FILOZOFIA

Termin filozofia jest odpowiednikiem greckiego philosophia ('umiłowanie mądrości'). Z biegiem czasu pojęcie to zmieniało swój zakres i znaczenie. Wszystko zależało od określonej koncepcji filozoficznej. Precyzyjne określenie pojęcia filozofii wymaga odniesienia do epoki historycznej oraz kierunku filozoficznego. Rozważania filozoficzne dotyczą przede wszystkim istoty i struktury bytu, źródeł, narzędzi i prawomocności poznania, zasad wartościowania, sensu życia i sposobów jego godnego prowadzenia.

Działy filozofii:

ontologia (teorii bytu, metafizyki), teorii poznania (epistemologii), logiki, etyki i estetyki, historiozofia, filozofia człowieka. Jako działy filozofii zostały wyróżnione także: filozofia państwa, filozofia religii, filozofia przyrody, filozofia kultury, filozofia sztuki, filozofia języka itp. Od filozofii oderwały się i usamodzielniły: psychologia i socjologia.

Czasy starożytne.

Tales z Miletu (ok. 620-ok. 540 p.n.e.) - grecki filozof, twórca jońskiej filozofii przyrody; za prazasadę rzeczywistości (arche) uważał wodę.

Uważany za pierwszego z filozofów. Był przykładem na to, że filozofowie to osoby praktyczne i światłe a nie bujające w chmurach. Był bardzo wszechstronny. Zajmował się matematyką (autor znanego twierdzenia z geometrii), astronomią. Potrafił obliczyć wysokość piramidy na podstawie długości jej cienia, odległość statku na morzu. Udało mu się przewidzieć zaćmienie słońca w 585r p.n.e. Miał głowę do interesów. Przewidział urodzaj oliwek i wykupił wszystkie tłocznie do oleju. Na tym Tales zrobił ogromny majątek. Wywiązał się z obowiązku panującego w Grecji, że majątek odziedziczony po ojcu trzeba pomnażać a jeśli się to nie uda to swojemu synowi przekazać przynajmniej tyle, ile się otrzymało.

Tales znany jest z twierdzenia, że „świat powstał z wody”. Grecy uważali, że świat powstał z chaosu. Stworzeni zostali bogowie i to na nich się powoływano. Tales jako pierwszy wskazał materialny składnik rzeczywistości, z którego wszystko wzięło swój początek. Zauważył on, że woda jest niezbędna do życia. Bez niej wszystko ginie.

Talesa zaliczano do grupy siedmiu mędrców greckich, którym przodkowie przekazali wszelkie prawa i zasady dotyczące tego, jak żyć. To oni zapoczątkowali kulturę Greków.

Sentencje Talesa:

Ręcz za kogo a nieszczęście pewne.

Pamiętaj o przyjaciołach obecnych i nieobecnych.

Nie wzbogacaj się w niegodny sposób.

Nie przejmuj od ojca tego co marne.

Trudno jest poznać samego siebie.

Lenistwo jest rzeczą uciążliwą.

Nieumiarkowanie jest szkodliwe.

Ucz się tego co najlepsze.

Hasła te możemy nazwać dyrektywami etycznymi. Mówią nam jak moralnie i skutecznie postępować. Grecy każdą umiejętność uważali za cnotę (arete), ale tylko wtedy jeśli była umiejętnie stosowana (Achilles odznaczał się cnotą szybkiego biegania, Homer zachwyca się umiejętnością kłamania dziadka Odyseusza).

Tales miał wielu uczniów jednym z nich był Anaksymander.

Tales zmarł na stadionie podczas oglądania igrzysk, dostał udaru słonecznego. Można go uważać za patrona kibiców sportowych.

Anaksymander z Miletu (ok. 610-ok. 547 p.n.e.) - filozof grecki, uczeń Talesa. Przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody; za prazasadę rzeczywistości (arche) uznawał wieczny i nieskończony, nieokreślony, obdarzony ruchem bezkres (apeiron). Arche - termin wprowadzony przez Anaksymandra z Miletu, oznaczający element tworzący rzecz albo coś, co zapoczątkowuje serię rzeczy lub zjawisk w rozwoju czasowym. Termin ten oznacza to z czego powstało wszystko na świecie.

Anaksymenes z Miletu (585-ok. 525 p.n.e.) - filozof grecki; przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody. Za prazasadę rzeczywistości (arche) uznawał nieskończone, wiecznie ruchliwe powietrze.

Heraklit z Efezu (ok. 540-480 p.n.e.) - filozof grecki; przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody. Za zasadę rzeczy (arche) uważał ogień. Głosił pogląd o zmienności rzeczy (panta rhei — wszystko płynie). Ta myśl dążyła do tego, że nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki (Był kupcem i przyglądał się tłumowi kupujących, którzy ciągle się przemieszczali. Poszedł nad rzekę i zobaczył płynącą wodę.). Dwa razy nie można wejść w ten sam tłum, bo to już będzie inny tłum. Wszystko się zmienia. Jeśli wszystko, to i to z czego powstał świat. Dlatego twierdził, że świat powstał z ognia. Źródłem życia jest słońce składające się z ognia. Także ognisko domowe jest niezwykle ważne w życiu każdego człowieka.

Heraklit powiedział, że jeżeli w świecie jest coś stałego, to tym czymś jest zmienność. Zmienność jest powszechna. Ogień jako arche wykazuje naturę zmienności. Raz jest żółty, raz czerwony, fioletowy, przygasa rozbłyska, pochyla się , unosi do góry.

Omówieni wyżej filozofowie usilnie chcieli odpowiedzieć na pytanie z czego powstał świat. Było ono bardzo trudne. Przekraczało ono możliwości danej epoki. I dlatego filozofowie ci chcieli w jednej formule zawrzeć odpowiedź na nie i wszystkie inne pytania ludzkości. Dlatego właśnie przyjmowali wyżej omówione prazasady rzeczy (arche): woda, apejron (bezkres), ogień, powietrze.

Demokryt z Abdery (ok. 460-ok. 370 p.n.e.) - filozof grecki. Twórca atomistycznej teorii budowy świata. Naturę pojmował jako ciągły ruch małych materialnych, niepodzielnych cząstek (atomów), (obserwował cząsteczki kurzu w słońcu i na podstawie tych obserwacji wymyślił tą teorię). Cząsteczki te są w ciągłym ruchu więc pomiędzy nimi muszą być wolne przestrzenie, nazwał je próżnią. Atomy spadają swobodnie w próżni, zderzają się ze sobą, łączą się w większe cząstki a te z kolei tworzą wszystkie obiekty materialne, które spostrzegamy myślami.

Atomy łączą się ze sobą za pomocą kołeczków i otworków, w które te kołeczki wchodzą lub za pomocą wypustek i haczyków.

Jeżeli tak jest jak mówił Demokryt to każdy stan jaki zaistniał jest wynikiem stanu bezpośrednio go poprzedzającego. To oznaczało, że w świecie panuje powszechny determinizm.

Determinizm - pogląd, według którego każde zjawisko (zdarzenie) jest jednoznacznie i nieuchronnie wyznaczone przez ogół warunków, w jakich występuje. Twierdzenie, że wszelkie zjawiska podlegają prawidłowościom przyczynowym. W świecie nie ma przypadkowości. Jeden stan poprzedza drugi. Wszystko da się racjonalnie wytłumaczyć.

Demokryt proponuje deterministyczne, monistyczne i materialistyczne (atomistyczne) wyjaśnienie rzeczywistości. W myśl tych zasad chce wyjaśnić wszystko to co go otacza.

Człowiek odczuwa różne smaki ponieważ atomy słodkie są gładkie i przyjemne a kwaśne mają ostre i chropowate krawędzie, którymi drażnią język. Podobnie jest z kolorami. Są atomy gładkie i mniej lub bardziej chropowate. To one dają pełną paletę barw.

Wszystkich wyżej wymienionych filozofów można zaliczyć do jońskich filozofów przyrody. Jońska filozofia przyrody, koncepcje pierwszej greckiej szkoły filozoficznej (VI-IV w. p.n.e.), wyjaśniające początek (arche) i naturę świata przez czynniki przyrodzone (np. wodę, ogień, powietrze itp.), znane z obserwacji; jońską filozofię przyrody cechował żywiołowy materializm. Materializm - jeden kierunków filozoficznych, wg którego świat ze swej natury jest materialny (materia stanowi jedyne tworzywo bytów), a istotną cechą materii jest jej rozciągłość w przestrzeni i w czasie oraz związany z nią ruch. W rozwoju materializmu występowały następujące podstawowe typy materializmów odpowiadające poszczególnym etapom rozwojowym przyrodoznawstwa: 1) materializm naiwny odpowiadający starożytnym poglądom na przyrodę, 2) materializm mechanistyczny odpowiadający przyrodoznawstwu XVII i XVIII w., w którym podstawową nauką była mechanika, 3) materializm dialektyczny odpowiadający przyrodoznawstwu drugiej połowy XIX i XX w., kładącemu nacisk na rozwojowe ujęcie materii; poza tymi podstawowymi typami materializmu w rozwoju filozofii materialistycznej występowały: 4) materializm żywiołowy przyrodoznawców ewoluujący wraz z rozwojem wiedzy o przyrodzie oraz 5) materializm wulgarny — rozpowszechniona postać materializmu mechanistycznego.

Gdy rozwijała się demokracja grecka zaistniało zapotrzebowanie na nowy typ nauk potrzebnych politykowi. Były to: etyka, retoryka, logika, itd.. nauki te zaczęli głosić sofiści. Twierdzili oni, że nic poza sukcesem i zwycięstwem się nie liczy. W polityce także. Wtedy wystąpił Sokrates, który zarzucił sofistom, że dopuszczają się nadużyć poprzez chwiejność znaczeniową wyrazów i nieprzestrzeganie ich definicji.

Sokrates (469-399 p.n.e.) - filozof grecki. Zarzucił sofistom, że dopuszczają się nadużyć poprzez chwiejność znaczeniową wyrazów i nieprzestrzeganie ich definicji, co doprowadza do zaniku etyki w polityce. Odegrał przełomową rolę w filozofii greckiej inicjując nurt antropologiczny; głosił absolutyzm i intelektualizm etyczny (utożsamiał dobro, szczęście, cnotę z prawdą). Dążył do prawdy w przemowach polityków. Chodziło mu o logiczność ich wypowiedzi. Wykrył on, że słowa mają różne znaczenia, które można dowolnie przyjmować. Sokrates chciał aby znaczenie słów ustalić na początku wypowiedzi i trzymać się ich do końca.

Sokrates nauczał jak ludzie powinni prowadzić przemowy. Najpierw trzeba zniszczyć w słuchaczu fałszywe poglądy jakie w sobie nosi i przygotować sobie jakby grunt. A następnie zacząć przekazywać mu prawdę.

Sokrates był autorem dwóch metod postępowania w dochodzeniu do prawdy:

elenktyczna (zbijania) - przyjmuje się głoszoną tezę (nawet gdyby była absurdalna) a następnie zadaje się pytania swojemu rozmówcy, które prowadzą do tego, że jej zaprzeczy. Człowiek uczy się sam, że te poglądy które głosi są niesłuszne. I trzeba mu w tym pomóc. Dopiero gdy się to osiągnie można przystąpić do przekazywania mu prawdy.

majełtyczna (położnicza) - Sokrates uważał, że człowiek nosi w sobie jakąś prawdę i trzeba pomóc tej prawdzie się narodzić. Trzeba zadawać rozmówcy pytania naprowadzające, które spowodują, że wypowie tezę zgodną z naszymi poglądami. Człowiek musi mieć własny udział w poznawaniu prawdy. Nauczyciel jest jak położna która pomaga przyjść dziecku na świat. Jeżeli człowiekowi jakąś prawdę się narzuci to będzie wobec niej podejrzliwy.

Sokrates interesował się także etyką. Zawęził pojęcie cnoty, które utożsamiał z czymś dobrym i pożytecznym. Cnota jest jedna i właśnie ściśle etyczna. Cnota jest wiedzą. Wiedzieć co dobre to czynić dobrze. Jeżeli człowiek czyni źle to znaczy, że nie wie co dobre. Z tego wynika, że cnoty można się nauczyć tak samo jak innej nauki. Sokrates wierzył w umiejętność człowieka w rozpoznawaniu dobra i zła, wierzył, że człowiek umie rozróżnić wartości i potrafi dokonać właściwego wyboru moralnego. Można to spłętować słowami „przez edukację do moralności”. Taki pogląd, w którym cnotę utożsamia się z wiedzą nazywa się intelektualizmem etycznym. Jednak istnieją ludzie, którzy mimo swojej wiedzy i tak czynią zło. O takich mówił Sokrates, że nie wiedzą co czynią.

Sokrates twierdził, że w każdym człowieku tkwi daimonion (pierwiastek boski, dusza, sumienie), który doradza jak człowiek powinien postąpić i odzywa się gdy czyni źle. Sokrates zauważył w człowieku ten pierwiastek, który obecnie nazywamy sumieniem. Dzięki niemu człowieka można doprowadzić do prawdy.

Sokrates swoimi tezami demaskował nadużycia sofistów i ich uczniów, ateńskich polityków. Stał się w ten sposób przywódcą moralnym opozycji. Oskarżono go o brak szacunku do bogów uznanych przez państwo i o psucie młodzieży swoja działalnością nauczycielską. Nie przyznał się do winy i zastosował wobec sadu swoje talenty. To rozwścieczyło sędziów i skazali go na śmierć przez wypicie trucizny. Maił możliwość ucieczki bo było akurat święto religijne, ale nie skorzystał z niej bo uważał, że to nie byłoby moralne. Chciał być wierny prawom i obyczajom państwa, w którym się wychował.

