I. Przedmiot finansów publicznych

Potrzeby zbiorowe - naturalne cechy niektórych potrzeb powodują, że mogą być zaspokojone tylko w sposób zbiorowy. Przykłady: obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, administracja państwa, ochrona sanitarna, oświetlenie ulic, korzystanie z dróg publicznych. Potrzeby zbiorowe charakteryzują się tym, że ich odbiorcą jest społeczeństwo, jako całość lub grupa osób (np. wspólnota gminna).

Dobro publiczne - to tylko takie dobra, które z przyczyn naturalnych mogą służyć zbiorowości lokalnej lub całemu społeczeństwu. Te dobra nazywa się czysto publicznymi. Dobra te są konsumowane przez wszystkich członków danej zbiorowości. Fakt korzysta z czystego dobra publicznego przez jedną osobę nie może ograniczyć dostępu do tego dobra innej osobie (dotyczy ilości i jakości). Do tych dóbr należą: powietrze, rzeki, jeziora, autostrady, bezpieczeństwo zewnętrzne, działalność służb dyplomatycznych. Niektóre z tych dóbr są dobrodziejstwem natury, ale muszą podlegać ochronie (gospodaruje się nimi) a niektóre powstają w wyniku działalności człowieka. Dobra publiczne są finansowane z funduszy publicznych.

Dobro społeczne - to takie dobra, które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale na skutek doktryny społecznej i prowadzonej przez władze publiczne polityki społecznej są dostarczane obywatelowi nawet wtedy, kiedy on tego nie akceptuje. Sytuacja to dotyczy dóbr, za pomocą, których zaspakajane są podstawowe potrzeby ludzkie, np. ochrona zdrowia, edukacja. Dobra społeczne są wytwarzane dzięki istnieniu urządzeń, które są własnością publiczną. I które zostały sfinansowane z funduszy publicznych.

Fundusze publiczne źródłem zaspokajania potrzeb zbiorowych

Zaspokojenie potrzeb zbiorowych wymaga nakładów kapitałowych i bieżących. W warunkach gospodarki pieniężnej konieczne są określone fundusze na sfinansowanie procesów związanych z zaspakajaniem potrzeb zbiorowych.

Wytwarzania dóbr publicznych i dóbr społecznych.

Proces wytwarzania dóbr publicznych i społecznych wymaga zasobów ziemi, zasobów pracy i zasobów kapitału trwałego i obrotowego. Wytwarzanie i dostarczania określonych dóbr publicznych i społecznych wymaga w warunkach gospodarki pieniężnej posiadania dochodów.

Ekonomiczne, społeczne, prawne, polityczne, etyczne aspekty finansów publicznych.

Przedmiot finansów publicznych znajduje się w polu zainteresowania różnych dyscyplin, czyli ma charakter interdyscyplinarny.

Ekonomiczne aspekty finansów publicznych

Finanse publiczne są przedmiotem szczególnego zainteresowania nauk ekonomicznych. Wynika to z pieniężnego charakteru zjawisk i procesów występujących w obszarze finansów publicznych, jak również z faktu, że są one elementem tworzenia i wykorzystania dochodów w gospodarce.

Finanse publiczne są elementem gospodarki. Instrumenty takie jak: podatki, opłaty, dotacje, pożyczki wpływają na cała gospodarkę narodową oraz mikro podmioty. Procesy tworzenia funduszy publicznych ograniczają dochody jednych podmiotów i jednocześnie zwiększają dochody innych podmiotów. Redystrybucja dochodów dokonywania przez system finansów publicznych wywiera wpływ na funkcjonowanie mechanizmu rynkowego przez regulowanie popytu na towary i usługi, podaży towarów i usług, rynku czynników wytwórczych, rynku kapitałowego.

Prawne aspekty finansów publicznych

Prawne aspekty finansów publicznych są możliwe dzięki istnieniu norm prawnych różnej rangi: ustawa zasadnicza, ustawa o ustroju budżetowym, ustawy podatkowe, akty wykonawcze organów władzy różnego szczebla.

Polityczne aspekty finansów publicznych

Finanse publiczne są instrumentem władzy, stąd też muszą być analizowane w kontekście funkcjonowania mechanizmu politycznego. Chodzi np. o badanie wpływu różnych czynników politycznych (doktryn, programów) na wielkość funduszy publicznych, źródła ich powstawania i kierunki wydatkowania środków publicznych. Wyzwanie poznawcze i aplikacyjne nauk politycznych jest szczególnie ważne w warunkach ustroju demokratycznego, gdyż finanse publiczne są elementem stosunków demokratycznych.

Społeczne aspekty finansów publicznych

Tworzenie funduszy publicznych (np. z podatków) oraz ich wykorzystanie (np. renty, emerytury, bezpłatne świadczenia zdrowotne) mają charakter społeczny.

