1. Ewaporaty (ewaporyty) – osady pochodzenia chemicznego, utworzone z łatwo rozpuszczalnych minerałów, które wytrącają się z roztworu wodnego w czasie jego odparowania (łac. evaporatio = parowanie).

Tworzą się współcześnie w strefie półpustynnego i gorącego klimatu, gdzie opady są znikome, m.in. w Kalifornii i Newadzie oraz na Bliskim Wschodzie (rejon zatoki Perskiej). Powstają w odciętych od morza lagunach lub w wypełnionych wodą zagłębieniach nadmorskich równin (sebkha), również na obrzeżach jezior słonych (playa).

Na obszarze dzisiejszej Polski pokłady ewaporatów tworzyły się kilkakrotnie:

w permie – złoża soli kamiennej i gipsów oraz anhydrytów okolic Kłodawy i Inowrocławia oraz złoża anhydrytów w Nowej Soli na Śląsku i okolicach Polkowic

w miocenie – złoża w miejscowościach: Wieliczka i Bochnia (sól kamienna, anhydyty), dolina Nidy (gipsy)

2. Biostratygrafia - dziedzina stratygrafii oparta na badaniu skamieniałości. Celem klasyfikacji biostratygraficznej jest wydzielenie w skałach jednostek na podstawie analizy stratygraficznych kopalnych taksonów (skamieniałości przewodnich). Klasyfikacja ta jest możliwa w skałach zawierających skamieniałości - a więc w skałach osadowych.

Jednostka biostratygraficzna - skały wyodrębnione spośród skał otaczających na podstawie charakterystycznych zespołu skamieniałości lub nawet jednej skamieniałości.

Poziom (biozona) - jest formalną jednostką biostratygraficzną, obejmującą ciała skalne wyróżniane (definiowane) na podstawie zaniku bądź pojawienia się taksonów w profilu stratygraficznym i rozpoznawane na podstawie obecnosci taksonów paleontologicznych.

3. ewolucja kręgowców w palegoziku

4. Skamieniałości przewodnie – skamieniałości charakteryzujące się wąskim zasięgiem stratygraficznym i szerokim rozprzestrzenieniem geograficznym. Przykładem takich skamieniałości są trylobity, graptolity, konodonty, amonity, otwornice. Organizmy, które dają dobre skamieniałości przewodnie, charakteryzowały się powszechnością występowania, szerokim spektrum środowiskowym, szybkim tempem ewolucji (krótkimi zasięgami czasowymi). Skamieniałości pochodzące od nich powinny być łatwe do preparacji i identyfikacji.

5. tezy oparina o powstaniu Świata

Oparin uważał, że życie ewoluowało w trzech etapach:

- ewolucja chemiczna, czyli powstawanie pod wpływem wyładowań elektrycznych prostych związków organicznych, np. aminokwasów, z dostępnych w atmosferze prostych związków nieorganicznych.

- ewolucja molekularna, czyli powstawanie układów nadcząsteczkowych, np. koacerwatów

- ewolucja biologiczna, czyli powstawanie pierwszych organizmów zdolnych do reprodukcji

Eksperyment Stanleya Millera

Doświadczenie Millera zakłada, że pierwotna atmosfera Ziemi była silnie redukująca. W atmosferze obojętnej - postulowanej obecnie przez niektórych geochemików - wydajność reakcji syntezy związków organicznych, a przede wszystkim aminokwasów zmniejsza się o kilka rzędów wielkości.

6. Granice w tabeli stratygraficznej

Pierwsze 600 milionów lat dziejów Ziemi zaliczane jest do hadeiku, jednak jest to jednostka nieformalna. (Wielkie Bombardowanie)

Archaik stanowi najstarszy etap dziejów litosfery. Bardzo często jest łączony z proterozoikiem i określany wspólną nazwą prekambru. Temperatura powierzchni Ziemi we wczesnym archaiku wynosiła mniej niż 100 °C. Stygnąca lawa utworzyła cienką, pękającą skorupę ziemską, powstały pierwsze skały magmowe i metamorficzne, a później skały osadowe, a Ziemię otoczyła atmosfera, która składała się głównie z wodoru, metanu, amoniaku i pary wodnej. Występowały nieustanne procesy górotwórcze i wybuchy wulkanów. Skały archaiczne występują w najstarszych fragmentach skorupy kontynentalnej – tarczach.