Sokrates był wzorem cnót moralnych. Służył w wojsku i jako ostatni schodził z pola bitwy. Był bardzo odważny. Umiał przeciwstawić się opinii publicznej. Odrzucał zainteresowanie przyrodą. Ważna była dla niego moralność, etyka, dusza, dobre postępowanie.

Sokrates miał żonę Ksantypę, na niej ćwiczył cierpliwość. Podpuszczał ją, denerwował, żeby ćwiczyć i mężnie znosić to co wobec niego uczyni.

Dzięki Sokratesowi Grecy odkryli rozum, przy pomocy którego można poznać świat i udoskonalić człowieka.

Powstały dwie szkoły sokrateńskie:

szkoła cyrenajków - uczyła ona, że dobro poznajemy dzięki przyjemnościom, głównie cielesnym. Kult przyjemności. Bez nich życie jest do niczego. Jest to nurt hedonistów.

szkoła cyników - uczyła ona, że szczęście można osiągnąć przez minimalizację potrzeb. Dążenie do celów unieszczęśliwia. Życie trzeba uprościć. Mając zbyt wygórowane potrzeby odczuwamy większy niedosyt gdy nie możemy ich zaspokoić. To nas unieszczęśliwia. Według tej szkoły żył Diogenes. Był człowiekiem biednym, mieszkał w beczce.

Platon (ok. 427-347 p.n.e.) - filozof grecki, wszechstronnie wykształcony, dobrze znał działających wcześniej filozofów, największy uczeń Sokratesa, założyciel szkoły filozoficznej zw. Akademią Platońską. Twórca systemu, według którego świat rzeczywisty stanowi niedoskonałe odbicie istniejącego realnie (realizm pojęciowy, realizm) świata doskonałych idei, prototypów rzeczy. Poznanie jest przypominaniem sobie przez duszę wrodzonej wiedzy o ideach (anamneza). Na podstawie teorii idei Platon zbudował doktrynę państwa idealnego. Koncepcje Platona stały się inspiracją wielu późniejszych kierunków i szkół filozoficznych. Największe dzieła to: Państwo, Prawda, Sofista-Polityk, Prawo, Fedon.

W czasach Platona pytanie o powstanie wszechświata przerodziło się w pytanie o byt. Według Permenidesa byt to wszystko to co jest. Grecy mówili, że byt jest a niebytu nie ma. Rzeczywistość postrzegana zmysłami jest zmienna to czy można coś co się zmienia nazwać bytem. Według Platona byt to idee, niezmienne pojęcia, idealne wzorce rzeczy. Natomiast rzeczywistość postrzegana zmysłami jest tylko tym co się staje, ale nie jest. Według niego oprócz rzeczywistości postrzeganej zmysłami jest jeszcze rzeczywistość idealna. Człowiek patrząc na świat myśli, że widzi rzeczywistość. Ale to tylko obraz tej rzeczywistości. Według Platona znający nauki ścisłe może poznać świat. Tłumaczył to tak, że kropka, którą narysujemy na kartce nie jest punktem, ale zaledwie jego obrazem, linia nie jest prostą, ale zaledwie jej obrazem. (w tym czasie dość intensywnie rozwijała się matematyka). Platon podzielił rzeczywistość na idealną i materialną.

Koncepcja Demokryta z Abdery była materialistyczna i monistyczna. Zaś koncepcja Platona opiera się na idealizmie i dualizmie. Wskazuje na ideę jako byt prawdziwy i dokonuje podziału bytu na ten doskonały i ten postrzegany zmysłami.

Według Platona to co poznajemy naszymi zmysłami (wzrokiem, słuchem, dotykiem) jest zaledwie cieniem rzeczywistości prawdziwej. A rzeczywistość idealna jest dla nas zupełnie niedostępna. Jeśli są dwie rzeczywistości to są i dwa rodzaje poznania. Jest poznanie zmysłowe i ono dostarcza nam zaledwie wiedzy przybliżonej. I jest poznanie rozumowe, duchowe. Dokonujemy jakby wglądu duchowego lub rozumowego w świat idealny. Doświadczamy jakby istoty rzeczy.

Dzięki tym poglądom Platon stał się prekursorem stanowiska, które nazywa się idealizmem obiektywnym. Mówi on, że poza rzeczywistością postrzeganą zmysłami jest jeszcze rzeczywistość idealna.

O człowieku mówił Platon jak o złożeniu dwóch uzupełniających się części: ciała (byt widzialny) i duszy (byt niewidzialny). Człowiek jest także złożeniem przeciwieństw. Platon chciał także zgłębić swoją wiedzę na temat relacji między ciałem i duszą. Dusza jest uwięziona w ciele.

Z tej wizji człowieka stworzył Platon wizję państwa. Platon przeżył bardzo śmierć swojego nauczyciela, Sokratesa. Zastanawiał się jak większością głosów można decydować o życiu tak wielkiego człowieka. W dodatku Grecja ponosiła wielkie straty w prowadzonych przez siebie wojnach (przegrana Aten w wojnie peloponeskiej ze Spartą). Demokracja ateńska ujawniła swoje słabości. Platon zaczął się zastanawiać czy tak powinno wyglądać doskonałe państwo. Platon uważał, że w idealnym państwie każdy człowiek ma do spełnienia jakieś zadanie. To jaki to ma być zadanie zależało od duszy człowieka. Każdy człowiek ma trzy rodzaje duszy: rozumną (w głowie), mężną (w piersiach), pożądliwą (poniżej przepony). Przewaga którejś z tych dusz decyduje o tym do czego człowiek może być przydatny:

rozumna - filozof, polityk, przywódca (I stan), (cnotą jest mądrość);

mężna - strażnik państwa (II stan), (cnotą jest męstwo);

pożądliwa - rzemieślnik, chłop (III stan), (cnotą jest panowanie nad sobą, umiarkowanie).

Z trzema duszami wiążą się trzy cnoty. Platon ustanowił czwartą cnotę aby panowała nad tamtymi i aby mogły one współpracować. Cnotą tą jest sprawiedliwość.

Platon uważał, że gdyby człowiek spełniał w państwie te funkcje do, których ma najlepsze predyspozycje to takie państwo byłoby silne i mogłoby ubiegać się o miano idealnego. Platon chce wygonić z państwa poetów, których praca jest zbędna i powoduje powstawanie złych wzorców. Chce też ocenzurowania Mitologii, w której jest mnóstwo niemoralności. Literatura, muzyka, sztuka muszą korzystnie wpływać na ludzi. Przywiązywał dużą wagę do tężyzny fizycznej. Chciał by kobiety także służyły w wojsku. Chciał by państwo ingerowało w urodzenia dzieci. By najmężniejsi wodzowie mogli mieć po kilka żon, które rodziłyby dzieci dziedziczące cechy ojców. Narodzone dzieci byłyby odbierane rodzicom i wychowywałyby się w specjalnych szkołach. W nich dziecko dowiadywałoby się do jakiej grupy społecznej należy i jakie funkcje może pełnić. Przeznaczenie człowieka do innych celów niż wynikające z jego predyspozycji mogłoby dostarczyć dodatkowych napięć w społeczeństwie i powstawania buntów. Państwo powinno liczyć 5040 obywateli. Słabe jednostki należy likwidować. Chciał aby Grecja była państwem zamkniętym przed wpływami innych państw. Jest to możliwe gdy państwo leży z dala od morza gdzie są porty i przypływają statki z innych państw. Napływ obcych kultur i poglądów powoduje dezintegrację w narodzie. Chciał też ograniczyć możliwość wyjazdu obywateli za granicę.

Platon przedstawiając taką wizję państwa miał na uwadze jego dobro. Marzył by w tym państwie mieszkali ludzie mający na uwadze jego wielkość i dobro. Myślał o państwie jako o całości nie jako o społeczeństwie składającym się z obywateli. Szczęście jednostki nie liczyło się dla niego. Nie miał żadnego zrozumienia dla rodziny.

Platon uważał, że państwo powinno czuwać nad mrocznymi instynktami człowieka. Stąd cenzura poezji, muzyki, próba odcięcia człowieka od świata.

Władcą państwa doskonałego, idealnego może być tylko filozof, który potrafi obcować ze światem idei. Aby było to możliwe umysł ten musi pojąć nauki ścisłe: matematykę, arytmetykę, geometrię, astronomię. Takiego człowieka można wychować, zresztą tak jak i innych, ale jak każdy jest on zły z natury.

Platon jako pierwszy mówił o Atlantydzie, państwie doskonałym, potężnym, silnym.

Koncepcja powstania świata. Według Platona są trzy przyczyny powstania świata:

boska pramateria,

idealne wzorce rzeczy - idee,

boski budowniczy - Demiurg.

Demiurg wzorując się na ideach zbudował świat z pramaterii. Odpowiedź taka jest dla Greków nie do pomyślenia. Jak można stworzyć coś z niczego.

Swoimi poglądami Platon negował teorię materializmu.

Uczniem Platona był Arystoteles.

Arystoteles (384-322 p.n.e.) - filozof grecki, uczeń Platona i krytyk jego teorii idei. Filozofia Arystotelesa obejmowała całokształt ówczesnej wiedzy: filozofię pierwszą (metafizykę), logikę, estetykę, etykę, fizykę, biologię, psychologię, politykę. Twórca sylogistyki i systemu logiki modalnej. Prekursor teorii definicji i rozumowania. Autor m.in. koncepcji substancji złożonej z biernej materii i aktywnej formy, klasycznej definicji prawdy, praw sprzeczności i wyłączonego środka, zasady złotego środka w etyce. Stanowisko Arystotelesa jest próbą połączenia idealizmu i materializmu (hylemorfizm), realizmu i empiryzmu, racjonalizmu i sensualizmu. Największe dzieła to: Metafizyka, Etyka nikomachejska, Polityka, Sylogistyka, Organon, Kategorie.

Arystoteles chciał połączyć ze sobą dwa stanowiska, Demokryta z Abdery mówiącego, że świat jest złożony z materii, i Platona mówiącego, że oprócz materii jest jeszcze świat idei. Arystoteles uważał, że bytem są konkretne rzeczy które są substancjami, to znaczy złożeniem formy i materii. W każdej rzeczy można wyodrębnić to co jest jej podłożem materialnym i to co stanowi o tym, że jest ona tym czym jest. Arystoteles twierdził, że nie istnieje forma bez materii i materia bez formy. Wszystkie obiekty tworzą jedność. Czynnik idealny nie istnieje. Arystoteles zarzucił Platonowi, że podniósł do rangi bytu to co bytem nie jest, to znaczy ogólne pojęcie, że Platon uczynił ideę bytem samoistnym. Jego pogląd nazywamy realizmem umiarkowanym. Przy takiej koncepcji bytu w poznaniu biorą udział zarówno zmysły jak i rozum. Zmysły dostarczają jakby materiału a rozum poprzez zachodzące w nim procesy wydobywa z rzeczy jakieś jej istotne cechy, które przesądzają o tym, że jest tym czym jest.

Innym problemem jakim zajął się Arystoteles była prawda. Dotyczyło to dociekiwań dotyczących natury bytu. Chodziło o prawdę poznania. Arystoteles jako pierwszy podał obrazową definicję prawdy. Mówimy prawdziwie o białym wtedy gdy jest ono białe, mówimy prawdziwie o okrągłym wtedy gdy jest ono okrągłe. Arystoteles zwrócił uwagę na konieczność odpowiedniości, zgodności między tym co mówimy a stanem faktycznym. Z tej myśli św. Tomasz sformułuje definicję prawdy: prawda jest odpowiedniością rzeczy i umysłu.

Arystoteles był kontynuatorem rozpoczętych co dopiero przez Sokratesa prac nad nową nauką - logiką. Rozmyślał nad poprawnym definiowaniem pojęć. Stał się twórcą definicji klasycznej, która grupuje obiekty na rodzaje i dodatkowo dany obiekt zalicza do odpowiedniego gatunku.

Arystoteles badał także pewne schematy wnioskowań oraz ich słuszność pod względem formy wypowiedzianego wniosku. Wyodrębnił cztery rodzaje zdań: szczegółowo twierdzące, szczegółowo przeczące, ogólnie twierdzące oraz ogólnie przeczące i badał zależności między nimi. Dział zajmujący się tą dziedziną nazwano sylogistyką. Arystoteles chciał odkryć jednoznaczne reguły decydujące o wnioskowaniu. Uważał, że w samej budowie wniosku tkwi jego prawdziwość.

Najwięcej czasu poświęcił Arystoteles badaniom biologicznym. Pochodził z rodziny lekarskiej. Zajmował się: zoologią, botaniką, biologią, itp.. zapoczątkował dziedzinę jaką jest medycyna porównawcza. W dziele Zoologia porównuje ze sobą różne zwierzęta, ich wielkość, sposób poruszania się, odżywiania. W dziele tym porównuje (jako pierwszy) człowieka z małpą i zauważa wiele podobieństw. Zajmował się także rozmnażaniem zwierząt i ludzi (podobnie jak Platon). Twierdził, że najlepiej byłoby gdyby on miał 35 lat a ona 18. Uczeni naszych czasów nie negują tego zdania a o równoletniości decydują inne względy.

W swoich rozważaniach zajmował się także etyką. Twierdził, że aby człowiek był szczęśliwy musi być aktywny i musi mieć odpowiednie zabezpieczenie materialne.

Zajmował się także polityką. Badał różne ustroje polityczne, porównywał je i chciał znaleźć ten najlepszy.

