8. Pakiet programów komputerowych dla optymalizacji rozpływu powietrza w oddziałach eksploatacyjnych

Dla prowadzenia obliczeń optymalizacyjnych rozpływu powietrza na frontach oddziałów eksploatacyj­nych konieczne było stworzenie programów wyznaczających między innymi żądany rozpływ powietrza, optymalizujących rozmieszczenie regulatorów oraz programów wyznaczających rozpływ powietrza po zastosowaniu na frontach tych oddziałów odpowiedniego zestawu regulatorów. W celu umożliwienia wprowadzania danych numerycznych i struktury graficznej oddziałów filarowo-komorowych stworzono odpowiednie edytory. Mając na uwadze funkcjonalność utworzonych narzędzi połączono je w jeden system nazwany „OptiWENT”.

1. Opis narzędzi składowych systemu „OptiWENT”

System „OptiWENT” składa się z następujących modułów:

1. Edytor graficzny

Służy do rysowania schematów wentylacyjnych oddziałów eksploatacyjnych. Przy jego pomocy można:

• generować schemat automatycznie,

• rysować schemat ręcznie,

• modyfikować schematy utworzone w sposób ręczny lub automatyczny.

Edytor umożliwia ponadto edycję graficzną elementów schematu, np. przesuwanie, skalowanie, rozciąganie, kasowanie, oglądanie schematów w różnych powiększeniach, zmiana skali widoku, możliwość wyboru różnych fragmentów schematu do oglądania lub drukowania, zmianę kolorów poszczególnych elementów schematu oraz wybór elementów widocznych jednocześnie na ekranie.

1. Edytor danych numerycznych

Pozwala edytować dane numeryczne podstawowych elementów składowych schematu wentylacyjnego takich jak: bocznice, węzły, tamy regulacyjne, wentylatory itp.

2. Program do projektowania wymuszonego rozpływu powietrza w oddziałowej sieci wentylacyjnej

Program umożliwia:

1. wyznaczenie żądanych strumieni objętości powietrza dla oddziału eksploatacyjnego z uwagi na:

• wydobycie dobowe,

• gazy spalinowe z maszyn samojezdnych,

• gazy postrzałowe powstałe w wyniku robót strzałowych,

• minimalne prędkości powietrza w wyrobiskach,

• intensywność chłodzenia w oparciu o temperaturę zastępczą komfortu lub katastopnie wilgotne,

2. wyznaczenie strumieni objętości powietrza dla poszczególnych bocznic oddziału przez podział bocznic na kategorie i zadaniu dla ustalonych kategorii np. bocznic odbioru żądanych w nich wartości strumieni objętości powietrza. W pozostałych bocznicach żądany rozpływ powietrza wyznaczany jest z bilansu (automatycznie).

1. Program do optymalizacji rozpływu powietrza w oddziałowej sieci wentylacyjnej

Do optymalizacji rozpływu powietrza na froncie oddziału eksploatacyjnego zastosowano dwie metody optymalizacyjne, tj. metodę mnożników Lagrange'a i metodę simpleks, przy czym w metodzie simpleks możliwa jest regulacja rozpływu powietrza przez zastosowanie tam dławiących lub wentylatorów.

Program umożliwia ustalenie zbioru bocznic w których nie jest wskazane umieszczanie regulatorów. Ponadto, z uwagi na bardzo małe parametry i dużą ilość regulatorów potrzebnych przy regulacji rozpływu powietrza tymi metodami, program pozwala na eliminowanie ze schematu regulatorów, dla których dyssypacja energii lub spiętrzenie jest mniejsze od założonych minimalnych progów. Pozwala to ograniczyć liczbę regulatorów na froncie oddziału, przy nieznacznej tylko zmianie żądanego rozpływu powietrza.

2. Programy do wyznaczania rozpływu powietrza w oddziałowej sieci wentylacyjnej po wstawieniu regulatorów

Programy, wykorzystujące metodę Cross'a, teorię potencjału aerodynamicznego i metodę J. Vossa prognozowania temperatury, umożliwiają wyznacze­nie rozpływu powietrza w oddziałowej lokalnej sieci wentylacyjnej w przypadku likwidacji np. z uwagi na warunki ruchowe, części regulatorów wyznaczonych dla tego oddziału za pomocą metody mnożników Lagrange'a lub metody simpleks. Rozpływ powietrza w tej sieci można wyznaczać z prognozą („termiczny”) lub bez prognozy („aktywny”) temperatury.

1. Instrukcja obsługi systemu „OptiWENT”

Instrukcja obsługi systemu „OptiWENT „ zawiera opis wszystkich poleceń edycyjnych i obliczeniowych systemu.

1. Wstęp

System OptiWENT zaprojektowano dla 32-bitowej wersji systemu Windows (Win32). Będzie on bez pro­ble­­mu pracował w Windows NT (zalecane) oraz Windows 9x.

Wymagania sprzętowe: procesor - Pentium; pamięć RAM - zalecana 32 MB; miejsce na dysku twardym - około 1MB przestrzeni na program plus wolne na dane (przeciętnie 100 - 200kB na każdą sieć).

Aplikacja jest przeznaczona do tworzenia schematów odwzorowujących fragmenty kopalnianej sieci wentylacyjnej (lokalnych sieci wentylacyjnych oddziałów wydobywczych) i na jego bazie przeprowadzania obliczeń optymalizacyjnych rozmieszczenia regulatorów rozpływu powietrza w tych oddziałach. Pozwala ona ponadto na wyznaczanie rozpływu powietrza przy dowolnym (ręcznym) rozmieszczeniu regulatorów w tych sieciach.

2. Wydawanie poleceń

Polecenia w systemie wydaje się na cztery sposoby:

1. z menu,

2. przyciskami zlokalizowanymi w paskach narzędziowych,

3. z klawiatury,

4. myszką.

W menu programu zgromadzone są wszystkie polecenia systemu. Paski narzędziowe dublują większość lecz nie wszystkie polecenia systemu. Z klawiatury oraz myszką można wydać tylko niektóre polecenia. Szczegóły są podane przy omawianiu poszczególnych poleceń.

Polecenie można wydać tylko w momencie gdy na końcu wyświetlonego tekstu w wierszu stanu znajduje się napis Twój ruch:. Ostatnio wykonywane polecenie można powtórzyć klawiszem Enter lub prawym przyciskiem myszki. Nie można wydać polecenia jeśli program jest już w trakcie realizacji innego. Ta uwaga nie dotyczy poleceń nakładkowych, które są zgromadzone w poziomym pasku narzędziowym. Są to polecenia sterujące wyświetlaniem rysunku oraz zmianą stanu programu.

Po wydaniu polecenia należy pilnie śledzić wiersz stanu. Tam bowiem wyświetlane są napisy informujące użytkownika czego oczekuje od niego program. Najczęściej program będzie żądał wprowadzenia punktu. O tym, co żąda program informuje odpowiedni napis w linii stanu.

Polecenie można przerwać w dowolnej chwili jednym z podanych niżej sposobów.

Klawiatura:	Esc
Menu:	Użytkowe → Przerwij
Pasek narzędziowy:

Uwaga: Istnieją odstępstwa od standardowej obsługi aplikacji Windows i dotyczą one pasków narzędzio­wych. Pierwsze odstępstwo polega na tym, że dowolny przycisk paska narzędziowego może realizować dwa polecenia. Jedno wywołuje się tradycyjnie lewym a drugie prawym przyciskiem myszki [w oknie podpowiedzi (żółte okienko ukazujące się po najechaniu na ikonę) ich opisy są oddzielone ukośną kreską]. Szczegóły wyjaśniają opisy poleceń. Drugie odstępstwo odnosi się do paska pionowego. Jest to pasek kontekstowy i jego zawartość zmienia się w zależności od stanu programu. Kolejne odstępstwo związane jest z dostępnością do przycisków paska w sytuacji gdy wielkość okna aplikacji nie pozwala na wyświetlenie wszystkich przycisków. W związku z tym z paskami związane są dwa specjalne przyciski, które mają następujące znaczenie:

Przycisk przewijania paska. Służy do przewijania zawartości paska, jeśli w wyniku zmiany rozmiaru okna aplikacji jego zawartość nie może być w całości wyświetlona. Przyciśnięcie lewym przyciskiem myszki przewija jego zawartość w tył (lewo, góra) natomiast prawym w przód (prawo, dół). Przycisk ten pojawia się tylko wtedy, gdy część przycisków danego paska jest niewidoczna.

Przycisk wyboru zestawu przycisków paska. W pasku pionowym służy do kontrolowanej zmiany zestawu przycisków. Pasek posiada trzy zestawy i normalnie są one wybierane kontekstowo. Jeden zestaw służy do wstawiania elementów, drugi do edycji i trzeci do wprowadzania punktów. Przycisk ten reaguje na lewy i prawy przycisk myszki powodując zmianę zestawu na następny lub poprzedni. Zmiana zachodzi cyklicznie.

Ostatnie odstępstwo dotyczy braku możliwości przeniesienia paska (np. przez przeciągnięcie myszą) w inne miejsce lub zmiany jego postaci na osobne okno zawieszone nad aplikacją.

Uwaga !!. Program nie daje żadnych możliwości cofania poleceń.

1. Wprowadzanie punktów

W czasie wykonywania poleceń najczęściej oczekiwanym parametrem jest punkt. Najprościej wprowadza się go przy pomocy myszki klikając lewym przyciskiem w dowolnym miejscu obszaru roboczego. Jest to sposób mało precyzyjny. Dokładnie współrzędne można wprowadzić z klawiatury. Aby to zrobić, to w chwili zażądania przez program podania punktu należy wcisnąć klawisz Tab. W tym momencie wyświetlone zostanie okno, w którym można tekstowo wprowadzić współrzędne x i y. Można to uczynić na kilka sposobów. Wyjaśnia to poniższa tabela.

Format	Przykład	Opis
x, y	123.45, -56.89	Wprowadza punkt o współrzędnych x, y podanych w aktualnym układzie.
@x, y rx, y wx, y	@134.4, -12.34 r134.4, -12.34 w134.4, -12.34	Wprowadza punkt względem ostatnio wprowadzonego punktu w kartezjańskim układzie współrzędnych. Jego współrzędne w aktualnie obowiązującym układzie sprowadzonym do ostatnio narysowanego punktu wynoszą x, y.
@r<  b r,  p r, 	@12.4<90 b12.4,90 p12.4,90	Wprowadza punkt względem ostatnio wprowadzonego punktu w biegunowym układzie współrzędnych. Jego odległość od ostatnio wprowadzonego punktu wynosi r a kąt między odcinkiem poprowadzonym od nowo wprowadzanego punku do ostatnio wprowadzonego punktu i osią OX aktualnego układu współrzędnych wynosi .

Inny sposób umożliwia wprowadzenie charakterystycznych punktów już narysowanych obiektów. Do punktów tego typu zalicza się np. punkty końcowe, środki, punkty styczności i inne. Użycie tego sposobu polega na tym, że w momencie wprowadzania punktu należy włączyć odpowiedni tryb uchwytu obiektu a następnie wskazać obiekt (lub obiekty), którego punkt charakterystyczny chcemy uchwycić.

