ne go kontaktu wyjaśni a sytuację i prosi by na przyszłość w miarę możliwości uprzedzać o zmianie terminu spotkania.
		Niechęć członków rodziny do udzielania informacji.	W pierwszej kolejności pracownik socjalny porusza tematy, na które rodzina chce rozmawiać, daje do zrozumienia, że akceptuje to, że pewne tematy są drażliwe, mówi np. „ok. jeśli Pani nie chce o tym rozmawiać, może wrócimy do tego tematu, jak będzie Pani gotowa”. Swoim zachowaniem buduje relację z klientką i jej rodziną (patrz: Specyficzne sposoby budowania relacji).
		Na umówionym spotkaniu członkowie rodziny są pod wpływem alkoholu; Pod ich opieką pozostaj ą małoletnie dzieci.	Pracownik socjalny odstępuje od spotkania, jeżeli pod opieką pijanych rodziców pozostają małoletnie dzieci zgodnie z procedurami przyjętymi w danej gminie podejmuje interwencję.
III	Zbudowanie oceny (diagnozy) sytuacji rodziny	Brak niezbędnych informacji.	Pracownik czyni starania w celu pozyskania brakujących dokumentów i informacji o czym zawiadamia rodzinę: występuje na wniosku o udostępnienie danych do właściwych instytucji, organizuje zespół interdyscyplinarny z udziałem przedstawicieli wszystkich instytucji, które mogą pomóc w zebraniu informacji w rodzinie.
		Klient nie zgadza się z problemem, zasygnalizowanym przez pracownika, który dotyczy zagrożenia dobra dzieci.	Pracownik podejmuje negocjacje, konfrontuje klienta z faktami na temat tego problemu.
IV	Określenie celów pracy z rodziną	Brak współpracy wszystkich członków rodziny, np. osoba pijąca nie utożsamia się z problemem i nie chce się zdiagnozować i leczyć.	Przy braku współpracy wszystkich członków rodziny wytyczamy cele dla gotowych do współpracy; z pozostałymi pracownik podejmuje rozmowy motywacyjne, jeśli to nie przyniesie rezultatu wspólnie z osobami współpracującymi podejmuje decyzję o skierowaniu wniosku o leczenie do GKRPA.
V	Zbudowanie planu (projektu)	Klient odmawia uczestnictwa w budowie planu.	Wsparcie specjalistyczne - motywowanie do zmian, zwiększanie poczucia wartości i sprawczości; Wskazanie mocnych stron poszczególnych członków
	działania	Klient ma obawy przed realizacją działań, nie wierzy w powodzenie.	rodziny - Konfrontowanie aktualnej sytuacji z pozytywnymi efektami podjętej współpracy.

VI	Realizacj a planu działania	Rodzina nie realizuje uzgodnień.	Uświadomienie rodzinie zagrożeń i konsekwencji zaniechania rozwiązania zdefiniowanych wspólnie problemów i wprowadzenia zmian.
		Chwilowy brak środków na realizację świadczeń, których udzielenie jest niezbędne z punktu widzenia podstawowych potrzeb rodziny, a bez których rodzina nie podejmie działań zabezpieczaj ących potrzeby wyższego rzędu.	Poszukiwanie innych źródeł zabezpieczenia niezbędnych potrzeb.
VI I	Monitorowan ie i ocena rezultatów	Rodzina uniemożliwia w różny sposób (nie wpuszcza do domu, nie przychodzi na umówione spotkania) prowadzenie monitorowania działań.	Uświadomienie rodzinie zagrożeń i konsekwencji braku realizacji działań określonych w indywidualnym planie pomocy lub kontrakcie socjalnym.
		Normowany czas pracy pracownika socj alnego od 7.30-15.30.	Uzyskanie zgody przełożonego na wejście w środowisko (w uzasadnionych przypadkach) w godzinach popołudniowych. Podział zadań pomiędzy członków zespołu interdyscyplinarnego, z których część (kurator sądowy, policjant) mogą odwiedzać środowisko w godzinach popołudniowych.
VIII	Zakończenie działania	Klient uzależnił się od pracownika socjalnego; Współpraca przedłuża się.	Przygotowanie klienta do zakończenia współpracy po osiągnięciu celu - w czasie procesu współpracy rodzina czuje się bezpiecznie ze wsparciem pracownika socjalnego .
		Z uwagi na ujawnianie się nowych problemów w rodzinie.	Powrót do fazy diagnozy, uzupełnienie jej o nowe fakty i informacje, wyłonienie problemu, dokonanie oceny i weryfikacja planu działania. Na przyszłość większa dbałość o kompleksową diagnozę sytuacji rodziny.

43 Zasady pracy socjalnej z rodziną

Wśród wartości praktyki pracy socjalnej, które powinny kierunkować postępowanie pracownika socjalnego w pracy socjalnej z rodziną z dziećmi szczególne znaczenie mają :

1. rodzina jest przedmiotem największej troski społeczeństwa;

2. dzieci mają prawo do wychowania w rodzinie biologicznej, a jeśli to okaże się niemożliwe w środowisku zastępczym;

3. jednostki ponoszą wzajemną społeczną odpowiedzialność za siebie - dotyczy to w

szczególności odpowiedzialności rodziców za wychowanie i opiekę nad swoimi dziećmi;

1. istniej ą potrzeby ludzkie jednakowe dla wszystkich członków rodziny, ale każdy z nich jest osobą niepowtarzalną i odmienną od pozostałych.

W ramach standardu pracy socjalnej z rodzinami z dziećmi rekomendujemy ponadto następujące zasady:

1. Zasadę akceptacji. Akceptacja jest fundamentalną zasadą pracy socjalnej, oznacza tolerancyjne rozumienie potrzeb i problemów rodziny. Bez tej zasady nie jest możliwe podjęcie współpracy z rodziną i stosowanie pozostałych zasad. Pracownik socjalny pracując z rodziną uznaje punkt widzenia poszczególnych członków rodziny, tworzy klimat wzajemnego zaufania.

2. Zasadę indywidualizacji. W pracy z rodziną oznacza uznanie i docenienie przez pracownika socjalnego wyjątkowych cech każdego członka rodziny. Rodzice/dziecko mają prawo do bycia indywidualnością ze swoimi konkretnymi cechami odróżniającymi ja od innych. Każdy członek rodziny korzysta z sobie tylko właściwych doświadczeń życiowych, ma swoja historię pochodzenia problemów, kwestii lub potrzeb, jego lub jej zdolności radzenia sobie z tymi sprawami tez mogą być różne.

3. Zasadę poufności. Inaczej: prawo do respektowania prywatności i nieujawniania informacji uzyskanych od członków rodziny klienta bez ich wiedzy i zgody osobom trzecim (z wyłączeniem wyjątków wynikających z przepisów obowiązującego prawa). Oznacza, że muszą oni wyrazić zgodę, zanim jakiekolwiek informacje dot. ich tożsamości, opinii profesjonalistów, zbieranych o nich zostaną ujawnione.

4. Zasadę wzmacniania (empowerment) kompetencji i możliwości rozwojowych każdego z członków rodziny, której podstawą jest zdiagnozowanie kompetencji, zasobów

1. możliwości rodziny oraz wyznaczenie obszarów, które należy rozwijać. W przypadku braku świadomości własnych zasobów i możliwości - rozbudzanie u klienta potrzeby rozwoju

kompetencji a także wyposażenie w wiedzę i umiejętności niezbędne do samodzielnego funkcjonowania.

1. Zasadę udostępniania zasobów. Zobowiązanie pracownik służb społecznych

do poszukiwania możliwości zaspokojenia uzasadnionych potrzeb rodziny i jej poszczególnych członków. W celu zabezpieczenia potrzeb rodziny winna ona mieć dostęp do zatrudnienia, edukacji, ochrony zdrowia, rozwoju społecznego.

1. Zasadę obiektywizmu (nieoceniania). Wszechstronne, oparte na profesjonalnej wiedzy rozpatrywanie każdej sytuacji, niedokonywanie osądów podczas analizy sytuacji, która jest przyczyną korzystania przez rodzinę z usług pomocy i integracji społecznej. Zasada ta opiera się na przekonaniu, że funkcja pracy socjalnej wyklucza przypisywanie winy, czy też odpowiedzialności za wywołanie problemów lub potrzeb. Dokonywana jest natomiast ocena sytuacji, możliwych rozwiązań. Opiera się na założeniu szanowania godności i wartości jednostek, zakłada ich akceptacj ę.

2. Zasadę prawa do samostanowienia. Zasada ta oparta jest na uznaniu prawa potrzeb klientów do wolności dokonywania wyborów i podejmowania decyzji (z wyłączeniem sytuacji zagrożenia zdrowia i życia). Funkcja pracy socjalnej polega na prowadzeniu procesu udzielania pomocy, nie zaś rodziny. W wypadku rodzin z dziećmi będzie to prawo decydowania o sposobie wychowywania dziecka, przekazywanych wartościach moralnych wyborze kierunku kształcenia czy sposobu leczenia dziecka. Zasada ta powinna być realizowana w sposób szczególny, tzn. czynności, decyzje podejmowane przez rodzinę dysfunkcyjną, niewydolną wychowawczo powinny być nadzorowane, gdyż nie zawsze to co rodzicom wydaje się dobre dla dziecka jest dla niego bezpieczne.

3. Zasadę współodpowiedzialności za proces zmiany. Odpowiedzialność ponosi zarówno pracownik służby społecznej oraz rodzina i poszczególni jej członkowie. Dotyczy odpowiedzialności zarówno formalnej, moralnej i etycznej. Uświadomienie tej zasady rodzinie wchodzącej do współpracy zapobiega przerzucaniu odpowiedzialności za proces zmian lub niepowodzenie działania na instytucję i pracownika socjalnego. Zobowiązuje do wzajemnego dotrzymywania zobowiązań (ustaleń zarówno pracownika jak i poszczególnych członków rodziny).

4. Zasadę dobra rodziny i poszczególnych jej członków. Jest to uwzględnienie w postępowaniu pomocowym korzyści poszczególnych członków środowiska rodzinnego ze szczególnym zwróceniem uwagi na dobro najsłabszych członków rodziny, a jeśli w ocenie pracownika dobro dziecka jest zagrożone podejmuje interwencję w zakresie zabezpieczenia opieki dziecku.