O cnotach. Arystoteles poszerzył, zawężoną do czterech przez Platona, listę cnót. Wyróżnił ich 14, ale listy swojej nie zamykał. Najwyższą cnotą była dla niego umiejętność zajęcia stanowiska złotego środka. Dla każdej pary zachowań skrajnych istnieje złoty środek uznawany za największą cnotę. Np.: tchórzostwo i zuchwalstwo a pomiędzy nimi męstwo. Dla dwóch skrajnych zachowań będących wadami jest złoty środek będący zaletą. Nie chciał by popadano w skrajności. Człowiek powinien szukać rozwiązań pośrednich. Te sposoby postępowania, które takich rozwiązań nie posiadają są nieliczne i łatwo je dostrzec.

Arystoteles był guwernerem syna Filipa Macedońskiego, Aleksandra. Za jego kształcenie został sowicie wynagrodzony. Z wypraw wojennych Aleksander przysyła mu egzotyczne rośliny i zwierzęta by mógł prowadzić na nich badania.

Życie Arystotelesa przypada na okres wielkości państwa Macedońskiego i upadku państwa Greckiego. Grecja rozpada się. I myśliciele tego okresu zaczęli zastanawiać się nad receptą na szczęśliwe życie. Szukano wzorców szczęśliwego życia. Powstały trzy szkoły:

epikurejska,

sceptycka,

stoicka.

Szkoła epikurejska.

Epikur uważał, że człowiek posiada wszystkie dane do tego by być szczęśliwym. Musi się tylko wycofać z polityki, musi żyć w cieniu, musi unikać rozgłosu. Musi umieć odróżnić potrzeby konieczne od niekoniecznych. Człowiek nie może wytwarzać w sobie niepotrzebnych, sztucznych potrzeb. Najważniejsze żeby ciało było zdrowe a dusza spokojna. Należy otoczyć się grupą przyjaciół i żyć z nimi w szczęściu. Osiągnięcie tego szczęścia jest trudne ponieważ człowiek obawia się bogów (bo po śmierci będą go sądzić), śmierci, cierpienia, chorób, bólu i tego, że nie osiągnie szczęścia. Uważał, że człowiekowi trzeba wytłumaczyć, że nie ma się czego obawiać.

Uważał, że:

bogów nie ma się co obawiać, istnieją, ale odrzucał koncepcję opatrzności,

śmierci nie można się bać, bo czym jest życie - czuciem, brak czucia to śmierć. Więc jeżeli czujemy i jesteśmy to znaczy, że żyjemy. Kiedy przychodzi śmierć to nie ma nas, nie czujemy, to co się dzieje nas nie dotyczy,

bólu nie ma się co bać bo jeżeli jest dotkliwy to trwa krótko a jeżeli jest mało dokuczliwy to można się do niego przyzwyczaić.

Epikur uważał, że szczęście można osiągnąć postępując zgodnie z rozumem. W drodze myślenia można pozbyć się lęków. I to pomoże osiągnąć szczęście.

Według Epikura rzeczywistość jest materialna, złożona z atomów. Atomy te poruszają się po liniach prostych, ale są i takie, które zbaczają. Oznacza to, że w życiu człowieka nie wszystko jest uzależnione od materii.

Szkoła stoicka.

Marek Aureliusz (Rozmyślania), Epiktet, Seneka (Diaktryby).

Stoicy uważali, że rzeczywistość jest materialna. Człowiek zaś jest częścią przyrody i podlega jej prawom. Człowiek żyjący zgodnie z naturą to mędrzec, zaś ten kto się przeciw niej buntuje to szaleniec a jego bunt zakończy się klęską. Człowiek powinien pogodzić się z tymi prawami, powinien rozumieć ograniczenia. Mędrzec osiąga szczęście poprzez życie w cnocie to znaczy zgodnie z przyrodą. Poprzez życie etyczne, rozumne, zgodne z naturą. Człowiek żyje tyle ile żyje pięknie.

Stoicy odczuwali braterstwo ze wszystkim co znajduje się w naturze. Jednoczyli się nawet z niewolnikami, widzieli w nich takich samych jak oni ludzi.

Szkoła sceptycka.

Pyrron z Elidy, Sekstus Empiryk

Według sceptyków szczęście można osiągnąć poprzez powstrzymywanie się od angażowanie w cokolwiek i bycie obojętnym na to co się wokoło dzieje. Powstrzymywali się od działania. Uważali, że zmysły są zawodne a rozum słaby. Dlatego też nie można poznać świata. Twierdzenie czegokolwiek może być zgubne bo może się okazać, że to tylko złudzenie.

Pytania jakie kształtowały się u Greków:

powstanie świata,

problem duszy,

bogowie,

moralny wymiar słowa,

cnoty, ile?, jakie?,

poszukiwanie istoty bytu,

pytanie o to jak poznajemy,

myśli nad państwem doskonałym i jego ustrojem.

Ogólnie Grecy nauczyli się poznawać, myśleć, żyć i osiągać szczęście. To było wielkie osiągnięcie. Obserwuje się u nich jedność myślenia i czynienia. Są tolerancyjni. Spierają się na temat modelu szczęścia. Grecy nie boją się zadawać pytań, nie boją się odpowiedzi na nie i ich konsekwencji.

Czasy chrześcijańskie.

Święty Augustyn (354-430) - wczesnochrześcijański filozof i teolog. Ojciec i doktor Kościoła. Twórca pierwszego wielkiego systemu filozoficzno-teologicznego chrześcijaństwa, opartego na interpretacji neoplatonizmu, charakteryzującego się: teocentryzmem, kreacjonizmem, iluminizmem. Połączył teorię predestynacji z istnieniem wolnej woli odpowiedzialnej za zło na świecie. Sens dziejów ujmował jako wynik konfliktu między państwem Bożym i ziemskim. Pierwszy historiozof, historię opisał jako ciągłą walkę chrześcijaństwa z niewiarą. Największe dzieła to: Dialogi i pisma filozoficzne, Wyznania, Dialog z sobą samym, Przeciw sceptykom, O państwie Bożym.

Augustyn pochodził z rodziny pogańsko chrześcijańskiej. Ojciec był poganinem a matka chrześcijanką. Żył w afrykańskiej części Imperium Rzymskiego. Tam zetknął się z sektą manichejczyków. Sekta ta głosiła dualizm dobra i zła. Odwieczną walkę dobra ze złem. Gdy należał do tej sekty obiecano mu objawienie prawdy ostatecznej, ale w miarę zbliżania się terminu kiedy to miało nastąpić zmieniano termin tego objawienia. Poczuł się oszukany i opuścił sektę. Początkowo nie wierzył w nic. Bardzo bliskie stały się dla niego poglądy sceptyków. Uwierzył w to, że nic nie można poznać, był pełen wątpliwości. Jednak potrzebował prawdy. Zniechęcił się przez to i do sceptycyzmu. Zaczął studiować pisma Cycerona i dzięki nim zainteresował się neoplatonizmem. Idealizm platoński jest według niego dobrym sposobem na poznanie świata. Te poglądy korzystnie wpływają na jego postawę wobec chrześcijaństwa. Stał się przeciwnikiem sceptycyzmu. Ochrzcił się, został duchownym a potem awansował w hierarchii kościelnej na biskupa.

Jako chrześcijanin Augustyn koncentruje się na sprawach ostatecznych. Uznaje, że poznanie świata materialnego jest mało wartościowe i mało przydatne z perspektywy przyszłego zbawienia. Uważał, podobnie jak sceptycy, że umysł człowieka nie jest doskonały i orzekając o rzeczach możemy łatwo popełnić błąd. Możemy zaledwie stwierdzić jakimi nam się rzeczy wydają. Jednak taka wiedza nie jest człowiekowi do niczego potrzebna. Prawdziwe szczęście może przynieść człowiekowi poznanie boga. I to powinno być dla człowieka najważniejsze. Żeby poznać boga trzeba najpierw poznać własną duszę i być pod wpływem łaski boskiej. Sięgnąć w głąb siebie, do swojego wnętrza. Ale czy poznając boga pozna się świat? Czy człowiek, istota tak mała i słaba, może poznać boga, potężnego, wszechmogącego stwórcę? Towarzyszy mu myśl teocentryczna.

Augustyn doszedł do wniosku, że poznanie świata jest niemożliwe. Dlatego poznanie własnej duszy a przez to i boga jest najważniejsze i gwarantuje osiągnięcie szczęścia. Jednak umysł człowieka jest za słaby więc poznanie może nastąpić tylko przez oświecenie, łaskę zesłaną człowiekowi przez samego boga. Łaski boskiej mogą dostąpić tylko nieliczni i oni poznają boga. Pojawił się w ten sposób podział na ludzi przeznaczonych do zbawienia i przeznaczonych na potępienie.

Jest to już kolejna teoria na poznanie świata. U Demokryta jest poznanie czysto zmysłowe, wszelka wiedza pochodzi z doświadczeń, u Platona jest poznanie czysto indukcyjne, u Arystotelesa mamy poznanie zmysłowe w połączeniu z abstrahowaniem, u Augustyna pojawia się poznanie przez iluminację, oświecenie.

Problem zła w świecie.

Życie świętego Augustyna przypada na okres upadku Imperium Rzymskiego. Potężny Rzym ze swoimi prawami, drogami, legionami, jest nękany najazdami obcych plemion. Leje się krew niewinnych ludzi, dokonują się gwałty na ludności cywilnej. Społeczeństwo rzymskie źle znosi te upokorzenia. Zaczyna pojawiać się pytanie gdzie w tym wszystkim jest bóg. Dlaczego patrzy na to obojętnie? Dlaczego na to pozwala? Przecież jest wszechmogący, dobry i miłosierny więc dlaczego pozwala by chrześcijanie, jego wyznawcy doświadczali tych cierpień. Augustyn podjął się wytłumaczyć boga. Stwierdził, że zło nie jest dziełem boga. Jest ono dziełem wolnych stworzeń, które zbuntowały się przeciw bogu, szatan, złe anioły. Augustyn twierdził także, że zło nie jest bytem. Jest tylko po prostu brakiem dobra, jest czymś czysto negatywnym. Innym argumentem na obronę boga jest to, że zło jest częścią świata i jest konieczne bo z całą resztą stanowi całość. Zło musi istnieć by był zachowany porządek świata. W końcu Augustyn stwierdził, że bóg musiał stworzyć zło po to aby człowiek mógł wybrać pomiędzy czynieniem dobra a czynieniem zła. W ten sposób otrzymał człowiek wolną wolę i przez to nie jest zmuszony do czynienia tylko dobra. Zło jest więc ceną jaką człowiek musi zapłacić za wolną wolę.

Rozmyślania o historii.

Augustyn jako pierwszy zastanawiał się nad losami świata. Stał się w ten sposób pierwszym historiozofem. Zastanawiał się dokąd to wszystko zmierza, dokąd zmierza ludzkość. Postrzegał losy świata jako ciągłe zmaganie się państwa bożego z państwem ziemskim. Ci którzy otrzymali łaskę bożą stanowią państwo boże. To oni podbijają dla boga nowe obszary. Augustyn wyodrębnił sześć epok historycznych. Ostatnią zapoczątkowały narodziny Jezusa. Zakończy się ona ostatecznym zwycięstwem państwa bożego nad ziemskim.

O państwie.

Platon mówił jak powinno wyglądać idealne państwo. Zaś Augustyn, mówiąc o państwie, miał na myśli jego ustrój. Zadawał sobie pytanie, jaki ustrój byłby najlepszy, najbardziej optymalny dla człowieka. Który przyniósłby mu największe korzyści.

U Augustyna nauka została podporządkowana celom religijnym. Nastąpiło odejście od porównywania człowieka do małpy. Przecież człowieka stworzył bóg na swoje podobieństwo. Tematy boga i duszy stały się ważniejsze niż poznawanie natury i świata.

Czasy średniowieczne.

Ogólna charakterystyka myśli średniowiecznej.

Średniowiecze to bardzo religijna epoka. Wysiłki filozofów spoczywają na wyjaśnianiu problemów związanych z bogiem i wiara. Zastanawiano się nad użyciem rozumu do wyjaśniania tych problemów. Filozofia jako nauka zmieniła swój zakres. W przeszłości filozofowie chcieli wiedzieć wszystko o wszystkim. Zadawali pytania dotyczące wszystkich dziedzin. Teraz nastąpiło jakby zawężenie ich zainteresowań. Skierowali je do spraw dotyczących wiary i boga. Program średniowiecznych filozofów formułował święty Augustyn:

Chcę poznać boga i duszę.

Czy nic więcej?

Nic. - Powiada.

Średniowiecze realizowało właśnie ten program.

Święty Anzelm (1033-1109) - teolog i filozof pochodzenia włoskiego, benedyktyn. Doktor Kościoła, biskup Canterbury.

Święty Anzelm podjął tezę, że filozofia jest służką teologii. Ma służyć wierze. Jest dyscypliną podporządkowaną celom teologicznym.

Był on też autorem ciekawego dowodu na istnienie boga. Twierdził on, że samo istnienie pojęcia boga jest wystarczającym dowodem na jego istnienie. Kościół nigdy tego dowodu nie uznał, ale mu tez nie zaprzeczył. W historii wielu filozofów próbowało samym istnieniem jakiegoś pojęcia udowodnić istnienie rzeczy, którą by to pojęcie określało. Nazywa się ten dowód dowodem ontologicznym.

Kościół nie przyjął takiego wytłumaczenia. Jednak nie było ono dla kościoła niekorzystne. Teologia wybroniła się bo przecież pojęcia z nią związane dotyczą czegoś wyższego rzędu.

Średniowieczny spór o uniwersalia.

Filozofowie średniowieczni podjęli następujący problem. Czy pojęciom ogólnym odpowiadają byty rzeczywiste? A jeżeli tak to jakie? Powstał spór o status pojęć ogólnych. Jest to jakby kontynuacja sporu Arystotelesa z Platonem. Arystoteles twierdził, że istnieją tylko rzeczy materialne, złożone z formy i materii. I nie może istnieć materia bez formy lub forma bez materii. Platon zaś uważał, że gdzieś w zaświatach istnieją idee, niezależnie od rzeczy dostrzeganych zmysłami.