Tryb uchwytu obiektu można włączyć stosując odpowiedni przycisk z pionowego paska narzędziowego. Pasek ten, jak już wspomniano, jest kontekstowy, stąd w chwili, kiedy program oczekuje wprowadzenia punktu, wyświetlany jest stosowny zestaw przycisków. Jeśli taki zestaw nie figuruje w pasku to można go przywołać przyciskiem wyboru zestawu przycisków paska (patrz rozdz. Wydawanie poleceńIDH_Wydawanie_poleceñ.). Tryb uchwytu obiektu można też wybrać z menu - pozycja Użytkowe lub z menu kursorowego wywoływanego prawym przyciskiem myszki z jednoczesnym przytrzymaniem klawiszy Shift i Ctrl. Niektóre tryby można włączyć z klawiatury (patrz opis dalej).

Po włączeniu jakiegoś trybu kursor zmienia kształt na kwadratowy celownik, poniżej którego znajduje się powtórzony wizerunek wybranego przycisku. W razie pomyłki można wybrać inny przycisk i on, a nie poprzedni, będzie obowiązującym trybem wyboru. Operacja taka nie powoduje błędu. Zestaw trybów uchwytu obiektu i przycisków służących do tego celu opisano poniżej.

	Pkt. bliski. Pozwala uchwycić dowolny punkt leżący dokładnie na linii obiektu. Klawiatura F4
	Pkt. końcowy. Pozwala uchwycić końcowy punkt obiektu. Klawiatura F11
	Centrum. Pozwala uchwycić środek węzła. Klawiatura F2 (W bocznicy chwyta też środek segmentu lub centrum mostu.)
	Pkt. symetrii. Pozwala uchwycić punkt leżący dokładnie w środku odcinka lub łuku. Klawiatura F3
	Pkt. prostopadły. Pozwala uchwycić prostopadły rzut ostatnio wprowadzonego punktu na wskazany obiekt. Klawiatura F5
	Pkt. styczny. Pozwala uchwycić punkt styczności odcinka poprowadzonego od ostatnio wprowadzonego punktu do wskazanego obiektu.
	Pkt. przecięcia. Pozwala uchwycić najbliższy punkt przecięcia dwóch obiektów wskazanych celownikiem. Klawiatura F12

Kolejny sposób wprowadzania punktów polega na oddzielnym wprowadzaniu jego współrzędnych x oraz y. Współrzędne te są wybierane przez wskazanie dwóch różnych punktów, z których program z jednego wybiera współrzędną x a z drugiego y. Kolejność wyboru może być dowolna. Sposób ten nazywa się filtrowaniem współrzędnych.

Aby z niego skorzystać to w chwili, kiedy program oczekuje wprowadzenia punktu należy włączyć jeden z dwóch filtrów - X lub Y. Po włączeniu filtru należy potem wskazać punkt (myszką, klawiaturą lub korzystając z trybu uchwytu obiektu), z którego zostanie wzięta odpowiednia współrzędna. Po wprowadzeniu pierwszego punktu należy, także dowolnym sposobem, wprowadzić drugi punkt, z którego zostanie wzięta brakująca współrzędna. Powtórne włączanie filtru dopełniającego nie jest konieczne, gdyż jest to robione automatycznie. Filtrowanie powoduje, zmianę tekstu wyświetlanego w oknie współrzędnych. Pojawiający się tam napis ma postać x = ... lub y = ... i informuje o tym, która współrzędna jest aktualnie filtrowana i jaka jest jej wartość.

Filtry włącza się z menu - pozycja Użytkowe, z menu kursorowego lub z pionowego paska narzędziowego tego samego, który służy do włączania trybów uchwytu obiektu opisanego poprzednio. Przyciski paska pionowego wyglądają jak to pokazano poniżej.

	- Włącznik filtru współrzędnej X
	- Włącznik filtru współrzędnej Y
	- Włącznik trybu prostopadłości - ORTO (poziomy pasek narzędziowy).

Innego rodzaju formą filtrowania współrzędnej jest tryb prostopadłości zwany ORTO. Jest to jakby kontekstowa forma filtrowania współrzędnej. Przy włączonym trybie ORTO filtrowana jest zawsze jedna ze współrzędnych ostatnio wprowadzonego punktu. Druga współrzędna jest pobierana z aktualnego położenia kursora. Włączenie trybu ORTO nie powoduje jednak oddzielnego wprowadzania współrzędnych jak to ma miejsce przy korzystaniu z filtrów. Wprowadzane są obie współrzędne stąd można ten tryb łączyć z filtrami współrzędnych.

2. Wprowadzanie innych danych

Inne dane to wartości liczbowe. Wprowadza się je w tym samym oknie dialogowym (przywołanym klawiszem Tab), które służy do wprowadzania punktów. Jeśli napis w oknie informuje o tym, że oczekiwana jest liczba lub kąt to można te wartości wyrazić wprost liczbowo. Kąty wprowadza się w stopniach.

Obie wielkości można też wprowadzać jako punkty. W tym przypadku jeśli ma się do czynienia z wartością liczbową, która nie ma sensu kąta, to za wprowadzoną wartość będzie uważać się iloraz odległości tego punktu od ostatnio wprowadzonego punktu i długości odniesienia. Wartość ta w chwili uruchomienia programu jest równa jedności. Długość odniesienia pełni tu rolę jednostki.

W przypadku kątów za wprowadzoną wartość będzie uważać się kąt nachylenia półprostej przechodzącej przez dany punkt i początku umieszczonym w ostatnio wprowadzonym punkcie do osi globalnej OX pomniejszony o kąt odniesienia. Kąt ten w chwili uruchomienia programu wynosi 0. Kąt odniesienia jest formą określenia kierunku zerowego.

Inne wartości wprowadza się w stosownych oknach dialogowych wyświetlanych w trakcie realizacji danego polecenia.

1. Edycja elementów graficznych

Aby wykonać jakąkolwiek edycję obiektów rysunkowych należy najpierw stworzyć zbiór wyboru, czyli mówiąc prościej zaznaczyć elementy na których ma odbyć się operacja edycji. Wydanie polecenia edycyjnego - z pewnymi wyjątkami - bez stworzenia zbioru wyboru zostanie zignorowane.

1. Wybór obiektów do edycji

Obiekt wybiera się do edycji dotykając go kwadratową częścią celownika kursora myszki i klikając jej lewym przyciskiem. Program musi znajdować się w fazie oczekiwania na następne polecenie. Jeśli w podczas kliknięcia celownik myszki nie dotyka żadnego obiektu to zainicjowany zostaje wybór oknem. Punkt, w którym kliknięto myszką staje się pierwszym narożnikiem okna wyboru. W tym momencie należy wskazać drugi narożnik okna. Jeśli znajdzie się on na prawo od pierwszego, to okno jest rysowane ciągłą linią i wybierze obiekty całkowicie w nim zawarte. Okno tego typu nazywa się oknem całkowitego wyboru. Jeśli natomiast znajdzie się on na lewo od pierwszego to okno jest rysowane linią przerywaną i wybierze obiekty zawarte w nim co najmniej częściowo. Okno tego typu nazywa się oknem częściowego wyboru. Każdy wybrany obiekt jest zaznaczany linią przerywana. Przerwanie Esc lub odpowiedni przycisk z paska (Wydawanie poleceńIDH_Wydawanie_poleceñ) powoduje wyczyszczenie listy wyboru i przywrócenie normalnego wyglądu zaznaczonych uprzednio obiektów. Liczba wybranych obiektów widoczna jest w wierszu stanu w nawiasie przed napisem (n) Twój ruch. Jeśli chcemy usunąć z listy wyboru tylko niektóre obiekty to musimy przełączyć się w tryb usuwania z listy wyboru. Służy do tego dwustanowy przycisk zmiany trybu wyboru, którego postać:

	- oznacza, że wybierane obiekty będą dodawane do zbioru wyboru obiektów do edycji
	- oznacza, że wybierane obiekty będą usuwane ze zbioru wyboru obiektów do edycji

W trakcie usuwania z listy wyboru obowiązują te same zasady co w czasie wyboru obiektów z ta tylko różnicą, że wskazany obiekt lub obiekty zostaną usunięte ze zbioru wyboru. Jeżeli wszystkie wybrane dotąd obiekty zostaną usunięte ze zbioru wyboru, to przycisk zmiany trybu wyboru powróci do pierwszej postaci.

Uwaga. Możliwe jest powtórzenie jakiegokolwiek polecenia edycyjnego prawym przyciskiem myszki lub klawiszem Enter bez tworzenia nowego zbioru wyboru. W tym przypadku automatycznie zostanie wybrany poprzedni zbiór wyboru. To samo stosuje się do przypadku wywołania dowolnego polecenia edycyjnego bez uprzedniego stworzenia zbioru wyboru. Poprzedni zbiór można niezależnie przywołać po wydaniu polecenia Edycja → Poprzedni wybór.

Istnieje jeszcze możliwość wyboru obiektów przez obrysowanie ich wielokątem. Tu podobnie jak poprzednio mamy możliwość wybrania obiektów wielokątem całkowitego lub częściowego wyboru o działaniu identycznym jak przy wyborze oknem prostokątnym. Wywołuje się je klikając pierwszym przyciskiem myszki z równoczesnym przytrzymaniem klawisza Shfit dla wielokąta częściowego wyboru i Ctrl dla wielokąta całkowitego wyboru. Kolejne punkty wskazuje się myszą a budowanie wielokąta wyboru kończy prawym przyciskiem myszy.

2. Polecenia edycyjne

Grupa, na którą składają się polecenia: przesuń, skaluj, obrót, rozciągnij i szybka edycja realizują zbiór tzw. przekształceń afinicznych. Polecenia edycyjne sa zebrane w menu w sekcji Edycja

• PrzesuńIDH_Przesuñ

• ObrótIDH_Obrót

• SkalujIDH_Skaluj

• RozciągnijIDH_Rozciagnij

• Szybka edycjaIDH_Szybka_edycja

• WymażIDH_Wyma¿

• Przesuń

- menu: Edycja → Przesuń

Polecenie Przesuń realizuje matematyczną operację translacji o wektor. Przesuwane obiekty zmieniają tylko położenie. Wielkość i orientacja pozostają bez zmian. W trakcie realizacji polecenia podaje się punkt początkowy i końcowy wektora przesunięcia.

• Obrót

- menu: Edycja → Obrót

Polecenie to realizuje matematyczną operację obrotu względem punktu o zadany kąt. Obracane obiekty nie zmieniają wielkości. Zmianie ulega położenie i orientacja. W trakcie realizacji polecenia najpierw wprowadza się punkt, który ma być środkiem obrotu a potem kąt. W momencie wprowadzania kąta obrotu użytkownik ma możliwość zmiany kąta odniesienia. W tym celu musi wcisnąć Enter lub prawy przycisk myszki. W odpowiedzi w wierszu stanu ukazuje się napis Odniesienie:. W tym momencie należy podać nowy kąt odniesienia wskazując punkt lub wprowadzając go z klawiatury (patrz rozdz. Wprowadzanie innych danychIDH_Wprowadzanie_innych_danych). Po wprowadzeniu kąta odniesienia program powraca do fazy wprowadzania kąta obrotu wciąż dając możliwość kolejnej zmiany kąta odniesienia. Kąt odniesienia można wprowadzać w tym samym poleceniu wielokrotnie. Daje to możliwość korekcji ewentualnej pomyłki. Kąt odniesienia ma znaczenie tylko wtedy, kiedy wprowadza się kąt przez podanie punktu. W tym wypadku kąt odniesienia wyznacza kierunek zerowy.

