Charakterystyka rozwoju psychofizycznego dzieci w młodszym wieku szkolnym.

Rozwój psychiczny jest procesem długotrwałym, doprowadzającym do jakościowych i ilościowych przemian, zarówno w całokształcie działalności jednostki jak i w zakresie poszczególnych funkcji i czynności psychicznych.Dziecko w czasie rozwoju zdobywa coraz szerszą orientację w otoczeniu, wzbogaca wiedzę o rzeczywistości, doskonali swe umiejętności i sprawności. U dziecka powstają nowe potrzeby, uczucia, krystalizują się zamiłowania oraz zainteresowania. Zachodzą przeobrażenia w świadomości i osobowości dziecka.Licząc się ze skomplikowanym uwarunkowaniem zjawisk – mówi M. Żebrowska, ich zmiennością i wzajemna zależnością dialektyczną, musimy niewątpliwie uznać, że podstawą wyróżnienia etapów rozwojowych nie może być jakaś pojedyncza właściwość psychiczna czy fizyczna, lecz powinien być pewien ich całokształt, decydujący o rzeczywiście odmiennej charakterystyce dziecka.

W związku z tym przyjęto trzy kryteria rozróżniania okresów rozwojowych:

1. sposób i poziom odzwierciedlania otaczającej rzeczywistości;

2. dominujący rodzaj działalności;

3. specyficzne formy i metody oddziaływania wychowawczego.

Zarówno znajomość przyjętych kryteriów, jak i znajomość wskaźników rozwojowych, pozwalają wyróżnić poszczególne okresy rozwoju u poszczególnych dzieci. Jednocześnie umożliwiają podejmowanie w porę odpowiednich zabiegów korekcyjnych.

Dziecko, które rozpoczyna naukę w szkole, wkracza jednocześnie w nowy okres rozwoju, nazwany młodszym wiekiem szkolnym, obejmującym lata 7-8 do 11-12 roku życia. Rozpoczęcie nauki w szkole powoduje wielkie zmiany w życiu dziecka. Z dziecka „rodzinnego” przeobraża się w ucznia. Zmienia się tryb jego życia, zobowiązany jest do systematycznego uczęszczania do szkoły oraz wypełniania nakładanych przez nauczyciela zadań. Jego postępowanie i wyniki nauczania podlegają ocenie nauczyciela i rówieśników. Podstawowym obowiązkiem ucznia w tym okresie staje się nauka, która nie tylko stawia mu nowe wymagania, ale jest czynnikiem pobudzającym jego rozwój umysłowy. Dziecko opanowuje w tym czasie technikę czytania, pisania i podstawowe pojęcia matematyczne. Nadal jeszcze ważną rolę w życiu dziecka odgrywa zabawa, która jednak zmienia swój charakter i funkcję. Oczywiście nie wszystkie dzieci wstępujące do szkoły są w stanie sprostać wymogom jakie przed nimi stawia.

Jakie właściwości winny cechować dziecko rozpoczynające naukę w pierwszej klasie.

Najogólniej można powiedzieć, iż dziecko takie winno osiągnąć dojrzałość szkolną, która wyraża się w określonym poziomie zarówno rozwoju fizycznego, umysłowego, emocjonalnego i społecznego. Dziecko dojrzałe do nauki szkolnej winno być dobrze, jak na ten wiek rozwinięte fizycznie i ruchowo, posiadać odpowiedni zasób wiedzy o świecie i orientację w bliskim otoczeniu, zdolność do działania intencjonalnego tj. podejmowania czynności zmierzających do celu. Powinno również posiadać pewien stopień uspołecznienia, umiejętność opanowania popędowych emocji oraz zdolność do reakcji odroczonych warunkujących powściąganie złości, lęków i obaw.

Należy zaznaczyć, iż właśnie w okresie młodszego wieku szkolnego choć postępuje proces rozwojowy, to jednak wyraźnie zmniejsza się jego dynamika.

