ROZWÓJ SPOŁECZNY

DZIECI W MŁODSZYM

WIEKU SZKOLNYM

„Rozwój społeczny dziecka to zdobywanie

dojrzałości do współżycia w społeczeństwie.

Jest to proces uczenia się, dostosowywania

do wzorów grup społecznych, obyczajów i

tradycji oraz poznawania i współdziałania.

Prowadzi on do nowych sposobów

zachowania, nowych zainteresowań i

wyboru nowych przyjaciół”.

(Elizabeth Hurlock)

Rozwój społeczny polega na zdobywaniu

dojrzałości do współżycia w

społeczeństwie. Dziecko wraz z wiekiem

uczy się pewnych reguł postępowania

oraz zwyczajów panujących w grupie, do

której przynależy. Dotyczy to każdej grupy

wiekowej, a szczególnego znaczenia

nabiera w momencie rozpoczynania przez

dziecko nauki szkolnej.

Uwagi terminologiczne

Okres między 7 a 10 rokiem życia dawna

psychologia nazywała trzecim

dzieciństwem, obecnie określa się go jako

„młodszy wiek szkolny”.

Jest to okres intensywnego rozwoju

fizycznego, umysłowego i społecznego

jednostki. Najbardziej intensywny rozwój

obejmuje teraz procesy intelektualne, co

powiązane jest oczywiście, z

rozpoczęciem nauki szkolnej, stanowiącej

potężny stymulator rozwoju umysłowego.

Drugą właściwością szczególnie

charakterystyczną dla młodszego wieku

szkolnego, jest ogromna aktywność dziecka.

Przejawia się ona w upodobaniu do:



zabaw



gier ruchowych



do zajęć o charakterze sportowym

Obejmuje także wiele innych form i rodzajów

działania.

Trzecim zjawiskiem charakterystycznym dla

tego okresu jest pierwszoplanowe znaczenie
nauki szkolnej w życiu dziecka, jej wpływ na
całość jego sytuacji i na wszystkie procesy
rozwoju.

Włączenie się w nowe środowisko, różniące się

znacznie od rodziny ma zasadniczy wpływ
na rozwój społeczny dziecka.

Zjawiska rozwoju społecznego pozostają w

ścisłych współzależnościach z rozwojem
uczuciowym.

Dziecko od urodzenia jest istotą

społeczną, chociaż nie od razu można
nazwać je partnerem społecznym, bo
dopiero w toku jego ogólnego rozwoju
kształtuje się jego zdolność do
nawiązywania kontaktów z innymi
ludźmi i wchodzenia z nimi w
interakcje.

(Maria Żebrowska)

Współcześnie, zwłaszcza w psychologii

społecznej dąży się do określenia
specyficznych właściwości rozwoju
społecznego.

Zdaniem F.F. Powersa można go zdefiniować

jako „stopniowe doskonalenie się
jednostki poprzez ukierunkowaną
aktywność w pojmowaniu społecznego
dziedzictwa i formowaniu elastycznych
wzorców zachowania stosunkowo
zgodnych z tym dziedzictwem”.

Lidia Wołoszynowa uważa, że pojęciem

tym określa się szereg zmian, jakie
dokonują się w osobowości jednostki,
powodując to, że staje się ona zdolna
do konstruktywnego uczestnictwa i
działalności społeczeństwa. Tego
dziecko uczy się i do tego
przygotowuje, stając się członkiem
różnych grup społecznych w kolejnych
okresach swojego życia.

Szkoła odgrywa doniosłą rolę w

młodszym wieku szkolnym.

Uczestnicząc w lekcjach i zajęciach

pozalekcyjnych dziecko wzbogaca

posiadany zasób umiejętności i

wiadomości, oraz nawiązuje liczne

kontakty społeczne zarówno z

nauczycielami jak i rówieśnikami.

(Zbigniew Skorny, 1976)

Jednym z czynników wyznaczających

przebieg procesów socjalizacji są
postawy prospołeczne występujące w
domu rodzinnym. Ważną rolę odgrywa
prawidłowa postawa rodziców w
stosunku do szkoły i nauczycieli.

(Zbigniew Skorny, 1976)

Niekorzystnie na proces socjalizacji dziecka

wpływa postawa wzajemnej wrogości

występująca między rodzicami i innymi

członkami rodziny oraz egoizm

przejawiający się w trosce o jak najlepsze

zaspokojenie potrzeb rodziny przy

równoczesnym braku zrozumienia dla

potrzeb innych ludzi.

Ujemny wpływ na rozwój społeczny dziecka

wywiera izolacja przejawiająca się w

unikaniu kontaktów rodzinnych i

towarzyskich, wskutek czego dziecko

czuje się onieśmielone.