Proterozoik - Klimat jest zróżnicowany: w pobliżu ówczesnych biegunów powstają lądolody, a obszary międzyzwrotnikowe charakteryzuje klimat gorący i miejscami suchy. Około 2,3 mld lat temu oraz w okresie od 750 mln do 580 mln lat pojawiają się bardzo silne zlodowacenia. Istnieje hipoteza Ziemi-śnieżki, zgodnie z którą podczas obu tych okresów lodowcowych nie tylko lądy, lecz również wszystkie oceany pokryły się grubszą niż 1 km warstwą lodu. Ewolucja organizmów żywych zapoczątkowana w archaiku, postępuje. W proterozoiku powstają pierwsze jądrowce (prawdopodobnie 1,2 mld lat temu) i pochodzą najstarsze znaleziska kopalne zwierząt - prymitywnych tkankowców (fauna ediakarańska). Pod koniec tego okresu pojawiają się jamochłony, gąbki, pierścienice, stawonogi.

7. stratygrafia zdarzeniowa i zdarzenia globalne

.Korelacje globalne opierają się na zasadach stratygrafii zdarzeniowej (event stratigraphy). Po raz pierwszy zaproponowano taki rodzaj korelacji dla profili pacyficznych. Badania nad zdarzeniami biotycznymi i abiotycznymi oraz nad ewolucją i bioróżnorodnością różnych grup fauny mezozoicznej pozwoliły na porównanie odpowiednich poziomów globalnych i regionalnych zdarzeń pomiędzy regionami Dalekiego Wschodu Rosji oraz innymi regionami świata pomimo wyjątkowo endemicznej fauny rosyjskiego wybrzeża północnego Pacyfiku. Ustalono 13 poziomów odpowiadających różnego rodzaju zdarzeniom biotycznym i notowanych w wielu regionach swiata. Praktycznie każda granica stratygraficzna systemu kredowego została wszechstronnie opracowana w profilach Dalekiego Wschodu Rosji pod kątem zapisu zdarzeń biotycznych i abiotycznych. W szczególności został potwierdzony unikatowy charakter globalnych zdarzeń biotycznych na granicy cenoman-turon (wielkie wymieranie związane z ekspansją warunków beztlenowych).

GÓRY

8. Budowa geologiczna Gór Świętokrzyskich jest bardzo zróżnicowana. Pasmo główne w skład którego wchodzą m.in. Łysogóry zbudowane jest z najstarszych skał kambryjskich. Podobnie dno Doliny Chęcińskiej oraz południowe pasmo wzniesień. Z okresu ordowiku oraz syluru pochodzą osady- łupki szarogłazowe dla syluru. Pasma Chęcińskie i Zelejowskie znajdujące się w okolicach Chęcin zbudowane są z osadów dewońskich. Z tego okresu pochodzą również dolomitowe otoczaki spojone kalcytowym matriksem, z których zbudowane są cechsztyńskie zlepieńce zygmuntowskie wydobywane w kamieniołomach na Czerwonej Górze w Paśmie Bolechowickim, oraz bardzo efektowne odsłonięcie wapieni w wyrobisku skalnym na Kadzielni. Karbon reprezentowany jest przez łupki krzemionkowe, których wychodnie można znaleźć w polu przy zachodniej ścianie kamieniołomu Kowala, w kamieniołomie Ostrówka – w pobliżu Gałęzic. Permskie pochodzenie mają wyżej wspomniane zlepieńce. Utwory kredowe spotykane są w zasadzie tylko na obrzeżach Gór Świętokrzyskich. Z okresu trzeciorzędu i czwartorzędu pochodzą utwory powstałe w wyniku erozji masywu Świętokrzyskich i less nawiany przez wiatr. Trzon Gór Świętokrzyskich jest pasmem łysogór zbudowanych z piaskowców kwarcytowych wieku prekambryjskiego. Zbocza pokryte są gołoborzami, które powstały w czwartorzędzie (plejstocenie) w wyniku wietrzenia fizycznego.