Tę intencję natury polegającą na powstrzymaniu tempa rozwoju dziecka wyraża amerykański lekarz Beniamin Spock słowami:

„hola! Hola! Zanim jako człowiek, któremu możesz ufać, dostaniesz silne ciało i w pełni rozwinięte instynkty, musisz nauczyć się najpierw samodzielnie myśleć, kontrolować własne pragnienia i instynkty, byś nie działał na szkodę innych, musisz nauczyć się współżyć z innymi i w pełni opanować prawa, jakie mają rządzić twoim zachowaniem poza domem rodzinnym, wreszcie musisz opanować umiejętności, z których będziesz żył.”

Zatem, aby dziecko mogło rozpocząć naukę winno spełniać określone warunki. Jednym z nich jest prawidłowy rozwój fizyczny dziecka. Zaczyna on przebiegać odmiennie u dziewcząt i chłopców. Coraz wyraźniej zaznaczają się różnice indywidualne widoczne w budowie i tempie rozwoju. Zaczynają zanikać dziecięce proporcje budowy ciała. W pierwszych latach szkolnych o rozwoju fizycznym świadczy już nie tempo przyrostu wagi i wzrostu, lecz fakt, że staje się silne i odporne na choroby. Serce i płuca nie rosną już tak szybko jak ciało. Zęby mleczne wymienione zostają na stałe. Konieczne jest zapewnienie dzieciom opieki stomatologa i ortodonty. Układ kostny zawiera jeszcze znaczną ilość tkanek chrzęstnych, jest miękki i plastyczny, co sprzyja różnym deformacjom np. podczas siedzenia. Kostnieje znacznie kościec przegubu, co zwiększa zdolność dziecka do pracy i pozwala na większe obciążenie pracami pisemnymi i fizycznymi. Mięśnie są jednak jeszcze słabo rozwinięte. W związku z szybszym rozwojem mięśni dużych i znaczną pobudliwością, dzieci wykonują dużo ruchów zbytecznych i szybkich nie dostosowanych do tempa pracy. Męczą się bardziej przy wykonywaniu czynności wymagających precyzji. Należy więc ćwiczyć zespoły mięśni drobnych, co prowadzi do zmniejszenia ich męczliwości i wzrostu dokładności.

Wraz z rozwojem fizycznym następuje rozwój cech motorycznych takich jak siła, moc, zwinność i wytrzymałość. Tempo rozwoju tych cech nie jest równomierne i bywa różne dla chłopców i dziewczynek. Dojrzewanie siły i zręczności staje się jednym z powodów kształtowania potrzeby ruchu. Dziecko nie zastanawia się jednak w sytuacjach, które inspirują je do ruchowego wyżycia się. Bezpośrednią konsekwencją nadmiaru ruchliwej aktywności są częste urazy jakim dzieci ulegają.

Przy organizacji opieki nad prawidłowym rozwojem fizyczno-motorycznym wskazane jest wykorzystywanie zabawy z elementami zróżnicowanych ćwiczeń gimnastycznych. Ćwiczenia nie mogą być zbyt trudne i długie ani zbyt krótkie i łatwe. Poza tym, należy na bieżąco, podczas trwania lekcji stosować ćwiczenia korygujące wady postawy.

Innym, ważnym warunkiem do osiągnięcia dojrzałości szkolnej jest odpowiedni rozwój procesów poznawczych. Rozwój ten w młodszym wieku szkolnym jest dynamiczny, dokonuje się w kierunku wyodrębniania się i usamodzielniania czynności umysłowych. Do głównych form aktywności poznawczej należy rozwój spostrzegania, myślenia, mowy i pamięci.

Spostrzeganie pod wpływem nauki odrywa się od działania, a włącza w osobowość. Dostarcza dziecku satysfakcji intelektualnych i estetycznych. Spostrzeganie zaczyna być podporządkowane „ja” dziecka i potrzebom bezpośrednio z tym „ja” związanym. Spostrzeganie staje się aktywne, gdy nabiera charakteru obserwacji i wypływa z potrzeby dziecka.

