Właściwości społeczno-emocjonalne dzieci w młodszym wieku szkolnym

Początek nauki szkolnej otwiera nowy okres w życiu emocjonalnym dziecka. Życie staje się coraz bogatsze. Dziecko nawiązuje liczne więzi emocjonalne z rówieśnikami i nauczycielami. Nauka szkolna pobudza jego emocje związane z aktywnością poznawczą, a sukcesy szkolne stają się przyczyną przeżyć uczuciowych.

Sfera emocjonalna jako swoista dziedzina życia psychi­cznego ulega w wieku wczesnoszkolnym wielkim przeobrażeniom w kierunku coraz większej intelektualizacji emocji, rozwoju uczuć wyższych. Motywami zachowań dzieci stają się coraz bardziej zróżnicowane przeżycia emocjonalne do uczuć wyższych włącznie i występują razem z procesami poznawczymi. Złożoność zjawisk w tej sferze przejawia się u dziecka roz­szerzeniem kręgu przedmiotów, zjawisk, zdarzeń i spraw, które wywołują u niego reakcje emocjonalne, a także zmianą i zróżni­cowaniem charakteru jego emocjonalnych doznań. Proces ten dokonuje się stopniowo głównie pod wpływem przeobrażeń i osiągnięć w sferze rozwoju umysłowego oraz pod wpływem nowych sytuacji społecznych, w jakich znajduje się dziecko w wieku wczesnoszkolnym.

Dzięki emocjom dziecko odkrywa nowe wartości. Poznaje, że dobrem jest nie tylko to, co służy do zaspokojenia potrzeb, lecz również to, co jest bodźcem do harmonijnej działalności, w której wydatkowanie energii jest zrównoważone przez zadowo­lenie zmysłowe i ruchowe. Złem natomiast jest nie tylko ból, lecz także brak przyjemności, bodziec lękowy, przeszkoda przerywająca jakieś zamierzenia.

S Gerstmann uważa, że "zdrowe dziecko, gdy znajduje się w sprawnym, wychowawczo korzystnym środowisku, jest pogodne, górują w nim optymistyczne nastroje i dobre przystosowanie

do środowiska”

Emocje i uczucia zabarwiają niemal wszystkie doświadcze­nia osobiste dziecka. Wpływają one na powstawanie przeżyć dających się określić jako stany przykre bądź przyjemne. S. Gerstmann definiuje emocje jako "Stany elementarne wspólne ludziom i wyżej zorganizowanym zwierzętom nie podlegające racjonalizacji /uświadomieniu/.

Przeżycia świadome, typowe dla ludzi - to uczucia. Emocje bardzo silne, ale krótkotrwałe określamy jako afekty, natomiast długotrwałe, ale niezbyt silne to nastroje”

Emocje i uczucia są podstawowymi motywami i regulatorami zachowań się człowieka. W pierwszych latach wieku szkolnego, podobnie jak to miało miejsce w wieku przedszkolnym, dziecko wyraża swoje emocje w sposób burzliwy. Te reakcje emocjonalne bywają bardzo wyraziste i czytelne dla ludzi dorosłych. Dziecko w wieku szkolnym zaczyna się odznaczać coraz częściej trwalszymi przejawami i formami reakcji emocjonalnych, Jakobson uważa, że "dziecko staje się zdolne do przeżywania trwających dłużej stanów emocjonalnych lub nastrojów uczuciowych, które powstają pod wpływem sytuacji i zdarzeń mających bardziej istotne znaczenie dla potrzeb i dążeń dziecka".

Stany emocjonalne mogą być pozytywne, bądź negatywne, Zależnie od tego, czy sytuacje działają w kierunku zaspokajania potrzeb czy nie. Do prawidłowego rozwoju emocjonalnego człowieka potrzebna jest równowaga między emocjami pozytywnymi i negatywnymi.

Najwyższą formą życia emocjonalnego, jaka staje się dostępna dzieciom na poziomie tego wieku, są rozwijające się uczucia wyższe, które rozumiemy jako trwały, określony i w znacznym stopniu uświadomiony przez dziecko stosunek emocjo­nalny do ludzi, przedmiotów i zjawisk.

Zjawiska rozwoju emocjonalnego i społecznego pozostają ze sobą w ścisłej współzależności, M. Żebrowska przez rozwój społeczny rozumie "szereg zmian, jakie dokonują się w osobo­wości jednostki powodując to, iż jednostka ta staje się zdolna do konstruktywnego uczestnictwa w życiu i działalności społe­czeństwa" . Tego uczy się i do tego przygotowuje się dziecko, będące członkiem różnych grup społecznych, w kolejnych okresach jego życia. Na drodze do pełnego uspołecznienia dokonuje się w dziecku, a potem w młodej dorastającej istocie, szereg przemian. Polegają one na akceptacji i interioryzacji coraz liczniejszych i bardziej złożonych wymagań otoczenia społe­cznego. Rozwój społeczny czyni jednostkę zdolną do pełnienia różnych ról społecznych. Pełne uspołecznienie dziecko będzie mogło osiągnąć dopiero w wieku dojrzałym.

Dla rozwoju społecznego dziecka w młodszym wieku szkolnym bardzo ważne są warunki środowiskowe. Zaliczamy do nich dom rodzinny, instytucje wychowania zbiorowego, swobodne obcowanie z rówieśnikami. Rola i siła oddziaływania tych środowisk bywa różna w różnych okresach życia dzieci. Między 6 a 10 rokiem życia następuje przesunięcie znaczenia roli tych środowisk od rodziny do formalnych i nieformalnych grup rówieśniczych.

Dorośli, to jest rodzice i nauczyciele, muszą mieć świadomość tych zmian. Powstające bez pomocy dorosłych więzi rówieśnicze stają się głównym źródłem przeżyć, kształtowania się ustosunkowań do społecznych systemów wartości, a także obrazu własnej osoby. Pojawia się potrzeba samodzielności, przeciwstawiania się innym.

S. Gerstmann,” Rozwój uczuć”, PWN, Warszawa 1976r, s. 142;

S.Gerstmann,” Rozwój uczuć”, PWN, Warszawa 1976r, s.14;

„ Materiały do nauczania psychologii” /red./ L. Wołoszynowa, PWN, Warszawa 1970r, t. 5;

„Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży” /red./ M. Żebrowska, PWN, Warszawa 1975r, s. 627;

---