Etyczne aspekty finansów publicznych

Zainteresowanie etyki zjawiskami występującymi w obszarze finansów publicznych bierze się stąd, że ich natura różne postawy u ludzi działających w sferze finansów publicznych. Jedną z fundamentalnych kwestii etycznych w finansach publicznych jest zagadnienie sprawiedliwości podatkowej.

Metody wyznaczania potrzeb finansowych państwa.

Jeżeli państwo nie jest w stanie wytworzyć dochodów, a są one niezbędne do jego działalności, to musi sięgać do dochodów wypracowanych przez inne podmioty. W gospodarce pieniężnej dochody te przyjmują różne formy, a zewnętrzne potrzeby dochodowe państwa przejawiają się, jako popyt państwa na pieniądz. Popyt ten może być zaspokojony przez:

• Przymusowe sięganie do dochodów innych podmiotów

• Zaciąganie pożyczek

Znaczenie doktryny w kształtowaniu potrzeb finansowych państwa.

Klasyczne funkcje państwa i ich treść s potrzeby finansowe państwa.

• Funkcje państwa

• Publiczne - dobra publiczne

• Społeczne - dobra społeczne

• Gospodarcze - infrastruktura

Koncepcja państwa podatkowego i jego skutki.

Współczesne państwo, jest państwem podatkowym, co oznacza, że głównym źródłem zaspokojenia popytu na pieniądz są podatki.

Przegląd najważniejszych teorii finansów publicznych.

• Liberalna myśl finansowa

• Ortodoksyjna teoria finansów publicznych

• Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

• Koncepcja finansów funkcjonalnych A. Lernera

• Teoria finansów publicznych według J.M.Bachnana

• Poglądy Sumpera

• Neoliberalizm i nowy konserwatyzm fiskalny

II. Funkcje finansów publicznych

Funkcje finansów publicznych

Funkcja alokacyjna - istota funkcji alokacyjnej polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej

Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka, przez system finansów publicznych jest dostarczenie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz społeczeństwu. Dostarczenie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych i następuje w związku z dwojakiego rodzaju zadaniami stawianymi przed państwem:

-zadaniami publicznymi - nie mogą być realizowane przy wykorzystaniu mechanizmu rynkowego ze względu na specyficzne, naturalne cechy potrzeb i dóbr publicznych

Trudno na zasadach rynkowych organizować np. Obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, służbę dyplomatyczną, administrację państwową

-Zadaniami społecznymi - realizacja zadań społecznych państwa jest wyrazem zaspokojenia indywidualnych potrzeb obywateli, które wprawdzie mogłyby być,
ze względu na ich cechy fizyczne, zaspokajane na zasadach rynkowych, ale ten sposób rodziłby jednak wiele niebezpieczeństw, wywołanych przez niesprawności mechanizmu rynkowego

Funkcja alokacyjna realizowana jest poprzez wydatki finalne państwa

Funkcja redystrybucyjna - Dokonuje się poprzez redystrybucję dochodów społeczeństwa w różnych przekrojach, tzn. Między różnymi grupami ludności, między różnymi wspólnotami lokalnymi i regionalnymi, między krajami itp.

Realizowana jest w formie pieniężnej, przez system transferów publicznych. Transfery te przyjmują postać przepływu pieniądza między różnymi podmiotami a państwem.

Funkcja stabilizacyjna - umiejętne posługiwanie się przez władze publiczne instrumentami alokacji zasobów i redystrybucji dochodów do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego, czyli hamowania ekspansji gospodarki w okresie jej nadmiernego wzrostu i pobudzania aktywności gospodarczej w okresie słabnięcia procesów gospodarczych .

Grupy instrumentów wykorzystywanych do stabilizacji gospodarki:

-podatki

-wydatki

Finanse publiczne, jako narzędzie administracyjnego mechanizmu alokacji zasobów w gospodarce.

Finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka, przez system finansów publicznych jest dostarczenie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz społeczeństwu.

Podatki umożliwiają sfinansowanie procesów alokacji dóbr publicznych i dóbr społecznych, są narzędziem redystrybucji.

Wady mechanizmu administracyjnego (arbitralność, marnotrawstwo, brak motywacji do oszczędnego wydatkowania środków).

• Arbitralność decyzji dotyczących rozmiarów i kierunków wydatkowania środków publicznych tkwi w naturze administracyjnego mechanizmu alokacji zasobów, jej skutkiem może być lepsze lub gorsze dostosowanie wydatków publicznych do potrzeb społecznych; może być ograniczona przez wprowadzenie kryteriów przeznaczenia środków publicznych na poszczególne cele. Wynika to z faktu, że decyzje alokacyjne podlegaj ą presji politycznej wywierane przez różne grupy interesów;

• Niebezpieczeństwo marnotrawstwa środków publicznych wynika z tego, że alokacja ta nie jest poddawana weryfikacji ekonomicznej, dlatego możliwe są sytuacje „prze finansowania" pewnych dziedzin działalności, zadań publicznych itd. Weryfikacja sposobu zużytkowania środków publicznych może się dokonywać jedynie przez administracyjne procedury. Ich ściśle postrzeganie może zresztą, paradoksalnie prowadzić do marnotrawienia środków publicznych;

• Arbitralność - jej skutkiem może być lepsze lub gorsze dostosowanie wydatków publicznych do potrzeb społeczeństwa.