Dalszy rozwój spostrzegania łączy się z rozwojem uwagi i rozwojem poszczególnych jej cech. Pojemność uwagi systematycznie się zwiększa. Jej rozwój następuje wówczas, gdy materiał, który podajemy, jest zrozumiały, ma wyraźną formę i sprzyjające warunki. Nie mniej ważnym czynnikiem rozwoju uwagi jest własna aktywność samego dziecka. Dziecko dzięki spostrzeżeniom i obserwacjom staje się coraz bardziej dociekliwe, wnikliwe i przez to lepiej rozumie otoczenie, bezmyślnie nie przyswaja gotowych informacji.

Myślenie jako jedna z czynności poznawczych w młodszym wieku szkolnym ulega przeobrażeniom jakościowym. Staje się ono samodzielną, wewnętrzną czynnością poznawczą, operującą pojęciami, realizowaną w słowach i przebiegającą zgodnie z zasadami logiki. Ta nowa postać myślenia zwana bywa myśleniem pojęciowym, abstrakcyjnym, symbolicznym albo słownologicznym.

Rozwój myślenia postępuje stopniowo na drodze czynności opartych na spostrzeżeniach lub wyobrażeniach przedmiotów i przekształcania się tych czynności w operacje myślowe. Do podstawowych procesów myślowych jakie rozwijają się u dziecka należy analiza, synteza, porównanie abstrahowanie i uogólnianie.

Chcąc rozwijać myślenie należy nauczyć dzieci:

1. dostrzegać i formułować pytanie problemowe;

2. tworzyć hipotezy będące przypuszczalnymi odpowiedziami;

3. sprawdzać trafność wysuniętych hipotez.

Pod koniec młodszego okresu szkolnego, jeśli dzieci są właściwie przygotowane, poprzez odpowiednie treści i metody nauczania, to nabierają umiejętności przeprowadzania operacji myślowych bez wsparcia na konkretnym materiale.

A zatem można stwierdzić, iż rozwój myślenia staje się coraz bardziej dojrzały i lepiej służy dziecku. Dziecko w tym okresie zaczyna stopniowo „chcieć myśleć”. Myślenie staje się dowolne, zależne od dziecka, do jego pragnień, dążeń a nie tylko od tego co dzieje się wokół.

Myślenie staje się czynnością zamierzoną, służy nie tylko do zaspakajania potrzeb, lecz samo w sobie jest interesujące. Dziecko zaczyna szukać zadań umysłowych, chce rozwiązywać nowe problemy.

Z rozwojem myślenia ściśle związany jest rozwój mowy. Mowa dziecka, które rozpoczyna naukę w szkole nie przestaje doskonalić się jako narzędzie społecznej komunikacji, jednocześnie przeobraża się. Wyraźnie rozszerza się jej funkcja symboliczna. Mowa dziecka w wieku szkolnym ma dwie postacie: ustną i pisaną, które wzajemnie na siebie oddziaływują.

Do rozwoju mowy dziecka znacznie przyczynia się szkoła. W szkole dziecko opanowuje nowe formy komunikowania się (mowa pisana), a dzięki nauce gramatyki, następuje stopniowy wzrost udziału świadomości w organizowaniu wypowiedzi ustnych i pisemnych. Nauka w szkole wzbogaca słownik dziecka pojęciami naukowymi. W szkole uczeń bardziej musi liczyć się ze swoim odbiorcą. Jego wypowiedzi muszą być jasne i zorganizowane. Sposób wypowiedzi musi uczeń dostosować do sytuacji.

Prawidłowy rozwój mowy dziecka, a zwłaszcza orientacji pojęciowej, jest bardzo ważnym warunkiem szkolnego powodzenia i zasługuje na specjalną uwagę szkoły i rodziców.