• Skaluj

- menu: Edycja → Skaluj

Polecenie to realizuje matematyczną operację jednokładności względem punktu o zadany współczynnik skali. Przekształcane obiekty zmieniają wielkość i położenie nie zmieniając orientacji. W trakcie realizacji polecenia najpierw wprowadza się punkt, który ma być środkiem skalowania a potem współczynnik skali. W momencie wprowadzania współczynnika skali użytkownik ma możliwość zmiany długości odniesienia. W tym celu musi wcisnąć Enter lub prawy przycisk myszki. W odpowiedzi w wierszu stanu ukazuje się napis Odniesienie:. W tym momencie należy podać nową długość odniesienia wskazując punkt lub wprowadzając ją z klawiatury (patrz rozdz. Wprowadzanie innych danychIDH_Wprowadzanie_innych_danych). Po wprowadzeniu długości odniesienia program powraca do fazy wprowadzania współczynnika skali wciąż dając możliwość kolejnej jej zmiany. Długość odniesienia można wprowadzać w tym samym poleceniu wielokrotnie. Umożliwia to korekcję ewentualnej pomyłki. Długość odniesienia ma znaczenie tylko wtedy, kiedy wprowadza się współczynnik skali przez podanie punktu. W tym przypadku współczynnik skali jest równy stosunkowi odległości wskazanego punktu od punktu ostatnio wprowadzonego, do długości odniesienia. Długość odniesienia gra tu rolę jednostki miary.

• Rozciągnij

- menu: Edycja → Rozciągnij

Polecenie to realizuje matematyczną operację powinowactwa względem prostej o zadany współczynnik skali. Przekształcane obiekty są rozciągane o zadany współczynnik skali względem prostej. Oznacza to, że każdy punkt powiększa swoją odległość od zadanej prostej w kierunku prostopadłym do niej o zadany współczynnik skali. Patrz rysunek.

8.1. Szkic wyjaśniający zasadę działania polecenia Rozciągnij

W trakcie realizacji polecenia wprowadza się dwa punkty lub punkt i z klawiatury współczynnik skali. Pierwszy punkt P1 jest dowolnym punktem prostej względem, której dokonuje się rozciągnięcia, drugi punkt P2 wyznacza kierunek rozciągania (innymi słowy wyznacza on prostą prostopadłą do prostej, względem której dokonuje się przekształcenia) a jego odległość od pierwszego punktu P1P2 podzielona przez długość odniesienia daje właściwy współczynnik skali. Jeśli na pytanie o drugi punkt wciśnie się Tab a potem wprowadzi wartość liczbowa to nastąpi rozciągnięcie wzdłuż osi OX o podany współczynnik.

W momencie wprowadzania drugiego punktu użytkownik ma możliwość zmiany długości odniesienia. W tym celu musi wcisnąć Enter lub prawy przycisk myszki. W odpowiedzi w wierszu stanu ukazuje się napis Odniesienie:. W tym momencie należy podać nową długość odniesienia wskazując punkt lub wprowadzając ją z klawiatury (patrz rozdz. Wprowadzanie innych danychIDH_Wprowadzanie_innych_danych). Po wprowadzeniu długości odniesienia program powraca do fazy wprowadzania drugiego punktu lub współczynnika skali wciąż dając możliwość kolejnej jej zmiany. Długość odniesienia można wprowadzać w tym samym poleceniu wielokrotnie. Umożliwia to korekcję ewentualnej pomyłki. Długość odniesienia ma znaczenie tylko wtedy, kiedy wprowadza się współczynnik skali przez podanie punktu. W tym przypadku współczynnik skali jest równy stosunkowi odległości wskazanego punktu od punktu ostatnio wprowadzonego, do długości odniesienia. Długość odniesienia gra tu rolę jednostki miary.

• Szybka edycja

- menu: Edycja → Szybka edycja

Jest to połączenie poleceń przesuń, skaluj oraz obrót w jedno. Po wywołaniu polecenia program może znajdować się w trybie wykonywania jednego z czterech poleceń afinicznych w zależności od stanu wciśnięcia klawiszy Shift i Ctrl. Szczegóły wyjaśnia poniższa tabela.

Shift

Ctrl

Polecenie

		Przesuń
+		Obrót
	+	Skala

Po wywołaniu polecenia wskazuje się punkt który stanowi bazę. Baza jest tu odpowiednikiem początku wektora przesunięcia, środka skalowania lub obrotu. Drugi punkt, który trzeba wprowadzić, wyznacza odpowiednio koniec wektora przesunięcia, wielkość skali lub kąt obrotu. Dla operacji obrotu i skali zastosowanie maja aktualne wartości odpowiednich wielkości odniesienia, które w tym przypadku nie mogą być zmieniane. Po wskazaniu drugiego punktu staje się on automatycznie nowym punktem bazowym i polecenie jest kontynuowane tak jakby się co dopiero rozpoczęło. Polecenie kończy się prawym przyciskiem myszki lub klawiszem Enter.

• Wymaż

- menu: Edycja → Wymaż

Polecenie to usuwa obiekty znajdujące się w zbiorze wyboru. Jeśli żaden zbiór wyboru nie istnieje to dwukrotne kliknięcie podanym wyżej przyciskiem spowoduje odzyskanie wszystkich lub części skasowanych obiektów. Nie można odzyskać obiektów należących do schematu przewietrzania. Obiekty takie jak Węzeł, Bocznica, Tama i Wentylator są kasowane nieodwracalnie.

• Zniekształcanie obiektów

W zasadzie nie jest to polecenie, ale tryb w jakim mogą być wykonywane polecenia Przesuń, Obrót, Rozciągnij oraz Skaluj. Włączenie tego trybu sprawia, że wymienione polecenia wykonywane są tylko na niektórych charakterystycznych punktach obiektów wybranych do edycji. Do punktów tych należą przede wszystkim końce i wierzchołki linii oraz środki kół. Są to te punkty, które w czasie wybierania elementów do edycji znajdowały się wewnątrz okna wyboru lub wewnątrz celownika kursora myszy. Po wykonaniu tego polecenia obiekt jest zniekształcany, ale połączenia między jego punktami zostają zachowane. Tryb ten włącza i wyłącza się w dowolnym momencie z menu Ekran → Tryb rozciągania lub z poziomego paska narzędziowego.

	- oznacza wyłączony tryb rozciągania. W menu niezaznaczona pozycja Tryb rozciągania
	- oznacza włączony tryb rozciągania. W menu zaznaczona pozycja Tryb rozciągania

1. Oglądanie rysunku

Podczas pracy z programem na ekranie widoczna jest część płaszczyzny rysunkowej a wraz z nią część lub całość rysunku. W czasie rysowania niejednokrotnie zachodzi potrzeba zmiany widoku rysunku polegająca na powiększeniu, pomniejszeniu lub przesunięciu widoku całego lub części rysunku. Do tego celu służy grupa poleceń określana mianem Zoom.

1. Zoomy

Nazwa grupy poleceń Zoom bierze się od nazwy obiektywu o zmiennej ogniskowej stosowanej w kamerach. Można sobie wyobrazić, że ekran monitora (ściślej obszar roboczy aplikacji) jest wizjerem kamery, której obiektyw jest skierowany prostopadle na rysunek. To co widzi obiektyw kamery, widoczne jest w jej wizjerze, czyli ekranie monitora. Polecenia zoom odpowiadają operacjom zmiany ogniskowej obiektywu kamery lub/i równoległym przesuwaniu kamery nad rysunkiem. Polecenia z tej grupy są nakładkowe tzn. można je wydawać w trakcie realizacji innego polecenia. Zgromadzone są one w menu w sekcji Ekran oraz w poziomym pasku narzędziowym. Niektóre można wydawać z klawiatury lub w specjalny sposób klawiaturą i myszką.

Zoom oknoIDH_Zoom_Okno

Nowy fragmentIDH_Nowy_fragment

Zoom poprzedniIDH_Zoom_poprzedni

Zoom - graniceIDH_Zoom_granice_zakres

Zoom - zakresIDH_Zoom_granice_zakres

Powiększ, pomniejszIDH_Powiêksz_Zmniejsz

Zoom x NIDH_Zoom_N

• Zoom Okno

- menu: Ekran → Zoom Okno

Polecenie to powoduje wyświetlenie powiększanej do krawędzi ekranu (ściślej okna roboczego aplikacji) części rysunku zakreślonej prostokątem. Po wykonaniu polecenia na ekranie może być widoczna nieco większa część rysunku niż ta która wybrano. Końcowy wygląd zależy od stosunku aktualnych proporcji boków prostokąta wyboru do proporcji długości krawędzi okna aplikacji. Polecenie żąda wskazania na ekranie dwóch punktów, stanowiących dwa dowolne, ale przeciwległe narożniki okna nowego widoku. Polecenie to można wydać też myszką w specjalny sposób. Otóż przytrzymując klawisz Shift wystarczy myszą wskazać dwa punkty na ekranie klikając prawym przyciskiem myszy dla pierwszego i lewym dla drugiego narożnika okna wyboru nowego widoku. Ten sposób działa w dowolnym momencie pracy z programem, a w szczególności kiedy wykonywane jest inne polecenia.

• Nowy fragment

- menu: Ekran → Nowy fragment

Polecenie to powoduje przesunięcie aktualnego widoku w inne miejsce rysunku. Odpowiada to przesunięciu rysunku pod ekranem o określony wektor. Wykonując polecenie podaje się dwa punkty stanowiące początek i koniec wektora przesunięcia rysunku pod ekranem. Uwaga, to polecenie nie ma nic wspólnego z poleceniem Przesuń ponieważ powoduje tylko zmianę widoku. Obiekty rysunkowe po wykonaniu tego polecenia pozostają na swoich miejscach. Polecenie to można wydać też myszką w specjalny sposób. Otóż przytrzymując klawisz Ctrl wystarczy myszą wskazać dwa punkty na ekranie klikając jej prawym przyciskiem dla pierwszego i lewym dla drugiego punktu wektora przesunięcia. Ten sposób działa w dowolnym momencie pracy z programem, a w szczególności kiedy wykonywane jest inne polecenia

• Zoom poprzedni

- menu: Ekran → Zoom poprzedni

Polecenie powoduje powrót do poprzedniego widoku. W programie utrzymywana jest lista 64 ostatnich widoków. Każdorazowe wydanie polecenia powoduje cofanie się po liście widoków o jeden krok aż do osiągnięcia początku listy. Każde wywołanie polecenia zoom powoduje zapamiętanie nowego widoku i wydłużenie listy. Jeżeli lista jest pełna nowy zoom dopisuje widok na końcu listy (pozycja 64) usuwając jednocześnie pierwszy (najstarszy) widok z listy. Polecenie to można wywołać też klawiszem PgUp.

