Antoni Furdal „Językoznawstwo otwarte”

Rozdział I Kilka uwag o dotychczasowych poglądach na przedmiot i metody badawcze językoznawstwa

• Powstanie języka jako samodzielnej nauki

Językoznawstwo powstało dzięki procesom dezintegracyjnym w nauce zapoczątkowanym na wielką skalę w dobie oświecenia. Przełom XVIII i XIX wieku doprowadził do wyodrębnienia się językoznawstwa z tradycyjnej filologii, ale także np. archeologii i etnografii historii, z psychologii i estetyki. Przyjmuje się, że językoznawcom na początku XIX wieku udało się określić przedmiot badań i własną metodę badawczą.

Od starożytności trwa zainteresowanie językiem. Pojawiają się liczne prace podejmujące problematykę językoznawczą, np. prace Heraklita czy Demokryta. Brak tym wystąpieniom określonego pola badawczego ani metodologii. Grecję starożytną charakteryzowało podejście do języka od strony filozoficznej poprzez stawianie pytań, jakie narzucała ówczesna epistemologia. Rzym był nastawiony na tematy gramatyczne wynikające z zadań szeroko rozumianej stylistyki.

Tendencje uniwersalistyczne przejawiające się w średniowieczu przejawiające się już w średniowieczu, a mające na celu skonstruowanie tak zwanej gramatyki rozumowanej, dochodzą do głody w XVII i XVII wieku. Wtedy to dokonano niewystarczających analiz językowych, mimo że bogaty był materiał badawczy dzięki odkryciom geograficznym.

Zmianę przyniósł przełom XIII i XIX wieku. W 1816 r. F. Bopp wydał rozprawę o koniugacji indoeuropejskiej, wprowadzając jednocześnie pojecie rodziny językowej. W 1818 r. R. Rask określa na podstawie słownictwa stosunki genetyczne między językami północnogermańskimi a greką i łaciną. Rok później ukazuje się historycznie gramatyka j. niemieckiego ujęta historycznie autorstwa J. Grimma. W 1820 r. W. Humboldt wygłasza słynny odczyt „O porównawczym badaniu języków z uwzględnieniem różnych epok ich rozwoju”. W 1821 r. j. Champollion odczytuje pismo egipskie. W wyniku tych prac zostaje ustalony cel badań lingwistycznych – wykazanie pokrewieństwa między językami i poszukiwanie rodzin językowych świata.

• Okres językoznawstwa historycznego

Usamodzielnione językoznawstwo ukształtowało się ok. 1820 r. w czterech podstawowych zakresach badawczych:

• j. opisowe

• j. szczegółowe o nastawieniu historycznym czy nawet histr.-filologicznym

• j. historyczno-porównawcze

• j. opisowo-porównawcze

językoznawstwo	opisowe	historyczne
Szczegółowe	Od starożytności	Od Grimma 1819r.
porównawcze	Od Humboldta 1820 r.	Od Boppa 1816r.

• Strukturalizm w językoznawstwie

Za inicjatora tego kierunku uważa się J. Baudouina de Courtenay, który w rozprawie „Próba teorii alternacyj fonetycznych” z 1894 r. oddzielił, biorąc po uwagę stronę dźwiękową języka, antropofonikę (miała zajmować się wszelkimi dźwiękami mowy ludzkiej) i psychofonikę (nastawiona na znaczenie i rozumienie). Za punkt zwrotny uważa się jednak pracę F. de Saussure’a „Kurs językoznawstwa ogólnego” z 1916 r.