Ważną rolę w życiu dziecka, aby mogło uczyć się mówić i myśleć pełni pamięć. W młodszym wieku szkolnym następuje wzmożony jej rozwój i jakościowa przemiana. Dzieci trzeba uczyć tego, jak należy się uczyć. Stąd też dosłowne uczenie się tzw. pamięć mechaniczna musi być zastąpiona logicznym, sensownym uczeniem się. Pamięć stopniowo zatraca charakter obrazowo-konkretny, a przekształca się w abstrakcyjno-logiczne zapamiętywanie. Wzrasta szybkość, trwałość i pojemność pamięci.

Rozwój społeczny, to szereg zmian jakie dokonują się w osobowości jednostki, powodując to, że jednostka staje się zdolna do konstruktywnego uczestniczenia w życiu i działalności społeczeństwa. Dziecko w młodszym wieku szkolnym uświadamia sobie, że jest członkiem społeczności dziecięcej. Jest to dla dziecka w tym wieku ogromnie atrakcyjne. Jak pisze S. Baley „dążność do grupowania się, potrzeba należenia do jakiegoś zespołu osiąga w wieku powyżej 9 lat swoje maksimum na przestrzeni całego życia ludzkiego.”

W tym okresie życia rówieśnicy:

• wywierają na dziecko wpływ wyrównujący i normalizujący

• bardziej akceptują dziecko niż dorośli

• zapewniają możliwość uczenia się ról społecznych

• są ważnym źródłem informacji

• sprzyjają rozwojowi procesów identyfikacji.

Oprócz oddziaływania grup rówieśniczych, na rozwój społeczny wpływ ma dom rodzinny oraz zamierzone oddziaływania nauczycieli.

O tempie i kierunku społecznego rozwoju dziecka współdecydują dwa czynniki: jego inteligencja oraz przyswojony przez nie system wartości.

To właśnie nauczanie początkowe powinno odpowiednio ukierunkować ten rozwój, zwłaszcza przez równoczesne stymulowanie sfery poznawczej i społecznej, poprzez stawianie uczniów w sytuacjach wymagających wyboru postępowania i związanych z nimi wartości na podstawie świadomie podejmowanych decyzji, opartych na stopniowe wzrastającym wysiłku intelektualnym. Dziecko właśnie w atmosferze wspólnego wysiłku, porównywania warunków pracy, zaangażowania kolegów, oceny przez nich, oducza się egoizmu, zaczyna się liczyć z opinią innych i samo podlega ocenie, troszczy się o wspólny rezultat pracy i wspólne dobro, uczy się odpowiedzialności za własne i wspólne czyny

Nie mniej ważnym jest w młodszym wieku szkolnym proces rozwoju osobowości. Właśnie w tym okresie pod wpływem zmieniających się warunków zewnętrznych i wewnętrznych następuje intensywny rozwój osobowości.

U dzieci w tym okresie dokonuje się proces rozwojowy nazywany racjonalizacją „ja”. Dziecko zaczyna spostrzegać, analizować i oceniać samego siebie oraz świadomie planować własne poczynania.

A zatem dziecko zyskuje pewną rozumną władzę nad sobą. W pierwszej jednak fazie tego okresu, nie widzi u siebie żadnych skaz, dopiero nieco później dostrzega to co niepokoi dorosłych i staje się wobec siebie bardziej krytyczne. Wraz ze wzrostem umiejętności pojęciowego myślenia dziecko zyskuje możliwość dokonania samooceny, co ma niemały wpływ na funkcjonowanie psychiczne. Gdy samoocena jest realistyczna to sprzyja prawidłowemu rozwojowi psychicznemu, natomiast zaniżona lub zawyżona ma wpływ na zmniejszenie odporności na trudności, niepowodzenia w nauce, agresywność.

Na początku młodszego wieku szkolnego dziecko jest jeszcze bardzo zależne od aprobaty dorosłych, pod koniec tego okresu samo potrafi znaleźć radość. Potrzeby zależnościowe są jednak nadal bardzo silne. Negatywny wpływ na zachowanie dzieci ma w tym okresie krytycyzm dorosłych. Dopiero pod koniec tego okresu rozwojowego dzieci przyjmują krytykę o konstruktywnym charakterze. Ona bowiem pobudzi dziecko do aktywności, do poszukiwania nowych strategii zachowania. W tym okresie zauważa się dużą zależność emocjonalną. Dziecko pragnie aprobaty od rodziców, pani w szkole i rówieśników.