• Niebezpieczeństwo

Granice redystrybucji PKB przez system finansów publicznych (ujęcie jakościowe, ujęcie ilościowe, doświadczenia innych krajów, mechanizmy zabezpieczające społeczeństwo i gospodarkę przed nadmierną interwencją fiskalną).

Próba rewizji państwa dobrobytu (opiekuńczego) - ograniczenia i możliwości finansowe współczesnego państwa.

Prawo A. Wagnera.

Prawo Wagnera mówi, że wraz z rozwojem społecznym władze publiczne (a zwłaszcza państwo) zgłasza popyt na coraz większe dochody, stanowiące skutek rosnących wydatków. Sytuacja taka wynika z faktu, iż potrzeby publiczne rosną szybciej niż potrzeby indywidualne. Wynika to także stąd, że mechanizm rynkowy nie jest w stanie skutecznie zaspokajać potrzeb ludzkich. Wzrost potrzeb ludzkich ma charakter intensywny i ekstensywny. Intensywny wzrost potrzeb zbiorowych wynika z rozwoju cywilizacyjnego, na skutek, czego państwo musi w coraz szerszym zakresie wykonywać realizowane w przeszłości zadania wobec społeczeństwa. Wzrost ekstensywny jest rezultatem presji społeczeństwa na podejmowane przez państwo nowych funkcji i obowiązków wobec zbiorowości.

Prawo W. Gerloffa.

W. Gerloff sformułował prawo narastającego oporu wobec podatków. Istota tego prawa polega na tym, ze wzrost wydatków publicznych nieuchronnie prowadzi do wzrostu podatków, a to z kolei staje się podstawą indywidualnego i zorganizowanego oporu podatników przed rosnącymi podatkami.

Poglądy J. Schumpetera.

Poglądy Schumpetera pozostają w opozycji do prawa Wagnera. Był zdecydowanym przeciwnikiem wzrostu ciężarów podatkowych, to jednak potwierdziła tezę Wagnera o nieuchronności wzrostu wydatków publicznych, a w konsekwencji wzrostu obciążeń podatkowych. Różnica między stanowiskiem Wagnera i Schumpetera polegała na tym, że Wagner widział w zjawisku wzrostu państwa podatkowego szansę rozwoju cywilizacyjnego, a Schumpeter kreślił pesymistyczną wizję kapitalistycznego państwa podatkowego, nie wykluczając jego upadku, po którym miałoby powstać państwo socjalistyczne. Schumpeter podkreślał negatywną rolę, jaką odgrywać będą rosnące ciężary podatkowe. Uważał, że państwo jest niezbędne nie tylko do realizacji klasycznych funkcji publicznych, lecz także do powoływania do życia instytucji, które tworzą warunki efektywnego działanie rynku. Zagrożeniem dla państwa kapitalistycznego jest rozwój stosunków demokratycznych, który będzie skłaniał do coraz większych roszczeń ze strony obywateli względem państwa skoro płacą podatki.

Znaczenie Nowego Konserwatyzmu Fiskalnego dla kształtowania potrzeb finansowych państwa.

Główne założenia nowego konserwatyzmu fiskalnego:

1. Idea małego budżetu

2. Równowaga w budżecie państwa

3. Ograniczanie długu publicznego

4. Neutralność podatkowa

5. Racjonalizacja wydatków publicznych

III. System finansów publicznych w Polsce

Finanse publiczne w konstytucji RP

Finansom publicznym został poświęcony odrębny dział.

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej rozstrzygnęła

1. Ustanowiła ze podatki oraz inne daniny mogą być nakładane wyłącznie w drodze ustawy. W ustawie muszą być zawarte wszystkie podstawowe elementy określające wielkość ciężaru podatkowego, takie jak:

-Podmiot

-Przedmiot

-Stawka

-Ulgi.

Parlament jest wyłącznym podmiotem stanowiącym podatki.

2. Zakres obowiązków i kompetencji podstawowych rodzajów władz państwowych

3. Zakaz zaciągania pożyczek przez rząd w NBP

4. Usankcjonowanie kategorii Państwowego Długu Publicznego (PDP)

5. Wielkość państwowego długu publicznego nie może przekroczyć 3/5 PKB

6. Niezależność banku centralnego w zakresie polityki monetarnej wobec innych organów państwa

7. Gwarancja samodzielności finansowej jednostek samorządu terytorialnego.

8. Zakaz zwiększenia deficytu budżetowego przez Sejm

9. Centralne władztwo podatkowe

Podstawy prawne finansów publicznych w Polsce.