Cechy strukturalizmu językoznawczego:

• w języku, podobnie jak we wszystkich systemach znaków, ważne jest to, co funkcjonalne, tzn. służy przekazywaniu

• należy odróżnić warstwę mówienia (parole) od warstwy języka (langue)

• znaki językowe nie tworzą przypadkowego zbioru, ale system elementów powiązanych wewnętrznie między sobą i wzajemnie uwarunkowanych

• system funkcjonuje na płaszczyźnie synchronicznej, stąd językoznawstwo opisowe jest ważniejsze od historycznego

Poglądy de Sausser’a doczekały się w latach trzydziestych zastosowania w praskiej szkole fonologicznej (Trubecki, Jakobson), a następnie triumfu metodologii strukturalnej – na szczególną uwagę zasługują tu językoznawcy duńscy rozwijający tzw. glossemantykę i prascy – językoznawstwo funkcjonalne. Punkt widzenia strukturalizmu przyjął się także w Ameryce (Sapir, Bloomfield), a w latach sześćdziesiątych opanował ważniejsze ośrodki językoznawcze w ZSRR.

Rozpowszechniające się dziś językoznawstwo generatywne i transformacyjne ni jest jednolite i częściowo odcina się swoimi założeniami od klasycznego strukturalizmu. Tak jest przynajmniej w intencjach niektórych przedstawicieli – Chomsky, Harris – wykrywają kompetencje językowe właściwe ludziom posługującym się językiem, a nie struktury języka.

Strukturalizm bada teksty gotowe, będące wytworami mówienia, a generatywiści, wychodząc z ograniczonej ilości zdań, poszukują reguł, które by pozwoliły na tworzenie dowolnej ilości tekstów. Zdaniem autora oba przypadki sprowadzają się do schematu Bühlera.

• Konsekwencje strukturalizmu

Strukturalizm kładąc nacisk na pojęcie systemu, wydobył je na światło dzienne. Do tej pory włączenie systemu do rozważań językowych nie było tak wyraziste, ale trwało już długo – Panini w Indiach starożytnych, Jakub Parkoszowic. Wyobrażenie regularnego i powiązanego wewnętrznie systemu elementów jest obecne u Grimma i niektórych młodogramatyków. Poszukiwanie systemu językowego stało się głównym celem językoznawstwa. Niesie to ze sobą niebezpieczeństwo izolacjonizmu badawczego, ponieważ badania będą prowadzone na jednej tylko płaszczyźnie. Autor twierdzi, że w przypadku językoznawstwa izolacjonizm stał się faktem, ale jest to naturalny wynik daleko posuniętych badań strukturalistycznych. Z drugiej strony coraz bardziej żywiołowa i wpływowa jest integracja nauk. „Właśnie nasza nauka ma szanse większe niż inne dyscypliny podjąć na szerszą skalę badania interdyscyplinarne” (J i tak się czyta tę książkę)

Rozdział II Związki językoznawstwa z innymi naukami

• Językoznawstwo jako nauka humanistyczna

Językoznawstwo jest jedną z nauk społecznych zwanych inaczej humanistycznymi. Dokładniejsze ustalenie miejsca językoznawstwa w humanistyce jest możliwe m.in. poprzez ściślejsze określenie jego związków z innymi naukami. W związki takie wchodzi ono w sposób konieczny z natury swoich zainteresowań badawczych.

• Antopologia – wspólne pytania z językoznawstwem – Czy istnieją związki pomiędzy zróżnicowaniem fizycznym a językowym ludzkości? Czy język jest organicznie związany z człowiekiem? W jaki sposób doszło do powstania mowy ludzkiej?

• Anatomia i fizjologia – związek z językoznawstwem wraz z narodzinami i rozwojem fonetyki eksperymentalnej w XIX w., bo dźwięki mowy ludzkiej powstają jako rezultat określonych procesów zachodzących w organizmie ludzkim.

• Akustyka – poza fonetyką eksperymentalną akustyką interesuje się pogranicze językoznawstwa i teorii informacji ze względu na warunki, w jakich odbywa się przekazywanie komunikatów. Przynosi ona korzyści praktyczne w pewnych gałęziach językoznawstwa stosowanego.

• Psychologia – psychologia i językoznawstwo powołało do życia psycholingwistykę. Ważne pytania wspólne dla obu nauk: Jaka jest rola języka w procesie myślenia? Czy istnieje poznanie bezjęzykowe? Na czym polega pośrednictwo znaku w przekazywaniu treści? Jak przebiega proces włączania się dziecka do społeczności przekazującej sobie informacje za pomocą języka i innych środków komunikatywnych?