• Zoom - granice; Zoom - zakres

- menu: Ekran → Zoom - granice; Zoom - zakres

Zoom - granice powoduje wyświetlenie widoku rysunku obejmującego obszar zakreślony granicami (patrz rozdz. NastawyIDH_Nastawy). Zoom - zakres powoduje wyświetlenie widoku rysunku obejmującego minimalny prostokąt obejmujący wszystkie elementy rysunku. Pierwsze wywołuje się przyciskiem z paska narzędziowego aktywowanym lewym przyciskiem myszki natomiast drugie prawym przyciskiem myszki. Z klawiatury pierwsze polecenie wywoływane jest klawiszem Home a drugie Ctrl-Home.

• Powiększ; Zmniejsz

- menu: Ekran → Powiększ; Zmniejsz

Pierwsze polecenie powoduje powiększenie widoku o 25%. Obiekty graficzne będą na ekranie wyświetlane jako 25% większe. Drugie działa dokładnie w odwrotnym kierunku i zmniejsza widok o 25%. Powiększ wywołuje się przyciskiem z paska narzędziowego aktywowanym lewym przyciskiem myszki natomiast Zmniejsz prawym przyciskiem myszki. Z klawiatury pierwsze polecenie wywoływane jest szarym klawiszem Plus lub klawiszem PgDn natomiast drugie szarym klawiszem Minus.

1. Wygląd ekranu

Do zmiany wyglądu ekranu służą polecenia z menu z sekcji Ekran o nazwie Przerysuj oraz Tło rysunku. Są to też polecenia nakładkowe. Pierwsze polecenie przerysowuje rysunek i może być przydatne gdy na skutek wykonywania operacji edycyjnych wygląd obszaru roboczego ulega zepsuciu. Powinno się je wydawać zawsze wtedy gdy wygląd ekranu budzi wątpliwości. Można je wydać z klawiatury (szary klawisz *) lub z poziomego paska narzędziowego przyciskiem
. Drugie jest zrobione dla wygody użytkownika i pozwala wybrać białe, czarne lub szare tło obszaru roboczego. Kolor tła nie ma znaczenia dla procesu rysowania ponieważ program jest edytorem rysunków wektorowych. Tu rysunek traktowany jest jako konstrukcja geometryczna składająca się z pewnej liczby elementów a nie jak zabarwiona kartka papieru.

1. Teksty

Program nie jest edytorem tekstowym, stąd jego możliwości odnośnie obsługi tekstów są niewielkie. Program umożliwia jedynie wstawianie pojedynczych wierszy tekstu. Jest to tyle, ile potrzeba do opisywania typowego rysunku. Tekst jest elementem graficznym tak jak linia czy okrąg. Można go przesuwać, skalować i obracać.

Aby wstawić tekst do rysunku należy z pionowego paska narzędziowego wybrać (lewym klawiszem myszki) polecenie oznakowane ikoną
. Potem w ukazanym oknie należy wpisać treść tekstu a następnie wskazać punkt na ekranie, w którym ma się on znaleźć. Punktem bazowym tekstu jest jego lewy górny narożnik. Rozmiar czcionki, jej rodzaj oraz kąt tekstu będą zależeć od tego jaki styl tekstu będzie w danej chwili obowiązujący. Niezależnie od tego poleceniami Przesuń, Skaluj oraz Obrót można zmienić jego położenia rozmiar i orientację.

Wybór stylu tekstu, jego edycja czy stworzenie nowego dokonuje się w oknie dialogowym przywoływanym tą sama ikoną z tym, że nie lewym a prawym przyciskiem myszy. Okno to jest pokazane na rysunku (rys. 8.2). Każdy styl ma swoją nazwę i jest zdefiniowany przez zespół parametrów, na który składają się nazwa kroju czcionek, wysokość i szerokość liter oraz kierunku pisania czyli orientacja. Wymiary podaje się w jednostkach rysunkowych natomiast kąt w stopniach. Nazwa stylu jest wypisana u góry po lewej stronie. Chcąc zmienić parametry stylu należy podświetlić jego nazwę na liście stylów a potem wypełnić odpowiednie pola w lewej części okna. Na końcu zatwierdzić zmiany przyciskiem Zmiana.

Aby utworzyć nowy styl należy kliknąć przycisk Nowy. Nowy styl przejmie wszystkie parametry od aktualnie podświetlonego stylu na liście styli. Trzeba je później zmienić a zmiany zatwierdzić klawiszem Zmiana. Aktualny styl wybiera się przyciskiem Aktualny. Jego nazwa wyświetlona jest w oknie obok tego przycisku.

Uwaga. Nie zaleca się ustalania wymiarów i orientacji pisma poleceniami Skaluj oraz Obrót. W zamian za to lepiej jest utworzyć kilka styli wyczerpujących wszystkie kombinacje kątów pisania i wielkości liter i stosować każdy z nich stosownie od sytuacji. Przewagą takiego sposobu jest szybsze przerysowywanie rysunku.

8.2. Okno dialogowe styli tekstu

2. Uzyskiwanie informacji w systemie

W systemie istnieje grupa poleceń dostarczająca użytkownikowi różnego rodzaju informacji. Polecenia te są zgromadzone w menu w sekcji Info.

Stan programu - wyświetla okno, w którym podaje się takie informacje jak: nazwę rysunku oraz statystykę obejmująca między innymi liczbę bocznic, węzłów, wentylatorów i inne.

- menu: Info → Informacja o obiekcie

Informacja o obiekcie - jest poleceniem umożliwiającym uzyskanie szczegółowych informacji na temat wskazanego obiektu. Po wydaniu polecenia należy wskazać interesujący obiekt i wtedy wyświetlone zostanie okno z jego opisem. Zawartość okna jest charakterystyczna dla danego typu obiektu.

Szukaj obiektu - pozwala szybko przejść do wybranego węzła lub bocznicy. W wyświetlonym oknie (rys. 8.3) znajduje się lista obiektów (węzłów lub bocznic) z podanymi nazwami numerami oraz numerami ID.

Listę można posortować wg wybranej kolumny klikając na niej myszką.

8.3. Okno dialogowe szukania obiektów

Zamknięcie okna realizuje się przyciskiem Szukaj lub Anuluj. W pierwszym przypadku nastąpi przejście do zaznaczonego obiektu (wykonany zostanie odp. zoom) natomiast w drugim okna zamknie się bez żadnych skutków.

3. Operacje plikowe

Ta grupa poleceń działa na plikach oraz na rysunku (dokumencie). W menu sekcja Plik zgromadzone są typowe - spotykane też i w innych aplikacjach - operacje plikowe. Można więc utworzyć nowy rysunek (Nowy), zapisać istniejący (Zapisz klaw. Ctrl-S), zapisać istniejący pod inną nazwą (Zapisz jako klaw. Alt-F3), otworzyć rysunek (Otwórz klaw. Ctrl-O), wydrukować rysunek (Drukuj) oraz zakończyć program (Koniec). Te polecenia działają podobnie jak w innych aplikacjach i poza drukowaniem omówionym oddzielnie w rozdz. DrukowanieIDH_Drukowanie nie będą omawiane szczegółowo, gdyż skutki ich działań są oczywiste.

Uwaga. Polecenie Zapisz jako zmienia nazwę bieżącego rysunku tylko w wypadku gdy zapis odbędzie się w formacie OptiWENT 1.0 (rozszerzenie *.OPT).

Program wzorem większości aplikacji Windowsowych pamięta cztery ostatnio otwierane pliki. Ich nazwy, ale bez pełnych ścieżek wyświetlane są na końcu menu w grupie Plik. Aby dany plik otworzyć wystarczy kliknąć na jego nazwę.

4. Drukowanie

Do drukowania dokumentu służy polecenie Plik → Drukuj. Po jego wydaniu ukazuje się okno dialogowe (rys. 8.4) umożliwiające wybór drukarki i jej konfigurację; wybór skali, rozmiaru i położenia rysunku oraz co ma być drukowane.

8.4. Okno dialogowe przygotowania wydruku

Program umożliwia przygotowanie wydruku na jednej lub kilku kartkach. Drugi przypadek umożliwia narysowanie rysunku na formacie przekraczającym fizyczny rozmiar kartki. Stosuje się tu znany trik polegający na wydrukowaniu różnych części rysunku na różnych kartkach w taki sposób, aby potem, po odpowiednim przecięciu i sklejeniu kartek, otrzymać rysunek na większym formacie. Realizacja tego polega na tym, że rysunek dzielony jest na części poprzez nałożenie na niego prostokątnej siatki. Liczba kolumn i rzędów siatki jest tak dobierana, aby każdą część rysunku wyznaczoną odpowiednim oczkiem siatki można było drukować swobodnie na pojedynczej kartce. Wydruk odbywa się w ten sposób, że kolejne oczka siatki brane rzędami drukowane są na oddzielnych arkuszach.

Przez pojęcie obszaru rysowania będziemy rozumieć prostokątny fragment papieru o określonych wymiarach, wewnątrz którego znajdzie się rysunek. Obszar ten może mieścić się całkowicie na jednej kartce lub może obejmować kilka arkuszy. Wyboru obszaru rysowania dokonuje się w grupie Obszar rysowania. Tu możemy dokonać wyboru sposobu rysowania (na jednej lub kilku kartkach) oraz rozmiaru obszaru rysowania. Jeżeli opcja Wiele kartek jest niezaznaczona to nieaktywne są też pola edycyjne umożliwiające ustalenie rozmiaru obszaru. W tym wypadku szerokość i wysokość obszaru rysowania wynika z rozmiarów pojedynczej kartki pomniejszonych o odpowiednie marginesy ustawiane w grupie Marginesy. Jeżeli użytkownik zdecyduje się na wydruk na kilku kartkach (zaznaczona opcja Wiele kartek) to w grupie tej wysokość i szerokość obszaru rysowania można ustalać dowolnie w odpowiednich polach edycyjnych. Uwaga - wybór opcji rysowania na wielu kartkach powoduje zmianę marginesów. W tym wypadku jeśli jakikolwiek margines jest mniejszy od 5 mm to jego wartość zostanie ustawiona na tą właśnie wielkość. Wynika to z faktu, że w przypadku drukowania na wielu kartkach w narożnikach prostokąta stanowiącego oczko siatki podziału rysowane są znaczniki, których zadaniem jest ułatwienie przycięcia kartki do dalszego jej sklejenia. Należy pamiętać też o tym, że ta część rysunku, która będzie drukowana jest zawsze wycentrowana w pionie i poziomie wewnątrz obszaru rysowania.

Ustalenia położenia i rozmiaru aktywnego obszaru kartki dokonuje się w grupie Marginesy. Obszar ten w przypadku wydruku na jednej kartce jest równy obszarowi rysowania. W przypadku wydruku na wielu arkuszach wyznacza on położenie oczka siatki na kartce oraz jego maksymalne wymiary.

W grupie Skala użytkownik może wybrać skalę rysunku. Możliwe są tu trzy opcje. Pierwsza Dopasuj powoduje wybranie takiej skali, przy której wybrana do wydruku część rysunku maksymalnie wypełnia obszar rysowania. Opcja Auto wybiera skalę z typoszeregu 1, 2.5, 2, 5, 10, 20, 25, itd., która podobnie jak w opcji Dopasuj maksymalnie wypełnia obszar rysowania. Wybór jednej z tych opcji blokuje pola edycyjne ulokowane w tej grupie, a które pozwalają na ręczne ustalenie skali rysowania. Dopiero opcja Własna uaktywnia pola określające skalę. W lewym polu wpisuje się ilu kreślonym na papierze milimetrom odpowiada ile jednostek rysunkowych ustalanych w prawym polu edycyjnym. Jeśli wybrana skala przekroczy skalę wynikającą z dopasowania to zostanie ona automatycznie zmieniona na właściwą wartość.

