Totalitaryzm a demokracja

Zarówno totalitaryzm jak i demokratyzm należą do systemów sprawowania władzy. Jednakże obydwa różnią się od siebie. Aby ustalić czy lepiej będzie się żyło ludziom w państwie totalitarnym czy też demokratycznym należałoby scharakteryzować oba dane ustroje.

Tak więc totalitaryzm jest to system sprawowania rządów polegający na kontrolowaniu przez arbitralną władzę wszystkich przejawów życia społecznego. Państwo totalitarne charakteryzuje się między innymi autokratyzmem. Autokratyzm jest to system sprawowania rządów, w którym władza najwyższa w państwie sprawowana jest przez jednego człowieka (autokratę) lub wyraźnie wyodrębnioną grupę osób (np. triumwirat), mającą pełną władzę polityczną. Granice władzy i zakres podejmowania decyzji w autokracji są nieograniczone i niczym nieskrępowane. Autokracja jest utożsamiona autorytaryzmem, totalitaryzmem bądź dyktaturą. Charakteryzuje się również powszechną indoktrynacją za pomocą centralnie kierowanej propagandy, Indoktrynacja (z angielskiego indoctrination ? uświadamianie, wpajanie przekonań), proces systematycznego i zorganizowanego wpajania członkom społeczeństwa określonej ideologii leżącej w interesie państwa. Indoktrynacja prowadzona jest za pomocą szczególnie zmasowanej i nieustępliwej propagandy, stosowanej przez środki masowego przekazu, system oświaty szkolnej i pozaszkolnej. W najszerszym zakresie indoktrynacja prowadzona była w państwach totalitarnych: w hitlerowskich Niemczech i w ZSRR. Obecnie tego typu działalność prowadzona jest w państwach komunistycznych (np. na Kubie i w Korei Północnej) oraz rządzonych przez dyktatury wojskowe np. w Libii i Iraku. Propaganda (z łaciny propagandus ? przeznaczony do rozpowszechniania), świadome oddziaływanie na odbiorcę (jednostkę, zbiorowość) poprzez systematyczne rozpowszechnianie określonych poglądów, idei, haseł za pomocą środków perswazji intelektualnej i emocjonalnej (np. symboli, gestów, słów, skojarzeń) w celu pozyskania zwolenników i nakłonienie ich do zachowań pożądanych z punktu widzenia nadawcy przekazu propagandowego. Istotę propagandy oddają słowa amerykańskiego psychologa G. Biddle?a, który stwierdził, że pod jej wpływem ?każda jednostka zachowuje się tak, jak gdyby jej reakcje były wynikiem jej własnych decyzji?. Propaganda to wszelkie techniki (wizualne, werbalne, za pomocą środków masowego przekazu) sterowania masowymi zachowaniami, poglądami, postawami i dążeniami. W tym znaczeniu propaganda, jako świadome operowanie środkami przekazu (obraz, druk, mowa), rozwinęła się dopiero w nowoczesnym społeczeństwie wraz ze wzrostem znaczenia opinii publicznej i środków masowego przekazu. Szczególne znaczenie propaganda odgrywa w sferze polityki (propaganda polityczna), stając się narzędziem walki wyborczej (parlamentarnej i pozaparlamentarnej), wywierania nacisku, kontroli i podporządkowania mas społecznych siłom rządzącym lub dążącym do przejęcia władzy. W ustrojach totalitarnych propaganda jest narzędziem uzależniania odbiorcy od nadawcy, instrumentem służącym zniewalaniu społeczeństwa i utrwaleniu reżimu m.in. przez zacieranie różnicy między prawdą a fałszem, informacją obiektywną a narzuconą oceną. Istotę tak prowadzonej propagandy oddaje słynna wypowiedź ministra oświaty III Rzeszy J. Goebbelsa ?Kłamstwo powtarzane tysiąc razy staje się prawdą?.

