1. Źródła prawa rodzinnego - Konstytucja RP z 2 IV 1997 r. - Kodeks cywilny z 1964 r. - Kodeks Prawa Kanonicznego Jana Pawła II z 1983 r. - Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy z 1964 - Ustawa „Prawo o aktach stanu cywilnego” - Ustawa o pomocy społecznej - Ustawa o świadczeniach rodzinnych - Ustawa o zasiłkach rodzinnych i pielęgnacyjnych - Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie rodzin zastępczych - Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 - Karta Praw Rodziny z 1983 r. - Konkordat Polski z 1993 r. 2. Struktura i właściwości KRiO a) struktura: - prawo małżeńskie (art.1-61) - prawo rodzinne - prawo opiekuńcze b) właściwości: - reguluje tylko najważniejsze kwestie - jest ciałem prawa cywilnego, jako lex specialis - respektuje zasady: *autonomii rodziny *równości stron 3. Zasady wykładni polskiego prawa rodzinnego a) Zasada szczególnej ochrony rodziny b) Zasada dobra dziecka c) Zasada trwałości małżeństwa d) Zasada równouprawnienia małżonków w rodzinie e) Zasada świeckości prawa rodzinnego 4. Cechy małżeństwa w prawie polskim i kanonicznym a) w prawie polskim: - Monogamiczność ( - Uwzględnia on normy etyczne i prawne - Świeckość małżeństwa -Trwałość małżeństwa - Równouprawnienie - Troska o dobro dziecka - Zgodność ze standardami mię b) w prawie kanonicznym: - Jedność (monogamia) - Nierozerwalność (dozgonność) - Płodność - Sakramentalność 5. Przesłanki warunkujące ważne zawarcie małżeństwa wg KRiO 1. Odmienność płci nupturientów 2. Złożenie zgodnych oświadczeń 3. Jednoczesna obecność przy składaniu oświadczeń 4. Złożenie tych oświadczeń przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego. 6. Przeszkody w KriO a) Nieosiągnięcie wymaganego wieku b) Całkowite ubezwłasnowolnienie jednego lub obojga małżonków c) Choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy d) Pozostawanie w związku małżeńskim- bigamia e) Pokrewieństwo oraz powinowactwo f) Istnienie między nupturientami stosunku przysposobienia 7. Przeszkody w KPK a) Przeszkoda wieku b) Przeszkoda niemocy płciowej (impotencji) c) Przeszkoda węzła małżeńskiego d) Przeszkoda różnej religii e) Przeszkoda święceń f) Przeszkoda wieczystego publicznego ślubu czystości w instytucie zakonnym g) Przeszkoda uprowadzenia h) Przeszkoda występku (małżonkobójstwa) i) Przeszkoda pokrewieństwa j) Przeszkoda powinowactwa k) Przeszkoda przyzwoitości publicznej l) Przeszkoda pokrewieństwa prawnego 8. Prawa i obowiązki majątkowe małżonków - małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie; - małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny, w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu; - o nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego; - oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. - jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka; - jeżeli prawo do mieszkania przysługuje jednemu małżonkowi, drugi małżonek jest uprawniony do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny; - oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. 9. Prawa i obowiązki niemajątkowe małżonków a) obowiązki wynikające z dobra małżonków - obowiązek zachowania wierności małżeńskiej - obowiązek ludzkiego pożycia intymnego ze współmałżonkiem - obowiązek nierozerwalności, - obowiązek pielęgnowania wspólnoty życia małżeńskiego, - obowiązek świadczenia współmałżonkowi pomocy - obowiązek przyczyniania się do dobra współmałżonka - obowiązek świętości - obowiązek wzajemnej pomocy - obowiązek utrzymywania więzi duchowej, fizycznej, gospodarczej b) obowiązki związane z rodzeniem dzieci - obowiązek pożycia intymnego zmierzającego do zrodzenia potomstwa - obowiązek przyjęcia potomstwa poczętego ze współmałżonkiem c) obowiązki związane z wychowaniem dzieci - obowiązek wychowania ogólnoludzkiego - obowiązek fizycznego wychowania potomstwa - obowiązek wychowania religijnego 10. Pojęcie małżeństwa konkordatowego Konkordat - umowa będąca porozumieniem między Kościołem (Stolicą Apostolską) i państwem. Możliwość ta oparta jest na postanowieniu art. 10. Konkordatu i na uchwalonych odpowiednich zmianach w ustawodawstwie polskim. Nupturienci zawierający ślub w Kościele stają się małżonkami zarówno wobec prawa kanonicznego, jak i cywilnego. Nie przekreśla to możliwości zawierania w dalszym ciągu obu ślubów oddzielnie - cywilnego w USC i sakramentalnego w kościele. 