9. Sudety

Sudety zostały wypiętrzone podczas orogenezy kaledońskiej oraz orogenezy hercyńskiej. Wtedy nastąpiła metamorfoza wcześniej powstałych skał osadowych i wulkanicznych oraz intruzje skał magmowych, przede wszystkim granitów. Następnie, przez około 200 mln lat, Sudety były niszczone przez czynniki zewnętrzne. W wyniku ich działania Sudety zostały niemal całkowicie zrównane, a następnie pokryte dość grubą warstwą osadów, zarówno lądowych jak i morskich, głównie piaskowców. Gdyby nie kolejna orogeneza – alpejska – Sudetów w sensie orograficznym by nie było. Sztywne i grube warstwy skorupy ziemskiej nie zostały jednak sfałdowane, lecz potrzaskane na kilkanaście części, z których każda została wyniesiona na inną wysokość. Tak powstały góry zrębowe, natomiast obszar bloku przedsudeckiego nie został wydźwignięty i tworzy Przedgórze Sudeckie i Nizinę Śląską. W trzeciorzędzie doszło też do licznych erupcji wulkanicznych na obszarze Sudetów i bloku przedsudeckiego.

Liczne surowce mineralne: węgiel kamienny, antracyt i węgiel brunatny, surowce skalne (granity, granodioryty, sjenity, gabra, diabazy, bazalty, porfiry, melafiry, marmury, marmury dolomityczne, wapienie, piaskowce, gnejsy, łupki łyszczykowe, amfibolity, zieleńce, kruszywa naturalne), baryt, fluoryt, rudy metali, uran, kamienie półszlachetne itp.

10. Budowa geologiczna Tatr

13. PALEOGEOGRAFIA I FACJE Z KARTECZKÓW

14. jednostki strukturalne na terenie Polski

15. Atmosfera

Podczas formowania naszej planety 4,5-5 miliardów lat temu gazy rozpuszczone w magmie wydobywały się z niej tworząc pierwotną atmosferę. Przypuszcza się, że skład tej atmosfery był podobny do składu gazów wydobywających się dziś z magmy podczas erupcji wulkanicznych (dwutlenek węgla CO2, azot N2, para wodna H2O). Następnie, podczas ochładzania Ziemi, para wodna kondensowała się i opadała w postaci deszczu tworząc oceany, w których rozpuściły się duże ilości CO2. Tlen O2, który jest teraz jednym z głównych składników atmosfery, powstał bądź w procesie fotodysocjacji H2O (wodór, jako najlżejszy składnik uciekł w przestrzeń kosmiczną), bądź w procesie fotosyntezy przebiegającej w prymitywnych formach życia, które pojawiły się w oceanach. Węgiel zawarty w CO2 został związany w postaci związków organicznych i występuje teraz w skałach osadowych (wapienie, węgiel kamienny i węgiel brunatny). O ile proporcje głównych składników atmosfery zależą od procesów ewolucyjnych w skali całej planety, o tyle stężenia i proporcje wielu związków chemicznych występujących w atmosferze odznaczają się dużą zmiennością w czasie i przestrzeni. Głównymi źródłami związków siarki, azotu i węgla w atmosferze są procesy spalania i procesy biologiczne (rozkład materii organicznej, oddychanie). Związki te są usuwane z atmosfery wskutek wymywania przez opady oraz procesów chemicznych i biologicznych (pochłanianie przez rośliny, fotosynteza), zachodzących na powierzchni Ziemi. Ich koncentracja w atmosferze jest wynikiem równowagi, jaka ustala się między skomplikowanymi procesami produkcji, transportu, przemian chemicznych oraz usuwania i łatwo może się zmieniać. Przyczyny zmian mogą być naturalne (pożary lasów, erupcje wulkaniczne), bądź związane z działalnością człowieka. Na przykład szacuje się, że zawartość CO2, przedostającego się do atmosfery w wyniku spalania paliw kopalnych, wzrosła (mimo rozpuszczania znacznych ilości CO2 w oceanach) w ciągu ostatnich stu lat o około 20% i ciągle (coraz szybciej) wzrasta. Ponieważ dwutlenek węgla odgrywa istotną rolę w powstawaniu efektu cieplarnianego, wzrost jego ilości w atmosferze może spowodować zmiany klimatu w skali całego globu.