• Logika – składniki języka logicznego mają wiele wspólnego z elementami języków naturalnych. Logika wyrosła z obserwacji języka, z analizowania zawartych w jego systemie schematów umożliwiających poprawne rozumowanie.

• Semiotyka – do porozumiewania się społeczeństwo używa ogromnej ilości systemów znaków konstruowanych świadomie; de Saussere sugerował, że językoznawstwo jest jedną z dyscyplin semiotyki; wg Morrisa semiotyka dzieli się na: semantykę, syntaktykę i pragmatykę.

• Cybernetyka i teoria informacji – język jako środek przekazywania informacji odgrywa pierwszoplanową rolę w społeczeństwie i w działaniu sił, które je scalają lub różnicują. Jednocześnie jako narzędzie poznania reguluje dalszą ewolucję gatunku ludzkiego.

• Socjologia – zróżnicowanie językowe społeczeństwa jest punktem zróżnicowania socjalnego i jednocześnie cementuje zespoły ludzkie. Na pograniczu językoznawstwa i socjologii powstała socjolingwistyka

• Etnografia – dialektologia czerpie bardzo dużo z etnografii -> trzeba dobrze znać życie i warunki bytowania społeczności ludowych, by opis języka tych społeczności nie był zawieszony w próżni. Ligwistyka pomaga etnografii, gromadząc i udostępniając jej dane o życiu ludzi w słownictwie. Związki etnografii z językoznawstwem rozwijają się na dwóch płaszczyznach: 1) oparcie w semantyce – ujmowanie stosunków między znakami językowymi a rzeczami, które są ich treścią, 2) oparcie socjologiczno-historyczne – nacisk na poszukiwanie zależności pomiędzy grupami etnicznymi a językowymi

• Nauka o literaturze – badania tekstów pomogą w badaniach nad zróżnicowaniem języka i funkcjonowaniem jego elementów. Historii literatury nie da się odłączyć od językoznawstwa. Lingwistyka czerpie z hist. lit. , bo język mający literaturę jest bogatszy.

• Historia – lingwiści wykorzystują dane historii politycznej, ekonomicznej i kulturalnej. Z kolei onomaści (badacze nazw własnych) pomagają historykom poprzez objaśnienia nazw własnych, np. przy całkowitym braku materiału historycznego

• Archeologia – dostarcza wiadomości na temat rozwoju grup ludzkich w okresie poprzedzającym wynalazek pisma. Może mieć znaczenie przy odtwarzaniu dziejów rodzin językowych.

• strona komunikatywna i poznawcza języka

  nauki badające społeczeństwo i jego wytwory

  Miejsce językoznawstwa w nauce:

językoznawstwo

Cybernetyka i teoria informacji

semiotyka

logika

psychologia

socjologia

etnografia

nauka o literaturze

historia

archeologia

podstawa przyrodnicza językoznawstwa

Podział ten ukazuje dwa zainteresowania językoznawstwa – z lewej – semiotyczną i z prawej – socjologiczną.

Rozdział III Działy językoznawstwa

• językoznawstwo szczegółowe, porównawcze i ogólne

• początkiem wszelkich badań jest językoznawstwo szczegółowe – to opis pojedynczego języka lub dialektu dokonany ze stanowiska synchronicznego – współczesnego lub historycznego, ale w odniesieniu do jednej fazy rozwojowej

• językoznawstwo porównawcze – zestawia ze sobą większą ilość opisów języków; jeżeli interesuje się strukturą języków – językoznawstwo typologiczne; jeżeli interesuje się pochodzeniem poszczególnych języków, by ustalić pokrewieństwo między nimi – językoznawstwo genetyczne lub historyczno-porównawcze

• językoznawstwo ogólne – najbardziej teoretyczna gałąź językoznawstwa, opiera się na badaniach językoznawstwa genetycznego i typologicznego.