44 Klasyfikacja grup wg. C. Zastrowa

Inną typologię grup – wyodrębnioną ze względu na cele funkcjonowania grupy – przedstawił

amerykański autor C. Zastrow. Typologia ta znajduje szerokie zastosowanie we współczesnej praktyce pracy

socjalnej, aczkolwiek trudno mówić o aplikacji czystej odmiany metody, gdyż bardzo często prowadzący grupy

łączą różne podejścia, w zależności od cech psychospołecznych uczestników; 3

a) grupy rekreacyjne - których celem jest organizacja zajęć rekreacyjnych. Grupy takie powstają

spontanicznie i często bez profesjonalnego przywództwa. Takie grupy działają w placówkach YMCA,

YWCA, świetlicach osiedlowych, ośrodkach sportu i rekreacji. Przykładem działania takich grup sągry

sportowe, stolikowe, lekkoatletyka itp. Zajęcia w grupach mają zapobiegać przestępczości i patologii

poprzez dostarczenie alternatywnych sposobów spędzania wolnego czasu;

b) grupy umiejętności rekreacyjnych – których celem jest usprawnienie zespołu umiejętności

indywidualnych uczestników oraz umożliwienie bardziej aktywnego, twórczego spędzania czasu wolnego. Grupy te mogą działać w placówkach takich jak przy grupach rekreacyjnych, ale także w ośrodkach kultury i instytucjach opiekuńczo-wychowawczych i socjalnych. Są zorientowane zadaniowo i znacznie większąrolę odgrywa w nich prowadzący grupę (instruktor, trener), który musi mieć odpowiednie przygotowanie zawodowe w danej dziedzinie. Z grup tych mogą powstawać zespoły (drużyny, kabarety, chóry, zespoły taneczne, zespoły hobbystyczne), które biorą udział w zawodach, przeglądach, konkursach i współzawodniczą z innymi.

c) grupy socjalizacyjne – których celem jest prawidłowa socjalizacja, a więc kształtowanie postaw i

zachowań członków grupy, aby stały się one bardziej społecznie akceptowane. Toteż specyficznymi celami funkcjonowania (organizowania) takich grup jest rozwijanie kompetencji interpersonalnych (komunikacyjnych), zwiększanie wiary we własne możliwości, planowanie indywidualnej przyszłości. Grupy takie mogą być prowadzone w zakładach resocjalizacyjnych, poprawczych, ośrodkach dla samotnych matek, ośrodkach dla ludzi starych, świetlicach środowiskowych, ogniskach wychowawczych, domach dziecka a nawet szkołach;

d) grupy terapeutyczne – których celem jest doprowadzenie swoich członów do głębokiego zbadania ich problemów (indywidualnych, rodzinnych / grupowych lub /i społecznych) oraz wypracowania strategii ich rozwiązania. Terapia grupowa, stawiając sobie cele podobne do terapii indywidualnej, dostarcza członkom grupy korzystnych wzmocnień psychologicznych. Grupy pomagają swoim członkom w opanowaniu ich problemów, pokazują, bowiem, że inni też mają trudne problemy i że sobie z nimi radzą. Wymiana doświadczeń i odczuć między osobami z podobnymi problemami ułatwia zrozumienie istoty trudności i poszukiwanie ich rozwiązania. W grupach terapeutycznych najczęściej stosowaną techniką jest trening asertywności, trening wrażliwości emocjonalnej, psychodrama i inne;

e) grupy spotkaniowe, – których celem jest umożliwienie wejścia w bliższe kontakty interpersonalne z innymi oraz pomoc w poznaniu i ocenie samego siebie. Grupy takie stwarzają kontekst poznania innych i rozwinięcia bardziej efektywnych sposobów interakcji i komunikacji. Najczęściej stosowanymi technikami pracy w tym przypadku są techniki komunikacyjne, autoekspresja, trening wrażliwości. Grupy te mogąznaleźć zastosowanie w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i socjalnych o charakterze otwartym, klubach seniorów, klubach „samotnych serc”;

f) grupy edukacyjne, – których celem jest zdobywanie wiedzy i uczenie się bardziej złożonych umiejętności. Prowadzenie grup edukacyjnych wymaga wiedzy specjalistycznej dotyczącej przedmiotu edukacji oraz umiejętności dydaktycznych opartych na metodach aktywizacji uczących się. Grupy takie mogą miećzastosowanie w różnych instytucjach edukacyjnych i socjalnych. Przykładem mogą być grupy przygotowujące rodziców adopcyjnych lub rodziców zastępczych, grupy przygotowujące wolontariuszy do określonych zadań w obszarze pomocy społecznej itp.;

g) grupy samopomocy – które są tworzone głównie przez ludzi i dla ludzi dzielących ten sam problem psychologiczny, społeczny czy zdrowotny w celu wzajemnego wsparcia. W grupach tych najczęściej wykorzystuje się doświadczenia uczestników, uczenie się społeczne i zasadę wzajemnej pomocy w rozwiązywaniu problemu. Przykładem grup samopomocy mogą być: grupy anonimowych alkoholików lub ich żon czy dzieci; grupy monarowskie, grupy rodziców dzieci zaginionych lub należących do sekt, grupy 4„Amazonek” itp. Chociaż stanowią one ważne ogniwo w procesie pomocy, powinny być nie podstawowąmetodą pracy socjalnej, ale raczej kontynuacją funkcjonowania innych grup, np. socjalizacyjnych lub terapeutycznych;

h) grupy problemowe i decyzyjne – jak sama nazwa wskazuje, powoływane są w celu rozwiązania

konkretnego problemu lub podjęcia decyzji grupowej. Mogą być etapem pracy socjalnej, opiekuńczo –

wychowawczej czy społeczno – kulturalnej, np. terapii rodziny, pracy samorządu danej placówki, zespołu inicjującego organizację jakiejś imprezy rekreacyjnej. Grupy te znajdują zastosowanie w pracy samych służb społecznych, np. w realizacji takich celów jak: opracowanie programów lub strategii pomocy w odniesieniu do określonej grupy problemów socjalnych, koordynowanie działań między placówkami (np. komisje ds. opieki), usprawnienie usług danej placówki (np. zespół kierownictwa placówki wraz z ekspertami spoza placówki itp.).

45 Rodzaje grup prowadzonych przez pracownika socjalnego

lp	Rodzaj grupy	Cel utworzenia grupy	Adresaci	Charakter grupy
1	Edukacyjna,	Nabycie lub wzmocnienie umiejętności opiekuńczo- wychowawczych. Warsztaty kompetencji rodzicielskich WKR.	Rodzice niewydolni wychowawczo lub maj ący trudności w prawidłowym wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, rodziny zastępcze spokrewnione.	Zamknięta
2	Wsparcia	Pogłębianie bądź przypomnienie zagadnień związanych z tematyką warsztatów kompetencji rodzicielskich w zależności od potrzeb uczestników (warsztaty rozwoju osobistego)	Rodzice, uczestnicy WKR, którzy potrzebuj ą dodatkowej wiedzy, umiej ętności i wsparcia w rozwiązywaniu problemów opiekuńczo- wychowawczych lub osobistych.	otwarta
3	Wsparcia	Wymiana doświadczeń w opiece i wychowywaniu dzieci o szczególnych potrzebach zdrowotnych.	Rodzice naturalni lub zastępczy wychowuj ący dziecko z ADHD, FAS, FASD, autystyczne, z chorobą Downa, itp.	otwarta.
4	Samopomocy,	Nabycie umiejętności radzenia sobie ze stresem, niwelowanie poczucia osamotnienia w przeżywanych sytuacjach trudnych.	Osoby przeżywaj ące różnego rodzaju kryzysy długotrwała choroba członka rodziny, śmierć, rozwód).	otwarta.
5	Rekreacyjna	Wzmacnianie poczucia własnej wartości poprzez aktywność fizyczną, poprawę wizerunku.	Osoby wyizolowane ze środowiska rodzinnego, sąsiedzkiego, mające trudności z nawiązywaniem kontaktu.	otwarta
6	Samopomocy	Zmobilizowanie najbliższych do opracowania planu pomocy osobie/rodzinie w kryzysie, potrzebującej wsparcia w	Bliższa i dalsza rodzina, sąsiedzi, przyj aciele osób/rodzin potrzebujących pomocy	zamknięta

		rozwiązaniu jej problemów (np. konferencja grupy rodzinnej).	i wsparcia.
7	Edukacyjna	Profilaktyka uzależnień i zachowań ryzykownych.	Dzieci i młodzież z rodzin zagrożonych uzależnieniami.	otwarta

47 Etapy pracy z grupą

W każdym z wymienionych etapów występują pewne elementy pracy socjalno – wychowawczej oraz techniki terapeutyczne, które mogą być odpowiedzialnie i świadomie stosowane w celu uzyskania właściwych efektów pracy w grupą.

1. Tworzenie grupy – jest etapem, na którym jednostki z różnymi oczekiwaniami, potrzebami i doświadczeniami społecznymi wkraczają do na ogół nieznanej sobie zbiorowości innych, by stworzyćgrupę (bądź wchodzą do już istniejącej grupy). Nowi uczestnicy szukają osób, do których „od pierwszego wejrzenia” mogą poczuć sympatię, lub, z którymi mogliby się trzymać. Inni ostrożnie badają, jak dalece mogą się zbliżyć z innymi i zaangażować w pracę z grupą. Mogą rodzić się też wstępne, nieuzasadnione antypatie. Jeśli grupa powstaje z osób, które wcześniej stykały się ze sobą w instytucjach, np. szkole,

zakładzie pracy, zakładzie opiekuńczo – wychowawczym, poprawczym itp., odtwarzają pewne – przyjęte wcześniej – więzy interpersonalne, które mogą ułatwiać bądź utrudniać integrację grupy i realizację jej zamierzeń. Występować mogą także utrwalone skłonności do podporządkowania się lub zależności od innych, w tym również prowadzącego grupę.

Allan Brown proponuje realizację następujących zadań, które sprzyjają tworzeniu grupy. Prowadzący pracęmetodą grupową może wykorzystać znane i wskazywane na tym etapie techniki, a przede wszystkim:

• ułatwiać poznanie się uczestników grupy, stwarzając od samego początku okazje do współdziałania poszczególnych osób z innymi (np. stosując ćwiczenia typu „poznajmy się);

• wyraźnie omówić cel tworzenia grupy i przeprowadzić dyskusję, w której wszyscy mogliby się do tego ustosunkować oraz ujawnić i poznać swoje oczekiwania;

• ustalić i omówić pewne „prawa” obowiązujące w grupie oraz wzajemne zobowiązania,

• przedstawić własną koncepcję swojej roli i sposobów pracy z grupą;

• dbać o to, aby wszyscy mogli „zaistnieć w grupie” i dać poznać innym swoje silne strony;

• uruchomić wzajemną pomoc i współodpowiedzialność oraz poczucie bezpieczeństwa;

• stworzyć atmosferę zrozumienia (opartą także na pewnych technikach prawidłowej komunikacji) 5

2. Stabilizacja struktury i norm grupy – pewne aspekty działań, związane ze strukturalizacją grupy i normami jej funkcjonowania, występują już na etapie tworzenia grupy ( ustalania pewnych praw i zasad współdziałania). Należy pamiętać, że struktura grupy to wzajemny układ ról, pozycji, funkcji – zajmowanych przez poszczególnych członków grupy wraz z prowadzącym. Dynamika rozwoju grupy wskazuje, że wzajemne poznawanie się, nie tylko w toku autoprezentacji, lecz także w trakcie świadomie aranżowanych działań będzie prowadzić do stabilizacji struktury i norm (grupa stanowi punkt odniesienia porównawczego dla jej członków, jest także grupą nacisku.). Kształtowanie struktury i norm jest etapem

krytycznym dla jej dalszego istnienie i rozwoju i może przesądzać o jej efektywności w realizacji celów. Dlatego też prowadzący grupę powinien świadomie podejmować działania:

• ukierunkowujące określenie pożądanego miejsca każdego z członków grupy w jej strukturze (z wykorzystaniem mocnych i słabych stron jej osobowości);

• podtrzymujące własną indywidualność członków grupy z jednoczesną identyfikacją z jej normami i celami funkcjonowania (wykorzystanie metod zadaniowych);

• korygujące zachowania niezgodne z przyjętymi wcześniej zasadami;

• intensyfikowanie współpracy w grupie, prowadzące do pierwszych wspólnych sukcesów.