(Zbigniew Skorny, 1976)

Młodszy wiek szkolny zawiera już pierwsze

przejawy autonomii moralnej. Jak
stwierdza Lidia Wołoszynowa,
przeobrażenia w postawach i ocenach
społeczno-moralnych dzieci w młodszym
wieku szkolnym należą do zjawisk
charakterologicznych i na poziomie tego
wieku zaczynają coraz wyraźniej określać
indywidualne oblicze poszczególnych
jednostek.

Zachowania dzieci wobec innych osób są

zróżnicowane:



jedne dzieci łatwo ulegają presji grupy
rówieśniczej,



inne zachowują większą niezależność,



część dzieci chętnie pomaga innym,



u innych natomiast zaznacza się bierność,
albo nawet antyspołeczne tendencje.

Warunki rozwoju społecznego
dziecka

Mają na to wpływ różne czynniki takie jak:



kultura stosunków międzyludzkich w
układach społecznych,



państwo i naród,



kultura wychowawcza środowiska
rodzinnego,



materialne strony życia rodziny.

O tempie i kierunku społecznego rozwoju

dziecka decydują dwa zasadnicze
czynniki:



jego inteligencja,



system wartości, obowiązujący w domu
rodzinnym.

Inteligencja dziecka określa

przede wszystkim tempo, w

jakim może ono poznawać i

rozumieć prawidłowość

stosunków międzyludzkich.

Im wyższy poziom rozwoju

umysłowego dziecka, tym

lepsze podstawy nabywania

nowych społecznych

umiejętności.

Dom rodzinny jest pierwszym

środowiskiem w którym

dziecko przebywa. Przez układ

swoich stosunków, poziom i

atmosferę, jaką reprezentuje,

opiekę, jakiej udziela dziecku

on decyduje o stopniu i

poziomie uspołecznienia

dziecka. W dużym stopniu,

stosunek dziecka do szkoły,

nauczycieli, jego

samopoczucie wśród

rówieśników zależą od cech

osobowości, od postaw i

warunków obcowania z

ludźmi, zaszczepionych

dziecku przez dom rodzinny.

Inteligencja ma wpływ na dojrzewanie

wewnętrznych mechanizmów zachowań

społecznych, ale nie decyduje o tym,

czy i w jakim stopniu w zachowaniu

dziecka uwzględnione są wartości

społeczne.

O tym decydują głównie warunki życia

rodzinnego.

Obok środowiska rodzinnego na

uspołecznienie dziecka oddziaływują
szkoła i nauczyciel. Szkoła przekazuje,
zaszczepia społeczne i moralne normy
postępowania, ideały, kształtuje
światopogląd, postawy i przekonania. W
oczach dziecka autorytet nauczyciela
jest bardzo duży i na terenie szkoły
zaczyna przerastać autorytet rodziców.

Sam fakt pobierania nauki w szkole nie uspołecznia

uczniów w sposób należyty. W tym celu muszą

być podjęte specjalne zabiegi:



stawiania dziecku określonych wymagań w

dziedzinie współżycia społecznego,



wysuwanie konkretnych zadań w tym zakresie,



dostarczanie mu różnych doświadczeń

społecznych w kontaktach z wychowawcami, z

kolegami w klasie i innych grupach

rówieśniczych.

Dla rozwoju społecznego dziecka cenne jest

wzrastanie w grupę rówieśniczą. Doniosłe znaczenie

odgrywają tu grupy formalne i nieformalne.

Grupy formalne:



klasa szkolna,



kółko zainteresowań,



zespół uczniowski powołany przez nauczyciela,



grupa dzieci uczestniczących w zajęciach na

świetlicy.

Tego typu grupa jest grupą sterowaną, i w niej dziecko pod

kierunkiem opiekuna uczy się zasad społecznego

współżycia. Ważne jest, aby grupa formalna, do której

dziecko należy, odkryła przed nim świat pożądanych

społecznie wartości i uczyła ich osiągania.

Zwykle bardziej atrakcyjne dla dziecka są

grupy nieformalne.

Siła ich przyciągania wywodzi się głównie

stąd, że dzieci same tworzą prawa grupy,

które mogą też zależnie od swojej woli

zmieniać. ,,Bandy” dziecięce tworzące

własne wartości i obyczaje są dla dziecka

światem który fascynuje stale nowymi

wrażeniami i przygodami. Grupy te to

głównie domena chłopców, dziewczęta są

bardziej skłonne do udziału w zajęciach

formalnych.