Ostatnia grupa opcji Co rysować pozwala na wybór tego co ma być drukowane czyli okna wydruku. Opcja Zakres powoduje wydruk całego rysunku. Oknem wydruku jest wówczas minimalny prostokąt zawierający w całości rysunek. Opcja Granice ustala okno wydruku jako równe prostokątowi wyznaczonego przez granice. Opcja Okno zooma ustala okno wydruku równe oknu ostatnio wykonanego zooma. W przypadku polecenia Zoom okno okno wydruku pokrywa się z prostokątem, którym otoczono cześć rysunku podczas wykonywania tego polecenia.

5. Nastawy

Polecenia tu zgromadzone to Granice oraz Opcje schematu oraz Tryb diagnostyki. Polecenie pierwsze służy do definiowania nowych granic i sterowaniu ich widocznością na ekranie. Granice są prostokątem obejmującym wybrany obszar płaszczyzny XOY. Pełnią one pomocniczą funkcję i są wykorzystywanie głównie przy poleceniu Zoom → granice oraz przy zmianie widoku przy pomocy suwaków obszaru roboczego.

Wygląd schematu, sposób rysowania bocznicy oraz wymiary takich elementów jak strzałka bocznicy, tabliczka bocznicy, średnica symbolu węzła, wysokość teksty nazwy węzła, wymiary tamy, średnica symbolu wentylatora oraz wysokość numeru wentylatora ustawiane są ustawiane w specjalnym oknie dialogowym (rys. 8.5) wywoływanym poleceniem Nastawy → Opcje schematu. Okno to zawiera szereg zakładek odnoszących się do poszczególnych elementów schematu.

8.5. Okno dialogowe nastaw do schematu przewietrzania

Zakładki Węzeł, Wentylator oraz Tama pozwalają na ustalenie wymiarów odpowiednich elementów schematu. W obu zakładkach istnieją pola pozwalające na wybór opcji o nazwie Symbol zawsze na bocznicy. Opcja ta jeśli jest aktywna sprawia, że symbole tam i wentylatorów po zmianie położenia - wywołanej jakimś poleceniem edycyjnym - są sprowadzane automatycznie (rzutem prostokątnym) z powrotem na linię bocznicy. Wypełnianie reszty pól w tych zakładkach jest łatwe i nie wymaga komentarza.

Zakładka Bocznica ustala parametry wpływające na jej wygląd oraz sposób rysowania. Lista rozwijalna pozwala wybrać sposób doboru kolorów dla bocznicy. Wartość Kolor wg warstwy powoduje, że do rysowania bocznic użyty zostanie kolor zdefiniowany na warstwie „Bocznice”. Wartość ustawiona na Kolor wg rodzaju powoduje, że kolorem czerwonym będzie rysowana bocznice pasów, niebieskim komór, zielonym linii rozdziału, żółtym bocznice odbioru i czarnym bocznice zwykłe. Dodatkowo bocznica zadeklarowana jako ma­szy­­na klimatyzacyjna będzie rysowana kolorem błękitnym. Wartość Kolor wg strum. progn. | bazowego powoduje, że kolor bocznicy będzie zależał od wartości odpowiedniego strumienia uzyskanego z obliczeń. Strumienie klasyfikowane są na 5 przedziałów. Przedziały numerowane są od najsłabszego strumienia do najsilniejszego liczbami rzymskimi od I do V. Kolory przypisane przedziałom to:

I - biały;

II - żółty;

III - czerwony;

IV - niebieski;

V - czarny.

Wartości graniczne między przedziałami ustala się poleceniem Nastawy → Zakresy wyświetlania, (patrz rys. niżej), które wywołuje odpowiednie okno dialogowe. Pierwszy przedział rozciąga się od zera do wartości granicy I/II a ostatni od granicy IV/V do nieskończoności. Przy klasyfikowaniu bocznic brane są wartości bezwzględne ich odpowiednich strumieni.

8.6. Okno dialogowe zakresów wyświetlanych strumieni objętości powietrza

Ostatnie wartości listy rozwijalnej wyboru koloru dla bocznicy to: Kolor wg temp. progn. | bazowej powodują, że w zależności od wartości temperatury suchej na wylocie z bocznicy będzie ona rysowana następującymi kolorami:

ts < 28°C kolor - żółty;

28°C < ts < 33°C kolor - niebieski;

33°C < ts < 40°C kolor - czerwony;

40°C < ts kolor - czarny.

Strzałki kierunku są zawsze rysowane odpowiednim kolorem, w zależności od tego, czy powietrze jest klasyfikowane jako świeże (czerwona) czy jako zużyte (niebieska). W grupie Strzałka usunięcie zaznaczenia pola rysuj wyłączy rysowanie strzałek na schemacie.

Dolne pole karty Razem z bocznicą twórz tabliczkę określa czy w momencie tworzenia bocznicy będzie wstawiana tabliczka. Jeśli pole to będzie nie zaznaczone to nie będą tworzone tabliczki w nowo wstawianych bocznicach. Jeśli w czasie tworzenia bocznicy nie utworzono tabliczki to można zrobić to później. Służy do tego celu polecenie Schemat → Dodaj tabliczkę.

Włączenie trybu diagnostyki powoduje że w czasie wykonywania programu będą tworzone pliki z dodatkowymi informacjami dotyczącymi przebiegu wykonywanych obliczeń. Pliki te mają tą samą nazwę co rysunek ale posiadają różne rozszerzenia. Opis zawartości poszczególnych plików podaje poniższa tabelka:

Rozszerzenie	Opis
*.DAT	Przebieg obliczeń z doboru regulatorów (oczka wew. residua, macierze do obliczeń, wyliczone poprawki i dyssypacje).
*.RAP	Wynik obliczeń weryfikujących (porównanie strumieni zadanych i uzyskanych oraz rozbieżności między nimi w procentach)
*.OWW	Znalezione oczka wewnętrzne (numerami bocznic)
*.OZW	Znalezione oczka zewnętrzne (numerami węzłów)
*.WEN	Wstawione wentylatory obliczeniowe (nr bocznicy i spiętrzenie) w czasie obl. weryfikujących
*.D1 i *.D3	Plik opisujący tekstowo strukturę i dane numeryczne elementów sieci.

6. Schemat sieci wentylacyjnej

Schemat wentylacji jest grafem rysowanym w sposób określone przez normy górnicze. Tworzenie schematu przewietrzania obojętnie w jakiej postaci jest skojarzone z budową obliczeniowego modelu numerycznego. Pozwala to na wykonywanie obliczeń doboru regulatorów oraz rozpływu powietrza w sieci kopalnianej.

1. Generowanie schematu

Zręby schematu oddziału można wygenerować automatycznie. Służy do tego polecenie Schemat → Generuj schemat. Polecenie to tworzy siatkę prostokątną składającą się z bocznic i węzłów. Po wydaniu polecenia wyświetlane jest okno dialogowe (rys. 8.7) pozwalające wybrać parametry wg których wygenerowana zostanie siatka.

8.7. Okno dialogowe do automatycznego tworzenia schematu oddziałowej sieci wentylacyjnej

Siatka ta tworzy zręby oddziału. Należy utworzyć siatkę maksymalnie gęstą, aby potem przy pomocy poleceń Wymaż, Połącz bocznicę, Nowa bocznica, Nowy węzeł oraz Odwróć bocznicę w łatwy sposób nadać schemato­wi ostateczny kształt.

Pola edycyjne Szerokość pola oraz Długość pola w powyższym oknie dialogowym odnoszą się odpowiednio do wymiarów branych wzdłuż pasów i wzdłuż komór. Pola przeznaczone na wymiary pasów i komór są potrzebne do wyliczenia oporów bocznic.

Uwaga program nie zabrania generowania schematu dowolną ilość razy. Stąd w razie pomyłki należy wygenerowany schemat skasować lub rozpocząć rysowanie nowego rysunku (polecenie Plik → Nowy). Jeśli się tego nie zrobi to program na istniejącym schemacie wygeneruje nowy, co doprowadzi do zamieszania.

Po wygenerowaniu schematu należy przystąpić do nadawania mu ostatecznego kształtu. Służą do tego polecenia kasowania, wstawiania węzłów i bocznic, łączenia bocznic oraz polecenia zmiany statusu węzłów. Należy pamiętać aby węzłom które są wylotowe i wlotowe do oddziału nadać odpowiedni status. Jego brak jest uznawany jako błąd w strukturze schematu.

2. Tworzenie schematu

Wszystkie polecenia potrzebne do tworzenia schematu są zgromadzone w menu w sekcjach Węzeł, Bocznica Regulatory oraz Schemat. Część tych poleceń jest dostępna w pionowym pasku narzędziowym.

• Nowy węzełIDH_Nowy_wêze³

• Nowa bocznicaIDH_Nowa_bocznica

• Wstaw tamęIDH_Wstaw_tamê

• Wstaw wentylator IDH_Wstaw_wentylator

• Nowy węzeł

- menu: Węzeł → Nowy węzeł

Polecenie to służy do wstawienia nowego węzła. Na rysunku węzeł widoczny jest jako wypełnione kółko (symbol węzła) obok, którego umieszczony jest tekst będący jego nazwą. Po wydaniu polecenia na ekranie ukazuje się okno dialogowe edycji węzła (rys. 8.8). W oknie tym należy wypełnić pola Nazwa oraz w grupie Położenie pole Z i jeżeli jest to konieczne pola w grupie Dopływ boczny. Pola X oraz Y w grupie Położenie są na razie niewykorzystywane i można je pozostawić niewypełnione. Pole Z oznacza głębokość węzła i zwykle przyjmuje wartości ujemne. Pole Nazwa może zawierać dowolny ciąg znaków, ale preferowane są wartości numeryczne zakończone ewentualnie literą. Program w momencie tworzenia węzła sam podpowiada jego nazwę jako numer o jeden większy od największego numeru zastosowanego do tej pory w nazwach węzłów. Nazwy muszą być unikalne a ich długość musi być nie większa od 8 znaków. Jeśli użytkownik wprowadzi nazwę już istniejącą to program dokona jej automatycznej korekcji. Korekcja ta będzie polegała na przyjęciu za nazwę pierwszy wolny numer większy od wpisanego. Po zamknięciu okna przyciskiem Ok program poprosi o wskazanie miejsca wstawienia symbolu węzła a potem jego nazwy.

8.8. Okno dialogowe edycji węzła

Polecenie Nowy węzeł uaktywnia się w pionowym pasku narzędziowym lewym klawiszem myszki. Ten sam przycisk uaktywniony prawym przyciskiem myszki służy do edycji danych wskazanego później węzła w oknie dialogowym.

Węzły mogą mieć też różny status i stosownie do tego mogą zostać zaliczone jako węzły wlotowe, wylotowe i zwykłe. Zmianę statusu dokonuje się odpowiednimi poleceniami patrz Edycja danych numerycznych elementów schematuIDH_Edycja_danych.