Językoznawstwo ogólne

Językoznawstwo porównawcze

Językoznawstwo szczegółowe

(komparatysta – badacz zajmujący się teorią i klasyfikacją języków w latach czterdziestych i pięćdziesiątych)

• Postęp badań lingwistycznych sprawił, że językoznawstwo ogólne trzeba oddzielić od porównawczego, ponieważ porównawcze nie jest jednolite. Językoznawstwo kontrastywne – porównywanie dwóch systemów językowych z położeniem nacisku na różnice między nimi. W podobnym znaczeniu wprowadzono termin językoznawstwo konfrontatywne.

• Niejednakowo rozumie się językoznawstwo ogólne – w praktyce uniwersyteckiej utożsamia się je z metodologią badań lingwistycznych i często nastawioną historycznie, także na opisywanie dawnych doktryn lingwistycznych. Autor uważa, że językoznawstwo powinno podejmować tematykę teoretyczną sensu stricto, wynikającą z dorobku badań porównawczych.

• Dyscypliny opisujące system językowy

• fonologia i fonetyka – analiza językowa od strony dźwiękowej

• składnia – związki między znakami językowymi

• fleksja – odmiana

• słowotwórstwo

• leksykologia – wyraz jako jednostka samodzielna

• frazeologia – związki wyrazowe

• onomastyka – nazwy własne

• semantyka – znaczenie wyrazu, czyli stosunek znaku do rzeczywistości

• morfologia = słowotwórstwo + fleksja

• gramatyka = fleksja +składnia

  • Pozostałe dyscypliny językoznawstwa teoretycznego

• stylistyka – strona emocjonalna języka

• geografia lingwistyczna i dialektologia – omawianie zjawisk językowych z uwagi na ich rozprzestrzenienie

• historia języka i gramatyka historyczna – znamy z autopsji ;)

• etymologia – rodzina i pochodzenie wyrazów

• leksykografia – gromadzenie i udostępnianie zasobów leksykalnych języka w postaci wszelkiego rodzaju słowników; nauka pomocnicza językoznawstwa

• Językoznawstwo praktyczne albo stosowane

Do językoznawstwa praktycznego zaliczamy:

• językoznawstwo normatywne – kształtowanie języka, by mógł najlepiej spełniać swoje funkcje społeczne - np. ortografia

• logopedia i fonatria

• dydaktyka

• teoria przekładu

Rozdział IV Funkcje społeczne języka

Patrz – opracowanie Grzegorczykowa, Wstęp do językoznawstwa

Rozdział V Znak językowy

• Biologiczne podłoże znaku. Znak w najogólniejszym rozumieniu jest to postrzegany zmysłami element wywołujący określone skojarzenia. Można wyróżnić rozmaite rodzaje znaków pod względem formy i funkcji. Ich klasyfikacją zajmuje się semiotyka.. Znak językowy jest jedna z kategorii znaków używanych przez społeczeństwo. Jest to spośród znaków naturalnych kategoria najdoskonalsza i obdarzona wyjątkowymi właściwościami.

Język ma charakter użytkowy i biologiczny – pomaga człowiekowi w istnieniu. Znak językowy angażuje wszystkie nasze zmysły.

• Najważniejsze cechy znaku językowego. Na dwie główne cechy zwrócił uwagę de Saussure.

• element znaczący, z natury swej słuchowy, rozwija się wyłącznie w czasie i posiada cechy, które zapożycza od czasu: a) przedstawia pewną rozciągłość, b) rozciągłość ta jest wymierna w jednym tylko kierunku: jest to linia.

• Konwencjonalność – więź łącząca treść i formę znaku nie jest niczym motywowana – nie ma racjonalnego wytłumaczenia. Trzy tysiące języków i dziesiątki dialektów, jakimi posługuje się współczesna ludzkość, są dowodem, iż związek między treścią a formą znaków językowych ma charakter umowny. To, że czerwone światło na skrzyżowaniu oznacza Stój! też jest wynikiem umowy.