W młodszym wieku szkolnym grupa

rówieśnicza ma dla dziecka bardzo duże
znaczenie. Niekiedy uleganie presji
rówieśników jest tak duże, że dziecko
przestaje liczyć się z wpływami dorosłych, a
nawet wszystkich osób z poza swojej grupy.
Jest to niekorzystne dla jego rozwoju
społecznego.

Dziecko w młodszym wieku szkolnym

odkrywa, że jest członkiem społeczności

dziecięcej. Odkrywanie kolegów

następuje stopniowo. Początkowo

pierwsze kontakty w klasie dziecko

nawiązuje z najbliższym sąsiadem,

współużytkownikiem ławki szkolnej. Nie

można jeszcze mówić o więzach

prawdziwie przyjacielskich. Te wczesne

doświadczenia społeczne są podbudową

dla późniejszych więzi rówieśniczych.

Zakres kontaktów

społecznych u dzieci

Lidia Wołoszynowa wyróżnia w rozwoju

społecznym dzieci następujące etapy :

okres przejściowy, przystosowania się do grupy

trwający od 6-7 do 8-9 roku życia. Jest to okres

,,grup przelotnych’’, mało licznych składających się

z dwojga, trojga dzieci, przeważnie tej samej płci,

które powstają spontanicznie w celach zabawy;

okres powstawania mniejszych „paczek”, czy

większych „band”, wynikający z potrzeb obcowania

i ścisłego współdziałania z rówieśnikami.

W drugiej fazie młodszego wieku szkolnego,

dziecko staje się pełnoprawnym i

świadomym członkiem zespołu klasowego.

Akceptuje jego reguły. Dla tego okresu

życia typowy jest również rozwój uczuć,

które mogą być często motywami

dziecięcego działania.

W tej fazie rozwoju dzieci uczą się:



współzawodnictwa,



wzajemnej pomocy,



zespołowego działania.

W rozwoju społecznym dziecka ważne

miejsce zajmuje kształtowanie się

mechanizmów psychicznych, które są

źródłem zachowań podejmowanych dla

dobra innych ludzi, zwanych

zachowaniami prospołecznymi. U dzieci w

młodszym wieku szkolnym nie są one

jeszcze w pełni rozwinięte. Bardzo często

jednak rozumieją cudze potrzeby,

potrafią udzielać bezinteresownej

pomocy osobie, która jej potrzebuje.

Jednym ze składników środowiska

wychowawczego są grupy rówieśnicze, z

którymi dziecko kontaktuje się od wczesnych

lat życia. Wywierają one wpływ na

współżycie społeczne.

Grupy rówieśnicze są zjawiskiem

występującym we wszystkich podstawowych

fazach uspołecznienia dzieci i młodzieży,

poczynając od wieku przedszkolnego,

poprzez wiek szkoły podstawowej i średniej,

aż do fazy starszej i młodzieży studiującej.

Ich tworzenie jest zjawiskiem rozwojowym i

w związku z tym, w zależności od wieku

dzieci uczestniczących w grupach, zmienia

się również ich charakter.

Kontakty społeczne w

obrębie grupy

rówieśniczej

Młodszy wiek szkolny jest okresem

powstawania nieformalnych grup.

Początkowo w wieku 6-7 lat maja one

charakter przelotny i funkcjonują przez

krótki okres czasu, głównie dla działalności

zabawowej. Pod koniec tego okresu, w

wieku około 9 lat obserwuje się istotne

zmiany. Grupy dziecięce nabierają wówczas

bardziej stałego charakteru. Dzieci

zaczynają formułować wobec siebie

wymagania, kryterium oceny, oprócz cech

zewnętrznych, staje też zachowanie

jednostki wobec innych. Dziecko zaczyna

być świadome oczekiwań wobec siebie i

liczyć się z opinią rówieśników.

Dziecko zaspokaja też wśród grupy

rówieśniczej coraz więcej potrzeb.

Początkowo są to potrzeby dotyczące

znalezienia atrakcyjnych partnerów do

zabawy, potem pragnienia przeżyć w

zbiorowym działaniu, a niekiedy dołącza

do tego potrzeba bezpieczeństwa, którą

daje przynależność do grupy. Im więcej i

im ważniejsze potrzeby pragnie dziecko

zaspokoić przez udział w grupie, tym staje

się ona dla niego atrakcyjniejsza i silniej

wpływa na kształtowanie jego psychiki.

Dziecko aktywnie uczestniczące w życiu

grupy rówieśniczej szybko zauważa
związek między zaspokojeniem swych
potrzeb a stosunkiem grupy do niego
wyrażającego się w pozytywnych
reakcjach członków grupy, w
popularności, jaką uzyskuje w grupie, w
pozycji jednostki w grupie.