• Nowa bocznica

- menu: Bocznica → Nowa bocznica

Na rysunku bocznica składa się z dwóch elementów. Zakończonej strzałką linii obrazującej przebieg bocznicy i łączącej jej węzły oraz tabliczki, w której wypisane są niektóre wyniki obliczeń. Polecenie Nowa bocznica służy do utworzenia nowej bocznicy. Przy tworzeniu bocznicy najpierw wskazuje się węzeł wlotowy a potem wylotowy. Węzły wskazuje się dotykając celownikiem ich nazw lub symboli. Kolejnym krokiem jest poprowadzenie linii obrazującej przebieg bocznicy. Linię tę tworzy się wskazując kolejne wierzchołki łamanej. Po narysowaniu linii bocznicy (proces ten kończy się klawiszem Enter lub prawym przyciskiem myszy) otwierane jest okno dialogowe edycji bocznicy (rys. 8.9). Po wypełnieniu pól tego okna i jego zamknięciu przyciskiem Ok program przystępuje do wstawienia tabliczki. Etap ten może być pominięty. Uzależnione to będzie od odpowiedniej nastawy dotyczącej tworzenia bocznicy (polecenie Nastawy → Opcje schematu → zakładka Bocznica). Podczas wstawiania tabliczki wskazuje się punkt jej wstawienia oraz kąt obrotu. Linia łącząca tabliczkę z bocznicą, do której ona należy, jest rysowana automatycznie.

Polecenie Nowa bocznica uaktywnia się w pionowym pasku narzędziowym lewym klawiszem myszki. Ten sam przycisk uaktywniony prawym przyciskiem myszki służy do edycji danych wskazanej później bocznicy w oknie dialogowym.

8.9. Okno dialogowe edycji danych bocznicy

• Wstaw tamę

- menu: Regulatory → Wstaw tamę

To polecenie pozwala wstawić tamę do istniejącej bocznicy. Po jego wydaniu w wyświetlonym oknie dialogowym należy wybrać z listy rozwijalnej typ tamy oraz w polu R [kg/m7] wpisać jej opór rzeczywisty. Ostatnim krokiem jest dotknięcie bocznicy celownikiem myszy w tym miejscu, w którym ma być wstawiona tama. Kąt obrotu symbolu tamy jest dopasowywany automatycznie do aktualnego kierunku linii bocznicy. Polecenie to uaktywnia się w pionowym pasku narzędziowym lewym klawiszem myszki. Ten sam przycisk uaktywniony prawym przyciskiem myszki służy do edycji danych wskazanej tamy w oknie dialogowym. Do bocznicy można wstawić dowolną ilość tam. Opór tamy dodaje się do oporu bocznicy, do której jest ona wstawiona.

• Wstaw wentylator

- menu: Regulatory → Wstaw wentylator

To polecenie pozwala wstawić wentylator do istniejącej bocznicy. Po jego wydaniu w wyświetlonym oknie dialogowym z listy wentylatorów należy wybrać właściwy a następnie jego wybór zatwierdzić przyciskiem Wybierz. Wybranie z listy pozycji *** brak *** lub zamknięcie okna przyciskiem Zamknij przerwa polecenie. Ostatnim krokiem jest dotknięcie bocznicy celownikiem myszy w tym miejscu, w którym ma być wstawiony wentylator. Kąt obrotu symbolu wentylatora jest dopasowywany automatycznie do aktualnego kierunku linii bocznicy. Polecenie to uaktywnia się w pionowym pasku narzędziowym lewym klawiszem myszki. Ten sam przycisk uaktywniony prawym przyciskiem myszki służy do edycji listy wentylatorów. Do bocznicy można wstawić tylko jeden wentylator.

1. Modyfikowanie schematu

Elementy schematu przewietrzania są normalnymi elementami rysunkowych, stąd można je edytować poleceniami opisanymi w rozdziale Polecenia edycyjneIDH_Polecenia_edycyjne

Zmiana struktury oraz wyglądu schematuIDH_Zmiana_struktury_oraz_wygl¹du_schematu

Edycja danych numerycznych elementów schematuIDH_Edycja_danych

1. Zmiana struktury oraz wyglądu schematu

Do usuwania elementów schematu służy polecenie Wymaż. Należy jedynie pamiętać, że nie da się wymazać węzła, który nie jest izolowany. Aby usunąć nieizolowany węzeł to najpierw należy wymazać wszystkie bocznice incydentne z tym węzłem.

Do zmiany położenia wymiarów lub orientacji elementów schematu należy stosować polecenia Przesuń, Skaluj, oraz Obrót. W praktyce do tego celu ma zastosowanie jedynie polecenie Przesuń najczęściej wydawane w trybie rozciągania. W stosunku do pojedynczych węzłów można stosować z dobrym skutkiem polecenia Skaluj i Obrót. Należy przy tym przemyśleć sposób realizacji polecenia albowiem żadnego polecenia nie da się cofnąć, ale można naprawić jego skutki.

W stosunku do bocznicy działają takie tryby lokalizacji punktów jak: Pkt. bliski, Pkt. końcowy, Pkt. symetrii, Pkt. prostopadły oraz Pkt. przecięcia. W stosunku do węzła działają wszystkie tryby lokalizacji. Z tym, że za wyjątkiem trybu Pkt. końcowy, który pozwala złapać albo środek symbolu albo punkt wstawienia tekstu nazwy węzła (lewy górny narożnik), pozostałe zawsze udostępniają środek symbolu.

Kształt bocznicy można zmieniać poleceniami Bocznica → Edycja linii bocznicy → Wstaw most. Polecenie te umożliwia wstawienie na linii bocznicy łuku o kącie rozwarcia 180. Łuk ten może być wstawiany w miejscu przecinania się linii bocznic, które w miejscu przecięcia nie posiadają wspólnego węzła. Most można zlikwidować poleceniem Prostuj most. Wstawienie mostu polega na wskazaniu bocznicy, do której będzie wstawiany most a potem dwóch punktów, których rzuty prostopadłe na linię bocznicy wyznaczą wierzchołki (końce) mostu.

W stosunku do tam i wentylatorów polecenie Obrót, co prawda działa, ale z innym skutkiem. Wynika to z faktu, że kierunek tych elementów jest zawsze ustawiany automatycznie jako równoległy do odpowiedniego segmentu bocznicy, do której one przynależą. Stąd obrót w tym przypadku powoduje jedynie zmianę położenia a nie orientacji.

Do zmiany położenia węzła należy stosować polecenie Przesuń. Uwaga - linie bocznic zawsze zaczynają i kończą się w środku symbolu węzła. Jeśli więc przesunie się symbol węzła to także przesunięciu ulegną końce bocznic z nim incydentnych. Niebezpieczeństwo tkwi w tym, że po przesunięciu pojedynczego węzła wygląd bocznic nie ulegnie zmianie od razu. Aktualny wygląd tej części schematu będzie widoczny po zmianie widoku lub przerysowaniu rysunku. Dlatego, aby przesuwać węzły, najlepiej jest dokonywać wyboru węzła oknem częściowego wyboru (rozdz. Wybór obiektów do edycjiIDH_Wybór_obiektów_do_edycji) prowadząc okno naokoło węzła, który ma być przesunięty. Przesuwanie w takim wypadku koniecznie należy wykonywać w trybie rozciągania (rozdz. Zniekształcanie obiektówIDH_Zniekszta³canie_obiektów). Aby zmienić położenie samej nazwy węzła należy wybrać ją przez dotknięcie jej celownikiem myszy a potem w trybie rozciągania wykonać polecenie Przesuń.

Korekcji przebiegu linii bocznicy najlepiej wykonywać poleceniem Przesuń wydawanym w trybie rozciągania. Tutaj także najlepszym sposobem wskazywania bocznicy do edycji jest okno częściowego wyboru.

Dolne pole karty Razem z bocznicą twórz tabliczkę określa czy w momencie tworzenia bocznicy będzie wstawiana tabliczka. Jeśli pole to będzie nie zaznaczone to nie będą tworzone tabliczki w nowo wstawianych bocznicach. Jeśli w czasie tworzenia bocznicy nie utworzono tabliczki to można zrobić to później. Służy do tego celu polecenie Schemat → Dodaj tabliczkę.

Czasami zachodzi potrzeba odwrócenia bocznicy. Może być to koniecznością gdy na przykład jakiś węzeł, który nie jest węzłem wylotowym sieci jest węzłem wylotowym wszystkich incydentnych z nim bocznic. Taka sytuacja jest błędna i zostanie wypunktowania podczas sprawdzania struktury. Jedynym sposobem naprawy jest odwrócenie jednej lub kilku bocznic. Służy do tego celu polecenie Schemat → Odwróć bocznicę → wybraną. Można też odwrócić wszystkie bocznice, których zadeklarowane kierunki są niezgodne z wynikami obliczeń. W tym celu używamy polecenia Schemat → Odwróć bocznicę → niezgodne ze strumieniem prognozowanym | bazowym.

Innym użytecznym poleceniem jest polecenie łączenia bocznic Schemat → Połącz bocznice. Jedynym warunkiem jakie muszą spełniać obie bocznice jest posiadanie dokładnie jednego wspólnego węzła. Jeśli nie będzie wspólnych węzłów (bocznice rozłączne) lub będą dwa wspólne węzły (bocznice połączone równolegle) to polecenie nie zostanie wykonane. Nie wymaga się, aby wspólny węzeł bocznic łączonych był incydentny tylko z tymi bocznicami. Jeżeli węzeł ten jest używany przez inne bocznice to po wykonaniu polecenia zostanie wygenerowane ostrzeżenie z sugestią postawienia w tym miejscu mostu w celu uniknięcia pomyłki. Nie wymaga się też, aby bocznice posiadały ten sam kierunek. Po wydaniu polecenia należy wskazać dwie bocznice, które mają być połączone. Kolejność wskazywania nie jest obojętna i ma wpływ na wynik ostateczny. Pierwsza wskazywana bocznica jest zwana bocznicą bazową i to właśnie po niej nowo powstała bocznica przejmie większość parametrów (z wyjątkiem tych opisanych dalej) w tym i kierunek. Druga bocznica jest zwana bocznicą dodawaną i tylko część jej parametrów zostanie użyta do tworzenia bocznicy sumarycznej. W nowo powstałej bocznicy parametry takie jak długość, moc, opór są sumą odpowiednich parametrów bocznic składowych. Bocznica dodawana wnosi swój wkład także w odpowiednim węźle (wlotowym lub wylotowym) w zależności od tego jaka jest kolejność bocznic na rysunku. Bocznica wynikowa przejmuje od obu bocznic wszystkie tamy oraz wentylator. Jeśli obie bocznice posiadały wentylatory to przejmowany jest jedynie wentylator z bocznicy bazowej. Jeśli wspólny dla obu bocznic węzeł był incydentny tylko z nimi to zostanie on usunięty podobnie zresztą jak bocznica dodawana. Faktycznie polecenie to powoduje wykasowanie bocznicy dodawanej i przedłużenie bocznicy bazowej do drugiego (nie wspólnego) węzła bocznicy dodawanej.