Rozdział VI Pochodzenie języka i przesunięcia w jego funkcjonowaniu

• Nie rozumiem istoty tego rozdziału...

• Język to system znaków dźwiękowych wytworzonych w sposób naturalny przez człowieka, a spełniających wobec społeczeństwa funkcję komunikatywną i poznawczą.

Rozdział IX Jednostki i elementy językowe

• Hierarchia tradycyjnych elementów językowych

• głoska – jednostki najmniejszej, najmniejszy dźwięk wytwarzany za pomocą pojedynczego ruchu narządów artykulacyjnych.

• fonem – odpowiada głosce w sferze treściowej, właściwie językowej – dźwięk posiadający zdolność odróżniania znaczeń

• morfem – najmniejsza cząstka językowa wiążąca się z określonym znaczeniem. Morfemy słowotwórcze można inaczej nazwać semantycznymi, fleksyjnie syntaktycznymi.

• wyraz – od strony semantycznej może być samodzielnym nośnikiem znaczenia, czyli może być znakiem pojęcia; z punktu widzenia składni – posiada mniejszą lub większą ruchomość w obrębie zdania

• grupa wyrazowa – wydzielone ze zdania grupy wyrazowe charakteryzują się różnym stopniem zwartości i często trudno orzec, czy jakiś segment zdania stanowi faktyczną grupę wyrazową, czy jest luźnym połączeniem wyrazów – wieczne pióro, powstanie listopadowe – odrębne elementy językowe

• zdanie – pojedyncze

• wypowiedzenie – dla zdania pojedynczego i złożonego (nie pytajcie mnie o to, bo Furdal tu nakręcił jak cholera)

• Komunikat – najwyższa jednostka językowa

Komunikat jest to jednostka większa od zdania; wypowiedź pochodząca nieprzerwanie od jednego nadawcy (monolog), a charakteryzująca się jednością formalną i treściową. Komunikaty mieszczą się w trzech zasadniczych odmianach języka: potocznej, naukowej i artystycznej <- podział ze względu na treść. Podział ze względu na sposób istnienia – mówione i pisane; utrwalone i nieutrwalone (samoistnie lub nie)

Rozdział XI System semantyczny

• Wyraz w komunikacie i poza nim.

Znak komunikatywny pojawiający się w procesie porozumienia językowego między ludźmi ma konkretne znaczenie, musi zaistnieć realna sytuacja, w której się pojawi. Najmniejszy komunikat – zdanie pojedyncze można podzielić na wyrazy, które też mają konkretne znaczenie. Znaczenie wyrazu jest określone przez sytuację czy konsytuację (Władysław, jutro, rzeka) lub przez kontekst (ogary, las; kontekstem jest tutaj dalsza cześć Popiołów) w zdaniach: Władysław wybiera się jutro nad rzekę. Ogary poszły w las.

Sytuacja jest czynnikiem zakreślającym granice znaczeniu wyrazowemu przede wszystkim w języku komunikatywnym potocznym. Pojęcie, które jest symbolizowane przez wyraz, ma zawsze jakieś granice, a zakres treściowy to pole semantyczne.

• Stosunki między pojęciami

Wyodrębnione z kontekstów i rozpatrywane od strony treściowej znaki składają się na system semantyczny języka. System semantyczny jest strukturą skomplikowaną. Między polami semantycznymi zachodzi: stosunek rozłączności (wrocławianin, gdańszczanin), stosunek tożsamości – przystawania ( synonimy - barwa, kolor), stosunek włączności (miasto, Wrocław), stosunek współrzędności (pstrąg i szczupak mieszczą się w pojęciu ryba).