Odmiennie jest w państwach demokratycznych, gdzie nie ma jednej obowiązującej i jedynie słusznej ideologii oraz urzędowej propagandy. Konkurencja między różnymi źródłami przekazu powoduje, że odbiorca ma możliwość dostępu do informacji z wielu ośrodków, każdemu przekazowi propagandy jednego centrum politycznego przeciwstawiona zostaje kontrpropozycja innego. Propaganda może też mieć wymiar polityki globalnej, stać się instrumentem walki między różnymi ustrojami w skali międzynarodowej; z tego typu propaganda świata zetknął się w latach tzw. zimnej wojny. Jej celem było osłabienie przeciwnego bloku politycznego, podważenie wiarygodności istniejących ośrodków władzy, wsparcie wewnętrznych sił odśrodkowych bądź opozycyjnych. Propaganda jest przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin wiedzy w tym: socjotechniki propagandy, psychologii propagandy, teorii propagandy. Również cechą charakterystyczną totalitaryzmu jest całkowite podporządkowanie społeczeństwa przez wprowadzenie systemu kontroli policyjnej, opartego na terrorze. Także uniformizacja (ujednolicenie) form życia społecznego. Zostaje wprowadzony monopol oficjalnej ideologii. Z tego wynika, iż jednostka nie może mieć własnych poglądów czy też opinii w kwestiach politycznych, również nie ma wpływu na podejmowane w kraju decyzje. Władza państwa zostaje zmonopolizowana, skupiona w rękach jednej partii (np. partii komunistycznej) lub masowego ruchu politycznego (np. faszystowskiego). W państwie totalitarnym gospodarka jest centralnie sterowana. Państwo totalitarne odrzuca idee demokracji i wszelkie przejawy pluralizmu, a interes państwa i jego cele dominują nad interesem jednostki i jej życiem osobistym. W stosunkach międzynarodowych dąży do stałego rozszerzania stref swoich wpływów. Za totalitaryzm uważa się model ustrojowy hitlerowskich Niemiec (nazizm), Związku Radzieckiego, zwłaszcza w czasach stalinowskich (stalinizm), a także państw Europy Wschodniej (do 1956). Pojęcie totalitaryzm wprowadził B. Mussolini. Państwo totalitarne, system władzy, w którym państwo całkowicie kontroluje wszelkie sfery życia obywateli w celu całkowitego podporządkowania sobie jednostki, kontroli nad nią, a nawet jej podglądania. Państwo totalitarne cechuje skrajna centralizacja państwa i omnipotencja jego władz, gwałcąca prawa i wolności obywatelskie, likwidująca własność i samorządność, niszcząca podstawy demokracji poprzez pozbawienie społeczeństwa prawa kontroli nad organami władzy. Przeciwnicy polityczni są eliminowani poprzez ich fizyczne unicestwienie lub tzw. Resocjalizację w obozach pracy. Cechą charakterystyczną jest monopartyjny system władzy (niekiedy istnieją partie satelickie). Typowa jest także zasada wodzostwa, czyli dyktatorskiej władzy jednostki, której bezwzględnie podporządkowany jest cały aparat państwa. Władza przedstawiana jest jako wywodząca się z woli mas. Do państw totalitarnych zaliczyć należy np.: III Rzeszę, ZSRR, Kampuczę pod rządami Czerwonych Khmerów.

Teoretykami totalitaryzmu byli m.in. C. Schmitt i G. Gentile. Idee państwa totalitarnego doskonale obrazuje dekret wyjątkowy wydany prze Hitlera 28.02.1933 roku, o ochronie narodu i państwa, uzupełniony innym, przeciwko zdradzie wymierzonej w naród niemiecki i zdradliwym machinacjom. Najważniejszy fragment tego dekretu brzmi następująco: I. Artykuły 114-118, 123-124 i 153 Konstytucji Rzeszy Niemieckiej są czasowo anulowane. W konsekwencji ograniczenie wolności osobistej, prawa do swobodnego wyrażania opinii, w tym wolności prasy, stowarzyszeń, zgromadzeń, kontrola listów, telegramów i rozmów telefonicznych, przeszukania w domach i konfiskaty oraz ograniczeń własności są dopuszczalne ponad granice ustalone dotychczas przez prawo. Dekret ten , pozostając w mocy do 1945, dawał Hitlerowi pełne możliwości stworzenia państwa totalitarnego; stanowił podstawę jego rządów. W następstwie dekretu i dzięki ustawie o uprawnieniach Hitler praktycznie obalił konstytucję i prawny rząd. Opozycję zlikwidowano aresztowaniami. Głównych komunistycznych przywódców zlikwidowano (tych , którzy uciekli do Sowietów spotkał podobny los). Zdelegalizowano wszystkie partie poza narodowo socjalistyczną. Mając za wzór dojrzały model sowiecki, Hitler stworzył aparat terroru i machinę policyjnego państwa szybciej nawet niż Lenin, a wkrótce rozmiary tego zjawiska dorównały stalinowskiemu reżimowi. Pierwszy obóz koncentracyjny założony został już 22.03.33 w Dachau. Jego otwarcie poprzedziło stosowne ogłoszenie w prasie. Podobnie jak w Rosji Sowieckiej , Hitler ustanowił nazistowskie sądy ludowe (wynalazek leninowski). Uważał się za socjalistę, a istota socjalizmu polegała według niego na gotowości każdej jednostki czy grupy do współdziałania w polityce narodowej. Tak wic nie miało znaczenia, kto był właścicielem fabryki, o ile jej właściciele wykonywali polecenia. ?Dlaczego mielibyśmy socjalizować banki i fabryki? Socjalizujemy ludzi? mówił. W 34. przeprowadził czystkę. Postanowił zamordować wszystkich swoich politycznych wrogów jednoczenie, a przy okazji wyrównać stare długi. Zuchwałość tej czystki zainspirowała Stalina do czystek 1936-38. Z kolei polityka narodowościowa Stalina polegająca na wysiedlaniu i eksterminacji całych narodów zachęciły Hitlera do przeprowadzenia swoich wojennych planów, które miały na celu całkowitą zmianę demografii Europy Wschodniej.