2. Edycja danych numerycznych elementów schematu

Do edycji danych numerycznych przypisanych do bocznicy, węzła oraz tamy służą polecenia wywoływane z pionowego paska narzędziowego tymi samymi przyciskami, co polecenia tworzenia nowego elementu z tą różnicą, że są one uruchamiane prawym przyciskiem myszy. W menu wywołuje się poleceniami Edycja węzła | bocznicy | tamy odpowiednio z menu Węzeł, Bocznica i Regulatory. Po wywołaniu jednego z tych poleceń należy wskazać odpowiedni do polecenia element schematu. Można też z pionowego paska narzędziowego użyć przycisku

- menu: Schemat → Edycja elementu schematu

Po tym poleceniu należy wskazać bocznicę, węzeł lub tamę. Program sam rozpozna typ elementu i wywoła stosowne dla niego okno dialogowe. Różnica między tym poleceniem a poprzednimi jest taka, że w przypadku edycji wybiórczej trzeba wskazać dokładnie element tego typu, którego dotyczy edycja. Przydaje się to w przypadku dużego natłoku elementów w jednym miejscu. Łatwiej jest wtedy wybrać właściwy element do edycji.

Szerszego omówienia wymaga okno dialogowe edycji danych bocznicy (patrz Nowa bocznicaIDH_Nowa_bocznica). Nazwa bocznicy może mieć maksymalnie 30 znaków. Nazwy dłuższe będą obcięte. Nazwa jest formatowana tzn. obcinane są skrajne spacje a sąsiadujące spacje są zastępowane jedną.

W rzędzie Węzły podane są nazwy węzłów dolotowego i wylotowego z bocznicy. Pod nazwami węzłów znajdują się kolumny pól edycyjnych zawierające odpowiednie parametry termodynamiczne i przepływowe w tych węzłach.

Przycisk Wentylator jest nieaktywny jeżeli bocznica nie posiada wentylatora wartość podana obok tego przycisku wynosi 0. Jeśli bocznica posiada wentylator - wartość obok przycisku jest jego numerem - to można zmienić jego typ na inny wciskając przycisk Wentylator i wybierając z wyświetlonej listy właściwy typ.

Przyciski Kopiuj oraz Wklej obsługują wewnętrzny schowek programu. Kopiuj kopiuje dane bocznicy do schowka natomiast Wklej kopiuje dane przechowywane w schowku do odpowiednich pól okna dialogowego. Kopiowaniu nie podlegają nazwy węzłów oraz nazwa bocznicy. Schowek jest przydatny przy przerabianiu schematu. Szczególnie w przypadku kiedy trzeba jedną bocznicę podzielić na dwie przez wstawienie do niej nowego węzła.

Przycisk Dane Term. pozwala na edycję takich danych termicznych bocznicy jak wartości współczynników
(lambda),
(epsilon), Czs oraz rodzaju wyrobiska. Odbywa się to w innym oknie dialogowym pokazanym na rys. 8.10.

8.10. Okno dialogowe danych termicznych bocznicy

Wymagane wartości nadaje się parametrom wpisując je w odpowiednie pola edycyjne. Aby ułatwić wprowadzanie danych, dla konkretnego zestawu wartości można stworzyć styl danych termicznych. Wówczas, zamiast wprowadzać po kolei wartości
,
, Czs i rodzaj wyrobiska można, z widocznej w oknie dialogo­wym listy styli, wybrać odpowiednią nazwę stylu, pod którą kryje się, przygotowany już wcześniej, jakiś zbiór wartości. Wartości przypisane do danego stylu zostaną przepisane do odpowiednich pól edycyjnych z chwilą podświetlenia nazwy stylu na liście styli. Aby dla danego zestawu wartości, znajdujących się aktualnie w odpowiednich polach edycyjnych, stworzyć nowy styl i umieścić go na liście styli, należy w oknie umieszczonym nad parametrami termicznymi podać nazwę nowego stylu a potem użyć przycisku Nowy. Przycisk Usuń usuwa wskazany w liście styl. Opuszczenie okna przyciskiem Wybierz spowoduje przyjęcie wartości aktualnie wyświetlonych w polach edycyjnych. Opuszczenie okna edycji danych termicznych przyciskiem Anuluj nie zmienia aktualnych danych termicznych bocznicy. Przycisk Zapisz służy do zmiany wartości parametrów przypisanych do podświetlonego w liście styli stylu danych termicznych. Nazwa stylu *** stara wartość *** oznacza, że bocznica albo nie miała wcześniej wartości parametrów termicznych nadanych według określonego stylu, albo że styl ten został już wykasowany.

Edycja listy wentylatorów oraz konkretnego wentylatora odbywa się w oknie dialogowym „Wybór wentylatora” oraz oknie „Edycja wentylatora” (rys. 8.11). Pierwsze okno wywołuje się poleceniem Regulatory → Lista wentylatorów natomiast drugie przyciskiem Edycja lub Nowy z okna pierwszego.

8.11. Okna dialogowe wyboru wentylatora (z lewej) i edycji wentylatora (z prawej)

W oknie Edycja wentylatora pola A, B, C oraz D są współczynnikami charakterystyki wentylatora określonej wielomianem stopnia trzeciego wg wzoru:

gdzie

- spiętrzenie wentylatora , Pa,

- wydatek wentylatora, m³/s.

W polu Układ zaznacza się czy jest to wentylator pojedynczy czy jest to kilka wentylatorów połączonych ze sobą. Ma to wpływ na sposób rysowania symbolu wentylatora.

W stosunku do węzłów istnieje polecenie pozwalające zmienić status węzła. Węzły które są węzłami wlotowymi lub wylotowymi z sieci muszą zostać specjalnie oznakowane. Służy do tego polecenie Węzeł → Zaznacz węzeł jako → wlotowy | wylotowy | zwykły. Węzeł oznaczony jako wlotowy przyjmuje kolor czerwony a węzeł wylotowy kolor zielony. Ponadto nazwy obu rodzajów węzłów są dwa razy większe w stosunku do węzłów zwykłych. Brak oznakowania węzłów wlotowych lub wylotowych jest błędem i zostanie wypunktowany podczas sprawdzania struktury sieci, które jest przeprowadzane każdorazowo przed wykonywaniem wszelkiego rodzaju obliczeń.

1. Ustalanie żądanego rozpływu powietrza w sieci oddziałowej

Dla optymalizacji rozmieszczenia regulatorów w oddziałowych sieciach wentylacyjnych konieczna jest znajomość żądanego rozpływu powietrza. Żądany rozpływ powietrza w takiej sieci można uzyskać przez zadanie strumieni powietrza we wszystkich wyrobiskach tak, żeby spełnione były przepisy dotyczące składu powietrza i warunków klimatycznych. Praktycznie, zadanie strumienia powietrza w każdej bocznicy sieci nie jest wykonalne. Wynika to z faktu, że strumienie powietrza w węzłach muszą się bilansować, stąd zadawanie strumieni w bocznicach z jednoczesnym pilnowaniem ich bilansu w węzłach przekracza możliwości użytkownika, jeśli sieć zawiera np. kilkaset bocznic. Aby zadanie było wykonalne przyjęto zasadę, według której użytkownik zadaje strumienie tylko w wybranych bocznicach, natomiast w pozostałych bocznicach strumienie są wyliczanie tak, aby było spełnione prawo dla węzłów sieci wentylacyjnej. Bocznice, w których zadaje się strumienie, nazywa się bocznicami odbioru. W ogólnym zarysie można powiedzieć, że zadawanie strumieni powietrza w bocznicach sieci przeprowadza się w trzech etapach. Najpierw trzeba zaznaczyć bocznice, które mają być bocznicami odbioru. Potem w etapie drugim należy zadać w nich strumienie by wreszcie w trzecim wyliczyć z bilansu jakie mają być strumienie w pozostałych bocznicach.

W związku z prowadzeniem tego typu obliczeń bocznice zostały poklasyfikowane na kilka kategorii. Bocznica może więc być: pasem (kolor czerwony), komorą (niebieski), linią rozdziału (zielony), bocznicą odbioru (żółty) lub bocznicą zwykłą (czarny). Po wygenerowaniu schematu bocznice są automatycznie podzielone na pasy i komory. Aby zmienić stan bocznic należy wybrać bocznice tak jak do edycji (patrz Wybór obiektów do edycjiIDH_Wybór_obiektów_do_edycji) a następnie z menu Bocznica → Zaznacz bocznicę jako wybrać odpowiednie polecenie, które nada wskazanym bocznicom odpowiedni status. Podział bocznic na wymienione wyżej kategorie ma związek z zadawaniem strumienia objętości powietrza w bocznicach i tak:

- w bocznicach zaznaczonych jako bocznice odbioru strumień należy zadać,

- w bocznicach zaznaczonych jako komory strumień jest ustalany automatycznie na wartość wynikającą z minimalnej prędkości przepływu ustalonej np. na 0.15 m/s.

- w pozostałych bocznicach (pasy, linie rozdziału i bocznice zwykłe) strumień będzie wyliczany z bilansu w węzłach.

Zadawanie strumienia w bocznicach odbioru można przeprowadzić dwojako. Po pierwsze poleceniem edycji bocznicy (patrz Edycja danych numerycznych elementów schematuIDH_Edycja_danych) można zadawać w nich strumienie indywidualnie (pole edycyjne V [m³/s] w oknie dialogowym edycji danych bocznicy). Można też posłużyć się poleceniem Bocznica → Zadaj strumienie w bocznicach odbioru, które odnajduje wszystkie bocznice odbioru i prosi użytkownika o wprowadzenie do nich odpowiednich wartości strumienia. Jest ono o tyle wygodniejsze od indywidualnego wstawiania, że nie ma ryzyka pominięcia jakiejś bocznicy. Przed wydaniem tego polecenia warto skorzystać z procedury pomocniczej wydawanej poleceniem Schemat → Wylicz strumień płynący przez oddział. Procedura ta wywołuje kreator, który pozwala obliczyć wymagany strumień objętości powietrza płynący przez oddział jako maksymalną wartość z sześciu wartości wyliczonych wg następujących kryteriów

1. Ze względu na wydobycie.

2. Ze względu na gazy spalinowe.

3. Ze względu na gazy postrzałowe.

4. Ze względu na minimalne prędkości powietrza

5. Ze względu na temperaturę zastępczą komfortu cieplnego

6. Ze względu na intensywność chłodzenia.

Decyzję, które z powyższych kryteriów są brane pod uwagę przy szukaniu maksimum, podejmuje się w ostatniej planszy kreatora zaznaczając odpowiednie opcje.

Wyznaczony przez kreator strumień jest zapamiętywany i można się do niego odwołać przy wpisywaniu wartości strumieni w bocznicach odbioru, ale tylko w czasie wykonywania polecenia Bocznica → Zadaj strumienie w bocznicach odbioru. W trakcie wykonywania tego polecenia, na ekranie ukazują, dla każdej bocznicy z osobna, okna takie jak pokazano na rys. 8.12.