11. Czynności nupturientów poprzedzające zawarcie małżeństwa konkordatowego a) Przedłożenie kierownikowi USC wymaganych dokumentów b) Złożenie zapewnień o braku przeszkód C ) Złożenie oświadczeń w sprawie wyboru nazwiska 12. Stosunki majątkowe między małżonkami (źródła powstania, a) źródła powstania stosunków majątkowych: -ustawa -umowa -orzeczenie sądowe b) rodzaje tych stosunków:-ustawowy ustrój majątkowy-umowny ustrój majątkowy-rozdzielność majątkowa i podział majątku 13. Intercyza Jeżeli wspólność ustawowa nie odpowiada małżonkom lub przyszłym małżonkom, mogą oni zawrzeć umowę w formie aktu notarialnego (intercyza). Umowa taka może być sporządzona przed zawarciem małżeństwa lub też w trakcie jego trwania, jednak wówczas nie działa wstecz. Umowa może być też w każdym czasie zmieniona lub rozwiązana. Ustanowienie umownej rozdzielności majątkowej powoduje, że każdy z małżonków ma własny majątek, samodzielnie nim zarządza i dorabia się na własny rachunek. Każdy z nich odpowiada wówczas tylko za własne zobowiązania i tylko własnym majątkiem. 14. Sposoby rozłączenia małżonków w prawie kanonicznym 1. rozwiązanie małżeństwa przez śmierć; 2. na podstawie dyspensy papieskiej 3. na korzyść wiary (tzw. przywilej Pawłowy, dla nowo nawróconego małżonka) 4. na skutek separacji (orzeczonej przez sąd kościelny lub dekret biskupa diecezjalnego). 15. Sposoby rozłączenia małżonków w prawie polskim W Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym wymienione są następuje przyczyny rozłączenia małżonków: śmierć, ustalenie nieistnienia małżeństwa (4 przyczyny z tezy nr 5), unieważnienie małżeństwa (zakazy zawarcia małżeństwa – tzw. przeszkody; wady oświadczenia woli; wadliwe wykorzystanie pełnomocnictwa), rozwód, a także rozłączenie małżonków bez rozwiązania małżeństwa – separacja. 16. Przesłanki rozwodowe Przesłanki pozytywne rozwodu: Z wnioskiem o rozwód można wystąpić tylko, gdy ma miejsce zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego, przy czym obie te cechy muszą wystąpić łącznie. Przesłanki negatywne rozwodu: - sprzeczność rozwodu z dobrem wspólnych małoletnich dzieci małżonków; - sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego innymi niż dobro wspólnych małoletnich dzieci; żądanie rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego. 17. przesłanki przysposobienia Można wyodrębnić przesłanki, jakie muszą zaistnieć, aby sąd orzekł o przysposobieniu dziecka: Przesłanki po stronie przysposobionego - małoletniość: przesłanka ta jest spełniona, jeżeli dziecko jest małoletnie w dniu złożenia wniosku o jego przysposobienie - życie: przysposobiony żyje w chwili orzeczenia o przysposobieniu - zgoda małoletniego: zgoda małoletniego, który ukończył 13 lat, b) Przesłanki po stronie przysposabiającego - wyrażenie woli przysposobienia: przysposobienie następuje przez orzeczenie sądu opiekuńczego na żądanie przysposabiającego. Oznacza to, że sąd nie może orzec o adopcji wbrew jego woli. Jeżeli przysposabiający pozostaje w związku małżeńskim, jest potrzebna po­nadto zgoda jego współmałżonka, chyba że nie ma on zdolności do czynności prawnych, albo porozumienie się z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. - różnica wieku: Na ogół przyjmuje się, że różnica wieku między przysposabiającym a przysposobionym powinna wynosić, co najmniej 18 lat, jednak w wyjątkowych sytuacjach, np. w razie adopcji przez męża matki jej dziecka, różnica ta może być mniejsza, jeżeli oczywiście nie ucierpi wskutek tego dobro dziecka. - pełna zdolność do czynności prawnych - kwalifikacje podmiotowe: wychowanie i troskę o rozwój dziecka