W drugiej fazie okresu szkolnego, dążenia leżące u źródeł aktywności nabierają dominującego znaczenia. Potrzeba poznania świata i chęć skutecznego w nim działania, wiążą się z potrzebą kompetencji, która należy do potrzeb samowyzwalających się. U dzieci w młodszym wieku szkolnym istnieją dwa dominujące przejawy dążeń kompetencyjnych: zainteresowania, dążenie do osiągnięć.

Zainteresowania w tym wieku mają charakter płynny i nietrwały, są wielokierunkowe. Dominują zainteresowania sportem, zabawami ruchowymi, majsterkowanie, zainteresowania o charakterze poznawczym np. czytanie.

Czynnikiem kształtującym zainteresowania jest przede wszystkim jego otoczenie społeczne. Ważne jest, aby panowała równowaga między zainteresowaniami dziecka, a inspirowanymi przez rodziców. Zmuszanie dziecka do zajęć dodatkowych, których nie lubi, nie służy kształtowaniu jego osobowości. Prawdziwą satysfakcję przynosi dziecku takie działanie, którego efekty są coraz większe. W tym momencie potrzeba kompetencji przeradza się w potrzebę osiągnięć. Pod jej wpływem wzrasta pracowitość oraz chęć osiągania złożonych i trudniejszych celów.

Życie emocjonalne dziecka sprowadza się do żywych reakcji uczuciowych na sytuację w jakiej uczestniczy. Emocje są słabo kontrolowane. W tym okresie życia dziecka zmniejsza się reakcja strachu, a wyraźnie wzrasta liczba reakcji gniewu, której wyrazem jest agresywne zachowanie się wobec otoczenia. Częściej agresywnie dzieci reagują wobec rówieśników.

Prawidłowy rozwój emocjonalności zdąża do coraz większej kontroli nad własnymi emocjami.

Innym przejawem dojrzewania emocjonalnego jest intelektualizacja uczuć, która polega na uświadomieniu sobie tego, do czego mamy jakiś stosunek emocjonalny.

W rozwijaniu osobowości dziecka ważną rolę odgrywają nie tylko nauczyciele, rodzice i rówieśnicy, ale i jego indywidualne cechy takie jak płeć, temperament i zdolności.

Aby dziecku umożliwić prawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny w okresie jego trzeciego dzieciństwa należy pamiętać, iż każde dziecko jest inne. Są dzieci o normalnym, harmonijnym rozwoju, są i takie o wyraźnie przyspieszonym rozwoju, bądź też takie z odchyleniami rozwojowymi. Dużą rolę w stymulowaniu rozwoju każdego dziecka odgrywają rodzice i nauczyciele. To właśnie oni, poprzez właściwe oddziaływania, winni czynić wszystko, aby dzieciom pomóc i umożliwić im wszechstronny rozwój fizyczny i psychiczny.

ROZWÓJ PSYCHOFIZYCZNY DZIECKA I JEGO
ZAINTERESOWAŃ W WIEKU WCZESNOSZKOLNYM


mgr Jadwiga Gil

Pójście dziecka do szkoły jest okresem przełomowym w jego życiu. Kończy się wiek beztroskiego dzieciństwa, a także wiek egocentryzmu. Dziecko zaczyna stopniowo wrastać w grupę rówieśniczą, przyjmować społeczny system wartości. Zmieniają się również proporcje między podstawowymi formami działalności: zabawą, nauką i pracą. Nauka przybiera postać pracy umysłowej, natomiast nasycenie elementami zabawowymi stopniowo maleje. Z tych powodów dziecko przychodzące do szkoły musi spełniać określone wymagania rozwojowe pod względem fizycznym i psychicznym. Wymagany poziom rozwojowy określa się dojrzałością szkolną. Dojrzałość szkolna jest to «osiąganie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych w klasie pierwszej».

