Przedmiot stosunku prawnego
Przedmiotem stosunku prawnego jest wszystko to co ze względu na co dochodzi do powstania, zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego.
Główne kategorie przedmiotów stosunku prawnego:
Przedmiot pod ścisłym znaczeniu tego słowa, np.: książka, stół itp.
Nieruchomość - grunt i wszystko, co trwale z nim związane
Ruchomość - wszystko to, co nie jest nieruchomościami, np.: rzeczy materialne, zwierzęta.
Dobra majątkowe(prawo własności) i niemajątkowe(materialne i niematerialne)
Energia elektryczna
Człowiek jako przedmiot stosunku prawnego, np.: czasy niewolnictwa.
Treść stosunku prawnego - jest nią zawsze zachowanie podmiotów. Jest jednym z najważniejszych elementów stosunku prawnego. Przykłady - umowy o pożyczki(dotyczą rzeczy zastępowalnej) i umowa użyczenia (dotyczy rzeczy, których nie da się zastąpić).
Kolejnymi elementami przedmiotu stosunku prawnego są:
Obowiązek i uprawnienie
Obowiązek - zachowanie wskazane jednoznacznie przez prawodawcę, przy czym w przypadku zachowania odmiennego przewidziane jest zastosowanie przymusu państwowego.
Uprawnienie - wskazanie przez ustawodawcę pewnej możliwości zachowania, przy czym ostatecznej formy zachowania dokona adresat. Pewne wzorce mogą być preferowane przez prawodawcę. Zachowanie odmienne nie powoduje negatywnych skutków.
Obowiązkowi odpowiada uprawnienie.
Z obowiązkiem i uprawnieniem wiąże się problem praw podmiotowych(związane są one z podmiotem prawa) - są to specjalne uprawnienia przysługujące podmiotom prawa z samego faktu ich istnienia.
Koncepcje dotyczące prawa podmiotowego(część autorów ma odmienne zdania):
Prawo podmiotowe = uprawnienia
Prawo podmiotowe to coś więcej niż zwykłe uprawnienie, jest to dla części autorów szczególne uprawnienia, np.: te zapisane w konstytucji
Prawo podmiotowe to szereg/zespół uprawnień, które wspólnie tworzą instytucje prawną, np.: własność
Prawo podmiotowe to fikcja - tak uważał Celsen, marksiści.
System prawa
System prawa - zbiór norm prawnych, uporządkowanych hierarchicznie, niesprzecznych i zupełnych.
Pojęcie systemu prawa może być rozumiane w różnych ujęciach/sensach.
W ujęciu abstrakcyjnym - wszelkie normy prawne
W sensie konkretnym - zbiór norm prawnych obowiązujących na danym terytorium w danym czasie, np.: system prawa obowiązującego w Polsce.
W sensie źródeł prawa - wyróżnia się:
System prawa stanowionego - obowiązuje w Polsce i większości Europy, inaczej nazywany jest systemem kontynentalnym. Powstał w wyniku rozprzestrzeniania się prawa rzymskiego Wg tego systemu najważniejsze jest prawo ustawowe (w postaci ustaw). Jego cechami są:
Aktami najwyższymi są ustawy
System ten utworzony jest przez normy o charakterze generalnym
Istnieje ideologiczne rozdzielenie organów stanowiących prawo od organów stosujących prawo.
Tworzenie norm prawnych według określonej procedury; nowo powstałe normy zastępują automatycznie stare normy.
System prawa niestanowionego - wyróżnia się dwa typy:
System prawa zwyczajowego- opiera się na zwyczaju - niepisanych regułach, który wiąże osoby na jakimś określonym terytorium w określonym czasie. Z czasem zwyczaj może zmienić się w prawo zwyczajowe po spełnieniu 2 podstawowych kryteriów:
Kryterium psychologiczne - subiektywne, kiedy wewnętrzne przekonanie osób sprawi, że zwyczaj stanie się prawem.
Kryterium sankcjonowania zwyczaju, - kiedy organ państwowy podejmując decyzję podejmie ją na podstawie zwyczaju - dzięki temu w przypadku odmiennego zachowania zastosowana zostanie sankcja
System prawa precedensowego - inaczej common law. Obowiązuje w Wielkiej Brytanii i jej byłych koloniach. Precedens to rozstrzygnięcie prawne w odniesieniu do pewnego, konkretnego typu sprawy. Podstawową formą prawa jest jego stosowanie - prawo powstaje w wyniku działalności sądów. Źródłami prawa w tym systemie są wyroki sądowe. Nie ma rozgraniczenia na organy stosujące i stanowiące prawo. Orzeczenia wyższych organów w hierarchii są wiążące dla organów niższych w hierarchii. Niższych tym systemie prawo nie jest tworzone wg określonej procedury.
Mechanizm tworzenia prawa w systemie common law - każdy wyrok sądowy, który składa się z dwóch części:
Ratio decidenti - reguła, zasada zawarta w rozstrzygnięciu. Z punktu tworzenia prawa jest to najważniejsza część wyroku. Nie zawsze, rzadko jest wyrażona wprost. Czasem trzeba przeanalizować treść wyroku.
Obiter dictum - ten element orzeczenia, który odnosi się do danej konkretnej sprawy.
Każdy wyrok sądowy staje się elementem systemu prawa - precedens nigdy nie przestaje obowiązywać.
W systemie common law istnieją przypadki zwane wiodącymi - leasing case. Ze względu na swój kształt są prawie zawsze powoływane w orzecznictwie. Sędzia szuka podobnych precedensów - korzysta z poprzednich wyroków. Jeżeli jej nie znajdzie - wydaje własny przepis.
System prawa w rozumieniu/sensie ty prawa - łączyć się będzie w rozwarzaniem typu państwa.
W sensie system prawa = gałąź prawa, np.: prawa karnego, cywilnego.
System prawa konkretnego państwa, np.: prawa niemieckiego; polskiego.