Ustawa o finansach publicznych

Ustawy budżetowa

Ustawy kompetencyjna

Ustawy powołujące państwowe fundusze celowe i agencje Skarbu Państwa

Ustawy o poręczeniach i gwarancjach udzielonych przez Skarb Państwa

Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego

Ustawa o działach administracji rządowej

Ustawa o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej

Rozporządzenia o szczegółowych zasadach finansowania inwestycji z budżetu państwa

Ustawa o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców

Ustawa o Najwyższej Izbie Kontroli

Inne (np. ustawa o zamówieniach publicznych)

Sektor publiczny a sektor finansów publicznych.

Wspólną cechą sektora finansów publicznych i sektora publicznego jest własność publiczna.

Różnice:

1. Sektor publiczny reprezentuje realne zjawiska i procesy gospodarcze

2. Finanse publiczne reprezentują zjawiska i procesy pieniężne

3. W sektorze publicznym decydujące znaczenie ma majątek

4. Do analizy finansów publicznych charakterystyczna jest metoda strumieniowa, czyli badanie procesów tworzenia i rozdysponowania funduszy

Elementy systemu finansów publicznych.

W przekroju podmiotowym najważniejszymi elementami systemu finansów publicznych są:

1. Władze ustawodawcze szczebla centralnego, władze szczebla pośredniego i samorządowego.

2. Władze wykonawcze

3. Władze kontrolne działające w imieniu władz stanowiących (np. NIK)

4. Aparat skarbowy (finansowy) zajmujący się na bieżąco realizacją wydatków i dochodów publicznych

5. Podmioty, które są finansowane z z funduszy publicznych, zwłaszcza jednostki budżetowe.

W przekroju prawnym system finansów publicznych tworzą:

1. Konstytucja lub inna ustawa zasadnicza

2. Prawo budżetowe

3. Coroczne ustawy budżetowe

4. Ustawy podatkowe

5. Ustawy o pozabudżetowych funduszach celowych

6. Ustawy regulujące działalność ministra finansów oraz działalność aparatu skarbowego

7. Ustawa karnoskarbowa

8. Ustawa o zobowiązaniach podatkowych

9. Akty normatywne regulujące działalność ministra finansów, rządu, innych ministrów na szczeblu lokalnym, zarządu gminy i jego przedstawicieli

10. Akty wykonawcze, wydawane zwłaszcza przez ministra finansów

W przekroju instytucjonalnym (trzeci przekrój) system finansów publicznych stanowią fundusze przyjmujące określoną formę. Są to:

1. Budżet państwa

2. Budżety samorządowe szczebla podstawowego lub średniego

3. Fundusze ubezpieczeń społecznych

4. Pozostałe fundusze publiczne

5. Fundacje publiczne

W przekroju instrumentalnym funkcjonowanie systemu finansów publicznych zapewniają:

1. Podatki centralne

2. Podatki lokalne

3. Opłaty

4. Cła

5. Dochody z majątku publicznego

6. Składki na ubezpieczenie społeczne

7. Subwencje

8. Dotacje

9. Kredyty i pożyczki publiczne (dochody zwrotne)

Budżet państwa. Podstawowe pojęcia.

Scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa.

Podstawą tworzenia budżetu państwa jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków

Funkcje budżetu.

1. Ekonomiczne

1. Redystrybucyjna - budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego

Zewnętrznym wyrazem redystrybucyjnej działalności budżetu jest gromadzenie dochodów, głównie w postaci podatków, od podmiotów gospodarujących
i przeznaczanie ich na rzecz tych podmiotów, które nie osiągają dochodów, albo osiągają je, ale w stopniu nie wystarczającym na ich potrzeby
(np. Szkoły, szpitale).

W ramach działalności redystrybucyjnej państwo dokonuje korekty bardzo wysokich dochodów pewnej części społeczeństwa.

Budżet państwa jest podstawowym narzędziem redystrybucji wewnątrz systemu finansów publicznych (np. transfery na rzecz budżetów samorządowych )

2. Fiskalna- jest zewnętrznym wyrazem działalności państwa, polegającej na gromadzeniu i dzieleniu środków pieniężnych.

3. Alokacyjna- wskazuje na rolę budżetu w alokacji zasobów

Funkcja alokacyjna jest związana z wytwarzaniem przez sektor publiczny dóbr publicznych i dóbr społecznych

4. Stabilizacyjna- polega na wykorzystaniu budżetu jako narzędzia państwa w celu łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego oraz zapewnienia zrównoważonego wzrostu gospodarki kapitalistycznej

5. Bodźcowa - istotę tej funkcji można sprowadzić do pozytywnego zachowania się podmiotów wobec stosowanych przez państwo instrumentów budżetowych, zwłaszcza w zakresie ciężarów podatkowych

2. Kontrolne - polega na analizie przyczyn (rzeczowych) niewykonania budżetu po stronie dochodów lub wydatków, w kwotach globalnych lub w pozycjach szczegółowych, co oznacza, że pewna część zadań nie jest realizowana