należy po­wierzyć osobie, której cechy osobiste, a zwłaszcza poziom moralny pozwalają przypuszczać, że dziecko znajdzie korzystne dla siebie środowisko rodzinne. c) Inne przesłanki - Zgoda rodziców: Zgody tej nie wymaga się w przypadku: 1) pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej, 2) gdy rodzice są nieznani, 3) gdy porozumienie z rodzicami napotyka trudne do przezwyciężenia prze­szkody, 4) sądowego ustalenia ojcostwa bez przyznania ojcu władzy rodzicielskiej zgoda blan­kietowa – zgoda rodzica na przysposobienie dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającej. Zgodę na przysposobienie, niezależnie od jego rodzaju, rodzice mogą wy­razić dopiero po upływie 6 tygodni od urodzenia się dziecka. 18 opieka Przyczyny nie sprawowania opieki przez rodziców: rodzice nie żyją. rodzice są nieznani. rodzicom odebrano prawa rodzicielskie. zostały zawieszone prawa rodzicielskie. rodzice nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych (np. z powodu małoletniości lub ubezwłasnowolnienia). przy ustaleniu ojcostwa sąd nie przyznał ojcu władzy rodzicielskiej, a matka również jej nie sprawuje Przeszkody, które eliminują z kręgu kandydatów na opiekuna -Brak pełnych zdolności do czynności prawnych. -Pozbawienie praw publicznych rodzicielskich i opiekuńczych. Przyczyny ustania opieki Osiągnięcie pełnoletniości. Przywrócenie władzy rodzicielskiej. Nadzór nad sprawowaniem opieki -obowiązek zaznajamiania się na bieżąco z działalnością opiekuna i udzielania mu wskazówek i poleceń,   -obowiązek wydawania opiekunowi zarządzeń korygujących sposób sprawowania przez niego opieki, -obowiązek przyjmowania okresowych sprawozdań opiekuna, ich badanie, analiza i zatwierdzanie rachunków z zarządu majątkiem podopiecznego,   -żądanie od opiekuna wyjaśnień we wszelkich sprawach z zakresu opieki, a także przedstawiania sądowi niezbędnych dokumentów umożliwiających dokonywanie oceny sprawowania opieki, - -nakazanie, aby małoletni stawił się w sądzie osobiście. 19 kuratela Kuratela - instytucja zbliżona do opieki. Jest to ustanawiana sądownie forma ochrony osób bądź praw majątkowych osób, które nie mogą same prowadzić swoich spraw. Kuratelę sprawuje kurator ustanowiony przez sąd. Kurator może wystąpić o stosowne wynagrodzenie za sprawowanie kurateli, które jest pokrywane z majątku osoby, dla której kurator jest ustanowiony. Rodzaje kurateli : 1. kuratela dziecka poczętego – ustaje z chwilą urodzenia się dziecka 2. kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo 3. kurator dla osoby ułomnej 4. kurator osoby nieobecnej 5. kurator zastępujący przedstawiciela ustawowego 6. kurator w sprawach o prawa stanu 7. kuratorzy powołani do zarządu majątkiem 8. kurator procesowy 9. kurator osoby prawnej 10. kurator spadku 11. kurator dla osoby psychicznej 20 alimenty Prawo do alimentów mają: Dziecko, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, ma prawo do alimentów od rodziców. Nie musi udowadniać, że znajduje się w niedostatku. Rodzice mogą domagać się alimentów od dzieci, gdy znajdują się w niedostatku, w wysokości odpowiadającej możliwościom zarobkowym i majątkowym poszczególnych dzieci. Dzieci mogą płacić alimenty w różnej wysokości. Rodzeństwo. Alimenty przysługują także najbliższym krewnym w linii bocznej. Osoba zobowiązana do płacenia może uchylić się od świadczeń, jeżeli są połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niej lub dla jej najbliższej rodziny. Powinowaci. Alimenty może otrzymać dziecko od męża jego matki (który nie jest jego ojcem biologicznym) lub od żony jego ojca (która nie jest jego matką biologiczną), jeśli odpowiada to zasadom współżycia społecznego. Macocha lub ojczym mogą domagać się alimentów od dziecka, jeśli przyczynili się do jego utrzymania i wychowania, a żądanie odpowiada zasadom współżycia społecznego. Małżonkowie. Alimenty przysługują w razie rozwodu małżonków lub orzeczenia o separacji małżonkowi, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku.