Staatsordnung und politisches System
Die Dreiteilung der Gewalten - trójpodział władz
der Staatsordnung - system rządów
politisches System - ustrój polityczny
der Rechtstaat - państwo prawa
die Gewaltenteilung - podział władz
auf etwas beruhen - opierać się na
der Grundsatz - zasada, założenie
ein demokratischer Rechtsstaat sein - być demokratycznym państwem prawa
auf dem Grundsatz der Gewaltenteilung beruhen -opierać się na zasadzie podziału władzy
Die Gesetzgebung - władza ustawodawcza
Ausschließlich - wyłącznie
das Parlament - parlament
zustehen - przysługiwać, należeć się
Die Gesetzgebung steht ausschließlich dem Parlament zu - władza ustawodawcza przysługuje wyłącznie parlamentowi
ausüben von - sprawować, wykonywać (przez)
der Staatspräsident - prezydent
der Ministerpräsident - premier
Die Exekutive ausübt vom Staatspräsidenten, Ministerpräsidenten und vom Ministerrat - władza wykonawcza jest wykonywana przez prezydenta, premiera i przez Radę Ministrów
obliegen - być sprawowany, wykonywany
sowie - jak również
die Rechtsprechung - orzecznictwo sądowe, jurysdykcja, sądownictwo
das Gericht - sąd
das Verwaltungsgericht - sąd administracyjny
das Militärgericht - sąd wojskowy
Die Rechtsprechung obliegt den ordentlichen Gerichten sowie den Verwaltungs- und Militärgerichten - sądownictwo jest wykonywane przez sądy powszechne, jak również przez sądy administracyjne i wojskowe
1.1 Verfassung -konstytucja
Die Verfassung der Republik Polen - konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
der (wichtigste) Rechtsakt - (najważniejszy) akt prawny
die Staatsordnung - ustrój państwa
die Grundlage für die Staatsordnung Polens - podstawa dla systemu rządów/ustroju Polski
verankern - zakotwiczyć
Rechte und Freiheiten der Bürger - Prawa i wolności obywateli
In der Verfassung werden Rechte und Freiheiten der Bürger verankert - w konstytucji są zapisane/zakotwiczone prawa i wolności obywatelskie
Die wechselseitigen Beziehungen zwischen etw. bestimmen - określać wzajemne stosunki między
die Gestaltung - kształtowanie
das Wirtschaftsleben - życie gospodarcze
Die Selbstverwatung - samorząd
der kommunalen Selbstverwaltung - samorządność lokalna
staatlichen Kontrollorgane - państwowe organy kontrolne
Eine wichtige Grundlage für die Gestaltung des Wirtschaftslebens, der kommunalen Selbstverwaltung und der staatlichen Kontrollorgane -ważny fundament dla kształtowania się życia gospodarczego, samorządności lokalnej i państwowych organów kontrolnych
Verabschieden - uchwalać
Die erste polnische Verfassung wurde im Jahr 1791 verabschiedet - pierwsza polska konstytucja została uchwalona w 1791 roku
Verfassung vom 3. Mai - konstytucja 3 maja
Gelten (als; gilt) - obowiązywać (uchodzić za)
gilt als das erste Grundgesetz in Europa - uchodzi za pierwszą konstytucję w Europie
die Nationalversammlung - Zgromadzenie Narodowe
die Sitzung - posiedzenie
Sejm und Senat in gemeinsamer Sitzung - wspólne posiedzenie Sejmu i Senatu
Die aktuelle polnische Verfassung wurde am 2. April 1997 von der Nationalversammlung verabschiedet - aktualna polska konstytucja została uchwalona 2 kwietnia 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe
die Volksabstimmung - referendum
annehmen - przyjmować
Die Verfassung wurde vom polnischen Volk in der Volksabstimmung angenommen -konstytucja została przyjęta przez naród polski w referendum
Unterzeichnen - podpisać
Verfassung wurde von Präsident unterzeichnet - konstytucja została podpisana przez prezydenta
In Kraft treten - wejść w życie
Die Verfassung ist in Kraft getreten - konstytucja weszła w życie
Die Verfassung/Gesetz tritt in Kraft - konstytucja/ustawa wchodzi w życie
die Wahrung garantieren - gwarantować obronę (przestrzeganie, zachowanie)
die Grundfreiheiten - podstawowe wolności
die Wahrung aller Grundfreiheiten und Privatrechte garantieren -gwarantować przestrzeganie wszystkich podstawowych wolności i praw osobistych
in einem demokratischen Rechtstaat gelten- obowiązywać w demokratycznym państwie prawa
Dazu gehören vor allem - do tego należą przede wszystkim
die Gleichheit vor dem Gesetz unabhängig von - równość wobec prawa niezależnie od
Geschlecht -płci
Rasse -rasy
Konfession und Herkunft - wyznania i pochodzenia
die persönliche Unantastbarkeit - nietykalność osobista
die Gewissensfreiheit - wolność sumienia
die Glaubenfreiheit - wolność wyznania
der Anspruch auf gerichtliche Anhörung - prawo do rozprawy sądowej
der Anspruch auf soziale Leistungen - prawo do świadczeń socjalnych
der Anspruch - wymóg
die Anhörung - wysłuchanie
die Vereinigungsfreiheit - wolność zrzeszania się
die Versammlungsfreiheit - swoboda zgromadzeń
allgemeines Wahlrecht - powszechne prawo wyborcze
Freiheit der Meinungsäußerung - swoboda wyrażania opinii
das Recht auf - prawo do
freie Meinungsäußerung -swobodnego wyrażania opinii
Eigentum -własności
Gesundheitsfürsorge -opieki zdrowotnej
Ausbildung -nauki, kształcenia
freie Berufswahl -swobodnego wyboru zawodu
freie Berufsausübung- prawo do swobodnego wykonywania zawodu
1.2 Politische Parteien -partie polityczne
die Wende - przełom, zwrot
seit der Wende um...- od przełomu w..
die politische Landschaft/ die politische Bühne - scena polityczna (2)
das Parteiensystem - system partyjny
verändern - zmienić się
die politische Landschaft und das Parteiensystem in Polen haben sich völlig verändert - polska scena polityczna oraz system partyjny w Polsce uległy całkowitej zmianie
damals - wówczas,wtedy
herrschend - panujący, sprawujący władzę
Polnische Vereinigte Arbeitenpartei - Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
dem politischen Pluralismus Platz machen - zrobić miejsce dla pluralizmu politycznego
anfänglich - początkowo, wstępnie
eine deutliche Teilung - wyraźny podział
es gab eine deutliche Teilung in Parteien- istniał wyraźny podział w partiach
aus der Bewegung der „Solidarność” entstanden - powstać z ruchu „Solidarności”
in postkommunistische Parteien - na partie postkomunistyczne(podział)
Die Aufteilung - podział
immer mehr - coraz więcej
an Bedeutung verlieren - tracić na znaczeniu
angleichen - dopasowywac się; zrównywać się
europäischen und außereuropäischen Standards - europejskie oraz pozaeuropejskie standardy
die polnische politische Bühne gleicht sich den europäischen und außereuropäischen Standards an - polska scena polityczna dopasowuje się do europejskich oraz pozaeuropejskich standardów
vereinigen (sich) - jednoczyć się; zrzeszać się; łączyć
In Polens Parteien vereinigen sich ….. - w polskich partiach jednoczą się ….
die Politikwissenchaftler - politolog
sprechen von... - mówić o...
einer traditionellen Teilung in Linke, Rechte und Zentrum - tradycyjny podział na lewicę, prawicę i centrum
ein klares Bild zeigen - pokazywać jednoznaczny obraz
die Wirtschaftsfragen - kwestie gospodarcze
in etwas sehr liberal denken - myśleć w(jakiejś kwestii)liberalnie
rechte Parteien mit sozialdemokratischen Programmen - partie prawicowe z programem soclaldemok.
die Marktwirtschaft - gospodarka rynkowa
entfernt (von) sein - być oddalonym (od)
von der freien Marktwirtschaft weit entfernt sein- być bardzo oddalonym od gospodarki wolnorynkowej
1.3.1 Legislative/gesetzgebende Gewalt/Geetzgebung - władza ustawodawcza (3)
zwei gesetzgebenden Organen - dwa organy ustawodawcze
bestehen aus - skladać się z
bestehen aus der ersten Kammer und zweiten Kammer - składać się z pierwszej i drugiej izby
die Abgeordneten/Senatoren - posłowie/senatorowie
Kammer mit 460 Abgeordneten - pierwsza izba z 460 posłami
die Senatoren - senatorowie
Das Gesetzgebungsverfahren - postępowanie legislacyjne
beginnen mit - zaczynać się (z czymś)
die Einreichung eines Gesetzentwurfs (bei) - wniesienie projektu ustawy (przez)
der Sitzungsleiter - przewodniczący posiedzenia
der Marschall des Sejm/ der Sejmmarschall - marszałek Sejmu
Das Präsidium (des Sejms) - prezydium sejmu
Der Seniorenkonvent - konwent seniorów
Der Ausschuss - komisja
Das Gesetzgebungsverfahren beginnt mit - postępowanie legislacyjne rozpoczyna się od
der Einreichung eines Gesetzentwurfs beim Sitzungsleiter des Sejm - dostarczenia projektu ustawy przez przwodniczącego posiedzenia Sejmu
Die Gesetzentwürfe vorlegen - przedkładać projekty ustaw
die Regierung - rząd
die Bürgerinitiative - inicjatywa obywatelska
von einer Gruppe von mindestens 15 Abgeordneten - przez grupę co najmniej 15 posłów
Gesetzentwürfe werden vom Staatspräsidenten, von der Regierung oder von einer Gruppe von mindestens 15 Abgeordneten oder 100 000 Staatsbürgern vorgelegt - projekty ustaw mogą być przedłożone przez prezydentów, rząd albo grupę co najmniej 15posłów albo 100 000 obywateli
nach der ersten Lesung - po pierwszym czytaniu
die Gesetzesvorlage/ der Gesetzentwurf - projekt ustawy (2)
entweder ….oder - albo...albo...
ablehnen - odrzucać
ablehnend - odmowny
verweisen an - odsyłać do
zuständig - odpowiedzialny; odpowiedni, dany
Die Gesetzesvorlage wird entweder abgelehnt oder an zuständige Sejm-Ausschüsse verweisen- projekt ustawy albo zostanie odrzucony albo skierowany do odpowiedniej komisji sejmowej
während - podczas
die Beratungen - obrady
während ihrer Beratungen - podczas swoich obrad
Die Stellung - stanowisko
die Stellung zu etwas nehmen - zająć stanowisko w jakiejś sprawie
die Vorlage - projekt
die Änderungsvorschläge machen - dawać propozycje poprawek
die Ausschüsse nehmen die Stellung zu der Vorlage - komisje zajmują stanowisko w sprawie projektu
Die Debatte über ...- debata na temat...
etwaigen - ewentualne, możliwe
Die Debatte über die Vorlage und die etwaigen Änderungsvorschläge - debata na temat projektu i ew. poprawek
erfolgen - odbywać się, wynikać, następować
in der zweiten Lesung erfolgen - odbywać się w drugim czytaniu
in der Sejmsitzung - na posiedzeniu Sejmu
die etwaigen Änderungsvorschläge erfolgt in der zweiten Lesung - ewentualne propozycje poprawek następują się w drugim czytaniu
die Beratungen über die Gesetzesvorlage sind abgeschlossen- obrady nad projektami ustaw są zakończone
die Abstimmung - głosowanie
die Abstimmung findet in der dritten Lesung statt - Głosowanie odbywa się w trzecim czytaniu
in der Sejmsitzung erfolgen - odbywać się na posiedzeniu Sejmu
Im Falle - w wypadku
Im Falle der Zustimmung - w wypadku zgody
weiterleiten - przekierować, przekazywać dalej
der Gesetzentwurf weiterleiten - przekazywać projekt ustawy dalej
der Gesetzentwurf wird an den Senat weitergeleitet - projekt ustawy będzie przekazany do Senat
dem Gesetz zustimmen - zatwierdzać ustawę
der Einspruch - veto, sprzeciw
der Einspruch einlegen - wnosić sprzeciw, veto
wiederum - znowu
überstimmen - przegłosować
die Änderungsvorschläge/ der Einspruch überstimmen - przegłosować propozycje poprawek/veto
Der Sejm kann etwas mit der 2/3 Mehrheit überstimmen - Sejm może coś przegłosować większością 2/3 głosów
der Beschluss - postanowienie
zurückweisen - odrzucić
der Senatsbeschluss zurückweisen - odrzucić postanowienie Senatu
das Gesetz wird mit den Änderungen des Senats verabschiedet - ustawa zostaje uchwalona wraz z poprawkami Senatu
scheitern - upadać
das Gesetz scheitert - ustawa upada
vom Sejm und Senat beschlossene Gesetz - ustawa uchwalona przez Sejm i Senat
vorlegen - przedłożyć
dem Staatspräsidenten vorlegen - przedkładać prezydentowi państwa
der Verfassungsgerichtshof - Trybunał Konstytucyjny
anrufen - odwoływac się do...
den Verfassungsgerichtshof anrufen - odwoływać się do trybunału konstytucyjnyego
damit - aby
überprüfen - sprawdzić, zrewidować, zweryfikować
die Verfassungskonformität des Gesetz überprüfen - sprawdzić zgodność ustawy z konstytucją
Einspruch einlegen können - móc złożyć weto
zwar - wprawdzie
benötigt hierfür - konieczny, wymagany do tego
benötigt die 3/5 - Mehrheit - wymagana większość 3/5
wobei - przy czym
abstimmen - głosować
mindestens 230 Abgeordnete abstimmen müssen - musi głosować co najmniej 230 posłów
verpflichten - zobowiązywać
Der Staatspräsident ist verpflichtet, das Gesetz zu unterzeichnen - prezydent jest zobowiązany podpisać ustawę
die Verkündung - ogłoszenie
das Gesetzblatt - dziennik ustaw
nach der Verkündung im Gesetzblatt der Republik Polen - po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP
Das Gesetz tritt nach der Verkündung im Gesetzblatt der Republik Polen in Kraft - ustawa wchodzi w życie po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej
die Gesetzesinitiative - inicjatywy ustawodawcze
die Parlamentarische Ausschüsse - komisje parlamentarne
der Antragsteller - wnioskodawca
zwecks Prüfung der Rechtskonformität - w celu sprawdzenia zgodności z prawem
der Unterausschuss - podkomisja
berufen - powołać
einen Unterausschuss zu berufen - powołać podkomisję
sich auf ein Gesetz berufen - powoływać się na ustawę
der Bericht - sprawozdanie
die Ablehnung - odmowa, odrzucenie
aus formellen Gründen - z formalnych zasad
erneut - ponownie
der Sejm entscheidet anders - Sejm postanawia inaczej
zusätzlicher Bericht -dodatkowy raport
erstatten - składać, zwracać
der Antrag auf Zurücksweisung - podanie, wniosek o odrzucenie, nieprzyjęcie
beantragen - składać wniosek/ podanie
Im Sejm sitzen - zasiadać w sejmie
Die Wahlen - wybory
Wählen - wybierać
Betragen - wyonsić
Die Amtsperiode; die Legislaturperiode - kadencja (2)
Eine Amtsperiode beträgt - kadencja wynosi (trwa)
Für 5 - jährige Amstperiode gewählt werden - zostać wybranym na 5 - letnią kadencję
Fur eine Amstperiode von 9 Jahren - na 9-letnią kadencję
in allgemeinen Wahlen für vier Jahre gewählt werden - być wybieranym na 4 lata w wyborach powszechnych
fur die Dauer von vier Jahren - na okres 4 lat
Der Kreis - koło
Klubs und Kreise bilden - tworzyć kluby i koła
Vorgezogene Neuwahen zum Parlament fanden statt - odbyły się przyśpieszone wybory do Parlamentu
Die Legislaturperiode ablaufen - kadencja upływa
In der letzten Legislaturperiode - za ostatniej kadencji
Somit - zatem, więc
Vertreten - reprezentować; zastępować (vertritt)
Folgend - następujący
Die Regierungspartei - partia rządząca
Eine bürgerlich - liberale Gruppierung - zgrupowanie obywatelsko - liberalne
Vor der Parlamentsneuwahlen - sprzed wyborów parlamentarnych
Die Oppositionspartei - partia opozycyjna
Der Vorsitzende - przewodniczący
Eine nationalkonservative Partei - partia nacjonalistyczno - konserwatywna
Entstehen - powstawać
Unter der Führung von - pod przywództwem
Die Regierungskoalition - koalicja rządząca
Bisherig - dotychczasowy
Beteiligen an - mieć udział w
National - klerikale - nacjonalistyczno - klerykalny
Links - populistische - lewicowo - populistczny
In den Sejm nicht einziehen - nie wejść do sejmu
In der Wahlordnung vorgesehene Grenze nicht schaffen - Nie osiągnąć granicy przewidzianej w ordynacji wyborczej
Ein politisches Bündnis - sojusz polityczny
Anlässlich - z okazji
Die Kommunalwahlen - wybory samorządowe
Die Bauernpartei - partia chłopska
Vorwiegend - przeważnie, głównie
Die drittstärkste Kraft im Sejm- trzecia siła
Die Interesen vertreten - reprezentować interesy
Kleinbürgertum - drobnomieszczaństwo (niższa klasa średnia)
Rechte Und Würde wahren - strzec praw i godności
Die Tagungen einberufen - zwoływać obrady (sesje)
Die Tagung - sesja
Die Beratung - obrady
Die Arbeit des Präsidiums leiten - kierować pracami prezydium
Einbringen - wnosić
Die Gesetzesinitiative - inicjatywa ustawodawcza
Die Aufgaben des Staatsoberhauptes übernehmen - przejmować zadania głowy państwa
Das Amt nicht besetzt ist - urząd jest nieobsadzony
Die Vizemarchälle - wicemarszałkowie
Den Arbeitsplan des Sejms erstellen - sporządzać plan pracy Sejmu
Die Einhaltung - przestrzeganie (utrzymanie)
Die Geschäftsordnung - reguamin obrad (porządek pracy)
Für die Einhaltung der Geschäftsordnung zuständig sein - być odpowiedzialnym za przestrzeganie regulaminu obrad
Die Grundsätze für … regeln - regulować podstawowe zasady
Die Zusammenarbeit sichern - zapewniać współpracę
Ausschließlich beratende Funktion - funkcja wyłącznie doradcza
Berufen - powoływać
Abgeordnete in ständige Ausschüsse berufen - powoływać posłów w stałe komisje
Bestehen darin - polegać na tym, że
Gesetzesvorlagen vorbereiten und bearbeiten - przygotować i opracować projekty ustaw
Vom Sejm bestätigen werden - zostać zatwierdzonym przez sejm
Gemäß - zgodnie z
Die Gewalt ausüben - sprawować władzę
innerhalb von - w ciągu
beschließen - uchwalać
vom Sejm beschlossenen Gesetze prüfen - sprawdzać ustawy uchwalone przez Sejm
Änderungen der Gesetzestexte vorschlagen - proponować zmiany w tekście ustawy
Gesetze ablehnen - odrzucić ustawę
Gesetzesinitiativen einbringen - wnosić projekty ustaw
Eid leisten - składać przysięgę
Nationalversammlung bilden - tworzyć Zgromadzenie Narodowe
Die oberste Vertretung - najwyższy reprezentant
Unter dem Vorsitz des Marschalls tagen - obradować pod przewodnictwem Marszałka
Den Präsidenten vereidigen - zaprzysięgać prezydenta
1.3.2. Exekutive/die vollziehende Gewalt - władza wykonawcza (2)
an der Spitze - na czele
An der Spitze der polnischen Regierung steht der Ministerpräsident - na czele polskiego rządu stoi premier
zur Zeit - obecnie
der Ministern - minister
die Ressortministern - ministrowie resortu
Ministern ohne Geschäftsbereich- ministrowie bez teki
Zur Zeit besteht der Ministerrat aus 19 Ressortministern - obecnie Rada Ministrów składa się z 19 ministrów resortów.
in alphabetischer Ordnung- w porządku alfabetycznym
zeichnen - ponosić
verantwortlich fur ….. zeichnen - ponosić odpowiedzialność za
die Politik der Republik Polen - polityka Rzeczypospolitej Polskiej
sichern - zapewniać, zabezpieczać
die Einhaltung der Gesetze- przestrzeganie ustaw
koordinieren - koordynować
kontrollieren - nadzorować, kontrolować
die Arbeit der Staatsverwaltung - praca administracji państwowej
garantieren - gwarantować
die Sicherheit - bezpieczeństwo
in Inneren und nach Außen - w sprawach wewnętrznych i zagranicznych
die Sicherheit des Staates in Inneren und nach Außen - bezpieczeństwo państwa w sprawach wew. I zew.
ferner - poza tym, dalej
sich mit etwas befassen- zajmować się(czymś)
öffentlichen Ordnung - porządek publiczny
die Verantwortung für etwas tragen - ponosić odpowiedzialność za coś
ausgeglichenen - zrównoważony
der Staatshaushalt - budżet państwa
ausgeglichenen Staatshaushalt - zrównoważony budżet państwa
das Staatsgebiet - obszar państwa
vertreten - reprezentować kogoś/ coś
wird auf dem polnischen Staatsgebiet vertreten -jest reprezentowany na obszarze państwa
entsprechend - odpowiedni
der Woiwode- wojewoda
die Woiwodschaften - województwa
von den 16 Woiwoden der entsprechenden Woiwodschaften - przez 26 wojewodów z odpowiednich województw
Die Angestellten - pracownicy
Die Staatsverwaltung - administracja państwowa
Die Behörde/ das Amt - urząd (2)
Der Beamte - urządnik
die (ihnen) unterstellten Beamten - podlegający (im) urzędnicy
die Mitarbeiter zentraler Behörden - (współ)pracownicy urzędów centralnych
bilden - tworzyć
der Zivilkorps -służby cywilne
unterstehen - podlegać
sich mit beschäftigen - zajmować się
die Verwaltungsaufgaben - zadania, obowiązki administracyjne
mit Verwaltungsaufgaben sich beschäftigen - zajmować się obowiązkami administracyjnymi
unterstehen - podlegać
mit dem Ministerpräsidenten unterstehen - podlegać premierowi
laut Verfassung - według konstytucji
laut Verfassung Staatsoberhaupt sein- według konstytucji być głową państwa
das Staatsoberhaupt - głowa, zwierzchnik państwa
oberst - najwyższy
oberster Repräsentant (des Landes) - najwyższy reprezentant (kraju)
der Garant - gwarant
die Handlungsfähigkeit - zdolność do czynności prawnych
kontinuierlich - bezustannie, bez przerwy
der Staatsgewalt - władza państwowa
Garant für die kontinuierliche Handlungsfähigkeit der Staatsgewalt - gwarant ciągłej zdolności do czynności prawnych władzy państwowej
An der Spitze der Exekutive stehen - stać na szczycie władzy wykoanwczej
Polens Interessen im Ausland vertreten - reprezentować polskie interesy za granicą
wachen über - czuwać nad...
über die Einhaltung der Verfassung wachen - czuwać nad przestrzeganiem konstytucji
über die innere Sicherheit wachen- czuwać nad wewnętrzym bezpieczeństwem
anberaumen - ustalić termin
der Zeitpunkt - chwila, moment
den Zeitpunkt für die Parlamentswahlen anberaumen -ustalać termin wyborów parlamentarnych
In besonderen Fällen - w szczególnych przypadkach
vorzeitig - przed czasem
auflösen- rozwiązać
das Parlament vorzeitig auflösen - rozwiązać parlament przed czasem
anordnen- zarządzać
die Angelegenheit - sprawa
bei Angelegenheiten, die für die Staat besonders wichtig sind - przy sprawach, które są wyjątkowo ważne dla państwa
eine Volksabstimmung anordnen - zarządzić referendum
erfordern - wymagać
die Entscheidung aller Bürger erfordern - wymagać zgody wszystkich obywateli
Der Präsident nominiert den Ministerpräsidenten und die Mitglieder des Ministerrates - prezydent nominuje premiera i członków Rady Ministrów
direkt Einfluss auf die Gesetzgebung nehmen (nimmt)- posiadać bezpośredni wpływ na władzę ustawodawczą
als oberster Vertreter des polnischen Staates - jako najwyższy przedstawiciel państwa polskiego
kündigen - wypowiadać
ratifizieren- ratyfikować
Der International Vertrag - umowa międzynarodowa
die internationale Verträge ratifizieren und kündigen - ratyfikować i wypowiadać UM
der Botschafter - ambasador
ernennen- mianować
abberufen- odwoływać
Botschafter ernennen und abberufen - mianować i odwoływać ambasadora
die Akkreditierung - akredytacja
aussprechen - wypowiadać
die Akkreditierungen für ausländische Diplomaten aussprechen - wypowiadać akredytacje dla zagranicznych dypl.
In Polen akkreditierter diplomatischer Vertreter anderer Staaten - akredytowani w PL przedstawiciele dypl.
die Verleihung - nadanie
die Auszeichnungen - odznaczenia
die staatlichen Verdienstorden - ordery państwowe
über die Verleihung von Auszeichnungen und staatlichen Verdienstorden entscheiden -decydować o przyznaniu odznaczeń i orderów państwowych
das Gnadenrecht - prawo łaski
Der Präsident hat das Gnadenrecht - prezydent posiada prawo łaski
rechtskräftig- prawomocny
die verhängte Strafen- nałożone kary
aufheben - znieść
rechtskräftig verhängte Strafen aufheben -znosić prawomocnie nałożone kary
Der Oberste Befehlshaber der Streitkräfte - Naczelnik Sił Zbrojnych
Der Oberbefehlshaber der Streitkräfte - Najwyższy Zwierzchnik sił zbrojnych
In den Händen liegen - leżeć w rękach
Die Wiederwahl - reelekcja
Im Bereich - W zakresie (dziedzinie)
Gesetze unterzeichnen -- podpisywać ustawy
Orden und Auszeichnungen verleihen - nadawać ordery i odznaczenia
Das Amt wieder einführen - ponownie wprowadzać urząd
Gegenwärtig Bekleiden - piastować (sprawować) obecnie
stellvertretender Vorsitzende - zastępca przewodniczącego
verantwortlich für sein - być odpowiedzialnym za
Die Verwaltung - administracja
1.3.3.Judikative/richterliche Gewalt/Rechtsprechung - władza sądownicza, prawodawcza
Die Gerichtsbarkeit - sądownictwo
Die Ordentliche Gerichte - sądy powszechne
das Verfassungsgericht - trybunał konstytucyjny
das Staatsgerichtshof - trybunał stanu
Das Verwaltungsgericht(e) - sąd adminitracyjny
Das Oberste Verwaltungsgericht - Naczelny Sąd Administracyjny
das Militärgericht(e) - sąd wojskowy
Der Oberste Gerichthof - Sąd Najwyższy
das Urteil - wyrok
fällen - wydawać
das Urteil fällen - wydawać wyrok
die Straftat - przestępstwo, czyn karalny
die Urteile über Straftaten fällen - wydawać wyrok po czynie karalnym
die höhere Staatsbeamte - wyżsi urzędnicy państwowi
im Zusammenhang mit...- w związku z...
die Amtsausübung - pełnienie, sprawowanie urzędu
begehen - popełnić
die Straftaten begehen - popełniać przestępstwo
Straftaten im Zusammenhang mit ihrer Amtsausübung begehen - popełniać przestępstwa w związku ze sprawowanym przez siebie urzędem
die Tätigkeit - działalność
Die Tätigkeit der Gerichte - działalność sądów
überwachen - nadzorować
Die Tätigkeit der Gerichte überwacht das Oberste Gericht(hof) - Sąd Najwyższy nadzoruje działalność sądów
Das Amstgericht - sąd rejonowy
Das Bezirksgericht - sąd okręgowy
Das Berufungsgericht/Appellationsgericht - sąd apelacyjny(2)
bilden - tworzyć
im Gerichtsaufbau - w strukturze sądownictwa
die Unterstufe - najniższy poziom
im Gerichtsaufbau die Unterstufe bilden -tworzyć najniższy stopień w strukturze sądownictwa
Erste Instanz - pierwsza instancja
im ersten Rechtszug - w pierwszej instancji
Gerichte der ersten Instanz - sądy pierwszej instancji
die Rechtsstreitigkeiten- sprawy sporne
in den meisten zivilen Rechtsstreitigkeiten - w większości cywilnych sprawach spornych
die Ehesachen - sprawy małżeńskie
die Kindschaftssachen - sprawy opieki nad dziećmi
die Ehescheidung - rozwód
ausgenommen - oprócz
ausgenommen Ehescheidungen - z wyjątkiem rozwodów
die Strafsache - sprawa karna
die Rechtssache - sprawa sądowa
das Arbeitsrecht - prawo pracy
Die Rechtsachen aus dem Arbeitsrecht - sprawy sądowe z prawa pracy
das Sozialversicherungsrecht - prawo ubezpieczenia społecznego
das Wirtschafsrecht - prawo gospodarcze
das Sachgebiet - dziedzina
die einzelnen Sachgebiete - pojedyncze obszary/dziedziny
einzeln - pojedynczy, poszczególny
bestehen - istnieć
entsprechend - odpowiedni
die Abteilung - departament, wydział
entsprechende Abteilungen bestehen - istnieć odpowiednie wydziały
die Grundbuchabteilung - wydział ksiąg wieczystych
die Familienabteilung - wydział rodzinny
die Jugendabteilung - wydział młodzieżowy
die Registerabteilung - wydział rejestracyjny
die Arbeitsabteilung - wydział pracy
Die Sozialgerichtabteilung - wydział do spraw socjalnych
die Abteilung sąd grodzki - wydział sądu grodzkiego
entscheiden - decydować, roztrzygać
das Vergehen - wykroczenie
über Vergehen entscheiden - rostrzygać o wykroczenie
mild - łagodny
die Finanzstraftaten - przestępstwa finansowe
mildere Finanzstraftaten - łagodne przestępstwa finansowe
die Privatklage - skarga osób prywatnych
Die Zuständigkeit - właściwość
sich erstrecken - rozciągać się
Die Zuständigkeit des Bezirksgerichts erstreckt sich im ersten Rechtszug auf- właściwość sądów okręgowych rozciąga się w pierwszej instacji na
Die Zivilsache - sprawa cywilna
Die Familiensache - sprawa rodzinna
Über die das Amtsgericht nicht entscheidet - o których nie rozstrzyga sąd rejonowy
(zweitinstanzliche) Berufung - odwołanie (do drugiej instacji)
die Beschwerde - skarga
Das Bezirksgericht ist für Berufungen und Beschwerden gegen Entscheidungen des Amtsgerichts zuständig - sąd okręgowy jest właściwy dla odwołań i skarg wobec postanowień sądów rejonowych
Einige - kilka (tu:niektóre)
aufteilen - podzielać
die Zivilabteilung - wydział cywilny
die Strafabteilung - wydział karny
das Arbeitsgericht - sąd pracy
das Wirtschaftsgericht - sąd gospodarczy
das Vollstreckungsgericht - sąd penitencjarny
die Berufungsinstanz - instancja odwoławcza
der Beschluss - decyzja, postanowienie
gegen Beschlüsse - przeciwko decyzjom
als Gericht der ersten Instanz entscheiden - rozstrzygać jako sąd pierwszej instancji
die Zuständigkeitsbereich - właściwość, zakres kompetencji
In den Zuständigkeitsbereich fallen - wchodzić w zakres kompetencji
die Soldaten - żołnierze
der aktiven Dienst - czynna służba
von Soldaten während ihres aktiven Dienstes - przez żołnierzy podczas czynnej służby wojskowej
die Einheit - jednostka
die militärischen Einheiten - jednostki wojskowe
Zivilen Mitarbeitern in militärische Einheiten - cywilni pracownicy w jendostkach wojskowych
die Kriegsgefangenen - jeńcy wojenni
verüben (von)- popełniać (przez)
gesonder- wydzielony, odrębny
ein gesonderes System bilden - tworzyć wydzielony, odrębny system
beurteilen - osądzać, oceniać, wyrokować
das Verwaltungsorgan/ die Verwaltungsträger - organ administracyjny (2)
Die Beschlüsse von Verwaltungsorgane - decyzje organów administracyjnych
rechtskonform - zgodne z prawem
Natürlichen Personen - osoby fizyczne
Juristischen Personen - osoby prawne
die Kassation- kasacja
Sache der Gerichte und Tribunale - sprawa/zajęcie sądów i trybunałów
Nicht weisungsgebunden - niezawisły
Zwei Instanzen umfassen - obejmować 2 instancje
Umfassen - obejmować (zawierać)
Der Gerichtsverfahren - procedura sądowa
Zweite Instanz - druga instancja
Das Zivilverfahren - postępowanie cywilne
Das Strafverfahren - postępowaie karne
An die Stelle - w miejsce
Dienen als - służyć jako
Erstinstanzliche Entscheidungen - rozstrzygnięcia pierwszo-instancyjne
schwierigen Rechtsfällen - ciężkie/trudne przypadki prawne
gelten als Gerichte erster Instanz - obowiązywać jako sąd pierwszej instacji
Im diesem Fall - w takim przypadku
Entscheidungen treffen - podejmować (czynić, dokonywać) decyzje
Die Verwaltungsangelegenheit - sprawy administracyjne
Sowohl, als auch - nie tylko, ale też
Zentrale und territoriale Verwaltung - administracja centralna i samorządowa
Die Aufsicht über die Tätigkeit - nadzór na działalnością
Die Aufsicht im Bereich richterlicher Entscheidungen - nadzór w zakresie rozstrzygnięć sądowych
Überprüfen/kontrollieren (ob) - kontrolować (czy)
die Vorschrift - przepis
von Zentralen Staatsorganen erlassen werden - wydane przez centralne organy państwowe
verfassungskonform - zgodny z kosntytucją
übereinstimmen mit - być zgodny z
die politische Ziele und die Tatigkeit der Parteien - cele i działalność partii
mit der Verfassung übereinstimmen - być zgodnym z konstytucją
sich befassen mit - zajmować się czymś
die Verletzung - pogwałcenie, naruszenie
Rechtsverbindlich - prawnie obowiązujący/wiążący
Vor dem Staatsgerichthof - przed Trybunałem Stanu
Die verfassungsrechtliche Verantwortung tragen - ponosić odpowiedzialność konstytucyjną
Nationalbank - Narodowy Bank Polski
Der Landesrat für Rundfunk und Fernsehen - Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
Beauftragen mit - polecać, zalecać
Mit der Leitung eines Ministeriums beauftragen - zlecać kierowanie ministertwami
Der Verletzung der Verfassung oder eines Gestezes - naruszenie konstytucji lub ustaw
Im Zusammenhang mit dem bekleideten Amt - w związku ze sprawowanym urzędem
Im Bereich der Amtsgeschäfte - w zakrasie sprawowanego urzędu
Wirtschaftliche Betätigung ausüben - prowadzić działalność gospodarczą
Vorteile aus dem Vermögen des Staates verschafften - przynosić korzyści z majątku państwa
Territoriale Selbstverwaltung in Polen
Dreistufige territoriale Verwaltungsstruktur - trójstopniowa struktura administracyjna
Territoriale Selbstverwaltung - samorząd terytorialny
die grundlegende territoriale Verwaltungseinheit - podstawowa jednostka administracji samorządowej
die Verwaltungsebene - płaszczyzna administracji
die Woiwodschaft - województwo
der Landkreis - powiat ziemski
der Stadtkreis - powiat grodzki
die Gemeinde - gmina
der Gemeinderat - rada gminy
legislative und kontrollierende Organ - organ kontrolny i ustawodawczy
der Gemeindevorsteher - wójt
die Landgemeinde - gmina miejska (wieś)
gibt es an (dessen) der Spitze (steht) eine Gemeindevorsteher - na (którego) czele stoi wójt
der Bürgermeister - burmistrz
der Stadtpräsident - prezydent miasta
in Städten mit über 1000 000 Einwohnern - w mieście powyżej 100 tys. Mieszkańców
die Raumordnung - gospodarka przestrzenna
der Umweltschutz - Ochrona środowiska
Gemeindewege - drogi gminne
Lokale Straßenwirtschaft - lokalna gospodarka dróg
Wasser - und Mediaversorgung - zaopatrzenie w wodę i media
Der Öffentliche Nahverkehr - miejscowa komunikacja publiczna
der Gesundheitsschutz - opieka zdrowotna
die Sozialfürsorge - opieka socjalna
die Müll- und Abwasserentsorgung - usuwanie ścieków i śmieci
der kommunale Wohnungsbau - komunalne budownictwo mieszkaniowe
die Kulturhaus - dom kultury
Markt und Markthall - Targi i Targowiska
Die Öffentliche Ordnung - porządek publiczny
Der Brandschutz - ochrona przeciwpożarowa
Darstellen - przedstawiać
Die kreisfreie Stadt - miasto na prawach powiatu
den Kreisen gleichgestellt sein - być zrównanym z powiatami
das oberste Organ - najwyższy organ
der Kreisrat - rada powiatu
der Kreisvorstand - zarząd powiatu
gleichzeitig - równocześnie
Die Aufgaben beinhalten - zadania/obowiązki obejmują/zawierają
Über den Rahmen der Gemeinden hinausgehen - wykraczać poza ramy Gmin
Mittlere Bildungseinrichtung - urządzenie kształcenia średniego
Sondern- und Berufsschule - szkoły specjalne i zawodowe
Private Bildungsträger - założyciele szkół prywatnych
Die Gesundheitspolitik - polityka zdrowotna
Die Sozialpolitik - polityka socjalna
Betreuung Obdachloser - opieka nad bezdomnymi
Finanzielle Unterstützung von Sportvereinen - finansowe wspieranie związków sportowych
Rettungsorganisationen - organizacje ratunkowe
Schaffung und Erhaltung - tworzenie i utrzymanie
In Konkurenz zu …. stehen - konkurować z
Übergeordnet sind - być nadrzędnym wobec
Sich Zusammenschließen zur Erfüllung bestimmter Aufgaben - łączyć się dla wykonania konkretnych zadań
Die Territoriale Einheit - jednostka administracyjna
Der Landtag der Woiwodschaft - sejmik wojewódzki
Der Woiwodschaftsvorstand - zarząd województwa
Regionale Rechtsvorschriften - regionalne przepisy prawne
Der Offentliche Dienst - służba publiczna
Auf höchster Ebene - na wyższej płaszczyźnie
Vermögensfragen der Woiwodschaft - sprawy majątkowe województwa
Von den Abgeordneten gewählt werden - być wybieranym przez posłów
in geheimer Abstimmung - w tajnym głosowaniu
mit einfacher Mehrheit - zwykłą większością
die Umsetzung der Beschlüsse und Entscheidungen - Wykonanie uchwał i postanowień
Marschall der Woiwodschaft - Marszałek województwa
Der Stellvertreter - zastępca
Vom Landtag aus dem Kreis der Abgeordneten gewählt werden - być wybieranym przez sejmik z kręgu posłów
Unterstehen - podlegać
Das Marschallamt - urząd marszałkowski
Die Organisationseinheiten der Selbstverwaltung - jednostka administracyjna administracji samorządowej
Der Woiwode - wojewoda
Ein wichtiges Amt bekleiden - sprawować ważny urząd
Nicht gewählt werden - nie być wybieranym
Nicht zur territorialen Selbstverwaltung gehören - nie należeć do samorządu terytorialnego
Vielmehr - raczej
Vertreter der polnischen Regierung - reprezentant rządu polskiego
Die Durchsetzung der Politik des Staates - wprowadzenie/przeforsowanie polityki państwa
Ernennen - mianować
Vom Ministerrat ernennt werden - być mianowanym przez rade ministrów
Die Tätigkeit der Territorialen Selbstverwaltungsorgane überwachen - nadzorować działalność samorządu terytorialnego
Kaum Moglichkeiten haben - nie mieć prawie wogóle możliwości
Die Entwicklung in der eigenen Region beeinflussen - wpływać na rozwój własnego regionu
Die Entscheidungen der zentrale Verwaltung kontrollieren - kontrolować postanowienia administracji centralnej
Von enormer Bedeutung für …. sein - mieć ogromne znaczenie dla
Der demokratische Prozess nach der Transformation - proces demokratyzacji po transformacji
Höchster Repräsentant des Staates - Najwyższy reprezentant Państwa
EXKURS: die Oberste Kontrollkammer - Najwyższa Izba Kontroli, NIK
eine der ältesten staatlichen Institutionen -jedna z najstarszych instytucji państwowych
zu Zeiten der Zweiten Republik - w czasach drugiej RP
knapp - niewiele
drei Monate nach.. - trzy miesiące po..
wiedererlangen - odzyskiwać, odzyskać
die Unabhängigkeit - niepodległość
die Wiedererlangung der Unabhängigkeit - odzyskanie niepodległości
damalig - ówczesny
auf Initiative des damaligen Staatsoberhauptes - z inicjatywy ówczesnej głowy państwa
rufen - powoływać
ins Leben rufen - powoływać do życia
von Anfang an - od początku
oberste staatliche Kontrollinstanz - najwyższa państwowa instytucja kontrolna
als solche - jako taki
berechtigt - uprawniony
die Einnahmen - wpływy
die Ausgaben - wydatki
beaufsichtigen - nadzorować, doglądać
darüber hinaus - ponadto
durchführen - przeprowadzać
Kontrollen durchführen - przeprowadzać kontrole
In allen staatlichen Institutionen - we wszystkich instytucjach państwowych
die Staatsverwaltung - administracja państwowa
die Selbstverwaltung - samorząd
die Unternehmen - przedsiębiorstwa
die Nichtregierungsorganisationen - organizacje pozarządowe
profitieren - ciągnąć zyski
die staatlichen Subventionen - dotacje państwowe
die Zuschüssen - dopłaty
von staatlichen Subventionen und Zuschüssen profitieren - ciągnąć zyski z dotacji państwowych i dopłat
Minister Und die Ministerien - ministrowie i ministerstwa
Finanzminister(ium) - minister finansów
Gesundheitsminister(ium) - minister zdrowia
Justizminister(ium) - minister sprawiedliwości
Minister(ium) für Kultur und Nationalerbe - minister kultury i dziedzictwa narodowego
Minister(ium) für Regionalentwicklung - minister rozwoju regionalnego
Minister(ium) für Sport - minister sportu
Wirtschaftsminister(ium) - minister gospodarki
Minister(ium) für Wissenschaft und Hochschulwesen - minister nauki i szkolnictwa wyższego
Umweltminister(ium) - minister środowiska
Verteidigungsminister(ium) - minister obrony narodowej
Minister des Staatsschatzes- minister skarbu państwa
Staatsschatzministerium - ministerstwo finansów
Minister für Agrarpolitik und Landwirtschaftsentwicklung - minister rolnictwa i rozwoju wsi
Ministerium für Landwirtschaft und Ländliche Entwicklung - ministerstwo rolnictwa i rozwoju wsi
Minister für Arbeit und Sozialpolitik - minister pracy i polityki socjalnej
Arbeits- und Sozialministerium - ministerstwo pracy i polityki socjalnej
Minister für auswärtige Angelegenheiten(Außenminister) - minister do spraw zagranicznych
Außenministerium - ministerstwo spraw zagranicznych
Minister für Bauwesen - minister budownictwa
Bautenministerium - ministerstwo budowy
Minister für Inneres und Verwaltung - minister spraw wewnetrznych i administracji
Innen- und Verwaltungsministerium - ministerstwo spraw wewnętrznych i administracji
Minister für Seewirtschaft(ministerium) - minister gospodarki morskiej
Seefahrtsministerium - ministerstwo żeglugi morskiej
Minister für Volksbildung - minister oświaty ludowej
Blidungsministerium - ministerstwo oświaty
Transportminister - minister transportu
Verkehrsministerium - ministerstwo transportu
u.a. unter anderem - między innymi
Bzw. beziehungsweise - względnie
sog. ( so genannt) - tak zwany
d.h. (Das heisst)- to znaczy
insb - insbesondere - w szczególności
Vor allem - przede wszystkim
In der Verfassung - w konsytucji
Turismus - turystyka
Abgeordnete (zu) - posłowie (na, do)
Ebenso wie - podobnie jak
Wegen - z powodu
Bilden - tworzyć
Sozialdemokraten - socjaldemokraci
Liberale - liberałowie
Konservative - konserwatyści
Nationalisten - nacjonaliści
Bedeuten
Gehören zu
Der Vorsitzende des Landtags
Internationale Kontakte
Gericht zweiter/erster Instanz
Vorsitzende des Ministerrats
Im Senat sitzen Senatoren
politische Pluralismus
Postkomunistisch
Sozialdemokratisch
proeuropäische
Bestehen aus
Legislative
Exekutive
Judikative
Der Politiker
Das Volk
Vertreter der Polen in anderen Staaten und bei IO ernennen bzw. abberufen - mianować wzgędnie odwoływać reprezentantów Polski w innych krajach i przy IO
Beglaubigungsschreiben und Abberufungsschreiben entgegennehmen - przyjmować listy uwierzytelniające i odwołujące
In allgemeinen, gleichen, direkten und proportionalen geheimen Wahlen gewählt werden - wybrani w powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych i tajnych wyborach
Die Verfassung, die Souveränität und Sicherheit des Staates eingehalten - utrzymywać konstytucję, suwerenność i bezpieczeństwo państwa
wachen darüber, dass das Staatsgebiet nicht angetastet oder geteilt werden - strzec tego, żeby obszar państwa nie zostal naruszony bądź podzielony
Beschwerden im Falle einer Verletzung von verfassungsmäßigen Freiheiten oder Rechten - skargi w razie naruszenia wolności i praw zgodnych z konstytucją
Infolge der Verwaltungsreform ihren Status als Woiwodschaftshauptstadt verlieren - tracić status stolicy województwa w wyniku reformy administracyjnej
Die Auszahlung von Sozialhilfe und Zuschüssen für Pflegeleistungen - wypłacanie zasiłku pielęgnacyjnego i pomocy socjalnej
In der Verfassung werden die wechselseitigen Beziehungen zwischen der Legislative, Exekutive und Judikative bestimmt - w konstytucji są określone wzajemne stosunki pomiędzy władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą
Zu den bedeutenden Parteien in Polen gehören - do ważnych polskich partii należą
Recht und Gerechtigkeit - Prawo i Sprawiedliwość
Bürgerplattform - Platforma Obywatelska
Demokratische Linksallianz - Sojusz Lewicy Demokratycznej
Selbstverteidigung der Republik Polen - Samoobrona Rzeczypospolitej Polskiej
Polnische Bauernpartei - Polskie Stronnictwo Ludowe
Liga Polnischer Familien - Liga Polskich Rodzin
str. 1