Demokracja jest to forma ustroju państwa, w którym uznaje się wolę większości obywateli jako źródło władzy i przyznaje się wszystkim obywatelom swobody i prawa polityczne zapewniające im udział w sprawowaniu władzy. Najprościej mówiąc jest to władza ludu. Za kolebkę demokracji uważana jest Grecja. W Atenach pierwsze podwaliny państwa demokratycznego dał 594 p.n.e. Solon reformą, która uwalniała chłopów od długów i dzieliła mieszkańców na klasy majątkowe. Najważniejszym organem władzy było Zgromadzenie Ludowe, na forum którego każdy obywatel mógł wypowiedzieć się osobiście. Zarządzaniem państwem zajmowała się Rada licząca 500 członków wybieranych drogą losowania. Większość urzędów obsadzano w wyniku wyborów. Ustrój demokratyczny przyczynił się niewątpliwie do potęgi państwa greckiego w starożytności. W Polsce w czasie rządów szlachty w XV i XVI w. istniała demokracja szlachecka. W Europie i obu Amerykach w końcu XIX w. powstały formy demokracji burżuazyjnej, pośredniej, w której obywatele decydowali poprzez utworzone w wyniku wyborów ciała ustawodawcze, i bezpośredniej, w której podstawowe prawa i obowiązki rozstrzygało powszechne referendum ogółu uprawnionych do głosowania. Państwo demokratyczne należące do kręgu europejskiej kultury politycznej odwołuje się do powszechnie uznawanych zasad i norm nabytych w procesie rozwoju cywilizacyjnego. Demokratyczne państwo jest państwem prawa, które realizuje zasady suwerenności narodu i podziału władzy. Oczywiście prawidłowe funkcjonowanie państwa demokratycznego nie mogłoby się obyć bez oczywistych zasad zwyczajowych takich jak racjonalność i tolerancja dla innych poglądów, postaw, obyczajów, gustów i wszelkich humanistycznych elementów. Państwo demokratyczne jako szkielet swojego funkcjonowania stawia cztery podstawowe wartości, są nimi: wolność, sprawiedliwość, równość i porządek. Wartości te są bardzo ważne dla tego typu ustroju gdyż wyrażają cały sens działania systemu demokratycznego. W państwie demokratycznym istnieją zróżnicowane formy rządów. Należą do nich systemy: parlamentarny, prezydencki oraz forma konwentu.

W dalszej części pracy chciałbym się zająć porównaniem dwóch najciekawszych według mnie systemów. System parlamentarny Wielkiej Brytanii oraz system prezydencki w Stanach Zjednoczonych Ameryki to bardzo ciekawe formy demokracji. Oba te kraje są wiodącymi na świecie państwami ich zdanie liczy się w wielu kwestiach dotyczących naszego życia. Na czym więc polega sukces tych państw? Żeby odpowiedzieć na to pytanie musimy prześledzić proces formowania się demokracji i systemów rządów Anglii i USA. Kolebką parlamentaryzmu jest Wielka Brytania. Pojęcia parlamentaryzm użyto po raz pierwszy w XII wieku za panowania Henryka III. Początkowo oznaczało to formę miejsca w której odbywały się debaty. Konwersowanie na temat polityki zagranicznej państwa odbywało się między baronami i urzędnikami oraz królem. Z czasem forma dyskusji przerodziła się rządu dwuizbowego parlamentu, który składał się z izby Lordów oraz izby Gmin. Od końca XVIII wieku władza króla staje się nominalna. W praktyce władzę ma tylko premier. Dwie izby niższa ? izba Gmin (około 635 deputowanych) i wyższa izba Lordów (około 700 członków) są organem władzy ustawodawczej. Izba Gmin może uchwalić votum nieufności wobec gabinetu. W Wielkiej Brytanii działa kilka partii politycznych. Partia konserwatywna reprezentowana jest i dotyczy interesów arystokracji. Drugą liczącą się partią jest partia pracy socjalistycznej. Współczesny parlament Anglii to miejsce deputowania o porządku prawnym państwa poprzez uchwalanie i podejmowanie ustaw. W Ameryce Północnej przez cały XIX wiek trwało podporządkowanie poza trzynastoma już istniejących kolejnych kolonii. Obecnie w skład USA wchodzi pięćdziesiąt jeden stanów. W skład państwa wchodzi wiele narodowości gdyż Stany Zjednoczone to kraj emigrantów ze wszystkich stron świata. Stany Zjednoczone są republiką związkową o systemie prezydenckim. Najważniejszą osobą w państwie jest prezydent posiadający szerokie prawa. Prezydent jest również inspektorem sił zbrojnych i przywódcą swojej partii. Wybory na prezydenta odbywają się co cztery lata wtedy to dwa główne ugrupowania polityczne ( partia demokratyczna i republikańska ) wysuwają swoich kandydatów na prezydenta. Władza