1. Kontrolna - budżet państwa jest narzędziem kontroli i koordynacji w takim zakresie, w jakim ujęte są w nim dochody i wydatki sektora publicznego

2. Kredytowa - istota funkcji sprowadza się do ustalenia, czy państwo ma zdolność kredytową

Zdolności takiej nie ma państwo o nieuporządkowanym, niezrównoważonym budżecie

3. Polityczne

1. Demokratyczna - istota funkcji polega na zainteresowaniu społeczeństwa opracowywaniem i wykonywaniem budżetu i wpływie na to

2. Planowania

3. Administracyjna

Zasady budżetowe - teoria i praktyka.

Zasady budżetowe możemy podzielić na:

• Zasady ponadczasowe i ponad ustrojowe

• Zasady specyficzne dla danego ustroju

Zasady budżetowe:

• Równowagi- wymaga, aby wydatki budżetu znajdowały pokrycie
  w dochodach budżetowych

• Zupełności (powszechności) wymaga ujęcia w budżecie wszystkich dochodów
  i wydatków państwa

• Jawności

• Jedności materialnej- postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków budżetowych

• Gospodarności - wymaga racjonalnego, a więc i oszczędnego wydatkowania środków budżetowych

• Jednoroczności - oznacza, że dochody i wydatki budżetu państwa i pozostałych segmentów sektora finansów publicznych są planowane na jeden rok.

• Przejrzystości- układ budżetu powinien być przejrzysty, co pozwala na rozpoznanie procesów zachodzących w obszarze budżetu państwa

• Operatywności wymaga opracowywania budżetu w układzie podmiotowym, czyli wskazania zadań w zakresie gromadzenia dochodów oraz realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów

• Jedności formalnej- wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być objęte jednym planem - budżetem

• Szczegółowości

-realności

-polityczności

• Specjalizacji- dochody i wydatki powinny być ujmowane nie w sumach ogólnych, lecz z dokładnym określeniem źródeł dochodów oraz przeznaczenia wydatków

Środki budżetowe powinny być wydatkowane tylko do wysokości ustalonej w budżecie

Środki budżetowe powinny być wydatkowane w określonym czasie

Prawny status wydatków budżetowych.

Wydatki publiczne mogą być ponoszone tylko na cele ustalone w ustawie budżetowej (i odpowiednio w uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego lub w planie jednostki sektora finansów publicznych) i tylko do wysokości ustalonej w tej ustawie (uchwale lub planie finansowym)

Kształtowanie salda budżetowego.

• Deficyt budżetowy

• Nadwyżka budżetowa

• Równowaga budżetowa

Metody budowy budżetu.

• Programowanie budżetowe

• Metoda analizy kosztów i korzyści

• Metoda budżetowania od zera

Założenia do projektu budżetu państwa, rodzaje, znaczenie.

Kalendarium budżetu państwa oraz jego ustrojowe znaczenie.

• Rada ministrów przedkłada sejmowi projekt budżetu na rok następny, co najmniej 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego. Konstytucja dopuszcza odstępstwo od tej zasady

• Senat ma prawo wprowadzić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od momentu jej przekazania mu

• Prezydent Rzeczpospolitej ma obowiązek podpisania ustawy budżetowej w ciągi 7 dni od jej przekazania mu. Taki sam obowiązek w przypadku ustawy o prowizorium budżetowym.

• Trybunał Konstytucyjny ma obowiązek orzec zgodność ustawy budżetowej z konstytucją w ciągu 2 miesięcy od złożenia przez prezydenta wniosku w tej sprawie.

• Prezydent Rzeczpospolitej może skrócić kadencję sejmu, jeżeli w ciągu 4 miesięcy od przedłożeniu projektu ustawy sejmowi nie zostanie ona przedłożona prezydentowi do podpisania. Decyzją o rozwiązaniu sejmu prezydent może podjąć w ciągu 14v od obowiązującej daty złożenia ustawy budżetowej do podpisu

• Rada ministrów ma obowiązek przedłożenia sejmowi sprawozdania z wykonania budżetu państwa wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego

• Sejm ma obowiązek rozpatrzeć sprawozdania z wykonania budżetu w ciągu 90 dni od daty złożenia sprawozdania po zapoznaniu się z opinią NIK oraz podjąć uchwałę o udzieleniu absolutorium lub odmowie absolutorium Radzie Ministrów

• Minister Finansów przedstawia komisji sejmowej właściwej do spraw budżetu oraz NIK informację o przebiegu wykonania budżetu państwa za pierwsze półrocze w terminie do 10 września tego roku

Klasyfikacja budżetowa.

Klasyfikacja budżetowa to grupowanie dochodów i przychodów oraz wydatków i rozchodów wedle określonych kryteriów.