C zasem występuje stosunek krzyżowania się – niektóre S nie są P, niektóre S są P i niektóre P nie są S

S

P

kasjer: pianista -> niektórzy kasjerzy mogą być pianistami, nauczyciel polskiego: edytor -> niektóre polonistki będą edytorami / edytorkami J

• Przyczyny powstanie znaków językowych symbolizujących

Znak językowy powstaje, gdy pojawia się w umyśle ludzkim jakieś wyobrażenie , dla którego potrzebny jest znak, który by zajął określoną pozycję w systemie semantycznym. Czasem pojawia się puste pole semantyczne, gdy pojawia się w życiu człowieka jakiś przedmiot, którego dawniej nie było, np. wynalazek lub gdy zauważymy coś, czego nie mogliśmy poznać wcześniej, np. przy okazji odkryć geograficznych. Jednym z najważniejszych źródeł powstawania pustych pól semantycznych jest uogólnianie elementów rzeczywistości.

• Derywacja słowotwórcza

Istnieją dwa typy podstawowych znaków spełniających funkcję symboliczną wobec rzeczywistości:

1. znaki proste, jednowyrazowe, tworzone za pomocą derywacji słowotwórczej prostej:

• formacje pierwiastkowe – tylko morfem rdzenny – las, dłoń

• formacje prefiksalne – bez-miar

• formacje sufiksalne – chłop-ak, piek-arz

• composita – żyw-o-płot

2. znaki złożone, grupy wyrazowe , tworzone za pomocą derywacji syntaktycznej lub frazeologicznej (Uniwersytet Wrocławski, Grzegorz z Sanoka)

• System semantyczny a leksykalny

System leksykalny to ta część systemu semantycznego, która jest szczególnie ważna w życiu społeczeństwa ze względów praktycznych – komunikatywnych i poznawczych. Sam system leksykalny jest wyborem znaków symbolizujących.

Rozdział XVI Z zagadnień klasyfikacji socjalno-kulturowej języków

• Problem egzystencji języka

Dopiero kiedy warunki istnienia języka są zapewnione, można mówić o ochronie jego dotychczasowego tanu i możliwościach właściwego rozwoju.

W ciągu ostatnich kilkuset lat zginęły na zawsze z naszego sąsiedztwa staropruski, jadźwiński, połabski. Coraz mniej osób mówi językami celtyckimi – szkockim, irlandzkim, walijskim i bretońskim (kornwalijski wymarł w XVIIIw.) W coraz mniejszym użyciu są języki łużyckie i języki dawnej ludności Ameryki, Australii i Oceanii. Jednocześnie zauważa się, że rozprzestrzenia się j. angielski, francuski, hiszpański, rosyjski, chiński, japoński, indonezyjski.

Rozdział XVII Uwagi o stosunkach językowych w dzisiejszym świecie

• Język, naród, państwo

Naród – grupa społeczna posługująca się jednym wspólnym językiem i tym językiem wyróżniająca się od innych grup. Z kolei definicja państwa, o dziwo, w językoznawstwie jest oczywista.

• język: państwo – wtedy, gdy jednemu organizmowi państwowemu odpowiada jeden język (np. Polska, Dania, Węgry, Włochy)

• język : naród – gdy w większej liczbie państw występuje jeden język (np. angielski – Wielka Brytania, USA, Kanada, Australia, Nowa Zelandia; portugalski – Portugalia i Brazylia; hiszpański – Hiszpania oraz większość państw Ameryki Południowej i Środkowej; niemiecki – RFN (!!! jaka szkoda, że wydanie jest poprawione...), Austria i przeważająca część Szwajcarii.

• Gdy na jedno państwo przypada kilka języków -> Federacja Rosyjska , Kanada, Szwajcaria, Belgia, Hiszpania, Indie.

  • Pierwsza z wymienionych sytuacji jest najkorzystniejsza dla istnienia i rozwoju języka. Język narodowy, który jest jednocześnie językiem państwowym i obsługuje wszystkie sfery życia społecznego, ma najlepsze warunki do egzystencji.

  • Sytuacja druga prowadzi w naturalny sposób do różnicowania języków. Wynika to z definicji narodu i języka jednocześnie, które aby mogły być jednolite, muszą charakteryzować się jednością terytorialną. Dlatego mówi się popularnie o równoczesnym istnieniu j. angielskiego i j. amerykańskiego.