16. Surowce naturalne:

w. kamienny- okres powstania: karbon- okres ery paleozoicznej (rosły drzewiaste paprocie, wielkie drzewa, przez Polskę przebiegał równik, nastąpiła orogenzeza hercyńska- ruchy górotwórcze, które przysypały rosliny; regiony występowania: Zagłębie Dolnośląskie (Wałbrzych), Zagłebie Górnośląskie (Katowice), GOP Chorzów, Bytom, Zagłębie Lubelskie (Bogdanka)- eksperymentalne

w. brunatny- okres powstania: trzeciorzęd- okres ery kenozoicznej, regiony wystepowania: Zagłebie Bełchatowskie, Zagłębie Konińskie (Konin), Koło, Turek, Zagłębie Turoszowskie (Turoszów), Bogatynia- czarny trójkąt

ropa naftowa- okres powstania: ordowik- okres ery paleozoicznej, trzeciorzęd- okres ery kenozoicznej; regiony występowania: Podkarpackie- Bóbrka k. Krosna, Krosno, Jasno, szelf Bałtyku- "Petrobaltic", pas pobrzeży: Karlino, Daszewo

gaz ziemny- okres powstania: ordowik- okres ery paleozoicznej, trzeciorzęd- okres ery kenozoicznej, regiony występowania: Podkarpackie, Niz. Wielkopolska- Zuchłów, Bogdaj, Uciechów, Garki (gaz suchy bez ropy naftowej), Poj. Wielkopolskie- Barnówko, import z Rosji

rudy miedzi- okres powstania: prekambr; regiony występowania: KGHM Legnicko- Głogowskie Zagłębie Miedziowe

rudy cynku, ołowiu- okres powstania: trias; regiony występowania: Olkusz, Czatkowice, Pomorzany- Wyż. Śląska

sól kamienna- okres powstania: perm, trzeciorzęd; regiony występowania: Poj. Wielkopolskie, Kłodawa, Wapno, Góra, Bochnia, Wieliczka- eksportacja ograniczona

siarka- okres powstania:trzeciorzęd; regiony występowania: Jeziórko, Osiek

gips- okres powstania: trzeciorzęd; regiony występowania: Niecka Nidziańska- Gacki, Szarbków, Pińczów

surowce skalne (piasek, żwir, ila, glina, grinity, bazalty, piaskowce, zlepieńce)- okres powstania: trzeciorzęd; regiony występowania: Sudety- Strzelin, Strzegoń, Wyż. Kielecko- Sandomierska, Opoczno

17. Surowce okresów

W kambrze duże obszary Polski zalane były przez morza. Na ich dnie powstały prawie wyłącznie osady piaszczyste, mułowcowe i ilaste.W Polsce znane są niewielkie złoża ropy naftowej w obniżeniu perybałtyckim.

Różne niezmetamorfizowane ordowickie morskie utwory (zlepieńce, piaskowce, wapienie i przede wszystkim iłowce i mułowce) występują w Górach Świętokrzyskich.

Formacje dewońskie zawierają złoża pirytu, rud miedzi, rud cynku i ołowiu oraz surowce węglanowe (wapienie, margle, dolomity) i okruchowe (piaskowce kwarcytowe, łupki fyllitowe).

Największym bogactwem związanym z karbonem są złoża węgli kamiennych na półkuli północnej. Istotne są także liczne i wielkie złoża granitów.

Największym bogactwem są permskie złoża miedzi: wydobywane na monoklinie przedsudeckiej i już niewydobywane w niecce północnosudeckiej, a także złoża soli kamiennej (wydobywane w Kłodawie), soli potasowych, surowców skalnych – czerwonych piaskowców ("piaskowiec budowlany") i zlepieńców, m.in. tzw. "zlepieniec zygmuntowski", z którego była wykonana pierwsza kolumna Zygmunta.

Główne bogactwa z okresu triasowego to rudy cynku i ołowiu oraz surowce węglanowe. Z cechsztynem wiążą się także wielkie złoża soli kamiennych, występujących w postaci wysadów, wydobywane w Kłodawie, Mogilnie i w Górze. W całym pstrym piaskowcu liczne są soczewki, a nawet złoża (w Niemczech) gipsów i anhydrytów.

Poza Sudetami, Polska przykryta utworami jury. np. wapieni, budujących Wyżynę Kr-Cz.

A kreda to chyba same wapienie.

18. Metody datowania skał

Metody datowań względnych

Metoda stratygraficzna - metoda ta pozwala na określenie względnego wieku skał na podstawie przestrzennego ułożenia warstw skalnych; jeżeli warstwy skalne w ciągu dziejów nie zostały przemieszczone lub silnie sfałdowane (w wyniku procesów geologicznych), wówczas warstwy leżące niżej są starsze, a młodsze to te, które leżą wyżej (zasada superpozycji).