Ogólnie można wyróżnić trzy rodzaje kryteriów stosowanych w klasyfikacji budżetowej:

1. Podmiotowy układ budżetu - określa podmioty, które uprawnione są do gromadzenia i rozdysponowania środków pieniężnych.

2. Rodzajowy układ budżetu- określa konkretne formy źródeł gromadzonych środków finansowych, jak te z formy ich rozdysponowania

3. Funkcjonalny układ budżetu - systematyzuje środki budżetowe według funkcji publicznych realizowanych za pomocą środków publicznych.

Klasyfikacja budżetowa w najszerszym ujęciu posługuje się następującymi podziałkami budżetu:

1. Część

2. Dział

3. Rozdział

4. Paragraf

Budżety samorządowe i procedura ich uchwalania.

Budżet JST jest uchwalany w formie uchwały budżetowej na dany rok. Jest planem finansowym obejmującym wydatki i dochody oraz przychody i rozchody tej jednostki oraz zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych oraz funduszy celowych. Uchwała budżetowa określa między innymi:

• Prognozowane dochody według ważniejszych źródeł i działów klasyfikacji

• Wydatki w podziale na wydatki bieżące i majątkowe

• Źródła pokrycia deficytu budżetowego lub przeznaczenie nadwyżki

• Przychody i rozchody jej budżetu

• Wydatki związanie z wieloletnimi programami inwestycyjnymi

• Wydatki na programy i projekty realizowane ze środków UE

• Zakres i kwoty dotacji przedmiotowych z budżetu jednostki

• Dochody i wydatki związanie z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zleconych ustawami.

Procedura

Przygotowanie projektu uchwały budżetowej wraz z objaśnieniem, a także inicjatywa ustawodawcza należą do kompetencji zarządu JST

Zarząd najpóźniej do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy przedstawia projekt uchwały budżetowej wraz z objaśnieniem:

• Regionalnej izbie obrachunkowej

• Organowi stanowiącemu JST

Przed uchwaleniem budżetu zarząd JST ma obowiązek przedstawić swojemu organowi stanowiącemu opinię RIO o projekcie uchwały budżetowej

RIO opinie powinno opublikować w terminie do miesiąca od dnia przekazania uchwały budżetu JST do RIO w trybie przewidzianym dla opublikowania uchwały budżetowej.

Kiedy dochody i wydatki państwa określa ustawa o prowizorium budżetowym, organ stanowiący JST na wniosek zarządu może uchwalić prowizorium tej jednostki na okres objęty prowizorium budżetowym państwa.

Uchwałę budżetową uchwala organ stanowiący JST przed rozpoczęciem roku budżetowego, a w uzasadnionych przypadkach nie później niż do 31.03 Roku budżetowego.

Dla zapewnienia jawności budżetów JST ustawa o finansach [publicznych nie przewiduje w ich przypadku możliwości dokonywania przesunięć wydatków.

Zarząd JST przedstawia jej organowi stanowiącemu i RIO informacje o przebiegu wykonania budżetu jednostki za I półrocze w terminie do 31 sierpnia, Roczne sprawozdanie z wykonania budżetu JST, zawierające zestawienie dochodów i wydatków wynikających z zamknięcia rachunków budżetowych tej jednostki samorządu, jej zarząd przedstawia organowi stanowiącemu i przesyła RIO do dnia 31. 03. Organ stanowiący JST rozpatruje sprawozdania z wykonania jej budżetu do 30. 04 Roku następnego i podejmuje uchwałę w sprawie udzielenia absolutorium organowi wykonawczemu.

Kalendarium budżetów samorządowych i jego ustrojowe znaczenie.

To, co jest na niebiesko w poprzednim pytaniu to jest kalendarium

Fundusze celowe, agencje władz publicznych.

Fundusze celowe- są to ustawowo powołane fundusze. Przychody funduszy celowych pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki są przeznaczane na realizację wyodrębnionych zadań. Fundusz celowy może działać, jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz. Fundusze celowe, które realizują zadania wyodrębnione z budżetu państwa, jest państwowym funduszem celowym. Fundusz celowy, który realizuje zadania wyodrębnione z budżetu gminy, powiatu lub województwa jest odpowiednio gminnym, powiatowym, wojewódzkim funduszem celowym. Podstawą gospodarki finansowej funduszu celowego jest roczny plan finansowy. Wydatki funduszu celowego mogą być dokonywane w zasadzie tylko w ramach posiadanych środków obejmujących bieżące przychody w tym dotacje z budżetu państwa lub budżetów JST i pozostałości środków z okresów poprzednich. Fundusze celowe mogą zaciągać kredyty i pożyczki, o ile tak stanowi ustawa tworząca fundusz.