Kryteria dojrzałości szkolnej obejmują:

 a) Rozwój fizyczny, tj. odpowiedni poziom zdrowotny, prawidłowe nawyki ruchowe, a w tym precyzyjne ruchy palców gwarantujące naukę pisania i rysowania, zadawalający ogólny rozwój fizyczny organizmu.

 b) Rozwój procesów poznawczych — rozwój myślenia i mowy, pamięci, wyobraźni i uwagi dowolnej, co gwarantuje dłuższą koncentrację na przedmiotach i zjawiskach, analizowanie ich i scalanie, prawidłowe ujmowanie stosunków przestrzennych, operowanie znakami i symbolami abstrakcyjnymi, co gwarantuje dobrą naukę czytania, pisania i rozwiązywania zadań matematycznych. Prócz tego dziecko powinno posiadać ciekawość poznawczą, wykazywać zainteresowania nauką i szkołą.

 c) Dojrzałość społeczną i emocjonalną, która gwarantuje radzenie sobie w otoczeniu społecznym (kontaktowość społeczna), samodzielność, systematyczność, zdyscyplinowanie, wytrwałość, poczucie obowiązku, zdolność podporządkowania się innym, pracę na rzecz grupy rówieśniczej, a także radzenie sobie z czynnościami higieniczno — porządkowymi.Tak więc dziecko przychodzące do szkoły ma za sobą bardzo dynamiczny rozwój fizyczny i psychiczny w wieku 0 — 3 roku życia, a także w wieku przedszkolnym 3 — 6 roku życia, w którym coraz więcej dzieci znajduje fachową opiekę w oddziałach przedszkolnych. Okres młodszego wieku szkolnego nie jest już tak dynamiczny jak poprzedni. Jest on jednak niezmiernie ważny. Przygotowuje bowiem dziecko i jego organizm do okresu dorastania i dojrzewania. Dlatego dziecko wcześniej musi nauczyć się bardzo dużo: samodzielnie obserwować świat, samodzielnie myśleć (ocenianie, krytyczne sądzenie i wnioskowanie), kontrolować zapamiętywane treści, panować nad własnymi pragnieniami i instynktami — umieć działać na rzecz innych rówieśników, a także ludzi dorosłych (rodziców, znajomych, nauczycieli), podporządkowywać się ustalonym normom społecznym.

Jest to wiec okres elementarny — propedeutyczny, dla rozwoju wielu właściwości psychicznych. Z tego powodu psychologowie określają jego specyfikę jako — wiek rozumu — z uwagi na bardzo duże tempo i duże możliwości w rozwoju, rozumienia otaczającego świata i jego zjawisk; — wiek pamięci — ponieważ dzieci wykazują dużą łatwość w zapamiętywaniu ( pamięć mechaniczna) dużej ilości nowych słów, liczb, nawyków ruchowych, zasad rozwiązywania zadań matematycznych (algorytmy), czynności utrwalających się w zespoły nawyków społecznego zachowania; — wiek społeczny — jako że dzieci ujawniają tendencję do uczestnictwa w życiu zbiorowym klasy szkolnej i grup rówieśniczych podczas zabaw podwórkowych, a także w spełnianiu ról społecznych na rzecz klasy, szkoły i domu rodzinnego: — wiek realizmu — to kolejna właściwość, gdyż dzieci zaczynają coraz bardziej żyć konkretnym życiem zewnętrznym, przedmiotami, ludźmi i ich obserwowalnymi funkcjami; — wiek aktywności — to skłonność do ekspansji, do angażowania się w to, co dziecko aktualnie robi, oddawanie się bez reszty poznawaniu, zabawie, pracy. Świat jest w zasięgu ręki, wszystko jest możliwe, wystarczy tylko bardzo chcieć; — wiek ekspresji — gdyż dziecko ma potrzebę wyrażania własnych przeżyć przez zabawę i działalność twórczą ( spontaniczny ruch, taniec, śpiew, rysowanie, malowanie, konstruowanie, tworzenie neologizmów językowych).
Wymienione właściwości pojawiają się w wieku 7-10 lat w szczególnie wzmożony i wyraźny sposób niemal u wszystkich dzieci.