  • Bodźcem do sytuacji trzeciej bywają konflikty wewnętrzne na tle narodowościowo-językowym -> wraz z rozpadem ZSRR i Jugosławii powstały państwa o podłożu etnicznym, a wraz z nimi j. m.in. litewski, łotewski, estoński, ukraiński, słoweński i macedoński stały się językami państwowymi.

• Z dwóch języków celtyckich używanych w Wielkiej Brytanii w znacznie lepszej sytuacji znajduje się walijski. Język szkocki, zwany u nas gaelickim lub gelskim, został zepchnięty na zachodnie wybrzeża atlantyckie w Szkocji i na sąsiednie wyspy. Ludność mówiąca po gaelicku jest już całkiem dwujęzyczna.

• Bilingwilizm

Istnieją języki, które mają szczególnie szeroki zasięg – klasyczny przykład – łacina. Istnieje też opinia, że wyparcie łaciny było wielkim zwycięstwem języka narodowego – dzięki temu powstały kultury narodowe. W średniowieczu bilingwilizm = język narodowy + łacina. Obecnie często j. angielski pełni rolę średniowiecznej łaciny.

• Języki sztuczne

Jest blisko siedemset języków sztucznych. Największą popularność zyskało sobie esperanto, następnie volapük, ido i novial. Zwolennikiem esperanto był de Courtenay. Autor uważa, że esperanto czy inne wymienione języki są jak łacina – zmuszają do bilingwizmu – nie ma wtedy języków uprzywilejowanych. Groźny jest tylko monolingwizm uprzywilejowany.

Zakończenie

• Aby opisać język, trzeba zrobić najpierw analizę faktów wewnątrzjęzykowych

• Język jest jedną z najważniejszych właściwości i osiągnięć gatunku homo sapiens. Punktem wyjścia dla teorii języka jest ocena antropologiczna, a właściwie biologiczna. Język trzeba badać jako czynnik umożliwiający człowiekowi poznawanie rzeczywistości.

• Następnym krokiem jest obserwacja socjologiczna czy raczej społeczna języka – określanie roli, jaką pełni język w społeczeństwie. Funkcje społeczne języka są problemem kluczowym dla jego teorii.

• Dzięki semantyce można wyraźnie oddzielić problematykę syntaktyczną od semantycznej i pragmatycznej. Do funkcji społecznych języka rozumianych pragmatycznie należą: poznawcza, komunikatywna i emocjonalna oraz symboliczna. Semiotyka pozwala na wytyczenie granicy między kodem językowym a innymi systemami znaków, przyczyniając się do ściślejszego określenia przedmiotu badań lingwistycznych.

• Najważniejsze zagadnienie lingwistyki teoretycznej – sposoby istnienia języka. Język może istnieć jako tekst pisany lub mówiony (oparcie w teorii informacji) lub w posatci elementów myślowych możliwych w każdej chwili do zwerbalizowania (wsparcie w psychologii)

• Znak ma podłoże biologiczne – przyczynia się do podniesienia sprawności działania ludzkiego.

• Za najmniejszy znak językowy spełniający funkcję komunikatywną i emocjonalną uważa się zdanie lub jego równoważnik. Podstawowym znakiem o funkcji poznawczej i symbolicznej jest wyraz.

• Największy znak językowy jest komunikatem, charakteryzującym się jednością formalną i treściową. Niektóre komunikaty są od dawna przedmiotem badań nauki o literaturze.

• System syntaktyczny języka to zasób środków służących do konstruowania zasadniczych jednostek komunikatywnych – zdań.

• Złożony obraz języków dzisiejszego świata jest widoczny w dotychczasowych klasyfikacjach języków: genetycznej, topologicznej, tylko częściowo. Lingwistyka musi opracować trzecią klasyfikację, mającą na celu pokazanie społecznego zasięgu języków. Jest to możliwe w z pomocą: nauki o literaturze, folklorystyki, socjologii i teorii komunikacji społecznej.