Podmiot stosunku prawnego
Podmiot prawa - termin zbliżony do terminu adresata prawa - inaczej ten, do którego skierowana jest norma prawna. Od strony prawodawcy - osoba, która ma zachować się wg określonego wzoru. Wyróżnia się kilka grup/rodzajów podmiotów prawa:
Osoby fizyczne - człowiek w sensie biologicznym. Początek - moment narodzenia, koniec - śmierć. Są jednak wyjątki:
Dziecko poczęte, a nienarodzone - nasciturus - ma tylko pewne uprawnienia, np.” może dziedziczyć, ale tylko, jeżeli narodzi się żywe.
Konstrukcja prawna uznania za zmarłego - ktoś prawdopodobnie jest martwy - zaginął itp. Za zmarłego można uznać jedynie sądownie.
Każdą osobę fizyczną charakteryzują dwie cechy:
Zdolność prawna - zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków - cechuje wszystkie osoby fizyczne.
Zdolność do czynności prawnych - możliwość realizowania swoich praw i obowiązków we własnym imieniu i na własny rachunek. Osoba fizyczna może mieć:
Pełną zdolność do czynności prawnych
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych
Być pozbawiona zdolności do czynności prawnych
Wyróżnia się dwa czynniki, które ograniczają pozbawienie do czynności prawnych:
Wiek - zgodnie z tym kryterium wyróżnia się 3 grupy osób fizycznych:
0-13 lat - nie posiadają zdolności prawnych - ich czynności dokonane są nieważne. Wyjątki to drobne sprawy uznane za ważne pod warunkiem, że nie pociągnęły za sobą rażącego pokrzywdzenia osoby fizycznej.
13-18 lat - osoby te mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych. W ramach tych zdolności mogą zawierać proste umowy dnia codziennego, jeżeli nie ma warunku pokrzywdzenia. Te osoby mogą w sposób ważny rozporządzać swoim majątkiem, korzystać z zarobków chyba, że sąd postanowi inaczej. Te osoby mogą swobodnie rozporządzać przedmiotami majątkowymi, które zostały im oddane do swobodnego użytku.
Powyżej 18lat - pełna zdolność do czynności prawnych. Mogą w pełni realizować swoje prawa i obowiązki.
Stan zdrowia - głównie zdrowie psychiczne. W skutek choroby psychicznej, niedorozwoju, upośledzenia umysłowego lub innych zaburzeń psychicznych osoba nie jest w stanie racjonalnie kierować swoim postępowaniem. Wówczas na wniosek osoby zainteresowanej(rodzina itp.) sąd może wydać decyzje o pozbawieniu lub ograniczeniu zdolności prawnych - tzw. instytucja ubezwłasnowolnienia - może wystąpić w postaci:
Całkowitej - osoba nie posiada zdolności do czynności prawnych jak osoby do lat 13. W jej imieniu występuje opiekun lub przedstawiciel prawny.
Częściowej - oznacza, że osoba posiada ograniczoną zdolność do czynności prawnych - traktowana jest jak osoba z przedziału 13-18lat. W imieniu takiej osoby działa kurator.
Osoby prawne - te podmioty prawa, które nie są osobami fizycznymi. Na podstawie artykułu 33 kodeksu cywilnego osoby prawne to:
Skarb Państwa
Jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną, np.: spółki prawa handlowego, przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, szkoły wyższe.
Wyróżnia się dwa rodzaje osób prawnych:
Korporacje - inaczej stowarzyszenia. Są to takie osoby prawne, które powstają w wyniku zorganizowania się osób fizycznych, zmierzających do określonego celu.
Zakłady - inaczej fundacje. Są to takie osoby prawne, których powstanie, cel, rodzaj czy sposób działania określa założyciel - fundator. Potrzebny jest majątek, który jest wyodrębniony i służy rzeczywistym celom.
Osoby prawne mogą powstać w różnych trybach. Wyróżnia się 3 podstawowe:
Tryb elekcyjny - na podstawie określonego aktu elekcyjnego, najczęściej wydawanego przez organy państwa.
Tryb koncesyjny - dla powstania potrzebna jest inicjatywa założyciela plus uzyskanie koncesji
Tryb rejestracyjny - osoby prawne powoływane są do życia aktem normatywnym, np.: spółki akcyjne. Niezbędna jest rejestracja osoby prawnej przez odpowiedni organ.
Wszystkie osoby prawne posiadają zdolność prawną, np.: prawo do nazwy, siedziby itp. A osoba prawna działa przez swoich przedstawicieli tworzących organ osoby prawnej.
Osoba prawna ma też swój koniec:
Po przez podjęcie decyzji o rozwiązaniu osoby prawnej
Osoba prawna może ogłosić upadłość
Kiedy była powołana na określoną liczbę lat
Na podstawie decyzji kompetentnego organu państwa.
Z pojęciem osoby prawnej wiążą się:
Teoria fikcji - w rzeczywistości nie ma osoby prawnej, stworzona jest przez prawników w celu ułatwia obrotu prawnego.
Teoria substratu - wyróżnia się dwa nurty:
Teoria substratu osobowego - utożsamia osobę prawną z tworzącymi ją osobami fizycznymi.
Teoria substratu materialnego - utożsamia osobę prawną z wyodrębnionym majątkiem celowym zgromadzonym dla realizacji konkretnego celu lub z bezosobowym majątkiem należącym do osób fizycznych.
Organy państwa - nie są wyróżniane przez wszystkie źródła. Niektórzy wyróżniają je ponieważ są uprzywilejowane w obrocie prawnym ze względu na swój wyjątkowy status.