Techniki pracy z grupą wykorzystywane na tym etapie to przede wszystkim sprawna komunikacja: poznawanie elementów komunikacji werbalnej i niewerbalnej, dzielenie się wrażeniami i uczuciami dotyczącymi wspólnych spraw. Ważnym zadaniem jest też orientowanie grupy na problem, który ma być (niekoniecznie szybko rozwiązany). Prześledzenie różnych reakcji w stosunku do problemu i przemyślenie konsekwencji danych

zachowań. W pracy z grupą na tym etapie wskazane jest używanie sformułowań warunkowych, trybu przypuszczającego, które sygnalizują swobodę decyzji i różnorodność wyborów, a prowadzącemu grupęumożliwiają stymulowanie procesu. Modelowanie, trenowanie i kształtowanie to techniki, których wspólną cechą jest nauczanie pożądanych

zachowań. Modelowanie to zachowanie, które ma być wzorem dla innych członków grupy. Trenowanie to kierowanie i instruowanie w procesie wykonywania zadań, które mają udoskonalić pewne umiejętności. Np. aktywizacja mniej aktywnych członków grupy przez wzmacnianie u nich tych zachowań, w których ożywią się. Wymaga to wycofania uwagi wobec tych lub wyciszenia aktywności tych, którzy są zwykle bardziej aktywni,

śmielsi. Technika ta przeciwdziała utrwalaniu się niepożądanej struktury grupowej, zdominowanej przez niektóre osoby. Technikami pomocniczymi wobec działań grupotwórczych jest utrwalanie wszelkich efektów na piśmie (graficznie lub plastycznie). Chodzi tu zarówno o spisywanie uzgodnionych norm i zasad pracy, jak i dokumentowanie pomysłów, decyzji, procesów rozwiązywania zadań, podziałów funkcji i planów. Nie powinny to być formalne protokoły czy odświętne kroniki, ale raczej robocze zapisy w formie haseł, plakatów, ogłoszeń – ujmujących zwięźle i dowcipnie postanowienia,

zapisywanie nawet na tablicy aktualnie ważnych uzgodnień i pomysłów, w celu unaocznienia tego, co już zostało wypracowane (osiągnięte) lub, co ma być osiągnięte.

Na tym etapie mogą być wykorzystywane także techniki inscenizacyjne (psychodrama, socjodrama).

Członkowie grupy, będąc lojalni wobec innych, mogą powstrzymywać się przed otwartym formułowaniem

pewnych dotyczących innych uwag czy spostrzeżeń, które w danej kulturze są uważane za negatywne. W inscenizacji możemy symulować rzeczywiste sytuacje, przekazywać je w sposób pośredni, symboliczny, co usuwa ewentualne urazy i konflikty wewnątrz grupy i sprzyja jej otwartości. Jako narzędzie nie tylko poznania, ale i zmian struktury grupy można wykorzystać także techniki socjometryczne.

3. Realizacja celu grupowego – to najbardziej produktywny etap procesu grupowego, choć realizacja celu grypowego zaczyna się znacznie wcześniej. Można przyjąć, że na tym etapie uczestnicy procesu 6grupowego umieją już współdziałać, znają się i rozumieją na tyle dobrze, by mieć zapewnione poczucie bezpieczeństwa, przynależności do grupy i identyfikacji z nią. Sytuacja ta ma sprzyjać osiąganiu celu grupowego. Grupa powinna być samorządna i działać na zasadzie odpowiedzialnej autonomii oraz powinna być zdolna do wytworzenia środków i ustalenia granic swoich własnych zmian. Jedną z charakterystycznych cech stabilnej, demokratycznej grupy jest to, że zmiana nie jest postrzegana jako zagrożenie dla jej istnienia. Realizacja celu grupowego będzie zależała nie tylko od rodzaju grupy, a w związku z tym i zadań, jakie przed nią stoją, ale i od liczby jej członków, wiedzy oraz umiejętności

prowadzącego grupę. W związku z powyższym techniki pracy będą uwarunkowane przez charakter grupy. Inne techniki pracy będziemy stosować w grupach „umiejętności rekreacyjnych” (np. techniki plastyczne, muzyczne), inne w „grupach socjalizacyjnych” (np. techniki komunikacyjne, zabawowe, zadaniowe), a jeszcze inne w „grupach terapeutycznych” (np. trening asertywności, psychodrama, socjodrama).

4. Ocena pracy z grupą i decyzja o jej dalszym losie – jest stałym elementem korygującym działania w grupie ze względu na cel i realizuje się sprawnie dzięki informacji zwrotnej i wielokrotnej weryfikacji pewnych działań w całym cyklu procesu grupowego. Nie wyklucza to jednak periodycznej oceny efektów pracy grupowej. Jest także nieodzownym elementem pracy grupowej w momencie osiągania przez niąplanowanych rezultatów lub w momencie konieczności zakończenia procesu grupowego (np. w sytuacji zakończenia turnusu, przerwy świątecznej lub semestralnej itp.). Ewaluację taką należy przeprowadzićnie tylko podczas dyskusji, ale także pisemnie, na papierze, wykorzystując kwestionariusze (ankiety,

wywiadu), opracowane specjalnie dla tego celu przez uczestników lub prowadzącego grupę, opinie uczestników, ich wytwory itp. Ocena taka powinna uwzględniać różne aspekty funkcjonowania grupy i prowadzącego grupę oraz istotne z punktu widzenia celu grupy efekty i niedociągnięcia. Zakres i wyniki oceny powinny być przedyskutowane ze wszystkimi uczestnikami grupy.

W grupie efektywnej wytwarzają się silne więzi emocjonalne, które trudno zerwać, może powstać pewien rodzaj uzależnienia od grupy i lęk przed jej utratą. Toteż praca z grupą – od samego początku jej funkcjonowania – powinna być nastawiona na przygotowanie uczestników do jej rozwiązania. Chodzi o względnie jasne sformułowanie tej kwestii. Skoro celem pracy z grupą jest usprawnienie funkcjonowania jednostek w ich rzeczywistym środowisku, to należy dążyć do tego, aby jak najszybciej zaczęły radzić sobie same. Uświadomienie tego faktu uczestnikom grupy ma przygotować ich do zakończenia pracy grupy, jako naturalnego zjawiska. Chodzi także o to, by na ostatnim

etapie pracy z grupą podkreślić to, czego dokonała grupa oraz poszczególni jej członkowi osobiście, co z pewnością wzmocni uczestników przed opuszczeniem grupy.

49 Cykl przemocy w rodzinie

Przemoc nie jest jednorazowym aktem, lecz procesem który ma tendencję do powtarzania się. Nie zatrzymana przemoc- narasta.  Badania wykazały, że osoby doznające przemocy,  przechodzą przez trzy fazy powtarzającego się cyklu przemocy.

1. Faza narastania napięcia
   Początkiem cyklu jest zwykle wyczuwalny wzrost napięcia oraz nasilające się sytuacje konfliktowe. Osoba stosująca przemoc jest stale poirytowana, napięta, często robi awantury z byle powodu, prowokuje kłótnie. Reakcjami ofiar przemocy na taką sytuację w domu jest najczęściej uspokajanie atmosfery, spełnianie wszelkich zachcianek, przepraszanie sprawcy „na wszelki wypadek”.

2. Faza gwałtownej przemocy

W tej fazie osoba stosująca przemoc staje się gwałtowna, wpada w szał. Eksplozję wywołuje zazwyczaj jakiś drobiazg, np. lekkie opóźnienie posiłku. Skutki użytej przemocy mogą być różne - podbite oko, połamane kości, obrażenia wewnętrzne, poronienie, śmierć. Najczęściej w tej fazie ofiary decydują się  wezwać policji lub szukać pomocy gdzie indziej. 
Po zakończeniu wybuchu przemocy, ofiara jest w stanie szoku. Nie może uwierzyć, że to się na prawdę stało. Odczuwa wstyd i przerażenie. Jest oszołomiona. Staje się apatyczna, traci ochotę do życia, odczuwa złość i bezradność.

3. Faza miodowego miesiąca

To faza skruchy i okazywania miłości. Sprawca szczerze żałuje tego, co zrobił, okazuje skruchę i obiecuje, że to się nigdy nie powtórzy. Stara się znaleźć jakieś wytłumaczeniedla tego, co zrobił i przekonuje ofiarę, że to był jednorazowy, wyjątkowy incydent, który już się nigdy nie zdarzy. 
Staje się znowu podobny do tego, jaki był na początku znajomości. Przynosi kwiaty, prezenty, zachowuje się jakby przemoc nigdy nie miała miejsca. Rozmawia z ofiarą, dzieli się swoimi przeżyciami, obiecuje, że nigdy już jej nie skrzywdzi. Dba o ofiarę spędza z nią czas i utrzymuje bardzo satysfakcjonujące kontakty seksualne. Sprawca i ofiara zachowują się jak świeżo zakochana para. Ofiara zaczyna wierzyć w to, że partner się zmienił i że przemoc była jedynie incydentem.

Faza miodowego miesiąca przemijają. Po jakimś czasie napięcie znowu powraca i cały cykl przemocy powtarza się. Prawdziwe zagrożenie, jakie niesie ze sobą faza miodowego miesiąca jest związane z tym, ze przemoc w następnym cyklu jest zazwyczaj gwałtowniejsza. Cykliczność przemocy sprawia, że ofiarom trudno jest podjąć działania mające na celu zatrzymanie przemocy

50 Rodzaje przemocy

Przemoc fizyczna – wszelkiego rodzaju działania bezpośrednie z użyciem siły, których rezultatem jest nieprzypadkowe zranienie, np. popychanie, obezwładnianie, policzkowanie, szczypanie, kopanie, duszenie, bicie otwartą ręką, pięścią lub przedmiotami, oblewanie wrzątkiem lub substancjami żrącymi, użycie broni.

Przemoc psychiczna – prowadzi do zniszczenia pozytywnego obrazu własnej osoby, wykorzystuje mechanizmy psychologiczne np. wyśmiewanie, poniżanie, upokarzanie, zawstydzanie, narzucanie własnych poglądów, ciągłe krytykowanie, kontrolowanie, ograniczanie kontaktów z innymi ludźmi, stosowanie gróźb, szantażowanie.

Przemoc seksualna – wymuszanie różnego rodzaju niechcianych zachowań w celu zaspokojenia potrzeb seksualnych sprawcy, np. nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, seksu z osobami trzecimi, sadystycznych form współżycia, a także krytykowanie zachowań seksualnych.

Przemoc ekonomiczna – prowadzi do całkowitego uzależnienia finansowego od sprawcy, np. poprzez odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy, niezaspokajanie podstawowych potrzeb rodziny, okradanie, zaciąganie kredytów i zmuszanie do zaciągania pożyczek wbrew woli współmałżonka.

Zaniedbanie – ciągłe niezaspokajanie podstawowych potrzeb fizycznych i emocjonalnych np. brak opieki i uniemożliwianie zaspokajania podstawowych potrzeb fizjologicznych (związanych ze snem, jedzeniem, higieną).

Inny podział przemocy to:

Przemoc aktywna – na, którą składają się głównie nadużycia. Nadużycia to opisana wcześniej przemoc fizyczna, psychiczna i seksualna

Przemoc pasywna – rozumiana jako zaniedbanie, zaniechanie opieki

Przemoc gorąca – u jej podstaw znajdujemy furię, czyli dynamiczne i naładowane gniewem zjawisko pękania tamy emocjonalnej, uruchamiające agresywne zachowanie. Furia najczęściej rozładowuje się w aktach bezpośredniej agresji fizycznej i psychicznej. Towarzyszy jej pragnienie wywołania cierpienia i spowodowanie jakichś szkód.