Jeżeli np.: na soborze toczy się rozmowa na temat Trójcy Świętej to powstaje pytanie czy pojęciu temu odpowiada coś realnego. Okazuje się, że dla ludzi średniowiecza pytanie o to czy pojęciom ogólnym odpowiadają byty rzeczywiste było bardzo ważne. Myśliciele z tego okresu podzielili się na dwa obozy. Jedni na to pytanie odpowiadali twierdząco. Nazywamy ich realistami pojęciowymi. Świty Anzelm jest właśnie przedstawicielem tej grupy. Twierdzili oni, że jeżeli istnieje pojecie boga to musi istnieć także byt na, który by to pojęcie wskazywało.

Po drugiej stronie stali nominaliści. Uważali oni, że pojęcia ogólne to tylko nazwy, którym nie koniecznie musi odpowiadać jakiś byt rzeczywisty, im nie musi nic odpowiadać.

Spór ten stał się bardzo ważny, toczył się o statut teologii. O być, albo nie być dla tej nauki.

Abelard Piotr (ok. 1079-1142) - francuski filozof i teolog. Przedstawiciel wczesnego nominalizmu i tendencji racjonalistycznych w scholastyce, przeciwnik realizmu. Największe dzieła to: Historia moich niedoli.

Abelard uczestniczył w sporze o uniwersalia (powszechniki, statut pojęć ogólnych). Zastanawiał się nad tym czy pojęciom ogólnym odpowiadają byty rzeczywiste a jeżeli tak to jakie. Czy pojęcia ogólne mają byt rzeczywisty? Twierdził on, że pojęcia ogólne to nazwy nie tylko w sensie dźwiękowym ale i w znaczeniowym, na coś wskazują. Mają jakieś znaczenie. Jednak jego poglądy były bliższe nominalistom.

Abelard jest też bohaterem najsłynniejszego romansu średniowiecza. Słynny kanonik Fulbert zatrudnił go jako guwernera dla swojej siostrzenicy Heloizy. Między nimi zrodziło się wielkie uczucie. Ona zaszła w ciążę. Chciał się z nią ożenić, ale przeszkodą było to, że on jako słynny filozof straciłby swoje dobre imię bo kto będzie słuchał i poważnie traktował żonatego filozofa. Ona, dbając o jego dobro, rezygnowała ze ślubu. Jednak ślub odbył się potajemnie. To jednak nie udobruchało Fulberta. Co prawda wymienił z Abelardem pocałunek pokoju, ale mu nigdy nie wybaczył. Nasłał na niego zbirów a ci ucięli mu to czym grzeszył. Po tym zajściu Abelard poszedł do jednego klasztoru a Heloiza do drugiego. Zaczęli wtedy pisywać do siebie listy miłosne. Z listów tych możemy dowiedzieć się wielu ciekawych rzeczy o średniowiecznej miłości. Pozostał po nich najpiękniejszy zabytek piśmiennictwa średniowiecznego, listy miłosne dwojga intelektualistów.

Opryszków, którzy okaleczyli Abelarda, schwytano i wymierzono im taką karę jaki czyn popełnili. Średniowieczne prawo było bardzo dobre.

Tomasz z Akwinu, święty (1225-74) - włoski filozof i teolog, dominikanin, doktor Kościoła. Twórca tomizmu. Wyróżnił 5 sposobów uzasadniania istnienia Boga (dowód z ruchu, z niesamoistności świata, z przypadkowości rzeczy, z faktu istnienia istot różnej doskonałości, z powszechnej celowości przyrody). Największe dzieła to: Suma filozoficzna, Suma teologiczna, Dzieła wybrane.

Pochodził z rodziny hrabiowskiej, rycerskiej. Wstąpił do zakonu, ale rodzina była temu przeciwna. Wszechstronnie uzdolniony, światły umysł.

Był wiek XIII. Pisma starożytnych nie były ogólnie dostępne bo wiele z nich przepadło po upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Krzyżowcy wracając z wypraw krzyżowych z Afryki przywożą w łupach nieliczne księgi starożytnych z dopiskami arabskich filozofów. Szczególnie duży udział w tworzeniu tych dopisków miał Aweroes. Głosił on teorię dwóch prawd. O tej samej rzeczy można mówić w dwojaki sposób: z punktu widzenia wiary oraz z punktu widzenia rozumu (poznanie doświadczalne). Otrzymane obrazy mogą być niejednokrotnie sprzeczne. Teoria ta stała się niebezpieczna dla kościoła i aweroizm potępiono. Potępiono także teorie Arystotelesa. Tomaszowi powierzono dzieło Arystotelesa i nakazano mu wykreślenie sprzecznych z doktryną kościoła haseł i poglądów. Nakazano mu oczyszczenie tych pism z błędów pogaństwa.

W swoich rozważaniach Tomasz poruszył następujące zagadnienia:

problem wiedzy i wiary. Święty Tomasz rozwinął myśl św. Anzelma o filozofii jako służce teologii. Otóż wiedza objawiona stoi wyżej od rozumowej, ale człowiek ma pełne prawo do używania rozumu przy dowodzeniu prawd wiary. Są jednak pewne prawdy, tajemnice wiary, do których rozum dostępu nie ma. Św. Tomasz wyznaczył jakby nową relację pomiędzy wiedzą i wiarą. Przewagę miała wiedza objawiona ale dopuszczona była wiedza rozumowa.

człowiek. Wizję człowieka przejął Tomasz od Arystotelesa. Człowiek, tak samo jak rzecz składająca się z formy i materii, jest złożeniem ciała i duszy. Ciało jest materią a dusza formą. Ciało i dusza to jedno. Podobnie jak forma i materia jedno nie może istnieć bez drugiego. Człowiek nie jest już złożony z ciała i uwięzionej w nim duszy jak u Platona. Składniki te są jakby równie ważne. W ten sposób Tomasz dowartościowuje ciało jako część człowieka. Człowiek to według Tomasza twór psychofizyczny.

o społeczeństwie. Społeczeństwo postrzegał Tomasz jako złożenie kilku hierarchii ludzi. Każdy człowiek zajmuje odpowiednie miejsce w społeczeństwie. Jeżeli człowiek dobrze wypełniał swoje zadania wynikające z piastowanego stanowiska i zajmowanego miejsca w hierarchii to był szczęśliwy i zasługiwał na zbawienie. A ogólnie ludzie zajmują odpowiednie miejsce w hierarchii stworzeń (bóg - aniołowie - człowiek). Przyjął, że społeczeństwo jest hierarchiczne, ponieważ aniołowie w niebie też są podzieleni na kategorie. Jako w niebie tak i na ziemi. A wyróżnił 9 rodzajów aniołów. Więc namiestnikiem Chrystusa jest papież, potem są cesarze, królowie książęta, rycerze, hrabiowie, szlachta, mieszczanie, chłopi, kobiety, dzieci, zwierzęta domowe, dzikie, rośliny, minerały. Teoria ta jest przyjęta przez ludzi ponieważ czasy średniowiecza to czasy feudalizmu, czasy hierarchiczności społeczeństwa. Nawet niesprawiedliwość społeczną usprawiedliwiano hierarchicznością bytu.

szczęście w życiu. Człowiek może osiągnąć pełnię szczęścia w życiu jeżeli będzie dobrze spełniał zadania wynikające z piastowanego stanowiska i zajmowanego miejsca w hierarchii społecznej. I pogodzi się z tą swoją pozycją.

poznanie. Tomasz podobnie jak Arystoteles uważał, że w poznaniu biorą udział zmysły jak i rozum. Ufał zmysłom i rozumowi. Człowiek ma wszystkie atrybuty do tego aby poznawać. Potrafi dzięki poznaniu podać odpowiadającą prawdzie definicję rzeczy. Zastanawiał się też nad naturą poznania prawdziwego.

prawda. Tomasz uściślił definicję prawdy. Prawda to odpowiedniość rzeczy i umysłu. Mówić prawdę to mówić o czymś zgodnie z rzeczywistością, zgodnie z prawdziwym stanem rzeczy. Człowiek posiada wszystkie atrybuty do tego by poznawać. Potrafi dzięki poznaniu podać odpowiadającą prawdzie definicję rzeczy.

Święty Tomasz starał się także podać rozumowy dowód na istnienie boga. Wierzył, że jeżeli bóg stworzył świat to muszą gdzieś istnieć ślady tego procesu. Ze śladów tych człowiek mógłby dowiedzieć się czegoś o stwórcy. Tak samo jak rzemieślnik pozostawia na wyrobie swój znak, tak bóg pozostawił na ziemi ślady stworzenia świata. Po znaku na wyrobie możemy poznać rzemieślnika to i po znakach na ziemi mogliby ludzie poznać boga.

Dowody świętego Tomasza na istnienie boga:

Tomasz zauważył powszechność ruchu. Wywnioskował z tego, że coś to wszystko musi napędzać. Rzecz nie może się napędzać sama. Każda rzecz jest poruszana przez inną. Ale co porusza tą pierwszą rzeczą? Tą pierwszą rzeczą porusza coś co samo nie jest poruszane i to jest właśnie bóg.

wszystko ma swoją przyczynę. Nic nie dzieje się bez przyczyny. Coś nie może być przyczyną samego siebie. Więc musi być jakaś przyczyna sprawcza. I tą przyczyną jest bóg. To co jest pierwsze jest przyczyna pośredniego a pośrednie jest przyczyną ostatniego. I nie ważne czy przyczyna jest jedna czy jest ich wiele. Muszą po sobie następować. Jeżeli jedną z przyczyn usuniemy to zostanie przerwany ciąg przyczyn. Przyczyną pierwszego jest bóg.

istnieją na świecie rzeczy możliwe a nie istnieją rzeczy niemożliwe. Jeżeli to co istnieje może istnieć dzięki temu co istniało wcześniej to nie istnieje to co nie ma swojego poprzednika. Więc musi być na świecie jakiś byt konieczny, który zapoczątkuje to wszystko co istnieje. Ten byt konieczny to bóg.

są na świecie byty różnej wagi, są ważniejsze i mniej ważne. Więc istnieje także byt najdoskonalszy, najważniejszy i tym bytem jest bóg.

świat jest urządzony w ten sposób celowo i istnieje jakaś siła wyższa która kieruje wszystkimi procesami zachodzącymi w nim. Ta siła to bóg.

W dowodach tych Tomasz odwołuje się do zdrowego rozsądku i do rozumu. Każdy może dostrzec powszechność ruchu i pytać o przyczyny tego wszystkiego co się dzieje. Dowody te przyjął nawet kościół.

Świętemu Tomaszowi towarzyszy myśl teocentryczna (bóg w centrum wszechświata, w centrum uwagi).

Święty Tomasz był wielkim realistą, mocno stąpał po ziemi, trzeźwo patrzył na świat. Zajmował się nawet strojem niewiast. Uważał, że kobiety powinny bardzo dbać o swój wygląd zewnętrzny. Kobieta zaniedbana powoduje u swego męża zanik zainteresowania jej osobą. Zaczyna się wtedy interesować innymi kobietami i może dojść do cudzołóstwa. Obowiązkiem kobiety jest dbać o siebie.

Renesans.

Bacon Franciszek (1561-1626) - angielski mąż stanu i filozof. Główny przedstawiciel empiryzmu (zwł. metodologicznego). Jeden z prekursorów metodologii, a w szczególności kanonów indukcji eliminacyjnej. Twórca klasyfikacji nauk oraz teorii złudzeń umysłu (idoli). Największe dzieła to: Novum Organum, De dignitate et Augmentis Scientiarum, Nowa Atlantyda, Eseje.

W młodości był dyplomatą ale udowodniono mu korupcję i musiał zostać filozofem.

Według Bacona wszelka wiedza pochodzi z przyrody. Człowiek czerpie wiedzę z przyrody i w przyrodzie ma oparcie w zdobywaniu tej wiedzy. Po za tym człowiek nic nie wie i nic nie może. Uważał, że trzeba wsłuchać się w przyrodę i zbyt pochopnie się o niej nie wypowiadać bo to może być zgubne. Rola filozofów miała być taka, że mieli oni wsłuchać się w głosy przyrody, poznać prawa nią rządzące i przez to opanować, podporządkować i używać do praktycznych celów.

Głupotą jest dla niego pogląd, że to czego dotąd nie poznano, dokonano nie da się poznać lub dokonać za pomocą nowych metod, nowych sposobów. Uważał, że trzeba sięgnąć po nowe metody badawcze. Stosowanej dotąd logice zarzucał, że jedynie utrwala popełnione w przeszłości błędy i nie prowadzi do prawdy. Szczególnie atakował wnioskowanie sylogistyczne (coś wynika z czegoś). Chociaż myślenie i wnioskowanie może być poprawne to nie koniecznie może prowadzić do prawdy. Bacon opowiada się za indukcją jako za metodą prowadzącą do prawdy. Trzeba dokonać obserwacji pewnych zjawisk, zdarzeń, doświadczeń, wyciągnąć z nich poprawne wnioski i w oparciu o nie uogólnić na wszystkie zdarzenia podobne, wykryć pewne wspólne właściwości. I to jest dopiero najwłaściwsza droga dochodzenia do prawdy.

Bacon zauważył, że człowiek poznając jakąś prawdę o prawach rządzących światem jest stronniczy. Jego umysł podlega pewnym deformacjom, złudzeniom. Deformacje te nazwał idolami. Są 4 rodzaje idoli:

idole plemienia,

idole jaskini,

idole rynku,

idole teatru.

Idole plemienia.