ustawodawcza należy do parlamentu składającego się z kongresu z dwu letnią kadencją i senatu ( wybory co sześć lat ). Prezydent podejmując decyzje musie je najpierw uzgodnić z kongresem. Władzę wykonawczą sprawują prezydent i gabinet oraz sekretariat bezpieczeństwa i stanu. Poszczególne stany mają własne prawa i sądownictwo. Wszystkie stany jednak podlegają jednej władzy federalnej i konstytucji uchwalonej w 1787 roku. Oba te demokratyczne systemy polityczne różnią się od siebie. Mimo tak znaczących różnic jak organy władzy czy systemy uchwalania ustaw według niektórych są doskonałymi narzędziami sprawowania władzy w państwie. USA i Wielka Brytania to najprężniej rozwijające się kraje. Demokracja w tych krajach stoi na bardzo wysokim poziomie i jest doskonałym przykładem państwa działającego zgodnie z zasadami demokracji.

Demokracja to ustrój polityczny, w którym władza państwowa spoczywa w rękach wszystkich obywateli. Obywatele ci mają prawo uczestniczyć w życiu politycznym, podejmować ogólnonarodowe decyzje oraz wybierać i odwoływać swoich przywódców. Społeczeństwo może realizować swoją zwierzchnią władzę bezpośrednio lub pośrednio: Demokracja bezpośrednia - wszyscy członkowie danej społeczności osobiście uczestniczą w podejmowaniu decyzji politycznych. Pewnymi formami demokracji bezpośredniej w nowoczesnym świecie są: referendum powszechne, czyli głosowanie nad pewna konkretną sprawą w celu zebrania i wyrażenia opinii lub woli społeczeństwa (np. w Polsce w latach 90 odbyło się referendum dotyczące uwłaszczania i projektu nowej konstytucji), plebiscyt, czyli powszechne głosowanie mieszkańców określonego terytorium w sprawie przynależności tego obszaru do danego państwa, zgromadzenia, zwoływane do podjęcia wymaganych uchwał. Demokracja pośrednia - obywatele sprawują swoją władzę zwierzchnią za pośrednictwem swoich reprezentantów, którzy wybierani są zarówno do ciał przedstawicielskich na szczeblu centralnym (parlament), jak i lokalnym (samorząd). Podstawowymi regulacjami prawnymi współczesnych systemów demokratycznych są: konstytucja , czyli ustawa zasadnicza, ustawy szczegółowe i rozporządzenia z mocą ustawy, normy prawne regulujące powstawanie i funkcjonowanie partii politycznych, prawo wyborcze, akty wykonawcze do danych ustaw (wydawane przez konkretne resorty). We współczesnych demokracjach władza rządu jest ograniczona przez klasyczny trójpodział władzy (władza ustawodawcza , wykonawcza i sądownicza). Władza wykonawcza oddzielona jest od władzy ustawodawczej. Rolą tej pierwszej jest wykonywanie ustaw uchwalonych przez te drugą. Niezawisła władza sądownicza kontroluje natomiast władzę ustawodawczą i wykonawczą. Jest to instytucjonalne zabezpieczenie, zwane check and balance (kontrola i równowaga). Elementami niezbędnymi do kształtowania się nowoczesnego systemu demokratycznego są : trójpodział władzy, wysoki poziom rozwoju gospodarczego , a w konsekwencji wzrost liczby wykształconych obywateli, którzy oczekują, że będą spełniać znaczącą rolę w procesie podejmowania decyzji politycznych, tolerancja dla uzasadnionej odmienności poglądów - obywatele mają prawo wyrażania swoich poglądów nawet, gdy różnią się one od poglądów innych (przed traktowaniem swoich poglądów jako jedynie słusznych powinni wystrzegać się zwłaszcza ci, którzy sprawują władzę), brak silnych podziałów w społeczeństwie - duże różnice w społeczeństwie prowadzą bowiem do konfliktów, które mogą okazać się trudne do rozwiązania za pomocą metod demokratycznych. W państwach demokratycznych musi istnieć powszechny dostęp do informacji, niezbędnych przy podejmowaniu takich decyzji jak np. wybory przedstawicieli. Podawanie fałszywych informacji jest największym zagrożeniem dla tego systemu. Fundamentem i gwarantem stabilizacji systemu demokratycznego jest społeczeństwo obywatelskie. W społeczeństwie obywatelskim państwo i związane z nim instytucje zmieniają swoją rolę, tak aby wyzwalać aktywność obywateli i chronić ich interesy. Zasada pluralizmu, a wiec różnorodności w życiu politycznym, kulturalnym i ekonomicznym - to konsekwencja tworzenia społeczeństwa obywatelskiego. Jest to model społeczeństwa, w którym wszystkie grupy rasowe i etniczne, grupy zróżnicowane pod względem poglądów zachowują swoją odrębną tożsamość i mają względnie równa pozycję społeczną.