Przemoc chłodna – wydaje się znacznie spokojniejsza, choć czasem jest to spokój pozorny, skrywający silne emocje, ale skutecznie tłumione i kontrolowane. Sprawca sprawia wrażenie spokojnego, zrównoważonego, a w istocie realizuje pewien plan, dąży do osiągnięcia określonego celu. Jest nastawiony na wtargnięcie w psychikę ofiary.

51 Mechanizmy przemocy

Do mechanizmów przemocy zaliczamy:

- Cykl przemocy (poświęcony mu został oddzielny artykuł pt. Cykl przemocy domowej) 

- Syndrom wyuczonej bezradności

- Zjawisko "prania mózgu"

- Zespół stresu pourazowego PTSD

- Proces wiktymizacji

- Syndrom sztokholmski

- Mechanizm "psychologicznej pułapki"

Syndrom wyuczonej bezradności - to bezradność, która pojawia sie w wyniku

doświadczanych sytuacji. Osoba doznająca przemocy szuka dla siebie pomocy, mówiąc o

swojej sytuacji rodzinie, znajomym lub zgłaszając się do organizacji zajmujących się

pomaganiem osobom doznającym przemocy w rodzinie. Często jednak działania które są

podejmowane, nie skutkują i nie przynoszą oczekiwanych przez nią efektów. Wyuczona

bezradność wynika z przekonania o bezskuteczności jakichkolwiek działań. Osoba doznająca

przemocy nabiera zatem przekonania, że cokolwiek zrobi, to i tak nie spowoduje to zmiany jej

sytuacji. Ma poczucie, że jest krzywdzona, że sprawca nie powinien tak postępować, że

stosowanie przemocy jest przestępstwem, jednak nie jest w stanie zmotywować się do działania

i w konsekwencji rezygnuje z podejmowania prób poprawy swojej sytuacji.  

Zjawisko "prania mózgu" - jest stosowane, aby zmienić czyjeś przekonania, poglądy,

osobowość tak, aby osoba manipulowana działała zgodnie z oczekiwaniami manipulującego.

Jest to działanie służące temu, aby osoba doznająca przemocy funkcjonowała zgodnie z

życzeniem sprawcy. W konsekwencji osoby doznające przemocy w rodzinie, które były

poddawne "praniu mózgu" mają zniekształcony obraz własnej osoby, uważają, że są głupie, złe,

niezaradne, czują się winne i odpowiedzialne za przemoc, często uważają, że zasłużyły na

karę, przeżywają lęk. Metody stosowane w "praniu mózgu" to: 

1 / 3Mechanizmy przemocy

- Izolacja - stopniowe pozbawianie osoby doznającej przemocy kontaktów z innymi ludźmi.

Podsłuchiwanie rozmów, czytanie listów, sms-ów, e-maili, zachęcanie do rezygnacji z pracy,

zniechęcanie do kontaktów z koleżankami, wyrażanie niezadowolenia z wizyt rodziny albo u

rodziny oraz inicjowanie i prowokowanie kłótni i nieporozumień z członkami rodziny czy

przyjaciółmi osoby krzywdzonej. Osoba stopniowo wycofuje sie z kontaktów towarzyskich,

licząc, że w ten sposób uniknie bolesnych dla niej konsekwencji.

- Poniżanie i degradacja - sprawca staje się dla osoby krzywdzonej podstawowym, jeśli

nie jedynym źródłem informacji na jej temat. Przedstawia ją w krzywym zwierciadle, wyśmiewa,

poniża, degraduje. Deprecjonuje jej wartość we wszystkich sferach życia - jako żony, matki,

pracownicy itd.

- Monopolizacja uwagi - osoba krzywdzona boi się uczynić cokolwiek, co mogłoby

stanowić przyczynę niezadowolenia sprawcy. Stara się przewidywać jego potrzeby tzn. zanim

cokolwiek pomyśli, powie lub zrobi, rozważy to pod kątem upodobań sprawcy, zastanowi się czy

jest to zgodne ze zdaniem sprawcy.

- Doprowadzenie do wyczerpania - chodzi to zarówno o wyczerpanie psychiczne, jak i

fizyczne np. ograniczanie snu, jedzenia, wypoczynku.

- Wywoływanie lęku i depresji - obejmuje grożenie ofierze albo jej bliskim,

poniżanie,,ośmieszanie. Sprawca przekonuje ofiarę o swoich wpływach, znajomościach,

zaradności: "nikt ci nie uwierzy". Grozi sądownym odebraniem dzieci. Sprawca przemocy

wmawia również osobie krzywdzonej niepoczytalność: "powiem w sądzie, że jesteś chora

psychicznie". Budzi to lęk w osobach krzywdzonych, zważywszy na fakt, iż w wyniku

konsekwencji przemocy często korzystają z pomocy psychiatrycznej z powodu lęków, depresji.  

- Naprzemienność kary i nagrody - osoba krzywdzona nie jest w stanie przewidzieć,

kiedy zostanie ukarana, a kiedy nagrodzona za swoje zachowanie. Naprzemienność kar i

nagród, podobnie jak faza miodowego miesiąca, opóźnia szukanie pomocy oraz utrudnia realną

ocenę jej sytuacji rodzinnej.

Zespół stresu pourazowego PTSD - zaburzenia lękowe PTSD występują u osób, które

przeżyły katastrofy, jak również u ofiar napadów, gwałtów i innych traumatycznych wydarzeń.

Dotyczą sytuacji, w których człowiek jest narażony na utratę zdrowia i życia. Objawami PTSD

są m. in. zaburzenia snu, drażliwość, wybuchy gniewu, złości, czujność, natarczywe

wspomnienia, koszmary senne.

Proces wiktymizacji - każdy "wchodząc" w związek z drugą osobą ma pewne wyobrażenia na

temat swojego przyszłego życia, swojej rodziny. Akt przemocy burzy te wyobrażenia i wizję

świata. Literatura fachowa nazywa to burzeniem utrwalonych przekonań. Osoba doznająca

przemocy czuje rozpacz i ma poczucie krzywdy, często na tym etapie zaczyna szukać pomocy.

Niestety zdarza się, że spotyka się z nieprawidłowymi reakcjami osób, z którymi dzieli się

2 / 3Mechanizmy przemocy

swoimi problemami. Reakcjami tymi mogą być bagatelizowanie, niedowierzanie, obwinianie -

takie zachowanie nazywamy wtórnym zranieniem. Osoba doznająca przemocy w wyniku

podbnych reakcji wycofuje się z szukania dla siebie pomocy. Powtarzające się akty przemocy,

brak pomocy i umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach powodują, że osoba

pokrzywdzona nabiera przekonania, że tak naprawdę zasługuje na takie zachowanie. Przyjmuje

w ten sposób tożsamość ofiary. 

Syndrom sztokholmski - takim mianem określono mechanizm, który zaobserwowano u ofiar

zamachu terrorystycznego w Sztokholmie. U osób przetrzymywanych przez terrorystów, a

następnie uwolnionych przez policję pojawiły się reakcje, które większość obserwatorów uznała

za irracjonalne. Otóż niedawni zakładnicy zaangażowali sie w proces obrony swoich oprawców,

zamiast żądać sprawiedliwości. Jedna z ofiar związała się z terrorystą, zawierając z nim

związek małżeński. W tej sytuacji można mówic o "patologicznej wdzięczności" za to, co

zamachowiec mógł zrobić, a w rezultacie tego nie uczynił. Podobny mechanizm obronny

pojawia się u osób doznających przemocy. Są one wdzięczne sprawcom za drobne przywileje,

które jeszcze mają, za "miodowe miesiące", za chwile spokoju i namiastkę uczucia, a czasem

nawet za to, że żyją.

Mechanizm "psychologicznej pułapki" - ofiara nie jest w stanie zrezygnować ze związku i z

tego, w co tak dużo zainwestowała czasu, energii. Trwa ona w związku, który przynosi jej

cierpienie, w którym  jest upokarzana i nie respektuje sie jej praw. Ciągle żyje nadzieją, że

będzie lepiej. Dlatego też inwestuje w ten związek. Obwiniając siebie za całe zło, wierzy, że jeśli

bardziej się postara, to będzie lepiej. Ma poczucie, że zależy to właśnie od niej. Im więcej się

stara i wkłada w to działanie więcej energii, tym trudniej jej zrezygnować. 

Mechanizmy przemocy uśiwadamiają nam, że sytuacja ofiar przemocy w rodzinie nie jest taka,

jak nam się pozornie wydaje. To nie wola czy skłonności masochistyczne powodują, że osoby

doznające przemocy w rodzinie trwją w toksycznym dla nich związku, mimo ogromu

doznawanych szkód. Mechanizmy przemocy oplatają ofiarę jak pajeczyna, z której trudno bez

wsparcia z zewnątrz sie wydostać

52 Jak rozmawiać z osobą doświadczającą przemocy?

• nie wolno lekceważyć problemu

• należy zapewnić poczucie intymności, bezpieczeństwa,

• pokazać nasze zaangażowanie w pomoc

• zapewnić odpowiednie warunki fizyczne, najlepiej aby ofiara pokazała gdzie chce powiedzieć o swoich problemach

• ważny jest czas (nie wolno nałożyć czasu, należy zaplanować sobie tak czas, aby dostosować go do ofiary, aby nie było myśli na inny temat, skupienie się i koncentrowanie na słuchaniu,

• określić swoją rolę (kim jesteśmy czego będzie dotyczyć rozmowa, określenie poufności )

• nigdy nie pytamy dlaczego przyszedł akurat teraz, doceniamy to że w ogóle przeszedł (bardzo mocno się obwiniają)

• należy odciążyć ich z obwiniania się, mówić że nie tylko ich ten problem dotyczy

• nie należy się zniechęcać gdy ta osoba do nas nie wróci, bo bardzo często działają pod wpływem impulsu, często wracają do sprawcy

• nie dajemy złotych rad, gotowych rozwiązań

• można odwoływać się do doświadczeń z jej przeszłości, warto podkreślać zasoby, aby wyzwolić ją z poczucia beznadziejności

• przedstawiamy wachlarz różnych form pomocy

• słowo ofiara należy zastąpić stwierdzeniem osoba doświadczająca przemocy

• odwołujemy się do uczuć ( ważne jest nazywanie uczuć, odzwierciedlania)

• odwoływanie się do marzeń, planów życiowych

• budowanie sieci wsparcia (dopytywanie o osoby które mogą jej pomóc

• w przypadku dzieci dobrze zacząć rozmowę od tematów neutralnych (np. co lubi)

• częściej należy stosować pytania otwarte niż zamknięte, ponieważ te 2 mają formę przesłuchania

• nie zaczynamy od słowa dlaczego, używamy zdań prostych, nie skomplikowanych, nie sugerujących, dostosowanych do wieku osoby, czyli nie za prosto ale zrozumiale

54 Korzyści płynące z tworzenia zespołów interdyscyplinarnych

Zespół interdyscyplinarny- tworzony w ramach pomocy rodzinom posiadającym problem. Zespół ten przeważnie jest tworzony z takich osób jak pracownik socjalny, dzielnicowy, terapeuta uzależnień(gdy dominuje alkohol) pedagog szkolny(gdy w rodzinie znajdują się dzieci ) i psycholog pracujący w punkcie pomocy ofiarom przestępstw (gdy widoczna jest przemoc w różnych formach).