Okres nauczania początkowego ma szczególne znaczenie w kształtowaniu się człowieka dorosłego, jego kondycji fizycznej, samopoczucia fizycznego i osiągnięć życiowych. Kolejne reformy systemu oświaty w imię «dobra dziecka» zbyt małą uwagę przywiązują do rozwoju fizycznego i zdrowotnego, na bazie których może dokonywać się prawidłowy rozwój umysłowy, emocjonalny i społeczny. Każdy nauczyciel powinien pamiętać, że do szkoły chodzi uczeń, a nie tylko jego, że organizm dziecka jest tworem biologicznym, wobec czego należy mu zapewnić wszystkie warunki niezbędne do pełnego rozwoju nie tylko psychicznego, społecznego, ale i fizycznego. Niestety, w naszych szkołach sytuacja pod tym względem jest wysoce niepokojąca, a w odniesieniu do wielu spraw ulega pogorszeniu.

Bogdanowicz mówiąc o rozwoju fizycznym zwraca uwagę na dwa mechanizmy: progresji i regresji. Z jednej strony «przez rozwój fizyczny rozumie się przemiany, które doprowadzają do ukształtowania z prostej konstrukcji komórkowej, tak precyzyjnego i doskonałego tworu, jakim jest organizm dorosłego człowieka» a z drugiej strony pojawianiu się nowych struktur i funkcji narządów towarzyszy zanikanie zbędnych. Ostatnio obserwowane zwiększone tępo zmian fizycznych i psychicznych w stosunku do poprzednich generacji nosi nazwę «akceleracji rozwoju». Zjawisko to dotyczy w szczególności młodszego wieku szkolnego, w którym zauważa się szybszy rozwój procesów poznawczych; zdolności intencjonalnej obserwacji, pamięci logicznej i mechanicznej, a także myślenia operacyjnego — konkretnego i stopniowego przechodzenia do operacji formalnych.

Okres wejścia do szkoły powinien przypadać na stabilną fazę fizycznego rozwoju dziecka, na systematyczne i harmonijne zbliżanie się do dynamicznego okresu dorastania. Młodszy wiek szkolny powinien być etapem wyróżniającym się ogólną harmonią rozwoju. Jest to jakby gromadzenie sił i rezerw w organiźmie do przejścia przez trudny okres dojrzewania fizycznego i psychicznego.

Dla dzieci w młodszym wieku szkolnym charakterystyczny jest płynny i niestały charakter zainteresowań, zawsze jednak zarówno w tym wieku, jak i w późniejszych okresach zainteresowania dzieci w znacznym stopniu odzwierciedlają zainteresowania otoczenia społecznego. Ono bowiem dostarcza dzieciom bodźców powodujących powstanie pierwszych dziecięcych zainteresowań. Zainteresowania budzą się łatwiej, jeśli doświadczenia dziecka współpracują z określonymi zdolnościami.

Okoń pisze, iż uczniowie powinni być zaznajomieni z dorobkiem kultury nagromadzonym przez ludzkość, z wiedzą o przyrodzie i społeczeństwie, z najważniejszymi prawami rządzącymi rozwojem przyrody i życia społecznego, z zastosowaniem tych praw w różnych dziedzinach życia, umiejętnością posługiwania się tymi prawami w praktyce.

Według Kupisiewicza głównym celem kształcenia ogólnego jest zapewnienie wszystkim uczniom optymalnego rozwoju intelektualnego. Kształcenie jest skierowane na kształtowanie pełnej osobowości ucznia, a nie tylko na rozwój jego umysłu.