Umysł człowieka jest jak zwierciadło. Każde jest inne: wklęsłe, wypukłe, powykrzywiane. I to jak widzi się dany przedmiot zależy od tego w jakie lustro się patrzy. Każdy człowiek postrzega dany przedmiot, zjawisko w trochę inny sposób. Nadaje im pewne cechy ludzkie (antropomorfizm). I dopóki będzie się w taki sposób postępowało niemożliwe jest prawdziwe poznanie świata.

Idole jaskini.

Bacon nawiązuje tutaj do platońskiej jaskini z Państwa. Każdy człowiek patrzy na świat poprzez pryzmat własnych doświadczeń. Każdy wychował się w jakiejś kulturze, czytał jakieś książki, wierzy w jakieś autorytety, normy i to wpływa na deformację świata oglądanego oczyma tego człowieka. Każdy jest kajdaniarzem i widzi swój własny obraz świata. Spostrzeżenia każdego człowieka są bardzo subiektywne i człowiek ten próbuje je narzucić innym. Człowiek powinien wyrwać się z jarzma tych doświadczeń i zacząć poznawać prawdziwy świat.

Idole rynku.

Człowiek jest więźniem własnego języka. Ludzie potrzebują wtłoczyć do języka nową wiedzę, nowe pojęcia. Wynalazki wymagają takich nowych pojęć. Jednak mogą być one niezrozumiałe dla innych. Brak precyzji języka jest przeszkodą w poznaniu. Jeżeli posługujemy się językiem potocznym (rynkowym) zagradzamy sobie drogę do wypowiedzenia pewnych prawd np.: o nowych wynalazkach. Wynalazki, odkrycia, nowości potrzebują nowych, precyzyjnie je opisujących pojęć, słów. Nowe pojęcia mogą być dla wszystkich niezrozumiałe a stare nie będą mogły oddać tego co chce się przekazać, nie oddają istoty rzeczy.

Idole teatru.

W nauce przyjmujemy pewne prawdy na mocy autorytetu. To powoduje, że przyjmujemy jakieś prawdy mimo to, że mogą być nieprawdziwe, sprzeczne, złudne. Demokryt głosił, że rzeczywistość to atomy, Platon, że idee, Arystoteles, że substancja czyli złożenie formy i materii. Czasem jest tak, że przyjmiemy dana teorię a się okaże, że była błędna.

Kartezjusz (1596-1650) - francuski szlachcic, filozof, fizyk i matematyk. Bardzo zdolny i wszechstronny. Ukończył kolegium katolickie. Szkoła ta kształciła żołnierzy, przeciwników reformacji. Po ukończeniu jej miał pewien niedosyt pobranymi naukami. Za jedyną słuszna naukę uznał matematykę, w innych, według niego, panował chaos. Twórca nowożytnego racjonalizmu (cogito ergo sum 'myślę, więc jestem') opartego na wzorach rozumowań matematycznych oraz na zasadzie sceptycyzmu metodycznego. Autor skrajnego dualizmu myślenia i cielesności (rozciągłości). Współtwórca m.in. geometrii analitycznej i praw optyki. Najważniejsze dzieła to: Rozprawa o metodzie, Medytacje o pierwszej filozofii, Człowiek - opis ciała ludzkiego, Zasady filozofii.

Był bardzo odważny. W armii był ochotnikiem. Uczestniczył w wojnie 30-to letniej. Był bardzo zdolny co wiązało się z pewnymi udogodnieniami (wylegiwał się do południa).

Jednym z problemów jakimi się zajął była nauka. W Rozprawie o metodzie mówił o tym jak powinna wyglądać nauka:

trzeba najpierw określić podstawowe zasady nauki, przyjąć jakieś twierdzenia, jasne i wytłumaczalne pojęcia, niejasne należy odrzucić. Przyjmować tylko to co jest i to jest prawdą. Nauka przestrzegając tych zasad lepiej byłaby rozumiana.

nauka musi być podzielna na mniejsze części.

w nauce zaczyna się od pojęć prostych a następnie brnie się w coraz trudniejsze i szuka się pomiędzy nimi związków.

badacz musi dokładnie analizować proces poznawczy a to po to by czegoś nie przeoczyć, nie opuścić, by nie popełnić błędu.

Za taką doskonałą naukę można przyjąć matematykę.

Gdy będzie się przestrzegać tych zasad nauka szybciej pójdzie do przodu.

Badania nad ciałem ludzkim.

Kartezjusz prowadził wiele badań na zwierzętach żywych i martwych. Musiał przez to często się przeprowadzać. Zawsze mieszkał blisko rzeźni by mieć dostęp do świeżego materiału badawczego. Prowadził także badania nad ciałem ludzkim. Dokładnie opisał budowę i krwioobieg ciała ludzkiego. Podczas badań nad ciałem ludzkim Kartezjusz zaczął się zastanawiać nad poszukiwaniami duszy. Gdzie mogłaby być umieszczona, na jakie części ciała by najbardziej oddziaływała, z którymi byłaby najbardziej powiązana. Mogły to być rozum lub serce. Opowiadał się bardziej za rozumem, w jego środku jest gruczoł (szyszka) i tam mogłaby być dusza. Zaczął robić nawet pewne badania w tej dziedzinie, ale przerwał je by nie podzielić losu innych badaczy (mógł być zabity).

Bóg i poznanie świata.

Kartezjusz uważał, że każdemu twierdzeniu można postawić twierdzenie przeciwstawne. A pod wpływem argumentów można w twierdzenie zwątpić. Zastanawiał się więc nad tym czy można nie zwątpić. Wywnioskował, że można zwątpić i jest to rzeczą ludzką. Ale chociaż myślało się nad tym. Czasem trzeba zwątpić w argumenty by uzyskać pewność.

Myślę więc jestem - myślę, zwątpiłem, ale chociaż myślałem, jestem niedoskonały. Więc istnieje coś doskonalszego. Najwyższą doskonałością jest bóg, więc na pewno istnieje. Człowiek myśli o tej doskonałości. Według Kartezjusza bóg zagwarantował człowiekowi możliwość poznania świata. Wyposażył człowieka w zmysły by ten świat mógł poznawać. Ale jedynie osoby zdrowe na ciele i umyśle mogą w pełni zaufać zmysłom i rozumowi. Człowiek dzięki temu może samodzielnie poznawać świat i naturę. Ludzie od razu zorientowali się, że myśl Kartezjusza dąży do tego by poznawać świat ale niezależnie od pojęć i poglądów kościoła. Kartezjuszowi towarzyszy myśl antropocentryczna (człowiek centrum wszechświata, w centrum uwagi).

Koncepcja moralności.

człowiek w swym postępowaniu musi stosować się do praw i obyczajów obowiązujących w jego kraju (będzie dobrym katolikiem, będzie kierował się zasadą złotego środka Arystotelesa, opierał się o poglądy innych znanych ludzi),

człowiek będzie nieugięty i zdecydowany w działaniach mimo, że może być kierowany złymi pobudkami (będzie konsekwentny nie dlatego, że jest to słuszne, ale dlatego, żeby być konsekwentnym.,

człowiek powinien zmieniać siebie nie świat (nie będzie naprawiał świata, to czego nie uda mu się zrobić uzna za niemożliwe),

człowiek powinien dokonać przeglądu zawodów i wybrać ten, który będzie dla niego najlepszy (Kartezjusz całkowicie poświecił się nauce bo to było dla niego najlepsze).

Te poglądy przysporzyły mu trochę nieprzyjemności ponieważ chciał oderwać życie świeckie od życia teologicznego. Od nieprzyjemności wybawiła go królowa Szwecji Krystyna. Zaprosiła go do Sztokholmu by był jej nadwornym filozofem. Musiał jednak dojeżdżać do zamku. Podczas zimy zachorował. Chciano leczyć go przez upuszczenie krwi, ale się na to nie zgodził. Leczył się sam. Zmarł po 10 dniach.

Pascal Blaise (1623-62) - francuski matematyk, fizyk, pisarz i filozof; związany z jansenizmem. Sformułował zasadę indukcji matematycznej, badał zjawiska dotyczące ciśnienia atmosferycznego i hydrostatyki (prawo Pascala). Współtwórca rachunku prawdopodobieństwa. Głosił autonomię racjonalnego myślenia i zasadę rozdziału między nauką (porządkiem rozumu) a wiarą (porządkiem serca), akcentował rozdarcie człowieka między Bogiem a światem. Najważniejsze dzieła to: Myśli, Zakład Pascala, Prowincjałki. Miał bardzo specyficzny dowód na istnienie boga:

Rozumował, że jeżeli założy się, że bóg istnieje i będę żył tak jakby istniał to pójdę do nieba, a jeżeli założę, że bóg istnieje i będę żył jakby nie istniał to pójdę do piekła. Jeżeli zaś założy się, że bóg nie istnieje to czy będę żył tak jakby istniał czy tak jakby nie istniał to i tak zeżrą mnie robaki. Więc człowiek powinien pomyśleć, rozpatrzyć co jest dla niego lepsze i dokonać odpowiedniego dla siebie wyboru. Człowiek powinien rozpatrzyć co mu się bardziej opłaca.

Myśl ta została potępiona przez katolików i zakazano czytania pism Pascala (nie był katolikiem).

Myśl Pascala jest podobna do myśli Kartezjusza. Obaj zaprzęgają do roboty rozum.

Spinoza Benedykt (1632-77) - filozof holenderski, pochodzenia żydowskiego. Przedstawiciel racjonalizmu. Głosił monizm, uznając istnienie tylko jednej substancji — Boga, czyli przyrody, skrajny determinizm, w etyce ideę wolności jako uświadomionej konieczności; Etyka. Swoje poglądy i myśli przedstawił w postaci matematycznej, zastosował definicje, twierdzenia, dowody. Matematykę uznano za naukę doskonałą i właśnie przy pomocy takiej nauki chciał wyrazić swoje poglądy.

Kant Immanuel (1724-1804) - filozof niemiecki. Współtwórca klasycznej filozofii niemieckiej. Twórca tzw. teoriopoznawczego krytycyzmu i transcendentalnego idealizmu. Głosił, że poznanie możliwe jest dlatego, iż umysł ludzki narzuca niepoznawalnym rzeczom samym w sobie aprioryczne (pochodzące z samego umysłu) formy i kategorie. Poglądy Kanta prowadziły do agnostycyzmu. Najważniejsze dzieła to: Krytyka czystego rozumu (słowo krytyka rozumiane jako granice), Krytyka praktycznego rozumu, Uzasadnienie krytyki moralności.

Życie swoje spędził w Królewcu. Był bardzo zdyscyplinowany i regularny. Wszechstronnie uzdolniony, na uniwersytecie w Królewcu wykładał wszystkie przedmioty.

Punktem wyjścia dla niego było to, że wszystkie nauki czyniły ogromne postępy a metafizyka zostawała jakby w tyle. Zadawał sobie pytanie dlaczego się tak dzieje. Metafizyka, która miała odpowiedzieć na najważniejsze pytania ludzkości stawała się coraz bardziej bezsilna. Według Kanta brało się to stąd, że nauka ta posługuje się językiem niezrozumiałym. Kant przeprowadził podział sądów (zdań). Dokonał dwóch ich podziałów.

I podział, są zdania:

syntetyczne - to takie, których orzecznik poszerza naszą wiedzę o podmiocie,

analityczne - to te, w których orzecznik zaledwie eksplikuje treści zawarte w podmiocie, to znaczy nie poszerza naszej wiedzy o nim ale uściśla ją.

II podział, są zdania:

a priori - zdanie przyjęte odgórnie, bez doświadczenia. Cechuje go powszechność,

a posteriori - sąd oparty na doświadczeniu.

Podział zdań na a priori i a posteriori był wynikiem tego, że Kant uważał, że istnieją jakby dwie sfery. Sfera tego co można wiedzieć i doświadczalnie udowodnić oraz sfera tego w co trzeba wierzyć, co trzeba przyjąć odgórnie.

Kant zaczął krzyżować te rodzaje zdań i badał jakimi z nich posługuje się każda z nauk. Doszedł do wniosku, że metafizyka powinna używać skrzyżowania zdań systematycznych ze zdaniami a priori. Systematycznych bo powinna poszerzać naszą wiedzę a a priori bo nauka ta dotyka sfer związanych z bogiem. Dotychczasowa metafizyka wprowadzała tylko nowe pojęcia nie wyjaśniając ich. Nowa metafizyka powinna wyjaśniać nowe pojęcia i poszerzać naszą wiedzę.

Matematyka to według Kanta sądy systematyczne. Nauka ta poszerza wiedzę człowieka.

Teoria poznania.

Według Kanta to co poznajemy to nie jest do końca ta rzecz. My widzimy tylko jej zewnętrzną stronę. To wywołuje w nas określone wrażenia. Zmysły odbierają te wrażenia i przesyłają je do rozumu. Rozum ludzki jest zdolny do łączenia ze sobą wrażeń, które w całości składają się na świat.

Są dwie metody poznania:

czasu - wrażenia odnoszone w czasie,

przestrzeni - coś jest nad, pod, obok, przed, za.

Według Kanta czas i przestrzeń to ludzkie sposoby na porządkowania wrażeń.

Kant wyróżnił także 12 kategorii intelektu. Inte oznacza sposób, zasady łączenia wrażeń ze sobą. Te kategorie to: ilość, jakość, substancja, itd.

Ale nasuwa się pytanie, skoro świat składa się z wrażeń odnoszonych indywidualnie przez każdego człowieka to dlaczego wszyscy postrzegają świat podobnie jeśli nie tak samo. To dlatego, że jest w nas wątek ludzki. Zmysły ludzkie działają tak samo, sądy są podobne jedynie proces łączenia wrażeń jest u każdego inny.