Korzyści z tworzenia zespołu interdyscyplinarnego:

• zapobiega działaniom powielającym się

• zapobiega podejmowaniu działań wykluczających

• daje szanse na inne spojrzenie na problem

• podnoszenie i zdobywanie kompetencji i doświadczeń (wzajemne kształcenie)

• daje możliwość zajęcia się wieloma problemami adekwatnie do potrzeb członków rodziny i sytuacji

• zmniejsza możliwość manipulacji

• pozwala na efektywniejsze wykorzystanie zasobów w danym środowisku

• stanowi grupę wsparcia dla osób pomagających, przeciwdziała wypaleniu zawodowemu

55Wykluczenie społeczne: definicja i rodzaje grup wykluczonych społecznie

Zjawisko wykluczenia społecznego jest trudno definiowalne. Mamy bowiem do czynienia z kilkoma nakładającymi się wymiarami marginalizacji. Wykluczenie społeczne, które –najprościej ujmując - polega na niepodejmowaniu zwyczajowej i społecznie akceptowanej drogi życiowej lub wypadaniu z niej, dotyczy osób, rodzin lub grup ludności, które:

 żyją w niekorzystnych warunkach ekonomicznych (ubóstwo materialne),

 zostają dotknięte niekorzystnymi procesami społecznymi, wynikającymi z masowych i dynamicznych zmian rozwojowych, np. dezindustrializacji, kryzysów, gwałtownego upadku branż czy regionów,

 nie zostały wyposażone w kapitał życiowy umożliwiający im: normalną pozycję

społeczną, odpowiedni poziom kwalifikacji, wejście na rynek pracy lub założenie

rodziny, co dodatkowo utrudnia dostosowywanie się do zmieniających się warunków

społecznych i ekonomicznych,

 nie posiadają dostępu do odpowiednich instytucji pozwalających na wyposażenie w

kapitał życiowy, jego rozwój i pomnażanie, co ma miejsce w wyniku niedorozwoju

tych instytucji spowodowanego brakiem priorytetów, brakiem środków publicznych,

niską efektywnością funkcjonowania,

 doświadczają przejawów dyskryminacji, zarówno wskutek niedorozwoju właściwego ustawodawstwa, jak i kulturowych uprzedzeń oraz stereotypów,

 posiadają cechy utrudniające im korzystanie z powszechnych zasobów społecznych ze względu na zaistnienie: niesprawności, uzależnienia, długotrwałej choroby albo

innych cech indywidualnych,

 są przedmiotem niszczącego działania innych osób, np.: przemocy, szantażu,

indoktrynacji.

Grupy podatne na wykluczenie społeczne

3

:

 Dzieci i młodzież ze środowisk zaniedbanych,

 Dzieci wychowujące się poza rodziną,

 Kobiety samotnie wychowujące dzieci,

 Kobiety pozostające poza rynkiem pracy,

 Ofiary patologii życia rodzinnego,

 Osoby o niskich kwalifikacjach,

 Osoby bezrobotne,

 Żyjący w bardzo trudnych warunkach mieszkaniowych,

 Niepełnosprawni i chronicznie chorzy,

 Osoby chorujące psychicznie,

 Starsze osoby samotne,

 Opuszczający zakłady karne,

 Imigranci,

 Osoby należące do romskiej mniejszości etnicznej.

Grupy poważnie zagrożone wykluczeniem społecznym w Polsce

4

:

 Kobiety powracające na rynek pracy po urlopach macierzyńskich lub

wychowawczych - grupa ta składa się zarówno z kobiet, które korzystają z urlopu

macierzyńskiego i/lub wychowawczego ze względu na poród i opiekę nad dzieckiem,

jak również kobiet, które utraciły już wcześniej zatrudnienie i aktualnie zajmują się

jedynie wychowywaniem dziecka. Okres pozostawania bez pracy stanowi dla kobiet,

mających dzieci istotną lukę w życiu zawodowym, społecznym i stanowi barierę w

dalszym kształceniu,

 Osoby długookresowo bezrobotne - do osób długotrwale bezrobotnych należą

osoby, które w okresie ostatnich 2 lat przez łącznie 12 miesięcy były zarejestrowane w

powiatowych urzędach pracy jako bezrobotne. Przyczyny takiego stanu rzeczy są

różnorodne: brak ofert pracy w danym zawodzie; brak / niski poziom kwalifikacji lub

umiejętności uniemożliwiający podjęcie pracy; niechęć do podjęcia pracy, bierność

zawodowa praca w tzw. „szarej strefie”.

 Osoby bezrobotne po 50 roku życia - grupa ta składa się w dużej mierze z osób,

które przez wiele lat były zatrudnione w jednym zakładzie pracy, nierzadko na jednym

stanowisku, po czym straciły pracę i trudno im aktualnie znaleźć zatrudnienie. Grupa

ta składa się (wg danych na koniec 2008 r.) z osób, które swoje wykształcenie i

przygotowanie zawodowe odebrały jeszcze w warunkach systemu PRL i do dziś,

pomimo zmian zaistniałych w wyniku transformacji ustrojowej, trudno im

przyzwyczaić się do nowych warunków wolnorynkowych. Niewielka cześć grupy

podnosi własne kwalifikacje i bierze udział w procesie zarówno formalnego, jak i

nieformalnego kształcenia ustawicznego. Kwalifikacje zawodowe członków tej grupy

zawodowej są często zdezaktualizowane. Wśród pracodawców występuje również

swego rodzaju stygmatyzacja dotyczącą oceny przydatności do pracy osób w wieku

50+.

 Opuszczający wiezienia - grupę stanowią osoby, które zakończyły odbywanie kary

pozbawienia wolności, opuszczają zakłady karne i areszty śledcze i wchodzą na rynek

pracy. Poza procesem readaptacji do otoczenia społecznego sytuacja tej grupy

generuje wiele dodatkowych problemów społecznych i zawodowych, takich jak brak

ofert pracy, stygmatyzacja społeczna, problemy z integracją społeczną, skłonność do

kontynuacji życia przestępczego i wiele innych,

 Osoby niepełnosprawne - to grupa bardzo zróżnicowana. Ze względu na

różnorodność wewnętrzną tej grupy trudno przedstawić jej jednolity opis. Głównymi

czynnikami różnicującymi poszczególne grupy osób niepełnosprawnych jest rodzaj

oraz stopień niepełnosprawności. Inna jest również charakterystyka osób

niepełnosprawnych od urodzenia i osób, których niepełnosprawność jest wynikiem z

wypadku lub stopniowego rozwoju choroby. Wyróżniamy trzy stopnie

niepełnosprawności: lekki, umiarkowany i znaczny,

 Osoby wykluczone terytorialnie - za osoby wykluczone terytorialnie uznać można

osoby pochodzące z najbiedniejszych obszarów kraju na szczeblu subregionów,

dotkniętych problemami związanymi z ich peryferyjnym położeniem, ograniczoną

dostępnością, brakiem podstawowej infrastruktury, zacofaniem

społecznoekonomicznym, tendencją do deindustrializacji, niskim poziomem rozwoju

edukacji, brakiem zaplecza administracyjnego, wysokim poziomem bezrobocia,

pogarszającymi się warunkami mieszkaniowymi i warunkami życia, trudnym

dostępem do usług użyteczności publicznej, brakiem warunków sprzyjających

rozwojowi technologicznemu oraz ogromną liczbą ludności, należącą do grup

najbardziej zagrożonych wykluczeniem społecznym,

 Osoby zagrożone eksmisją z zamieszkiwanych lokali,

 Imigranci zarobkowi wchodzący do szarej strefy zatrudnienia,

 Osoby uzależnione od alkoholu i narkotyków,

Bezdomni,

 Imigranci utrzymujący się z pracy nielegalnej,

 Osoby należące do romskiej mniejszości etnicznej - Romów wyróżnia silne

poczucie własnej odrębności. Wyróżnia ich również wspólny język (Romani), który

jednakże występuje w różnych dialektach. Trzeba zwrócić uwagę na

charakterystyczne dla tej społeczności podziały wewnętrzne. Problem współistnienia

wśród Romów zarówno tradycji życia osiadłego, jak i życia wędrownego powoduje,

że propozycje wsparcia akceptowane w jednej grupie mogą być odrzucone w drugiej.

Wśród różnych społeczności Romów występują również różne tradycje zawodowe. Z

grupą o tradycjach wędrownych wiążą się takie zawody, jak kotlarstwo i handel

obwoźny, w tym zwłaszcza handel końmi. Kobiety uprawiały wróżbiarstwo.

Kotlarstwo polegało głównie na cynowaniu patelni i urządzeń stosowanych w

cukrowniach, gorzelniach oraz masarniach. Do tradycyjnych zawodów należało

kowalstwo oraz muzykowanie, poza tym obróbka kamienia oraz prace pomocnicze w

murarstwie

56.Projekt socjalny – definicja, fazy i etapy działania

PROJEKT SOCJALNY - jest to ograniczone w czasie i przestrzeni społecznej przedsięwzięcie o charakterze pomocowym. Zwykle jest on kojarzony z określonym programem pomocy, zmian lub akcj ą socjalną w ramach danej instytucji lub środowiska (Kantowicz, 2001, s. 138).

Projekty są to zadania, problemy, których rozwiązań poszukujemy samodzielnie (projekty indywidualne) lub w grupie osób (projekty grupowe).

Projekty jednoosobowe wymagaj ą od wykonawcy samodyscypliny i indywidualnego podejmowania decyzji. Projekty grupowe kształtują zachowania społeczne: wzajemną pomoc, wspieranie się, akceptacj ę, tolerancj ę, respektowanie praw innych, umiej ętność niezależnego myślenia, dyskutowania, przekonywania, argumentowania i słuchania innych.

Metoda projektów pozwala kształtować umiejętności dotyczące planowania własnych działań, korzystania z tekstowych i pozatekstowych informacji (zbierania ich, porządkowania, analizowania i prezentowania), wykorzystania technik i metod badawczych celem stworzenia diagnozy, przyjmowania i pełnienia ról grupowych, rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji, przekonywania innych o celowości swojej pracy.

Problem jest rodzajem zadania, sytuacji trudnej, którego podmiot nie jest w stanie rozwiązać za pomocą posiadanego zasobu wiedzy lub nie jest w stanie wykorzystać posiadanej wiedzy w praktyce. Rozwiązanie problemu wymaga więc, zdobycia wiedzy lub ustalenia nowych sposobów postępowania. Problem jest zjawiskiem psychologicznym, ponieważ jest poprzedzany lub wywołuje stan napięcia, jest zjawiskiem subiektywnym, posiada cechę ekwifinalności. Rozwiązaniu problemu towarzyszy zwykle algorytm lub heurystyka.

Proces rozwiązywania problemów według Dewey’a przebiega etapowo. Fazy powyższego procesu to: odczucie problemu, definiowanie problemu, poszukiwanie rozwiązań, wybór rozwiązania, realizacja oraz ocena rozwiązania.