Metoda tektoniczna - metoda za pomocą której można określić wiek ruchów mas skalnych; jeżeli na warstwach pofałdowanych skał leżą warstwy o poziomym ułożeniu, możemy wówczas wywnioskować, że najpierw powstały warstwy spodnie, które zostały sfałdowane, a następnie na nich osadziły się warstwy o układzie poziomym; jednym słowem – fałdowanie miało miejsce po utworzeniu się skał sfałdowanych, a przed osadzeniem się utworów leżących poziomo.

Metoda morfologiczna - opiera się na badaniu rzeźby powierzchni ziemi; wszystkie procesy geologiczne i geomorfologiczne zostawiają ślady, których odczytanie i właściwa interpretacja może ułatwić określenie wieku skał, np. ślady działalności mórz w głębi lądów, kształty dolin rzecznych, materiał skalny pozostawiony przez lądolód (morena powierzchniowa) itp.

Metoda paleontologiczna (biostratygraficzna) - polega na ustaleniu wieku skał na podstawie znajdujących się w nich skamieniałości przewodnich, czyli takich, które żyły dość krótko, ale za to były bardzo rozpowszechnione (ich szczątki znajdujemy w wielu miejscach kuli ziemskiej); znajdując szczątki tych organizmów w formacjach skalnych położonych w różnych miejscach na kontynencie, możemy wnioskować, że skały te powstały w tym samym czasie.

Metody datowań bezwzględnych

Metoda radiometryczna - wykorzystuje właściwości pierwiastków promieniotwórczych. Każdy z izotopów ma określony czas, po którym połowa jego atomów ulega rozpadowi na atomy pierwiastków potomnych oraz jeden lub więcej rodzajów promieniowania. Jest to tzw. czas połowicznego rozpadu. Proporcje między ilością pierwiastka promieniotwórczego, a ilością produktów jego rozpadu, przy znanym okresie połowicznego rozpadu i wyznaczonej eksperymentalnie stałej rozpadu, wskazują liczbę lat, które upłynęły od momentu krystalizacji skały.

Bezwzględny wiek skał magmowych, zawierających pierwiastki promieniotwórcze określa się na podstawie stosunku ilości stałego izotopu radiogenicznego, powstałego z rozpadu izotopu promieniotwórczego, do pozostałego izotopu promieniotwórczego w skale przy zachowaniu układu zamkniętego.

Bezwzględny wiek młodych skał osadowych (do 40 tys. lat wstecz) wyznacza się określając ilościowy stosunek izotopu węgla 14C do całej ilości pierwiastka węgla w szczątkach organicznych. Ponieważ proporcja węgla 14C do 12C jest stała w materii żywej, a po śmierci organizmu zmniejsza się z biegiem czasu, dlatego też na podstawie tego można określić wiek śmierci organizmu.

Metoda de Geera - wykorzystuje iły warwowe, powstające w cyklach rocznych: jaśniejsza warstwa w lecie, ciemniejsza – w zimie. Analiza sekwencji grubości poszczególnych pakietów rocznych pozwala ustalić dość precyzyjnie wiek badanych iłów warwowych.

Metoda magnetometryczna - wykorzystuje cechy magnetyczne skał nabyte w różnych epokach geologicznych w ówczesnym ziemskim polu magnetycznym. Badania cech magnetycznych skał kontynentów pozwoliły na wyznaczenie krzywej względnego ruchu bieguna magnetycznego w przeszłości geologicznej i wyskalowanie jej w jednostkach czasu.

Metoda sedymentologiczna - wywodząca się z pomiarów tempa sedymentacji osadów w zbiornikach wodnych. Aby określić w jakim czasie powstawał dany zespół osadów, obserwuje się współczesne tempo sedymentacji. Szybkość sedymentacji iłów w Morzu Bałtyckim została oszacowana na 2–3 cm w ciągu 100 lat. W morzach otwartych, szybkość sedymentacji jest znacznie mniejsza, do 1 milimetra na 100 lat. Znając współczesne tempo sedymentacji osadów i ich miąższość można obliczyć, w jakim czasie powstawały te osady. Metody sedymentologiczne pozwalają tylko na określenie szacunkowego czasu tworzenia się osadów, gdyż tempo sedymentacji zależy od wielu czynników, które w dalekiej przeszłości geologicznej mogły być inne niż obecne.