Agencje władz publicznych

W celu lepszego wykorzystania środków publicznych do popierania rozwoju i wzrostu gospodarczego systemie instytucji publicznych lub para publicznych wykształciły się agencje władz publicznych. Ich ideą jest wspomaganie finansowe dziedzin gospodarczych preferowanych przez państwo. Źródłem funduszy, którymi dysponują agencje, mogą dotacje budżetowe, oddane do dyspozycji agencji dochody publiczne, zaciągane kredyty, dotacje przekazywane przez międzynarodowe instytucje finansowe i gospodarcze, darowizny rządów innych państw. Zaletą agencji jest możliwość pozyskania środków pieniężnych z różnych, także niepublicznych źródeł. Przykłady celów, dla których powołuje się agencje włądz publicznych:

• Popieranie rozwoju małej przedsiębiorczości

• Wspomaganie restrukturyzacji przemysłu

• Regulowanie rynku rolnego

• Wspomaganie zmian strukturalnych w rolnictwie

• Przyspieszanie przekształceń własnościowych w gospodarce

• Promowanie rozwoju regionu

• Wspomaganie inwestycji w zakresie ochrony środowiska

Skonsolidowany bilans sektora finansów publicznych - zasady budowy, interpretacja.

IV. Potrzeby finansowe państwa oraz system gromadzenia pieniężnych środków publicznych

Czynniki kształtujące potrzeby finansowe państwa.

Metody określania potrzeb finansowych państwa. Przesłanki jakościowej przesłanki ilościowe.

Produkt Krajowy Brutto, jako podstawa mierzenia potrzeb finansowych państwa.

PKB per capita (ang. GDP per capita) to jeden z najczęściej stosowanych na świecie mierników zamożności państwa (społeczności w nim mieszkającej). Sposób jego obliczania jest bardzo prosty - wartość Produktu Krajowego Brutto danego państwa dzielimy przez liczbę jego mieszkańców.

Fiskalizm i jego pomiar.

Fiskalizm - polityka państwa polegająca na dążeniu do osiągnięcia jak największych wpływów do budżetu poprzez nakładanie kolejnych, obciążeń podatkowych przez państwo, dążące do maksymalizacji zysków.

Miarą rzeczywistego fiskalizmu może być różnica między nominalną a efektywną stopą opodatkowania podmiotów. Miara ta jest szczególnie obiektywna w przypadku podatków liniowych. Różnica ta wynika z stosowania wszelkiego rodzaju ulg z tytułu podejmowania inwestycji, tworzenia nowych miejsc pracy, inwestycji w zakresie ochrony środowiska. Stosowane ulgi, zwłaszcza ulgi systemowe są nie tylko prowadzonej przez państwo polityki ekonomicznej, lecz także oznaczają ograniczanie fiskalizmu, podważają tezę o nadmiernym fiskalizmie.

Podatek typowym instrumentem zaspokojenia popytu władz publicznych na pieniądz (dochody)

Dochody podatkowe są podstawowym źródłem dochodów budżetu państwa. dochody podatkowe w ostatnich latach stanowią ok. 90% wszystkich dochodów państwa

Pojęcie i systematyka podatków.

Podatek jest to ustawowo określone świadczenie pieniężne przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne nakładane przez państwo lub JST.

Klasyfikacja podatków:

1. Ze względu na podmiot opodatkowania wyróżniamy podatki:

- dochodowe (PIT), przychodowe (ryczałt od przychodów ewidencjonowanych)

-majątkowe (od nieruchomości, spadków, darowizn)

-konsumpcyjne (VAT)

B) Ze względu na stosunek (relację) podatku i dochodu podatnika wyróżniamy:

-Podatki pośrednie

- Podatki bezpośrednie

C) Ze względu na przeznaczenie środków uzyskanych poprzez podatki:

-Podatki zasilające budżet państwa

- Podatki zasilające budżety samorządów terytorialnych

Funkcje podatków.

1.Fiskalna- jej zadaniem jest przynoszenie dochodów budżetowych. Dla liberałów jest jedyną funkcją podatku, podatek neutralny, skala proporcjonalna. O realizacji tej funkcji świadczą stopy redystrybucji PKB przez dochody podatkowe budżetu. Czym wyższa ta stopa tym w większym stopniu realizowana funkcja fiskalna. Barierą w realizacji tej funkcji i wzrostu stopy redystrybucji jest prawo Stanleya, - jeżeli stopa redystrybucji rośnie to spada efekt.

2. Regulacyjna- jej zadaniem jest kształtowanie dochodów i majątków będących w dyspozycji podatników. Jest realizowana przy skali progresowej, jest sprzeczna z neutralnością podatku.

3.Stymulacyjna- jej zadaniem jest oddziaływanie na rozwój gospodarki przez zróżnicowanie obciążeń podatkowych. W tej funkcji wykorzystuje się system ulg i zwolnień podatkowych. Może być stosowana w celach społ. np. ulgi w podatkach dla rodzin wielodzietnych.

Szkoły opodatkowania.