Planowanie pracy metodą projektu możliwe jest tylko dzięki właściwemu określeniu problemu, który powinien być rozwiązany samodzielnie lub grupowo. Nierozwiązany problem jest podstawą do planowania działań. Pierwszym krokiem jest ustalenie celu głównego i zastanowienie się nad nim. Następnym krokiem jest ustalenie celów szczegółowych, które są elementami, ogniwami celu ogólnego i dotyczą konkretnego zamierzenia. Cele szczegółowe maj ą ułatwić wyznaczenie zadań potwierdzających lub negujących zrealizowanie celu. Treść i zakres celów są determinowane przez warunki , w jakich się je urzeczywistnia, a także przez środki, jakimi się dysponuje. Kolejny etap to określenie momentu rozpoczęcia i zakończenia działań, a także skoncentrowania się na osobach odpowiedzialnych za poszczególne zadania. Następnie należy ułożyć zadania w kolejności ich realizowania. Końcową fazą jest zastanowienie się nad oceną efektów działania i sposobem ewaluacji.

Planowanie jest szukaniem odpowiedzi na pytania o podmiot lub przedmiot działania, o czas i sposób realizacji, o osoby odpowiedzialne za określone zadanie.

Planowanie jest procesem, który nie kończy się w chwili uzgodnienie planu, ale musi być urzeczywistniony. Istnieją określone etapy planowania: określenie celu (stabilnego, długofalowego), ocena sytuacji („odległość” celów, zasoby materialne i niematerialne, możliwości realizacji celów), analiza szans i zagrożeń dla określonych celów, opracowanie zbioru działań prowadzących do ich realizacji.

Według W. Ciczkowskiego projekt socjalny powstaje w następuj ących fazach:

1. Faza konceptualizacji - spojrzenie na projekt z punktu widzenia racjonalnego działania

2. Faza operacjonalizacji - konkretyzacja celu głównego i celów szczegółowych projektu

3. Faza ewaluacji - jest to nie tylko ocena celów i metod realizacji projektu, lecz również ocena zmian u tych, do których działanie zostało skierowane, a także wszystkich pozostałych uczestników projektu (Ciczkowski, 1999, s. 298 - 299).

Realizacja projektu socjalnego wiąże się ze złożoną procedurą profesjonalnych działań, które powinny przebiegać w kolejnych etapach. Najtrafniej przedstawia to model działania metodycznego zaprezentowany przez Ewę Kantowicz.

ETAPY PROJEKTU SOCJALNEGO wg koncepcji E. Kantowicz

1. Zdefiniowanie problemu socjalnego jednostki, grupy, środowiska lokalnego, który staje się potencjalnym obiektem działań socjalnych (projektu socjalnego). Zwykle obiektem projektu staje się problem, który stanowi dla pracownika socjalnego swoisty przedmiot troski w ramach jego działalności profesjonalnej, a z którym nie może sobie poradzić, stosując rutynowe procedury i strategie.

2. Wstępna analiza (diagnoza) problemu. Wstępna analiza może dotyczyć rozmiaru zjawiska w danej społeczności oraz dotychczasowych działań, które były podejmowane w ramach pomocy społecznej i lokalnej polityki socjalno - wychowawczej.

3. Usytuowanie problemu w kontekście teorii społecznych stanowiących uzasadnienie projektowanych zmian. Na tym etapie projektu niezbędna jest wiedza z zakresu nauk społecznych, która pozwoli pracownikowi socjalnemu na próbę analizy zjawiska w aspekcie socjologicznym, psychologicznym oraz pedagogicznym i uzasadnienie projektowanych zmian z punktu widzenia pewnych (przyj ętych) koncepcji teoretycznych.

4. Określenie celu projektu oraz celów operacyjnych (zadań), którym jego wdrażanie ma służyć. Sformułowanie celu (celów) projektu socjalnego oraz zadań bezpośrednio z nim

związanych winno wynikać z dotychczasowych doświadczeń pracownika dotyczących stosowanych (lecz mało skutecznych, efektywnych) form wsparcia.

1. Opracowanie założeń metodologicznych:

1. związanych z diagnozowaniem potrzeb jednostek, grup, zbiorowości - które są

przedmiotem działań socjalnych (opracowanie metod, technik i narzędzi badawczych, służących analizie sytuacji, procesu poddawanego zmianie)

w celu opracowania diagnoz środowiskowych. Przykłady metod: studium przypadku, wywiad, rozmowa, obserwacja, analiza zgromadzonej dokumentacji, statystyk, ankieta

1. związanych z realizacj ą projektu (metody pracy z przypadkiem, modelu pracy z grupą, metody organizacji społeczności oraz technik pracy w odniesieniu do wybranych w projekcie metody działań).

Zwykle w pracy socjalnej korzystamy z kilku metod równolegle. Warto jednak zaznaczyć ,

która z nich będzie dominowała w projektowanych działaniach pomocowych.

1. Analiza założeń metodologicznych w kontekście potrzeb jednostkowych i społecznych zgodnie z możliwościami realizacyjnymi. Projektowane formy pomocy i metody pracy socjalnej muszą uwzględniać realne możliwości placówki: warunki lokalowe, zasoby personalne (prawnik, terapeuta, psycholog, pedagog który np. może być zaangażowany w projekt) i akceptacja przez użytkowników projektu uczestnictwa w projekcie, możliwości finansowania tego przedsięwzięcia.

1. Ustalanie planu pracy:

1. zdefiniowanie kolejnych etapów działań metodycznych podejmowanych w ramach projektu;

2. przyj ęcie i uzgodnienie z osobami (instytucjami) biorącymi udział w projekcie form i metod realizacji;

3. określenie kompetencji i zadań osób i instytucji uczestniczących w projekcie;

4. sprecyzowanie materialnych i strukturalnych aspektów projektu;

5. określenie ram czasowych projektowanego działania.

1. Wdrażanie projektu - w ramach którego winno następować systematyczne weryfikowanie przyj ętych założeń i ich zgodności z planem w formie wymiany informacji między osobami / instytucjami biorącymi udział w projekcie.

1. Analiza recepcji projektu przez jego uczestników, która powinna następować w

końcowej fazie realizacji. Może ona dotyczyć nie tylko formalnych (obiektywnych uwarunkowań) wprowadzanych działań socjalnych, ale i subiektywnych ocen ich celowości i efektywności przez osoby bezpośrednio zaangażowane, a zgromadzone na podstawie obserwacji zajęć, frekwencji, artykułowanych wypowiedzi (ocena zmian i efektów pracy socjalnej z punktu widzenia założeń projektu w odniesieniu do sytuacji wyjściowej).

1. Opracowanie wniosków dotyczących: recepcji projektu, czynników sprzyjających i utrudniaj ących proces realizacji oraz rekomendacji praktycznych, które mogą być wykorzystane w doskonaleniu profesjonalnego działania socjalnego w następnych projektach (Kantowicz, 2001, s. 145 - 148).

Projekt socjalny jest działaniem nastawionym na wprowadzanie zmian środowiskowych, grupowych lub indywidualnych.

57.Symptomy wypalenia zawodowego

Zanim dojdzie do pełnego wypalenia, które może uniemożliwić dalsze wykonywanie obowiązków, mogą pojawić się następujące symptomy:

1. fizyczne:

• poczucie zmęczenia

• zakłócenia snu

• zaburzenia pokarmowe

• problemy zdrowotne

• nadużywanie tytoniu, alkoholu, leków itp.

1. emocjonalne i behawioralne

• trudności w relaksowaniu się

• obniżony nastrój

• poczucie pustki i braku celów

• długotrwałe urazy wobec innych ludzi

• impulsywne zachowania, niekontrolowana agresja

1. rodzinne i społeczne

• obniżone zainteresowanie członkami rodziny

• łatwiejsze irytowanie się i wpadanie w złość

• opór przed wypoczynkiem lub niemożność nacieszenia się nim

• nasilony stres

1. dotyczące pracy

• poczucie niekompetencji

• poczucie 'marnowania' czasu

• utrata zapału

• popadanie w rutynę

• trudności w realizacji rozpoczętych zadań

58.Komponenty wypalenia zawodowego

Największy autorytet w dziedzinie wypalenia zawodowego - Christin Maslach - wyodrębnia trzy podstawowe komponenty zespołu wypalenia:

Wyczerpanie emocjonalne.

Jest ono wynikiem psychicznego przemęczenia lub zbyt częstych i intensywnych kontaktów interpersonalnych. Objawy wyczerpania emocjonalnego to:

• zmęczenie,

• utrata sił i energii,

• drażliwość,

• szybka irytacja,

• obniżenie nastroju,

• dolegliwości somatyczne (ból głowy, bezsenność, brak apetytu itp.). Depersonalizacja.

Przejawia się:

• utrzymywaniem formalnych kontaktów międzyludzkich,

• dystansowaniem się od trudnych spraw zawodowych,

• ucieczką od relacji wymagających zaangażowania emocjonalnego,

• a w końcowej fazie -

• przedmiotowym traktowaniem drugiego człowieka (ignorowanie potrzeb i uczuć innych, brak szacunku, manipulacja, obojętność, bezosobowe relacje).

Obniżenie potrzeby osobistych sukcesów.

Prowadzi do zmniejszenia lub utraty satysfakcji z własnej działalności zawodowej. Następstwem tego jest:

• rozczarowanie jednostki,

• poczucie winy za brak umiej ętności komunikacyjnych,

• zaniżona samoocena.

59. Cechy osób podatnych na wypalenie zawodowe

Lista cech osób bardziej niż inne odpornych na wypalenie.

Wiele przesłanek wskazuje na to, że są to ludzie charakteryzujący się następującymi cechami:

1. mają adekwatną percepcję rzeczywistości i satysfakcjonujące relacje z nią,

2. charakteryzuj ą się postawą akceptacji siebie i innych,

3. są spontaniczni, otwarci, cechuje ich prostota i naturalność,

4. potrafią koncentrować się na problemach a nie na sobie,

5. cechuje ich autonomia, umieją zachować dystans do siebie i swojego środowiska, własnej kultury i kręgu cywilizacyjnego,

6. potrafią wchodzić w trwałe związki interpersonalne, mają nielicznych ale oddanych przyjaciół, rekrutuj ących się często z innych środowisk społecznych i zawodowych,

7. maj ą silnie rozwinięte więzi społeczne, chcą współuczestniczyć w życiu społecznym, pomagać w rozwiązywaniu problemów środowiska lokalnego i kraju,

8. nie przywiązują nadmiernej wagi do tytułów, zaszczytów, formalnych hierarchii i materialnych wyznaczników powodzenia,

9. wyraźnie różnicują dobro i zło, środki i cele ale nie są skorzy do łatwego potępiania innych ludzi,

10. mają poczucie humoru,

11. charakteryzuje ich ciągła świeżość ocen, zachowuj ą zdolność dziwienia się,

12. są niedoskonali, szczerze przyznaj ą się do pewnych słabości,

13. są wrażliwi na piękno natury, pozytywnie waloryzuj ą doznania seksualne,

14. mają rozwinięte zainteresowania kulturalne,

15. są zdolni do głębokich przeżyć religijnych,

16. są twórczy i potrafią rozwiązywać złożone dylematy życiowe,

17. charakteryzuj ą się tym co potocznie nazywamy mądrością,

60.Wzorce reakcji na stres

Reakcja na stress jest związana z typem osobowości. Oceń, który typ reprezentujesz? Załącznik nr 1.

Typ A - żyje pod presją czasu, jest bardzo ambitny, agresywny - wykazuje wrogość gdy sprawy nie układają się po jego myśli; jest niecierpliwy, chce wszystko od razu osiągnąć, rozwiązać; nie lubi krytyki, zawsze chce się pokazać z dobrej strony; chce mieć kontrolę nad zdarzeniami - jej brak powoduje u niego lęk, agresj ę oraz desperackie próby zapanowania nad biegiem wydarzeń, gdy jednak nie udaje mu się to poddaje się i staje się bezradny, nie umie się zrelaksować; ludzie ci często rywalizuj ą oraz często znajduj ą się w sytuacjach frustrujących.