Kant uważa, że istnieje pewna zasada przyczynowości. Jednak to co nie da się empirycznie wyjaśnić nie powinno być w tym ciągu.

Według Kanta poznanie rozumowe nie może istnieć w teologii. Dlatego też nie można poznać boga. Jego nie można poznać przez doświadczenie, empirycznie. Kant kwestionuje pogląd świętego Tomasza, że poznając świat można poznać boga. Według Kanta można poznać tylko to co da się poznać empirycznie, przez doświadczenie. Reszta to wiara. Jednak i wierzyć można tylko do pewnego stopnia, do pewnej granicy.

Kant uważał, że podmiot jest aktywny. To znaczy, że posiada wszystkie cech, które wpływają na to, że rozpoznajemy jego własności. Nasze zmysły odczytują je.

Kant jako pierwszy pokazał względność poznania. To nasze zmysły decydują o tym jak poznajemy. Względność czasu i przestrzeni decyduje o wrażeniach.

Tak naprawdę człowiek nie może poznać świata. Nie wie jaki jest świat. Człowiek tylko porządkuje odnoszone wobec świata wrażenia.

Kant nazwał ten pogląd przewrotem Kopernikowskim.

Do Tomaszowych dowodów ustosunkowuje się następująco. Tomasz mówił, że istnieje pewien ciąg przyczynowo skutkowy a pierwszą przyczyną jest bóg. Kant mówi, że to tylko jedna z zasad intelektu. Człowiek wiąże wrażenia w pewną całość z tym, że wrażenia te odnosi w jakiejś kolejności, w ciągu jakiegoś czasu. Więc zasadę przyczynowości można powiązać tylko z doświadczeniem. To co nie jest związane z empiryzmem nie może być połączone zasadą przyczynowości. Pod kategorie przyczynowości nie podlega także to co nie jest substancją. Więc duszy nie można poznać empirycznie.

Kwestia wiary.

Kant przyjął koncepcje duszy, świata i boga jako idei regulatywnych, bez których rozum ludzki nie może się obejść. Idee regulatywne to czyste pojęcia rozumu, które nie rozszerzają naszej wiedzy. Nie można przyporządkować im żadnego przedmiotu możliwego doświadczenia, nie można poznać ich doświadczalnie. Są wyrazem pragnienia metafizycznego (dusza, świat, Bóg).

Etyka u Kanta.

Kant to myśliciel oświecenia, epoki kultu rozumu. Epoka krytycyzmu wobec etyki, filozofii, teologii. Kant chciał ułożyć system etyczny nie opierający się na żadnej religii. Opierający się tylko na rozumie. Zapytuje więc czy istnieje coś co jest dobre i na czym opiera się cała reszta. Odpowiedź jest twierdząca. Tym czymś jest dobra wola,. Chęć czynienia czegoś dobrego. Intencja decyduje o dobroci czynu, o wartości tego czynu. Kant podzielił uczynki na te uczynione bez dobrej woli i te uczynione z dobrą wolą. W dalszych rozważaniach Kant skupił się na tych pierwszych. Zauważył, że nie są one sobie równe. Są czyny, które na dobrej woli się opierają, są nią przepełnione, wynikają z niej. Ale są też takie, w których jest jeszcze przyjemność. Te nazwał Kant czynami legalnymi. To czy dany czyn jest moralny Kant zostawił człowiekowi. Jednocześnie szukał jakiegoś kryterium, które by o tym decydowało. Kant chciał wyeliminować z czynów przyjemność, korzyści i skłonności.

Kant chciał aby ludzie żyli według maksymy (imperatywu kategorycznego - czy dany czyn może stać się prawem ogólnym przyrody): postępuj tak jakbyś chciał żeby twoje postępowanie było codziennością, było ogólne, stało się powszechnym prawem.

Właśnie przez tą maksymę nie ożenił się. Był bardzo chorowity.

Hegel Georg Wilhelm Fryderyk (1770-1831) - filozof niemiecki. Współtwórca tzw. klasycznej filozofii niemieckiej. Główny filozof Niemiec. Jego myśl pasowała ówczesnym władzom Niemiec. Autor wielkiego systemu filozoficznego, którego podstawą jest dialektyczny proces realizowania się w dziejach istoty ducha — wolności. Przedstawiciel obiektywnego idealizmu i skrajnego racjonalizmu. Inspirator rozległej szkoły filozoficznej, oddziałującej na rozwój filozofii (heglizm, neoheglizm). Wykładał na największych uczelniach i zrobił wielką karierę akademicką. Największe dzieła to: Fenomenologia ducha, Nauka logiki, Zasady filozofii prawa, Encyklopedia nauk filozoficznych, Wykłady z filozofii dziejów.

Działał w okresie życia Napoleona, przeżył rewolucję francuską, widział jak rozwija się Francja podczas swej największej świetności za władzy Napoleona, widział tez jego klęskę. Widząc działania Napoleona na froncie wschodnim i w Polsce uważał, że ludy słowiańskie mogą odegrać dużą rolę w szarzeniu wolności.

Umysłowość Hegla charakteryzowały:

realizm - liczył się z faktami,

apologia silnego państwa - uważał, że tylko w silnym państwie może istnieć prawdziwa wolność,

absolutny racjonalizm - dzieje ludzkości to historia rozumu, odrzucał romantyzm.

Myśl Hegla charakteryzują:

idealizm racjonalistyczny,

dialektyczność.

Idealizm - idea poprzedza świat materialny, który jest jej następstwem. Rozum chce się zrealizować i dochodzi do wiedzy. Rozumność wytworzyła świat i chce się w nim odnaleźć.

Racjonalizm - ponieważ najpierw była myśl później powstał świat. Wszystkie prawa tym kierujące muszą być logiczne.

Dialektyczność - myśli rozwijają się a motorem postępu są myśli przeciwne. Pojęcia się dookreślają przez pojęcia przeciwne, sprzeczności i domagają się syntez. To co zostało wytworzone z myśli też ma tę cechę.

Świat oparł Hegel na:

logice - nauka o bycie, życiu. Koncepcja negatywności jest motorem życia.

świecie przyrody - w przyrodzie może istnieć idea. Idea jest przeciwnością rzeczywistości czyli przyrody. Jednak idea nie może poprzestać na przyrodzie bo ta jest niedoskonała. Człowiek jest najdoskonalszym i ostatecznym tworem.

filozofii ducha - świadomość człowieka wyłoniona z przyrody jest nie do przyjęcia (człowiek barbarzyńca). Są trzy filozofie ducha:

subiektywnego - historia ludzka,

obiektywnego - historia praw państwa i moralności,

ducha absolutnego - historia sztuki, religii, filozofii.

Historia powszechna jest historią państw, które służą do realizacji wolności. Hegel wyróżnił 4 epoki świadomości:

świat wschodni,

świat grecki,

świat rzymski,

świat chrześcijańsko germański.

Świat wschodni. W nim wolnym człowiekiem jest tylko władca, reszta to niewolnicy zależni od niego. Wolność przejawiała się w jednostce. Na tym nie można było poprzestać i przyszedł świat grecki. Ale i tam wolni byli niektórzy. Było niewolnictwo. Wolność rozszerzyła swój zasięg. Większa liczba ludności wiedziała co to wolność. Nastąpił później świat rzymski. Znowu wolność powiększyła swój zasięg, ale to nie wystarczało. Więc przyszedł świat chrześcijańsko germański. Wszyscy jego obywatele są wolni, mają wolną wolę. Panuje większe poczucie świadomości wolności. Duże, silne państwa są gwarantem wolności. Taka myśl bardzo spodobała się władzom niemieckim.

Poglądu na temat słowiańszczyzny.

Hegel twierdził, że ludy słowiańskie nie odegrały jeszcze większej roli w szerzeniu wolności. Ale może nastąpić przełom w tej dziedzinie. Jednak nie mówił o tym bo uważał, że nie można mówić o tym co będzie, ale tylko o tym co było bo w historii mamy do czynienia tylko z przeszłością. W ludziach świadomość, że ludy słowiańskie mogą odegrać dużą rolę w szarzeniu wolności była bardzo duża.

Duch wolności.

Hegel uważał, że każdy naród ma coś do zrobienia w tworzeniu w ludziach większej świadomości wolności. Po spełnieniu swojego zadania przemija, przekazuje pałeczkę dalej, innemu narodowi.

Uważał też, że reformacja i rewolucja francuska wniosły nowe wartości do pojęcia wolności. I są to kolejne bodźce napędzające rozwój myśli wolnościowej. Jednak zauważył też z historii, że narody, które spełniły swoje zadania w szerzeniu świadomości wolności stały się koloniami zarządzanymi przez inne państwa. Duch świata posłużył się tymi narodami i obszedł się z nimi brutalnie. Teraz inne państwa spełniają swoje zadanie, tworzą nową świadomość w narodach. Duch świata posłużył się sławnymi ludźmi: Aleksander Wielki, Napoleon, Juliusz Cezar i zniszczył ich. Napoleon osadzony w odosobnieniu na Elbie, Cezar zabity. Duch świata wykorzystał pasję i zaangażowanie tych ludzi. Ludzie ci wyśmiani, odtrąceni, porzuceni.

Hegel jako pierwszy widział dobro w źle. W wojnie widział cząstkę wolności i pokoju. W stanie pokoju z ludzi wychodzą najgorsze cechy. Dopiero w czasie wojny z człowieka wychodzą te dobre cechy. W obliczu zagrożenia ludzie zmieniają się. Tylko wojna może zachować etyczny porządek w narodzie. Dzięki wojnie świat idzie do przodu. Na potrzeby wojny powstają największe wynalazki techniki (samoloty, buraki cukrowe).

Hegel uważał, że postęp dokonuje się poprzez przełomy a nie rozwija się jednostajnie.

Według Hegla historia ma jeden kierunek, dążenie do wolności. Dążenie to następuje w wyżej opisany sposób i przy pomocy wyżej opisanych ludzi. Ta teoria bardzo spodobała się rządowi niemieckiemu. Uważał on, że jeżeli są ludzie, którzy mają być użyci przez ducha świata (wolności) to mogą oni łamać obowiązujące zasady moralne. To było bardzo niebezpieczne. Wypłynęła przez to idea nadczłowieka, który może łamać zasady moralności potocznej. Może deptać niewinne dusze. Dla ludzi takich nie ma świętości. A lud ich czci. A z drugiej strony są ludzie, którzy chcieliby zniszczyć nadludzi, wdeptać ich w błoto, bo są oni na wyższym poziomie niż oni sami.

Cieszkowski August hrabia (1814-94) - filozof i działacz społeczno-polityczny, prezes Koła Polskiego w sejmie pruskim, prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, członek Akademii Umiejętności. Krytyczny kontynuator heglizmu, jeden z głównych przedstawicieli filozofii narodowej, twórca tzw. filozofii czynu. Współtwórca mesjanizmu polskiego. Największe dzieła to: Prolegomena do historiozofii, Ojcze nasz.

Cieszkowski zakwestionował heglowski podział dziejów. Według niego dzieje dzielą się na 3 etapy. Hegel mówił o przeszłości i teraźniejszości. Cieszkowski mówił także o przyszłości. Wyróżnił:

przeszłość - starożytność - epoka sztuki,

teraźniejszość - chrześcijańska - epoka myśli,

przyszłość - ma być epoką czynu.

Filozofię Hegla uważał za koniec epoki myśli. Teraz ma nastąpić epoka czynów, czyli spełnienia ideałów. Ludność ma chwycić los w swoje ręce. Powinno nastąpić zjednoczenie pierwiastka niemieckiego i francuskiego. Heglowskiej filozofii i francuskiego czynu.

Adam Mickiewicz (1798-1855) - najwybitniejszy poeta polski. Krzewiciel myśli mesjanistycznej, współtwórca mesjanizmu polskiego. Mickiewicz marzył o wojnie powszechnej o wolność ludu. Krytykował materializm i świecką cywilizację. Dla Mickiewicza historia przejawia się ciągiem klęsk. Ludzkość to upada to podnosi się. Ludność popadła w zepsucie i dopiero narodziny Mesjasza mogłyby podźwignąć świat. Podźwignięcie to nie dotyczyło władz ale domostwa. Upadek następny to rozbiory. Oba te procesy pokrywały się z podejściem do wiary i moralności. Polska jako Mesjasz narodów. Zmartwychwstanie Polski przyniesie poprawę i wolność narodów.

Największe przełomy to:

zmartwychwstanie Chrystusa,

zmartwychwstanie Polski - odnowienie wiary i moralności.

Książe Saint-Simon Claude Henri de (1760-1825) - francuski filozof, historyk, myśliciel społeczny. Jeden z głównych przedstawicieli socjalizmu utopijnego. Wielu ludzi uważa go za nienormalnego. Majątek swój roztrwonił sponsorując dziwne przedsięwzięcia dziwnych ludzi. Swoją działalnością chciał uszczęśliwić całą ludzkość. Wymyślił kanał Panamski ale wyśmiano go. Chciał by ze społeczeństwa wybierano najzdolniejszych inżynierów i by płacono im za wymyślanie wynalazków. Pieniądze na ten cel miałyby pochodzić z podatków. Wynalazł jakby stypendia.

Po roztrwonieni majątku utrzymywał go jego sekretarz August Comte. Też wybitny filozof, ale swoje poglądy czerpał on raczej od Saint-Simona.

Marzył o stworzeniu nauki powszechnej. Dawałaby ona nieograniczoną wiedzę. Posiadanie tej wiedzy to minimum potrzebne do przekształcenia ludzkości (reorganizacji społeczeństwa). Z wizji tej nauki zrodziła się nowa myśl o stworzeniu nowej nauki o społeczeństwie. Później naukę tę nazwano socjologią. Był on praojcem tej nauki. Uważał, że społeczeństwo jest organizmem, jest maszyną, której części działają dla dobra całego społeczeństwa (lepiej lub gorzej spełniają swoje zadania). Cechami społeczeństwa były jedność i organiczność.

Saint-Simon zajmował się także historią. Według niego poszczególne okresy to odrębne struktury historyczne. Uważał, że historię trzeba tworzyć. Chodziło mu o wiedzę, dzięki której będzie można przewidzieć historię. Z potopu dziejów wyodrębnił okresy. Zastosował przy tym podziale dwa sposoby.

Podział I, analogiczny do okresów życia ludzkiego:

dzieciństwo - Egipt,

młodość - Grecja,

młodzieńczość - Rzym,

człowiek około 40 lat - czasy francuskie.

Podział II, w zależności od rozwoju poglądów religijnych:

zuchwalstwo,

wielobóstwo,

jeden bóg,

epoka fizycyzmu (stworzył ją sam Saint-Simon).

Przejście do kolejnej epoki opiera się na obaleniu idei epoki poprzedniej przez idee epoki nowej. Nowa idea zyskuje sobie coraz więcej zwolenników aż w końcu ludzie ją przyjmują. Należy tylko dokładnie przyjrzeć się obowiązującym ideom, żeby było łatwiej je obalić.

Marks Karol, właściwie Karl Heinrich Marx (1818-83) - niemiecki filozof, ekonomista, publicysta i działacz polityczny. Przywódca I Międzynarodówki. Wraz z F. Engelsem sformułował podstawy marksizmu. Największe dzieła to: Ideologia niemiecka, Manifest komunistyczny, Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej, Kapitał.

Pochodził z rodziny rabinackiej. Jednak ojciec jego musiał się ochrzcić, żeby nie utracić pracy jako adwokat. Marks był więc katolikiem w pierwszym pokoleniu. Jednak sprawy wiary były mu obojętne, a to dlatego, że władze niemieckie w taki sposób obeszły się z jego rodziną.

Ukończył gimnazjum klasyczne. Znał kilka języków. Zaczął studia prawnicze w Bonn. Jednak hulaszczy tryb życia zmusił go do przeniesienia się do Berlina. Tam kontynuował studia prawnicze, ale coraz częściej zaglądał na wykłady z filozofii. Swoją pracę z filozofii przesłał na uczelnię w Jenie. Tam też zdobył tytuł naukowy w tej dziedzinie.

Poślubił starszą od siebie córkę barona. Był to mezalians i oprócz jej ojca nikt z całej rodziny im nie sprzyjał. Na początku swej kariery zawodowej przyjął pracę w redakcji gazety. Wtedy to zetknął się z biedą społeczeństwa. Zaczął opowiadać się za poglądami komunistów, zaczął studiować ich dzieła i okazało się, że jego poglądy są bardziej radykalne. Oskarżono go o komunizm. Za to wydalono go z Niemiec. Udał się do Paryża. Jednak na wniosek Prus i stamtąd został usunięty. Udał się do Wiednia. Tam spotkał Lelewela. Polaków postrzegał jako wielkich bohaterów walczących o wolność swojej ojczyzny. Uważał, że jeżeli bezduszna i barbarzyńska Rosja nie zdobędzie polski i jej duszy to nigdy nie będzie wielkim i silnym państwem. Był bardzo pro polski. Nienawidził Rosjan. Opowiadał się za krajami zachodniej Europy.

Filozofia Marksa.

Wizja dziejów (materialistyczne pojmowanie dziejów). Proces dziejowy wymusza na ludziach działanie i rozwój sił wytwórczych. W każdej fazie rozwoju sił wytwórczych istnieje jakaś forma stosunków społecznych, organizacji społeczeństwa, które te siły wykorzystuje. Dla każdego poziomu myśli wytwórczych i dla danej organizacji społeczeństwa istnieją określone myśli społeczne. Te trzy czynniki jakby charakteryzują epokę.

Rozwój sił wytwórczych następuje najszybciej. Stosunki społeczne rozwijają się wolniej bo istnieją zawsze jacyś przeciwnicy zmian. Najwolniej rozwija się myśl społeczna.

Żeby nie utracić nowoczesnych myśli technicznych potrzebna jest rewolucja, która spowoduje zmiany w systemie społecznym i dzięki temu społeczeństwo uczyni krok naprzód. Społeczeństwo musi obrać taką formę, żeby siły wytwórcze i myśl społeczna mogły się jak najlepiej rozwijać.

Jednak Marks zauważył, że robotnicy, którzy wytwarzają dobra są najbiedniejsi i mają do nich ograniczony dostęp. Więc potrzebne jest przekształcenie społeczeństwa. Ale jak to zrobić? Co zrobić, żeby wszyscy mieli równy dostęp do wytworzonych dóbr, żeby ten wytwórca, robotnik miał lepiej. Potrzebna jest rewolucja.

Jednak rewolucja i związane z nią zmiany mogą zajść jeśli posiada się do tego odpowiednie środki ekonomiczne. Marks bał się tego, że zacofana i biedna Rosja popełni niżej opisane przyspieszenie nie mając odpowiednich środków ekonomicznych do prowadzenia rewolucji i dalszego rozwoju świata.

Rewolucja w Rosji wybuchła dlatego (mimo tyciego rozwoju), że społeczeństwo miało bardzo ciężko. Gdyby z rewolucją poczekano to nastąpiłby lepszy rozwój sił wytwórczych a ludziom żyłoby się lepiej. Ale ukształtowałby się już określony sposób rządzenia państwem i ukształtowałaby się określona grupa ludzi, która by ta władzę posiadała. A chodziło o to by tę władzę obalić.

Marks uważał, że w momencie rewolucji siły wytwórcze muszą być na bardzo wysokim poziomie bo w innym przypadku rewolucja nic nie da i wróci się do punktu wyjścia.

Dopóki dana formacja ma warunki i środki do życia to musi trwać i istnieć. Nie można zrobić czegoś takiego jak w Rosji, gdzie chciano przeskoczyć jedną z epok rozwoju społeczeństwa.

Marks wyróżnił następujące epoki rozwoju cywilizacji:

czasy pierwotne,

niewolnictwo,

feudalizm,

kapitalizm,

socjalizm.

I Rosja chciała przejść bezpośrednio z feudalizmu do socjalizmu.

Marks pokazał jak przebiega historia. Jaki wpływ na jej rozwój ma poziom ekonomiczny. Historia to nie tylko następujące po sobie wydarzenia. Marks pokazał, że zmiany muszą zachodzić także w innych dziedzinach życia (finansach, prawie, organizacji państwa). A jest to potrzebne do tego by lepiej wykorzystać siły wytwórcze. Jeżeli następuje wzrost sił wytwórczych to powinien zmienić się także sposób zarządzania nimi. Ludzie uprzywilejowani chcą rozwoju, ale nie chcą zmian a to ten rozwój hamuje.

Alienacja - człowiek staje się jakby niewolnikiem własnych wymysłów, rzeczy, które go otaczają. Ludzie kierują swoje siły ku bogu lub rzeczom a powinni kierować je ku lepszemu wykorzystaniu sił wytwórczych.

Alienacja polityczna.

Alienacja ekonomiczna - im więcej człowiek poświęca na wyprodukowanie jakiejś rzeczy tym staje się ona dla niego bardziej niedostępna.

Połączenie historii z ekonomią.

Materialistyczne pojmowanie dziejów Marksa porównać raczej z poglądami Hegla.

Pozytywizm.

Ojcem myśli pozytywistycznej był Hume David (1711-76) - szkocki filozof, historyk i ekonomista. Przedstawiciel empiryzmu, sceptycyzmu, agnostycyzmu. Krytykował pojęcia przyczynowości, siły i substancji, sformułował prawa kojarzenia. Jego największe dzieła to: Traktat o naturze ludzkiej.

Jednak twórcą doktryny pozytywistycznej jest August Comte - sekretarz księcia Saint-Simona.

Comte August (1798-1857) - francuski filozof, socjolog i pisarz polityczny. Przedstawiciel pozytywizmu, twórca nazwy socjologia i pierwszego socjologicznego systemu. Największe dzieła to: Cours de philosophie positive.

Założenia doktryny pozytywistycznej.

Wszelka prawda naukowa jest dokładnym odbiciem rzeczywistości. Żadna sprawa udowodniona empirycznie nie może być kwestionowana. Wszelka rzecz o przyrodzie poznawana jest empirycznie. Wszystko badane jest metodami matematyczno fizycznymi (także problemy moralne, polityczne i inne).

Postęp wiedzy następuje przez kumulację. Każde pokolenie coś do nauki wnosi. Jednak Comte uważał, że tak do końca nie jest ponieważ trzeba zmienić perspektywę patrzenia na doświadczenia przeprowadzone przez innych. Pozytywiści twierdzili, że rozwój następuje poprzez dodawanie nowych pojęć, informacji.

Świat opisuje się za pomocą faktów i ciał fizycznych. I nie możliwe jest wyjaśnienie pojęć abstrakcyjnych.

Zdaniem Comta filozofia ma stronić od badania faktów psychicznych i niematerialnych. Natomiast nauki przyrodnicze są modelem naukowości. Filozofia miała stać się teorią nauki. Comte przedstawił tez podział nauk. Nauki dzielą się na:

abstrakcyjne:

matematyka,

astronomia,

fizyka,

chemia,

biologia,

socjologia,

konkretne.

Klasyfikacja od tych najbardziej abstrakcyjnych do tych najbliższych człowiekowi.

Pozytywizm dzielił się na trzy fazy:

pozytywizm pierwszy, wyżej opisany,

pozytywizm drugi - empiriokrytycyzm,

pozytywizm trzeci - neopozytywizm.

Empiriokrytycyzm.

Ryszard Avenarius (1843-1896) - niemiecki filozof.

Ernest Mach (1838-1917) - filozof austriacki.

Główny sens tej doktryny.

Tak naprawdę nie ma materii. To co oglądamy to tylko wytwór naszych wrażeń. Stosowany jest tu aspekt, że poznanie może nastąpić tylko przez doświadczenie. Doświadczenie to może przeprowadzić przedmiot patrzący, który badając świat odniesie jakieś wrażenia.

Neopozytywizm.

Grupa naukowców z Wiednia założyła Koło Wiedeńskie. Manifest tej organizacji zawiera następujące zasady:

Znaczna część wiedzy jest nieważna i ludzie nie powinni się tą częścią wiedzy zajmować. Zaś filozofia to nauka, która powinna zajmować się tylko metodologią nauk.

Cechy tej myśli.

Postawa antymetafizyczna. Bezkompromisowy empiryzm. Stosowanie aparatu logicznego. Niezawodność nauk empirycznych, reszta to pseudo problemy. Do filozofii należy systematyzacja wiedzy.

Przedmiotem naszej wiedzy mogą być zdania opisujące jakieś doświadczenia, mówiące o faktach. Zdania te są tałtiologiami logicznymi. Ich prawdziwość jest zagwarantowana strukturą zdania. Zdania te nie wymagają dowodów.

Wszystkie terminy wprowadzone do nauki chcieli wyjaśnić zdaniami atomowymi (definicjami). Jednak pojęcia jednych nauk nie pasowały do innych. Nauka nie była spójna logicznie więc chciano system terminów zrozumiałych dla wszystkich nauk.

Neopozytywistyczna definicja prawdy: zdanie jest prawdziwe jeżeli jest zgodne z prawdziwością zdań poprzednich.

Wszelki historycyzm w warunkach społecznych jest nienaukowy. Naukowe jest tylko to co empiryczne. Jedynym sposobem badania społeczeństwa są metody empiryczne. Wszystko co da się zmierzyć , zbadać. Reszta to abstrakcja metafizyka.

Pierwsza pod nóż poszła religia. Zanegowano boga, anioły, diabły i religię

Egzystencjalizm.

Jest to filozofia, która swoje naczelne tezy wyprowadza z ludzkiej egzystencji - przeciwieństwo esencjonalizmu. Tutaj ważniejsza była istota istnienia. Nietzsche Friedrich Wilhelm (1844-1900) - filozof niemiecki. Przedstawiciel immoralizmu i irracjonalizmu. Współtwórca filozofii życia, krytyk chrześcijaństwa i kultury mieszczańskiej. Głosił potrzebę „przewartościowania wszelkich wartości”, wykroczenia „poza dobro i zło”, „śmierć Boga” i ideę „nadczłowieka” jako twórcy nowej kultury, kierującego „wolą mocy”. Próbował rozwiązać dylemat człowieka rozdartego między naturą a kulturą, między żywiołem dionizyjskim a apolińskim. Wywarł ogromny wpływ na literaturę i kulturę przełomu XIX i XX w. Jego poglądy w zwulgaryzowanej formie próbował zawłaszczyć nazizm. Najważniejsze dzieła to: Tako rzecze Zaratustra, Zmierzch bożyszcz, Wola mocy.

Główny przedstawiciel to Sören Kierkegaard (1813-1855) - duński filozof. Największe dzieła to: Bojaźń i drżenie, Stadia na drodze życia, Albo, albo Mieszkał w Kopenhadze, mieście protestanckim. Bóg w tej wierze to bóg srogi, karzący, grzech jest największym dramatem. Wiara ta zwraca uwagę na Stary Testament. Filozof ten dowiedział się, że został poczęty w grzechu. Ojciec romansował ze służącą jeszcze za życia chorej już żony. Jego przyrodni bracia umarli. Ojciec jeszcze w młodości cierpiąc biedę przeklął boga. Więc filozof ten twierdził, że bóg doświadcza rodzinę za grzechy ojca. Zakochał się ale wykombinował sobie, że człowiek taki jak on nie powinien się żenić. Do końca życia próbował sobie udowodnić, że postąpił dobrze. Studiował Stary Testament i to mu nawet w tym pomogło. Spodobała mu się przypowieść o Abrahamie i jego synu Izaaku. On miał być Abrahamem a jego niedoszła żona składanym przez niego w ofierze Izaakiem. Swoimi wyrzeczeniami pokutował za grzechy ojca. Ale też te wyrzeczenia są pewna ofiarą, która została wynagrodzona tym, że jest wielkim naukowcem.

Pogląd na temat etyki.

Problem był następujący: czy w imię jakiś wyższych celów można postąpić nieetycznie.

O człowieku.

Człowiek przechodzi trzy stadia rozwoju:

stadium estetyczne,

stadium etyczne,

stadium religijne - wartości religijne górują nad estetycznymi i etycznymi.

Życie ludzkie jest ogromnym dramatem. Jest to powiązane z dramatem wyboru pomiędzy sposobami postępowania. Człowiek waha się czy dobrze postępuje, czy dobrze odczytał znaki dawane mu z góry. Całe życie ludzkie jest wyborem, jest jakąś alternatywą.

Myśl egzystencjalna rozwijała się ponieważ: upadła burżuazja, narastały poglądy nazistów, było bezrobocie, panował kryzys, maiły miejsce dwie wojny światowe.

Pisarze działający w egzystencjalizmie:

Franz Kawka, Fiodor Dostojewski, Albert Camus, Ernest Hemingway, Gabriel Marsel (Homowiator, Być i mieć), Jean Pole Sartre, Matrin Heidegger, Karl Jaspers (Zróżnicowanie niemieckiej winy).

Na podstawie Sartre'a.

Sartre Jean Paul (1905-80) - francuski filozof, pisarz, publicysta. Współtwórca egzystencjalizmu. Za istotę indywidualnej, ludzkiej egzystencji uważał wolność. Podejmował próby dialogu z marksizmem, następnie zbliżył się do anarchizującej skrajnej lewicy. Największe dzieła to: powieści (Mdłości, Drogi wolności), opowiadania, dramaty (Muchy, Diabeł i Pan Bóg). W 1964 otrzymał Nagrodę Nobla (nie przyjął jej ponieważ nie chciał zostać zaszufladkowany do kategorii ludzi, którzy tę nagrodę posiadają).

Według niego człowiek to istota przypadkowo wrzucona w świat. Istnieje on, stanowi egzystencję ale nie ma esencji. W człowieku egzystencja poprzedza esencję. Człowiek najpierw istnieje w świecie a dopiero potem może się zdefiniować. Podczas życia zdefiniować go nie można bo jeszcze nie istnieje (nie ma esencji). Człowiek jest taki jakim się ukształtuje i jest tym co z siebie uczyni. Człowiek tylko istnieje. Są dwa sposoby istnienia:

dla innych ludzi - nie różni się wtedy od istnienia drzewa czy kamienia,

dla siebie samego - istnienie człowieka jest procesem, który się aktualizuje. Człowiek ustanawia się dla siebie człowiek nie chce istnieć jako przedmiot. I tylko to istnienie jest prawdziwe.

Człowiek wychodzi ku przyszłości i chce się realizować. Jednak musi dokonywać wyborów i to jest dla niego bolesne. Człowiek musi stale przezwyciężać samego siebie. Jest dla siebie projektem. Przeżywa dyskomfort. Porywa się na coś i chce się zaktualizować. Ale patrzy wstecz i widzi, że mało zdziałał. Rozumie wtedy, że nie może nadążyć. Życie jest dla człowieka wielkim dramatem. Człowiek nie może się spełnić. Szuka wtedy środków zastępczych. Ucieka w religię lub w niemyślenie (złą wiarę).człowiek staje przed ciężkim wyborem , w którym wszystko jest złe bez względu na to jaką decyzję podejmie. Musi wybierać pomiędzy ideałem, którego nigdy nie osiągnie lub staniem się rzeczą. Wybór jest pomiędzy dwoma klęskami.

Odpowiedzialność.

Człowiek nie ma udziału w fakcie zaistnienia. W świat został wrzucony bez własnej woli. I dlatego człowiek sam jest odpowiedzialny za swoje kształtowanie. Nic nie usprawiedliwia tego, że człowiek działa pod przymusem. Człowiek odpowiada za wszystko bo ma wolna wolę i może wybierać. Istnieje w tym pewna beznadziejność, bo nikt człowiekowi nie może w tym wyborze pomóc. Zwrócenie się do pomoc do konkretnej osoby jest jakby równoważne z tym jaką radę chcemy uzyskać. Człowiek chętnie podzieliłby się tą odpowiedzialnością z innymi. Tej odpowiedzialności nie może się pozbyć. Z pozycji egzystencjalizmu człowiek czuje się w jedności z innymi i czuje odpowiedzialność za wszystko co się wokół niego dzieje, ale jest jednocześnie samotny.

Człowiek jest tym czym się sam ukształtuje. Jeden czyn może przekreślić to wszystko co wypracował lub jeden czyn może uczynić z niego wielkiego człowieka. Człowiek jeżeli nie sprawdzi się w jakiejś ekstremalnej sytuacji to zaczyna go coś wewnętrznie toczyć.

Wniosek jest następujący. Człowiek może się zdefiniować dopiero przed samą śmiercią. Dopiero wtedy może powiedzieć, że jest.

Egzystencjalizm zajmuje się analizą człowieka, jego postępowania, etyki i moralności.

Freud Sigmund (1856-1939) - austriacki neurolog i psychiatra, profesor uniwersytetu w Wiedniu. Twórca psychoanalizy, jej teorii i metod. Pierwszy ukazał rolę nieświadomych mechanizmów motywacyjnych w życiu człowieka. Stworzył podstawy współczesnej psychologicznej teorii motywacji, jest też uważany za twórcę nowoczesnej psychoterapii. Największe dzieła to: Wstęp do psychoanalizy, Człowiek, religia, kultura, Totem i tabu, Kultura jako źródło cierpień.

Jego poglądy są ważne ze względu na ciekawą hipotezę tłumaczącą powstanie człowieka, kultury, instytucji ludzkich. Wyłonienie się człowieka z pośród zwierząt.

Zdaniem Freuda śmierć praojca, pierwsza uczta totemiczna, zakaz kazirodztwa są początkiem ludzkości. Powstaje religia, prawa postępowania, powstaje społeczeństwo. Teoria ta nie daje się ani przyjąć ani obalić.

Jak widać wszystko co powstał jest wynikiem wielu wyrzeczeń. Te społeczeństwa, które tego nie rozumieją muszą upaść. Religie właśnie chcą wpłynąć i ograniczyć niektóre dziedziny. A wszystko po to aby społeczeństwo mogło się rozwijać.

Chrześcijaństwo ciąg dalszy (czasy późniejsze).

Neotomizm.

Maritain Jacques1 (1882-1973) - filozof francuski, profesor Instytutu Katolickiego w Paryżu. Przedstawiciel neotomistycznego personalizmu. Zajmował się problemami współczesnej cywilizacji. Największe dzieła to: Humanizm integracyjny, Trzej reformatorzy.

Uważał on, że człowiek jest jednostką społeczeństwa i musi stosować się do praw w nim obowiązujących. Ale jest też osobą, której wartość przewyższa wartość społeczeństwa. Więc człowiek może odmówić pewnego sposobu postępowania. Jeżeli państwo chce nam narzucić pewne sposoby postępowania, według nas nie dobre, to możemy się zbuntować.

Nurt otwarty.

Przedstawiciele tego nurtu nie są ani tomistami ani augustyninami.

Mounier Emmanuel (1905-50) - filozof francuski. Twórca tzw. personalizmu otwartego. Najważniejsze dzieła to: Co to jest personalizm, Wprowadzenie do egzystencjalizmów.

Zastanawiał się jaką postawę powinien przyjąć prawdziwy chrześcijanin wobec świata. Są jedni, którzy zajmują się tylko sobą. Zapatrzeni we własną doskonałość, ale ślepi na nieszczęścia tego świata. Lub ludzie którzy nie myślą w ogóle o sobie. Zatracają oni tkankę duchową. Wchłania ich miasto, praca, społeczeństwo.

Ludzie powinni unikać tych skrajności. I wtedy osiągną prawdziwe szczęście.

Etyka.

Moralność - poglądy na to co w postępowaniu jest dobre, co złe, co zobowiązuje, co zakazane. W znaczeniu wartościującym: zgodność działań ludzkich z prawdą i dobrem osób. W znaczeniu opisowym: zespół uznanych norm, ocen i wzorców postępowania. Różne szkoły filozoficzne akcentują bądź niezmienność głównych zasad moralności, bądź ich zależność od epoki i środowiska.

Etyka - nazwa nauki o moralności. Dyscyplina filozoficzna rozumiana jako:

ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danej epoce i zbiorowości społecznej lub konkretny ich system, tj. moralność;

nauka o moralności, ustalająca (na podstawie przyjętych ocen i norm) dyrektywy moralnego postępowania — w aspekcie normatywnym lub podejmująca opis, analizę i wyjaśnienie rzeczywiście istniejącej moralności — w aspekcie opisowym.

Moralność wyraża się w:

normach - regulują ludzkie zachowania,

ocenach,

wzorcach moralnych.

Etyka składa się z dyscyplin podległych:

etyki opisowej (etologii) - bada i wyjaśnia fakty moralne,

etyka normatywna - ocenia, wartościuje, normuje ludzkie zachowania,

meta etyka - analizuje język, w którym etyka formułuje swoje prawa.

Normy - wyrażają nakazy i zakazy o różnej treści i formie (nie zabijaj, nie kradnij - kategoryczne, nie okradaj swoich sąsiadów - hipotetyczne, o zawężonym działaniu)

Oceny - moralne, obyczajowe, estetyczne.

Ocena moralna mówi o całym człowieku. Gdy powie się o kiś: niemoralny, to społeczeństwo go odpycha.

Wzorce moralne - jak postępować, przykłady.

Etyka opisowa ma pośrednie działy:

historia moralności - jak zmieniały się normy moralne na przestrzeni lat,

socjologia - analizuje i opisuje zjawiska moralności w społeczeństwie. Jak zmienia się moralność w zależności od grupy społecznej (chłopi, więźniowie, mieszczanie).

psychologia moralności - zajmuje się psychiką, sumieniem podczas podejmowania wyborów moralnych,

semantyczna analiza języka moralności - zajmuje się językiem, czyli tym samym co meta etyka.

Etyka normatywna odróżnia się tym, że w niej są stanowiska, np.:

eudajmonizm - życie w cnocie też może dać szczęście,

hedonizm - dobre jest to co moralne, moralność jest dobra,

intelektualizm etyczny - tożsamość cnoty i wiedzy,

perfekcjonizm - czyn jest dobry jeżeli jest doskonały,

rygoryzm moralny - postępuję dobrze jeżeli spełniam swoje obowiązki.

Czy jednak etyka jako nauka dostarcza wzorców do postępowania, definicji, prostych decyzji.

Pytaniem tym zajmował się Hume David (1711-76) - szkocki filozof, historyk i ekonomista. Przedstawiciel empiryzmu, sceptycyzmu, agnostycyzmu. Krytykował pojęcia przyczynowości, siły i substancji, sformułował prawa kojarzenia. Największe dzieło to: Traktat o naturze ludzkiej. Badał systemy moralne. Badał jak poznawano, jak mówiono o duszy, człowieku, społeczeństwie, ciele, bogu, bycie. Wywnioskował, że w każdym systemie istnieją zapisy, że człowiek powinien postępować tak, albo tak. Hume zauważył, że wniosek ten nie powinien zawierać więcej treści niż cały tekst poprzedzający. Jednak moralności nie da się do końca zbadać ani zdefiniować ponieważ rządzi się ona swoimi odrębnymi zasadami. To nie fizyka. Dopuszczalne są pewne nieścisłości. Dlatego należałoby znać więcej systemów moralnych a wtedy nasze postępowanie byłoby lepsze. Terminów etycznych nie da się przełożyć na terminy empiryczne.

System etyczny - dyrektywa, która jest kryterium oceny. Dzięki niej i dzięki uzasadnieniu kierujemy swoim postępowaniem tak, albo tak.

Podział systemów etycznych:

etyki eudajmonistyczne i perfekcjonistyczne,

etyki społeczne i indywidualne,

etyki teologiczne i deontologiczne.

Ad 1. podział ten dotyczy celów do jakich się etyki tworzy (np.: szczęście jednostki, doskonałość jednostki). Etyki zawierają przewagę jednego z tych pierwiastków. Np.: grecy byli eudajmonistami, chodziło im o szczęście jednostki.

Ad 2. są etyki, które zajmują się tylko jednostkami i są etyki, które zajmują się dobrem grup społecznych. Etyka chrześcijańska jest etyką indywidualną. Etyka marksistowska, socjalistyczna jest etyką społeczną. Etyki te różnią się od siebie, ale czerpią coś z siebie, jedna z drugiej.

Ad 3. są etyki całościowe i powinnościowe, etyki celów i etyki zasad. Pierwsze wywodzą się z Dalekiego Wschodu. Drugie z Bliskiego Wschodu. Człowiek ze wschodu będzie za zasadą a z zachodu za celem. Jednak ludzie ze wschodu mogą w każdej chwili odstąpić od zasady (poletko ryżowe może wyżywić określoną liczbę ludzi).

Z etykami zasad są związane kodeksy moralne. Jednak zasady przez nie głoszone nie zawsze są dobre. Dochodzi jeszcze pierwiastek własnej decyzji, własnego wyboru. Człowiek może postąpić tak, dokonać takiego wyboru by jego czyny były zgodne z jego sumieniem.

1

---