Według mnie totalitaryzm posiada o wiele więcej wad niż demokracja. Pojęcie władzy towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów. Już przecież prymitywne plemiona wybierały przywódców, którzy mieli zapewnić polepszenie warunków bytności danej grupy, kierowali obroną terytoriów. Przez tysiące lat twórcy światowej literatury byli obserwatorami poczynań rządów i rządzących, na początku dowódców plemiennych, następnie cesarzy, królów, i w końcu prezydentów, sejmów i parlamentów. Oceniano ich postępowanie, starano się stwierdzić, co też uczynili dobrego, a co złego. Jest to wiecznie żywy problem. Sprawowanie władzy potrafiło zniszczyć człowieka, zamienić go w oprawcę. Władza ma i miała moc zdolną do całkowitego przewartościowania pojęć moralnych i etycznych, a czasem potrafiła je nawet zupełnie zagłuszyć. W starożytności problemem tym zajmował się m.in. Sofokles, a w epoce baroku Shakespear. Temat podjęli także twórcy XX wieku. Jednym z takich pisarzy był, Michaił Afanasjewicz Bułhakow, żyjący w latach 1891-1940 w Związku Radzieckim. Był to bardzo ciężki okres dla Rosjan. Rządy obejmował Lenin a po nim od roku 1924 Stalin, którzy to dwaj tyrani podczas swych rządów wprowadzili komunizm będący ustrojem totalitarnym. Ówczesna rzeczywistość okazała się bardzo brutalna dla Rosji i jej mieszkańców, o czym przekonał także i Bułhakow. Zaszczuty przez krytykę i cenzurę nie miał możliwości wyrażania swoich opinii, wydawania książek, czy też wystawiania sztuk. Nie potrafił znaleźć sobie miejsca w panującym systemie. Pewnego rodzaju ucieczką od ponurej rzeczywistości stała się dla niego literatura. Mimo przykrych doświadczeń i licznych kłopotów właśnie w swoich dziełach postanowił zawrzeć prawdę na temat państwa i społeczeństwa rosyjskiego. Jednym z takich utworów jest najwybitniejsze chyba dzieło Bułhakowa pt.: ?Mistrz i Małgorzata?. We wszystkich dziedzinach życia obserwowane są wypatrzenia. Prowadzą one wprost do zniszczenia hierarchii wartości, do zburzenia porządku moralnego w człowieku. Zasadą staje się kłamstwo, donos, nieuczciwość, przemoc. Zniewolony przez system człowiek staje się nic nie znaczącym elementem, który można bezkarnie niszczyć, a nawet wyeliminować. Zniewolenie umysłów, powszechna uległość, rozbudowanie aparatu policyjno-szpiegowskiego nie pozwolą przetrwać jednostce wewnętrznie wolnej, niezależnej w tej rzeczywistości. W demokratycznym ustroju nie istnieją takie problemy. Człowiek jest wolny i ma prawo do własnych osądów i decyzji. Ma wpływ na procesy i przemiany zachodzące w kraju. Skoro decyzje są podejmowane wspólnymi siłami są one bardziej słuszne. Nikomu nie są narzucane poglądy ani styl życia. Osobiście gdybym stanęła przed wyborem, czy wolę żyć w kraju o rządach demokratycznych czy też totalitarnych. Z całą pewnością wybrałabym pierwsze rozwiązanie tej kwestii.