Typ B - przeciwieństwo typu A, potrafi się zrelaksować, pogodny, nie żyje pod presją czasu. Typ C - w sytuacjach silnego stresu tłumi w sobie wszelkie emocje, co w konsekwencji może prowadzić do powstania chorób nowotworowych.

61.Jak zapobiegać wypaleniu zawodowemu?

Poradnik jak zapobiegać wypaleniu zawodowemu

Jeśli dostrzegasz u siebie możliwość pojawienia się wypalenia zawodowego, możesz podjąć następujące kroki:

1. Poznaj siebie

Bądź świadom własnej wartości, swoich reakcji i ograniczeń i akceptuj je. Wiedząc, co ci przeszkadza, możesz chronić się przed utratą motywacji.

2. Ustalaj realistyczne cele

Pamiętaj, by były one klarowne i mierzalne. Ustal sobie limit - nie przyjmuj zbyt wielu obowiązków naraz.

Analiza celów z uwzględnieniem własnych potrzeb. Najtrudniejszy jest pierwszy krok - dlatego trzeba zastanowić się nad priorytetami. Nasze pragnienia to nic innego jak stan spowodowany brakiem, tego co w danym momencie uważamy za niezbędne. Co więcej wywołują one dążenie do zdobycia tego co zaspokoi potrzeby. Jest to czynność, która zajmuje zdecydowanie pierwsza pozycję. Zdefiniowanie tego, co jest dla nas ważne ułatwi podjęcie kroków do realizacji zadania. Warto zauważyć, ze wewnętrzne pobudki są z punktu widzenia naszej aktywności niezwykle wartościowe, gdyż podtrzymuj ą działania tylko z powodu ich samej zawartości merytorycznej.

Po prostu zacznij realizować postawione przed Tobą zadanie. Początkowo trudno jest przełamać opór, lecz już po kilku minutach nieprzerwanej i wytężonej pracy wdrożysz się i zainteresujesz przedsięwzięciem. Pamiętaj również, aby zacząć od łatwiejszych kwestii, by stopniowo przejść do trudniejszych poziomów. Takie podejście gwarantuje wykonanie całości w sposób efektywny i zachęca do dalszych wyzwań.

Plusy i minusy- czyli bilans korzyści i strat. Zaplanowanie tego jakie pozytywne konsekwencje zawodowe będzie miało podjęcie wysiłku, z pewnością zmotywuje Cię do aktywności. Pomyśl o podwyżce, awansie, czy społecznym prestiżu. Warto wyznaczyć sobie dodatkową, prywatną nagrodę np. wyjście do kina, teatru, czy na koncert. Dobre emocje związane z relaksem, rozrywką zostaną skojarzone z czekaj ącym na nas zadaniem- co pobudzi do wysiłku i pozwoli zaangażować "własne ja". Przecież za ciężka pracę należy się godziwa nagroda. Przez sam fakt, iż nikt z nas nie lubi przyznawać się do porażki oraz zrozumienie, że niepodjęcie wyzwania spowoduje negatywne konsekwencje- zachęci do wykonania zobowiązania i pozwoli uniknąć niepowodzenia.

Powiedz innym o tym, co masz zrobić. Potrzeba uznania i akceptacji to dążenie do odczuwania poparcia otoczenia i pragnienie bycia cenionym. Sama deklaracja wywoła poczucie obowiązku i chęć wywiązania się z tego, o czym wiesz nie tylko Ty- w przeciwnym razie osoba trzecia będzie świadkiem Twojej porażki. Wbrew pozorom taka presja zmotywuje do działania, gdyż nie tylko pobudza ambicje, ale będzie miała wpływ na naszą samoocenę. Opinia innych i ich oczekiwania w stosunku do nas z pewnością pobudzą do podjęcia wysiłku, chociażby po to, by nikogo nie zawieść.

Małe kroki-wielki sukces! Każdego dnia staraj się wykonać w wolnej chwili część projektu. Dzięki temu, trudne i duże zadanie zostanie rozparcelowane i ogrom pracy nie będzie wpływać na nasze chęci destrukcyjnie.

Masz plan -masz rozwiązanie! Strategia działania to połowa sukcesu. Poświęć kilka chwil na opracowanie najważniejszych punktów działania. Umożliwi Ci to w razie jakichś niepowodzeń, zdenerwowania, czy po prostu zmęczenia, znaleźć punkt odniesienia, i da poczucie stabilizacji, porządku oraz bezpieczeństwa. W planie można też uwzględnić czas na odpoczynek jak i na realizacj ę celu. Takie warunki na pewno poprawią komfort i zmobilizuj ą do pracy.

Rozwijaj swoje zainteresowania. Im większe są Twoje umiejętności, tym aktywność zawodowa wzrasta. Jest to potrzeba związana z wykorzystaniem potencjału, pokrycia własnych ambicji. Nigdy nie są one zaspokojone do końca, dlatego człowiek ciągłe dąży do rozwoju i doskonalenia się. Poczucie własnej wartości, dobra znajomość dyscypliny, którą należy się zająć, sukcesywne podnoszenie kwalifikacji-stanowią środek do osiągnięcia wyznaczonego celu.

Polub to, co robisz. Trzeba zaakceptować i oswoić się z zadaniem do wykonania. Przecież z przyjemnością wykonuje się rzeczy, które lubimy, znamy ich sens i dobrze je rozumiemy. Pozytywne nastawienie sprzyja działaniu i jakości wykonywanej pracy .

2. Zwiększ dystans wobec otoczenia

Nie angażuj się zanadto emocjonalnie i traktuj rozwiązania problemów w kategoriach prestiżu bądź ambicji.

2. Upewniaj się, że to, co robisz sprawia ci satysfakcję.

Sprawdź, czy stawiane ci wymagania są zgodne z twoimi własnymi celami.

2. Ciesz się z drobnych przyjemności

Pamiętaj o nagradzaniu siebie także za drobne sukcesy. Praca nie jest wyłącznym sensem życia, istniejesz także poza nią i pełnisz inne role.

2. Prowadź zdrowy styl życia

Bądź wrażliwy na potrzeby ciała i ducha. Pamiętaj o wypoczynku, aktywności fizycznej, dbaniu o zdrowie, odpowiedniej diecie.

Dla ciała:

Pamiętaj o zmodyfikowaniu swojego tygodniowego planu tak, aby przynajmniej trzy razy w tygodniu, przez co najmniej godzinę, aktywnie uczestniczyć w zajęciach ruchowych. Pomijaj ąc walory estetyczne, ruch redukuje stres, wzmacnia układ odpornościowy, motywuje do pracy, podnosi wiarę w siebie, czyni silniejszym. Jeśli stres zabija, to wysiłek fizyczny pomaga się narodzić.

• zajęcia w fitness-klubach (gimnastyka lub różne formy aerobiku o zróżnicowanej intensywności),

• trening na siłowni,

• pływanie,

• aerobik w wodzie,

• spacery z rodziną,

• joga,

• jazda na rowerze,

• koszykówka,

• siatkówka,

• jogging,

• taniec,

• turystyka górska.

Dla ducha:

Christoph Rueger, w książce pt. Muzyczna apteczka proponuje domowe środki na codzienne duchowe dolegliwości i problemy emocjonalne - coś na podobieństwo miodu czy ziółek z babcinej apteczki. Świadome słuchanie określonych utworów pozwala oderwać się od nurtuj ących myśli, wprowadzić spokój oraz optymizm - wprowadzić spokój do duszy pracownika socjalnego.

Relaksacja

Zrelaksuj się i uwolnij napięcie:

Połóż się lub usiądź w ulubionym fotelu.

• Napnij całe ciało tak mocno, jak możesz. Napnij każdy mięsień: zaciśnij pięści, zegnij

palce stóp, wykrzyw twarz, napnij barki, nogi, brzuch. Przyjrzyj się sobie: jakie to uczucie być tak napiętym?

• Wytrzymaj chwilę i rozluźnij mięśnie, poddaj się grawitacji, napełnij brzuch i płuca

powietrzem. Chwilę spokojnie oddychaj, obserwując wdechy i wydechy.

• Ponownie napnij całe ciało, ale w połowie tak mocno jak poprzednio. Wytrzymaj

chwilę, znów przyjrzyj się swoim odczuciom. I puść. Pozwól napięciu odejść razem z wypuszczanym powietrzem: niech każdy wydech wymiata napięcie z ciała i umysłu.

• Znowu napnij ciało, ale jeszcze słabiej niż ostatnio. Poczuj to napięcie. Wyobraź

sobie, że wiele razy w ciągu dnia twoje mięśnie są tak napięte, choć na bieżąco nawet tego nie czujesz.

• Po chwili zrób wydech, pozwalając powietrzu całkowicie opuścić twoje płuca. Poczuj,

jak pod wpływem siły ciążenia twoje rozluźnione ciało nabiera bezwładności, staje się ciężkie, nieruchome. Oddychaj głęboko i spokojnie. Obserwuj, jak ciało i oddech współpracują. Ta świadomość ciała i oddechu daje poczucie wewnętrznej harmonii.

• Teraz napnij tylko umysł. Pomyśl o negatywnych uczuciach, które wypełniały cię w

ciągu dnia: lęku, złości, gniewie, zwątpieniu, poczuciu winy.

• Głęboko oddychając, uwolnij się od tych złych emocji. Otwieraj się z wdechem, a z

każdym wydechem oczyszczaj umysł. Poczuj kojącą pustkę, a potem siłę i spokój, które cię wypełniają. Zanim wstaniesz, weź kilka głębokich wdechów, obserwując swoje reakcje.

Afirmacje:

Wg Ewy Foley ,,Nie ma osoby, która nie napotykałaby w życiu jakichś trudności związanych z kimś lub czymś. Trudności takie mogą powodować stres. W najlepszym wypadku stres jest zdrowym wyzwaniem, sprawdza odwagę i sprzyja rozwojowi. W najgorszym pozbawia energii i może być zabójczy. Chodzi o to, by bez względu na to czy poziom doświadczanego stresu jest zdrowy czy szkodliwy żyć spokojnie, mieć dużo energii, umieć się odprężać i sprawować kontrolę nad swoim życiem. Stres jest dobry, gdy panujesz nad nim. Stres jest zły, gdy panuje nad tobą.”

Jej antystresowa afirmacja brzmi:

„Przeszłość przeminęła, przyszłość jeszcze nie nadeszła. Nie trzymam się kurczowo ani tego co było, ani tego co będzie. Całą moj ą uwagę skupiam na chwili obecnej i żyj ę świadomie Tu i Teraz. Jedynie ta chwila jest czasem rzeczywistym.”

Możesz ułożyć i stosować swoją własna afirmację. Pamiętaj jednak o podstawowych zasadach:

1. Afirmacja musi zawierać zdanie pozytywne, czyli piszemy: "Swobodnie uwalniam się od potrzeby palenia". W ogóle nie wolno używać w afirmacji słowa "nie".

2. Ważne by afirmacja zawierała twoje imię, czyli np. "Ja, Anna, czuję się teraz szczęśliwa". Pamiętaj: afirmacja nie może zawierać zwrotów, które mogłyby zaszkodzić tobie lub komuś innemu.