8.12. Okno dialogowe wprowadzania strumieni objętości powietrza w bocznicach odbioru

W polu edycyjnym należy podać samą liczbę i w tym przypadku będzie ona oznaczała wartość strumienia wyrażoną bezpośrednio w [m³/s] lub liczbę zakończoną znakiem %, która w tym przypadku będzie wyrażała procent wartości strumienia objętości powietrza wyliczonej kreatorem. W pierwszym nawiasie napisu w oknie, podana jest wartość strumienia ustalona kreatorem (liczba po kresce ukośnej) oraz jaki strumień pozostał do rozdysponowania (liczba przed kreską ukośną). Ta ostatnia wartość jest modyfikowana po każdym wpisaniu strumienia do bocznicy, ale tylko do bocznicy zaznaczonej jako pas. Strumień objętości powietrza wyznaczony kreatorem jak i strumień, który pozostał do rozdysponowania są wielkościami pomocniczymi mającymi ułatwić jedynie podjęcie decyzji co do wartości zadawanych strumieni i dlatego użytkownik może wpisać dowolną wartość bez żadnych ograniczeń.

Po nadaniu bocznicom odpowiedniego statusu i zadaniu strumieni w bocznicach odbioru można przystąpić do wyliczenia strumieni w pozostałych bocznicach. Służy do tego polecenie Schemat → Wyznacz rozpływ w sieci. Jeśli wyznaczenie strumieni powiedzie się to poinformuje o tym stosowny napis w linii stanu. Przy wyznaczaniu strumieni tym poleceniem mogą wystąpić dwa błędy. Jeden będzie polegał na niemożności ustalenia strumieni we wszystkich bocznicach. Bocznice, w których nie będzie można wyliczyć strumieni z bilansu będą po wykonaniu polecenia zaznaczone. Remedium jakie w tym przypadku można zastosować jest dodanie nowych bocznic odbioru zadanie w nich strumieni i powtórzenie polecenia. Możliwe jest, że trzeba będzie te czynności powtórzyć kilkakrotnie. Drugiego rodzaju błąd może polegać na nie bilansowaniu się strumieni w węzłach. Jeżeli to nastąpi to w notatniku systemu Windows zostanie otworzony plik o nazwie takiej samej jak rysunek, ale z rozszerzeniem *.SPR. W nim wymienione zostaną węzły, w których nie bilansują się strumienie. Taki błąd oznacza, że układ jest „przesztywniony”, a to oznacza, że użytkownik wprowadził bądź za dużo bocznic odbioru bądź za dużo komór. W tym przypadku należy spróbować zmniejszyć liczbę bocznic odbioru lub wybrać inne bocznice jako bocznice odbioru lub zamienić niektóre komory na linie rozdziału lub bocznice zwykłe i powtórzyć obliczenia.

W przypadku trudności w zadawaniu rozpływu powietrza można bocznice odbioru wyznaczyć automatycznie. Służy do tego polecenie Bocznica → Zaznacz bocznice odbioru automatycznie. Mamy tu do dyspozycji dwie metody. Pierwsza wyznacza bocznicę odbioru jako bocznice antydrzewa algorytmem Minieki (ta metoda daje pewniejsze rezultaty) lub druga jako bocznice antydrzewa oczkami zewnętrznymi.

1. Wyznaczanie parametrów i rozmieszczenia regulatorów w sieci

Po zadaniu strumieni można przystąpić do obliczenia regulatorów w sieci. Służy do tego celu polecenie Regulatory → Wylicz regulatory. Po wydaniu polecenia ukazuje się okno dialogowe (rys. 8.13) pozwalające wybrać metodę i warunki obliczeń regulatorów.

8.13. Okno dialogowe wyznaczania regulatorów w sieci oddziałowej

Do dyspozycji mamy dwie metody: metodę mnożników Largange'a oraz metodę simpeks. Kryterium doboru regulatorów w obu metodach jest minimum dyssypacji mocy. Metoda mnożników Largange'a wyznacza miejsca wstawienia oraz parametry zarówno tam jak i wentylatorów.

Przy pomocy metody simpleks można z kolei - w zależności od wybranej opcji - wyznaczyć miejsca wstawiania i parametry albo tam albo wentylatorów. W przypadku tej metody mamy dodatkowe parametry jak dokładność obliczeń oraz rodzaj algorytmu.

W programie zaimplementowano dwa algorytmy oznaczone tu jako nr 1 i nr 2. W fazie testowania programu oba algorytmy dawały identyczne wyniki, a także wykazywały identyczną stabilność numeryczną. Ponieważ testy nie wyczerpywały szerokiej gamy przypadków, nie wyklucza się, że w szczególnych sytuacjach oba algorytmy mogą zachowywać się różnie, stąd „na wszelki wypadek” postanowiono pozostawić je w wersji końcowej.

Dokładność metody wpływa na możliwość znalezienia rozwiązania. Zadając jej mniejsze wartości można zwiększyć szansę znalezienia rozwiązania. Zatem, jeśli obliczenia zakończą się komunikatem o braku rozwiązania, to zmniejszenie dokładności może poprawić sytuację przy drugim wywołaniu polecenia.

W oknie dialogowym można też zadać progi dla wstawiania regulatorów. Progi te oznaczają minimalną wartość (dyssypacji energii użytecznej w przypadku tam lub spiętrzenie całkowite dla wentylatorów) jaka musi wystąpić na tym regulatorze aby został on wstawiony. W ten sposób można wyeliminować regulatory, których nie da się w praktyce zrealizować z uwagi na zbyt małe parametry. W polach edycyjnych należy wpisywać wartości nieujemne.

Przed obliczeniami można zaznaczyć bocznice, w których nie można wstawiać regulatorów. Strzałki bocznic, w których zabroniono wstawiania regulatorów są wypełniane białym kolorem. Do blokowania i lub odblokowywania możliwości wstawiania regulatorów w bocznicach służą polecenia: Regulatory → Brak regulatorów w bocznicach, Regulatory → W wybranych bocznicach → nie ma regulatorów (blokowanie we wszystkich lub w wybranych bocznicach) oraz polecenia Regulatory → Regulatory we wszystkich bocznicach, Regulatory → W wybranych bocznicach → są regulatory (umożliwienie wstawienia regulatorów we wszystkich lub w wybranych bocznicach). Chcąc zablokować lub odblokować możliwość wstawienia regulatorów w wybranych bocznicach należy najpierw zaznaczyć bocznice tak jak do edycji (patrz Wybór obiektów do edycjiIDH_Wybór_obiektów_do_edycji) a następnie wywołać odpowiednie polecenie Regulatory → W wybranych bocznicach ... . W niektórych przypadkach wybór niewłaściwych bocznic, w których blokuje się możliwość wstawienia regulatorów może doprowadzić od niemożności znalezienia rozwiązania.

Każdorazowe wywołanie polecenia Wylicz regulatory powoduje usunięcie poprzednich regulatorów i wyczyszczenie listy wentylatorów. Tym niemniej wszystkie regulatory można niezależnie skasować poleceniem Regulatory → Usuń wszystkie regulatory.

2. Obliczanie rozpływu powietrza w celu weryfikacji doboru regulatorów

Dla weryfikacji doboru regulatorów służy polecenie obliczania rozpływu powietrza w sieci wentylacyjnej odpowiadającej utworzonemu schematowi przewietrzania i wstawionym regulatorom. Obliczenia mogą być wykonane tylko wtedy gdy struktura grafu opisującego sieć wentylacyjną jest poprawna. Odnosi się to zarówno do budowy grafu jak i danych numerycznych przypisanych do bocznic, węzłów i wentylatorów. Możliwe jest wykonanie obliczenia zarówno bez jak i z prognozą temperatury. Obliczenia uruchamia się z pionowego paska narzędziowego przyciskiem

- a z menu: Schemat → Oblicz rozpływ

przy czym należy kliknąć na ikonie obliczeń lewym przyciskiem jeśli chcemy prowadzić obliczenia rozpływu powietrza bez prognozy temperatury, a prawym dla przeprowadzenia obliczeń z prognozą temperatury. Po uruchomieniu obliczeń najpierw testowana jest poprawność schematu przewietrzania. Podczas testu wykonywana jest korekcja niektórych danych. Jeżeli wszystko jest w porządku to wykonywane są obliczenia. Po skończeniu obliczeń odpowiednie wyniki natychmiast ukazują się w tabliczkach bocznic. O pomyślnym lub niepomyślnym zakończeniu obliczeń informuje stosowny napis w linii stanu.

W każdej bocznicy są dwa zestawy wyników. Jeden oznaczony etykietą bazowy jest przeznaczony na przechowywanie zadanych strumieni powietrza, które odpowiadają żądanemu rozpływowi powietrza w sieci wentylacyjnej. Drugi oznaczony etykietą prognozowany jest przeznaczony na wyniki obliczeń wykonanych poleceniem Schemat → Oblicz rozpływ.

Jeżeli wynik sprawdzenia struktury schematu będzie niepomyślny to w pliku tekstowym o nazwie tej samej co rysunek, ale z rozszerzeniem *.SPR znajdzie się raport ze sprawdzania struktury opisujący wszystkie błędy znalezione w schemacie. Jeśli taka sytuacja będzie miała miejsce to automatycznie po zamknięciu okna zostanie wywołany Notatnik Windows z otwartym plikiem raportującym błędy. Plik ten jest zawsze tworzony przed wykonywaniem obliczeń - nawet jeśli struktura jest poprawna - i mieści się on w tym samym folderze co plik rysunku. Można go skasować, ale warto czasami do niego zajrzeć albowiem zawarta jest w nim statystyka dotycząca schematu pozwalająca zorientować się czy nie popełniono grubych błędów w strukturze schematu.

Jeśli przed wykonaniem obliczeń włączy się opcję Nastawy → Tryb diagnostyki to przed każdymi obliczeniami dane numeryczne schematu będą zapisywane do plików tekstowych. Pliki te będą mieć to samą nazwę co rysunek i rozszerzenia *.D1 oraz *.D3.

Wyniki obliczeń wyświetlane są w tabliczkach bocznic. Zawartość tabliczki określa się w oknie dialogowym (patrz NastawyIDH_Nastawy) zakładka Tabliczka wywoływanym z menu Nastawy → Opcje schematu. Niezależnie wyniki można obejrzeć po wywołaniu polecenia Informacja o obiekcie (rozdz. Uzyskiwanie informacjiIDH_Uzyskiwanie_informacji).

3. Zestawienie skrótów klawiszowych

Poniższa tabela podaje zastosowane w programie skróty klawiszowe.

Klawisze	Opis
Ctrl - D	Tryb diagnostyki włącz/wyłącz
I	Informacja o obiekcie
Alt - Ctrl - K	Usuń schemat kanoniczny i potencjalny
Ctrl - O	Otwórz nowy rysunek
Alt - Ctrl - P	Usuń sam schemat potencjalny
Ctrl - S	Zapisz rysunek
Z	Zoom x N
* (szara)	Przerysuj
- (szary)	Zminiejsz
+ (szary)	Powiększ
PgDn	Powiększ
PgUp	Zoom poprzedni
Home	Zoom granice
Ctrl - Home	Zoom zakres
Alt - F3	Zapisz jako
Insert	Włącz/Wyłącz tryb usuwania z listy wyboru
Delete	Wymaż
F6	Włącz /Wyłącz pomocniczy układ współrzędnych
F8	Włącz/Wyłącz tryb orto
F2	Tryb uchwytu - Centrum
F3	Tryb uchwytu - Symetria
F4	Tryb uchwytu - Bliski
F5	Tryb uchwytu - Prostopadły
F11	Tryb uchwytu - Punkt końcowy
F12	Tryb uchwytu - Punkt przecięcia

---