Cele podrzędne dla optymalnego rozwoju intelektualnego uczniów to:- rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów, a mianowicie ich krytycznego myślenia, uwagi, wyobraźni, pamięci, fantazji i różnorodnych umiejętności praktycznych,
— zaznajomienie z podstawami usystematyzowanej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze, w zakresie umożliwiającym rozumienie najważniejszych zjawisk, procesów, wydarzeń, a następnie operatywne posługiwanie się ta wiedzą.
Wiąże się to ściśle z rozwijaniem zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów. Wśród zagadnień innowacyjnych autorki szeroko reprezentują problematykę dotyczącą nowatorstwa w obszarze przyrodniczego kształcenia dzieci. Wynika to z jej aktualności i chętnego podejmowania jej przez nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej.

Konieczność podejmowania problematyki ekologicznej w edukacji wczesnoszkolnej uzasadnia Barańska mówiąc: «W związku z nieustanną degradacją naszego środowiska, w tym różnorodnych aspektów ludzkiego życia, edukacja ekologiczna powinna stać się stałym, a nie okazjonalnym elementem wychowani w rodzinie, szkole, środowisku. Potoczna obserwacja życia oraz pogląd, że najistotniejsze są doświadczenia wyniesione z dzieciństwa, potwierdzają konieczność kształcenia ekologicznego już od najmłodszych lat.»

Podstawą edukacji są potrzeby, dążenia i aspiracje dziecka, a źródło aktywności stanowią potrzeby, gdyż «(...) są swoistym stanem zaburzonej równowagi między dzieckiem a otaczającym je środowiskiem». Dziecko przejawia wiele potrzeb, m. in. potrzeby badawcze, które mają specjalne znaczenie w kontekście edukacji ekologicznej. Organizowanie i tworzenie uczniom w młodszym wieku szkolnym warunków do badania jest podstawą rozwoju dzieci. Wskaźnikiem rozwoju są tu: zmiany zachowań, nastawień, sposobu percepcji otaczającej rzeczywistości. Podstawą edukacji ekologicznej jest rozwijanie tzw. antycypacji skutków własnego działania. Oznacza to, że dziecko powinno wykazywać zdolność do przewidywania skutków własnych zachowań w odniesieniu do otaczającej je przyrody. Na rozwijanie świadomości ekologicznej dziecka, szczególnie wrażliwego w tym wieku, wpływ ma otoczenie przyrodnicze, co prowadzi do rozwoju względnie trwałych postaw wobec przyrody. W edukacji wczesnoszkolnej dla rozwoju postaw ekologicznych ważne znaczenie mają treści związane z edukacją środowiskową dziecka. Wśród tej tematyki należy lokalizować zagadnienia ekologiczne. W kontaktach poznawczych dziecka z przyrodą, a zwłaszcza w kontaktach emocjonalnych upatruje drogi rozwijania ich postaw proekologicznych (odpowiedzialności za losy przyrody, refleksji nad marnotrawieniem dóbr naturalnych).

Organizowanie przez nauczyciela klas początkowych doświadczeń dzieci, pomoc w niestrudzonym badaniu przyrody i w zaspokajaniu ich ciekawości poznawczej jest ze strony dorosłego propozycją do wspólnego poznawania świata. Do wielu powinności edukacyjnych nauczyciela, dotyczących tematyki ekologicznej, należą w szczególności: konieczność organizowania częstych spacerów i wycieczek do różnych środowisk przyrodniczych. Nauczyciel powinien także tworzyć warunki, aby dziecko w kontakcie z przyrodą doznawało jak najwięcej przeżyć. Powinno mieć również możliwość działania w celu zaspokajania swoich potrzeb emocjonalnych, intelektualnych, a także lokomocyjnych.

Uczeń, obserwując otaczający świat, najpierw najbliższy, następnie w coraz większym zakresie poznaje rządzące nim prawa, zależności między zjawiskami. Jedynie bezpośredni kontakt ze środowiskiem może zaspokoić nurtujące dziecko pytania.