3. Powinna być w czasie teraźniejszym, czyli "Ja, Anna, już teraz czuję się dobrze i radośnie", zamiast: "Kiedyś będę szczęśliwa".

Jedną z lepszych metod jest powtarzanie według następuj ącego wzorca: na początek powtarzaj 5 razy: Ja - swoje imię i treść afirmacji, a następnie kolejne 5 razy Ty - swoje imię i treść afirmacji i na koniec znowu 5 razy Ona - swoje imię i treść afirmacji. Warto powtarzać to rano i wieczorem, a dzięki temu ma ona szansę wej ść na stałe do naszej podświadomości.

Przykłady afirmacji: Tworzę swoją rzeczywistość przez myśl, słowo i czyn.

• Z każdym dniem, pod każdym względem i znacząco, jestem coraz bogatsza.

• Ja, (tu twoje imię), zasługuję na miłość i szacunek.

• Zasługuję na to by mieć udane relacje z innymi ludźmi.

• Kocham i szanuję i akceptuję siebie samą. Wiem, że zasługuję na wszystko, co najlepsze.

Dieta

Dieta antystresowa powinna utrzymywać odpowiedni poziom serotoniny przez cały dzień tak aby uniknąć niepohamowanych napadów obżarstwa i tycia. Podziel produkty spożywcze na tzw. porcje węglowodanów, porcje białek i porcje tłuszczy. Pamiętaj również o podziale na porcje owoców, warzyw i napojów. Posiłki powinny być tak skomponowane, aby pobudzić wydzielanie serotoniny. Musisz więc zachować odpowiednią proporcję białka do węglowodanów, tzn. 1 część białka do 5 części węglowodanów (np. 20g mięsa do 100g makaronu). Żeby poczuć działanie serotoniny musisz po takim posiłku odczekać cierpliwie pół godziny. Po tym czasie na pewno poczujesz się spokojniejsza/y. Pozostałe posiłki mają już tylko na celu uzupełnienie odpowiednich składników odżywczych.

2. Bądź asertywny

Pamiętaj, że odmowa nie jest niczym złym i że masz ograniczoną zdolność do przyjmowania na siebie coraz to nowych obowiązków.

Aby nie dopuścić do spadku zadowolenia z pracy i jej efektywności, pomocne może się okazać skierowanie pracownika na szkolenie, kształtujące pewne umiejętności:

• asertywności

• zarządzania czasem

• wytyczania celów i planowania realizacji

• budowania zdrowych relacji z innymi

• efektywnego wypoczynku

• radzenia sobie ze stresem

Krótkoterminowe metody radzenia sobie w sytuacji wypalenia zawodowego. Wybierz takie, które można w przyszłości zastosować i wkomponuj je do swojego planu działania.

( Źródło:,,Droga na szczyt kariery” Gerardin Jowit Catherine Brady s. 121-122)

Zmiana obiektu zainteresowania

• gotowanie

• czytanie dobrej książki malowanie szycie/robienie na drutach/haftowanie

• spacerowanie z psem j azda na rowerze tenis pranie

• pastowanie podłóg

• oglądanie telewizji

• planowanie

• porządkowanie ubrań/pokoju/szafy

• robienie czegoś nowego - nowy przepis, hobby, nowy kolega (koleżanka) Higiena psychiczna

• joga

• słuchanie muzyki marzenie drzemka medytacj a relaks

• masaż lub sauna krótki urlop lub wakacj e

• powolniejsze jedzenie

• zdrowa żywność

• nowy zakup

• pój ście do kosmetyczki/fryzj era pój ście na wyj ątkowy obiad/kolacj ę

• spędzenie j akiegoś czasu w samotności

• czytanie periodyków

• odwiedzanie przyj aciela (przyj aciółki)

Odreagowanie

• płacz

• prasowanie

• śmiech

• tłuczenie poduszki

• pisanie dziennika

• pisanie listu

• telefon do przyj aciela (przyj aciółki)

• przeklinanie

• podarcie czegoś

• uprawianie wyczerpującego sportu

• taniec

• śpiew

• aktorstwo

• zmywanie podłogi w kuchni

• pisanie poezji

62. ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO /PTSD/

Stres to nie dana sytuacja /często trudna ,czy nowa / co raczej reakcja naszego organizmu na tę konkretną sytuacj ę. I w tym miejscu należy pamiętać o indywidualnym progu odporności na sytuacje trudne. Zarówno stres jak i trauma najczęściej łączą się z bardzo silnymi emocjami typu: strach , niepokój , poczucie winy , złość , apatia , gniew , utrata sensu życia.

Jednakże trauma ma o wiele większą moc niż stres , a te emocje o wiele większą siłę. Istnieje dwa rodzaje traumy: 1. Spowodowana przez czynniki zewnętrzne np. powódź .

1. Spowodowana przez człowieka np. katastrofa , przemoc itp.. O wiele większe ślady i urazy pozostawia drugi rodzaj wydarzeń traumatycznych, gdyż łączy się z utratą zaufania do drugiego człowieka /często najbliższego/ . Zdarzenie traumatyczne to takie , które wykracza poza dotychczasowe doświadczenia człowieka ; nie jest przewidywalne ; jest niebezpieczne i w jednym momencie następują zmiany w naszym życiu oraz wywołuje silny lęk .Trauma trwa albo bardzo krótko i jest bardzo silna, albo bardzo długo i jest o zmiennej sile / natężeniu / np. przemoc czy wojna. Jednakże nie u wszystkich ofiar przemocy rozwija się PTSD. Objawy, które wskazują na PTSD.

• - powracanie śladów doświadczeń urazowych / bezsenność , koszmary senne , koszmary na jawie , przyciąganie zdarzenia w wyobraźni , czy też niezrozumiałe , zagrażające stany emocjonalne typu : nagła panika , płacz , krzyk /.

• - paraliż psychiczny i unikanie wspomnień / odrętwienie , zamrożenie , unikanie

• wspomnień sytuacji , miejsc , przedmiotów przypominających dane wydarzenia

• - negatywizm w ocenie zdarzenia /nie przyjmujemy tego co się stało , ale ucieczkowo nazywamy to dobrem , np. dobrze , że tak się stało to mamy nowy dom /

• - ogólne rozbudzenie / bardzo silne przeżywanie emocji o zabarwieniu negatywnym prowadzące do silnego gniewu lub depresji /

W/w objawy utrzymują się do 4 tyg. po wydarzeniu , po czym człowiek w naturalny sposób wchłania to doświadczenie traumatyczne . Jest jednak pewna część osób u której do tego nie dochodzi , wręcz przeciwnie zespół zaburzeń utrwala się i powraca z większą siłą / osoby te wymagają pomocy z zewnątrz /.

63.Normy regulujące pracę wolontariacką - PRACA WOLONTARIUSZY

Praca wolontariuszy, niezależnie od dziedziny, reguluj ą określone normy. Jest to wymieniana już wcześniej karta wolontariusza (Centrum Wolontariatu, 2007). Zawiera ona następujące założenia:

Wolontariusz powinien:

• mieć jasno określony zakres obowiązków,

• zdawać sobie sprawę z odpowiedzialności związanej ze swoją działalnością,

• wiedzieć, przed kim jest odpowiedzialny za wykonanie swoich zadań i mieć regularny kontakt z tą osobą,

• mieć zapewniony udział w tworzeniu programu, w którym uczestniczy, co umożliwi mu realizacj ę własnych potrzeb i zainteresowań,

• być chronionym przed jakimkolwiek ryzykiem związanym z wykonywaniem powierzonych mu zadań,

• być objęty ubezpieczeniem od odpowiedzialności,

• mieć satysfakcję z własnej aktywności,

• przestrzegać kodeksu etycznego związanego z realizowaniem powierzonych mu zadań.

Organizacje zatrudniające wolontariuszy powinny:

• uznawać prawa wolontariusza i zapewnić ich respektowanie,

• dbać o to, aby aktywność wolontariusza i praca pracownika płatnego miała charakter wzajemnie uzupełniaj ący się,

• rozszerzać, dzięki aktywności wolontariuszy, zakres oferowanych usług,

• nie powierzać wolontariuszowi zadań, które realizował uprzednio zatrudniony pracownik płatny,

• informować wolontariusza o jego prawach i obowiązkach,

• ponosić koszty finansowe związane z aktywnością społeczną wolontariuszy,

• dbać o interesy wolontariusza i nie wywierać na niego presji moralnej, skłaniającej do wykonywania zadań pozostających w konflikcie z jego przekonaniami.

Kolejnym dokumentem normatywnym regulującym pracę wolontariacką jest kodeks etyczny wolontariusza (Centrum Wolontariatu, 2007), brzmi on następująco:

Wolontariusz powinien:

• Być pewnym - patrz w swe serce i pamiętaj, jak bardzo chcesz pomóc innym ludziom.

• Być przekonanym - nie oferuj swojej pomocy, jeśli nie jesteś przekonany o wartości tego, co robisz.

• Być lojalnym - zgłaszaj sugestie, a nie "uderzaj" w innych.

• Przestrzegać zasad - nie krytykuj rzeczy, który nie rozumiesz. Może się okazać, że są ku nim powody.

• Mówić otwarcie - pytaj o rzeczy, których nie rozumiesz. Nie pozwól, by tłumione wątpliwości i frustracje odciągały cię od tego, co najważniejsze, bądż zmieniały w osobę stwarzającą problemy.

• Chętnie ucz się - nauka jest nieodłączną częścią każdej dobrze wykonywanej pracy.

• Stale rozwijaj się - powinieneś wiedzieć wszystko o twojej organizacji i pracy.

• Nie sprzeciwiać się kontroli nad sobą - będziesz pracował lepiej i z większą satysfakcję, wykonując to, czego się od ciebie oczekuje.

• Być osobą, na której można polegać - praca jest zobowiązaniem. Wykonuj to, co zgodziłeś się zrobić. Nie składaj obietnic, których nie jesteś w stanie spełnić.

• Działać w zespole - znajdą dla siebie miejsce w grupie. Postać samotnika działającego na własną rękę nie pasuje do dzisiejszych złożonych systemów społecznych.

Formalnym dokumentem mówiącym o nawiązaniu współpracy wolontarystycznej jest porozumienie (Włodarczyk, 2005). Powinno ono określać min. zakres czynności, które wolontariusz będzie świadczył na rzecz korzystaj ącego, sposób ich wykonywania, czas i miejsce współpracy, odpowiedzialność wolontariusza za ewentualnie powstałe szkody oraz warunki i okres wypowiedzenia porozumienia. O formie porozumienia decyduje okres, na jaki zostało ono zawarte. Jeżeli umowa trwa nie dłużej niż 30 dni nie trzeba sporządzać jej na piśmie. Jednak na wniosek wolontariusza możliwe jest wystawienie takiej umowy. Prócz tego każdy wolontariusz musi być objęty ubezpieczeniem od nieszczęśliwych wypadków. Natomiast korzystający nie zapewnia wolontariuszowi ubezpieczenia zdrowotnego. Wolontariuszowi przysługuje również prawo do zwrotu kosztów podróży służbowych i diet.

Po zakończeniu pracy wolontariusz nie musi otrzymywać żadnych dokumentów potwierdzających jego działalność wolontarystyczną. Może natomiast w każdym czasie domagać się wydania pisemnego zaświadczenia o wykonaniu świadczeń wolontarystycznych. Zaświadczenie to na wniosek wolontariusza zawierać będzie informacje o zakresie wykonywanych przez wolontariusza świadczeniach (Włodarczyk, 2005).

---