19. ewolucja naczelnych

Małpiatki pojawiły się w paleocenie Eurazji i Ameryki Północnej, a najstarsze małpy znane są z eocenu (rodzaj Eosimias). Naczelne opanowały środowiska koron drzew i krzewów, gdzie kryły się i poszukiwały pożywienia. Sprzyjało temu wykształcenie dobrego wzroku i chwytnych kończyn, zwłaszcza przednich. Podział na małpy szerokonose i wąskonose nastąpił dość wcześnie. Wspólne cechy tych grup są prawdopodobnie wynikiem konwergencji, ponieważ nigdzie nie występowały obok siebie, brak również danych o formach pośrednich. Wśród małp wąskonosych zarysowało się kilka kierunków specjalizacji. Część z nich opuściła środowisko nadrzewne i przystosowała się do życia na ziemi.

20. Wymierania

Wymieranie ordowickie – masowe wymieranie, które miało miejsce około 438 milionów lat temu, pod koniec ordowiku. Wymarło wtedy około 85% gatunków (ponad 100 rodzin). Największe zmiany dotknęły ramienionogi, mszywioły, trylobity, a także graptolity i konodonty. Do gwałtownego wymierania ordowickiego mógł się przyczynić wybuch bliskiej supernowej lub rozbłysk gamma, co mogło spowodować zaburzenia w Układzie Słonecznym oraz przyjęcie przez Ziemię dużej dawki promieniowania gamma. Następstwem lub tylko wynikiem biegunowego dryftu kontynentów mogło być zlodowacenie Gondwany i orogeneza takońska. W stratygrafii z tego okresu obserwowane jest większe stężenie tlenu 18O[1]. 18O powstaje z 14N i cząstek alfa.

Wymieranie dewońskie – masowe wymieranie w późnym dewonie, około 374 milionów lat temu, na granicy fran-famen. W jego wyniku zniknęło 40% wszystkich rodzajów organizmów morskich[1], przede wszystkim fauna rafowa: koralowce czteropromienne, fauna pelagiczna, konodonty, amonity, tentakulity. Wymieranie dewońskie wiąże się z całym szeregiem zmian w obrębie ekosystemu atmosfera-ocean, które następowały szybko, lecz nie natychmiastowo. W zapisie kopalnym na całym świecie zachowały się świadectwa dwóch epizodów anoksycznych (beztlenowych) w głębokich wodach dewońskich oceanów: zdarzenie dolny oraz górny Kellwasser. Szczególnie to drugie doprowadziło do masowego wymierania gatunków. Pod koniec dewonu, ok. 360 milionów lat temu, miało miejsce zdarzenie Hangenberg, będące końcowym epizodem wymierania dewońskiego.

Wymieranie permskie – masowe wymieranie gatunków pod koniec permu, ok. 245-250 mln lat temu, określane czasem mianem "matki wielkich wymierań". W ciągu ostatnich milionów lat permu wymarło blisko 90% gatunków organizmów morskich (m. in. koralowce czteropromienne oraz trylobity), przeszło 60% rodzin gadów i płazów i 30% rzędów owadów. Wymarły w tym czasie również drzewiaste widłaki, skrzypy i paprocie. W wyniku wymierania permskiego pojawiło się wiele nowych linii ewolucyjnych. Samo wymieranie stało się punktem przełomowym między dwiema erami paleozoiczną i mezozoiczną.

Wymieranie późnotriasowe – masowe wymieranie około 201 milionów lat temu[1], w wyniku którego zniknęło około 80% gatunków morskich (zwłaszcza mięczaki, ramienionogi, fauna rafowa, amonity-ceratyty, konodonty) oraz wiele gatunków lądowych, m.in. Większość przedstawicieli kladu Crurotarsi (aetozaury, fitozaury, rauizuchy). Wymieranie związane było najprawdopodobniej z wielkim załamaniem klimatycznym (efekt cieplarniany wywołany wulkanizmem), rozwój warunków beztlenowych.

Wymieranie kredowe – najmłodsze ze znanych w historii Ziemi masowych wymierań, do którego doszło 66 milionów lat temu, na przełomie kredy i paleogenu, a ściślej na przełomie mastrychtu i danu. Wymieranie to nastąpiło w krótkim czasie, być może znacznie krótszym niż kilkaset tysięcy lat. wyginęło wówczas ok. 75% wszystkich znanych gatunków, m.in.:

- wszystkie dinozaury oprócz ptaków

- wszystkie pterozaury

- wiele grup morskich gadów

- wszystkie belemnity i amonity,

- wiele roślin lądowych, bez np. paprotników

- większość otwornic,