• Szkoła podatkowania sprawiedliwego

• Wydatki państwa traktowane, jako egzogeniczne, co oznacza, że punktem wyjścia nakładania podatków są wydatki publiczne niezbędne do realizacji funkcji państwa

• Nakładane podatki powinny być sprawiedliwe i równe

• Szkoła podatkowania optymalnego

• Nakładania nawet wysokich na niektóre towary i w konsekwencji wzrost ich cen nie wpływa na ograniczenie zakupu

• Niewielki wzrost niskich podatków nakładanych na niektóre towary może spowodować silne reakcje w postaci zmian cen lub wielkości sprzedaży

• Przy nakładaniu podatków trzeba uwzględnic cenową elastyczność popytu i podaży

• Należy opodatkować towary w sposób odwrotnie proporcjonalny do ich cenowej elastyczności

• Krytyczny stosunek do częstych reform

• Zbudowanie optymalnego systemu podatkowego jest trudne ale możliwe

• Szkoła wymiany fiskalnej

• Endogeniczność wydatków publicznych

• Ograniczone możliwości państwa w powstrzymywaniu wzrostu wydatków, a więc i wzrostu podatków

Różne skutki stosowanych podatków dla władz publicznych, gospodarstw domowych, przedsiębiorstw.

Technika podatkowa.

Technika podatkowa to działania służące obliczaniu i ściąganiu należności podatkowej.

Elementy techniki podatkowej ( konstrukcje podatków)

Musi być określony:

1. Podmiot podatku- podatnik, płatnik,

2. Przedmiot podatku- to określona sytuacja faktyczna lub prawna z powstaniem, której rodzi się obowiązek podatkowy

3. Podstawa opodatkowania-, od czego podatek będzie naliczany, może być określona wartościowo lub ilościowo w jednostkach naturalnych lub umownych (np. podatek rolny -hektar przeliczeniowy)

4. Stawka, skala podatkowa- stawka może być procentowa lub kwotowa.

5. Zwolnienia i ulgi podatkowe

Zwolnienie podatkowe to całkowite odstąpienie od poboru podatku przyznane danemu podmiotowi lub obejmujące jakiś przedmiot opodatkowania. Zwolnienia dzielą się na:

-podmiotowe - zwolnienie NBP

-podmiotowe-, gdy zwolnienie dotyczy pewnych sytuacji, działań np. stypendia

Ulgi podatkowe to częściowe zwolnienie od podatku, które może dotyczyć

-Odliczenia od podstawy opodatkowania

-Odliczenia od kwoty podatku np. PIT

-Obniżenie stawki podatkowej

-Ulga w zapłaceniu podatku np. odroczenie terminu płatności

F) Tryb i warunki płacenia podatku

Opłaty za czynności administracyjne (quasi - podatek). Opłaty za usługi i świadczenia.

Opłatę można zdefiniować, jako świadczenia pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym i odpłatnym, ustalone jednostronnie i pobierane przez władze publiczne z tytułu określonych czynności urzędowych oraz usługi jednostek sektora publicznego. Ich ponoszenie przez podmioty znajdujące się po za sektorem publicznym zawsze jest związane z pewnym kontrświadczeniem ze strony organów władzy i administracji publicznej.

Dochody z ceł. Dochody z prywatyzacji, majątku i praw majątkowych.

Cło - w polskiej klasyfikacji dochodów publicznych jest klasyfikowane, jako dochody nie podatkowe. Pełni trzy funkcje:

• Fiskalną,

• Protekcjonistyczną,

• Cenotwórczą

Cła są czułym instrumentem, którym się mogą posługiwać władze publiczne. Z jednej strony pojawia się możliwość wykorzystania ceł, jako istotnego źródła dochodów publicznych, przy czym nadużywanie ceł może się obrócić przeciwko władzom publicznym. Cło jest źródłem dochodów publicznych - budżetu państwa, gdyż polityka celna jest domeną władz centralnych.

Składki na ubezpieczenie społeczne i inne podatki celowe.

Wpływy z pożyczek.

Metody i system planowania dochodów publicznych.

V. Ekonomiczne aspekty wydatków publicznych

Metody racjonalizacji wydatków publicznych.

1. Metoda historyczna- zgodnie z tą metodą wydatki publiczne danego okresu fiskalnego są zdeterminowane poziomem strukturą wydatków publicznych w okresach poprzednich.

2. Metoda popytowa- opiera się na zgłaszanych przez beneficjentów budżetu potrzebach. Trudność stosowania tej metody polega na tym, że potrzeby są niegraniczone a wielkość środków publicznych, które mogą być przeznaczone na zaspokojenie tych potrzeb jest zawsze ograniczona.

3. Metoda podażowa- polega ona na tym, że środki publiczne mogą być alokowane zgodnie z istniejącą bazą materialną i kadrową.

4. Metoda quasi-rynkowa- dla racjonalizacji wydatków publicznych istotne znaczenie ma tworzenie quasi rynkowych warunków ich zużycia.

5. Metoda ekspertów- istota sprowadza się do tego, że specjaliści z danych dziedzin kształtują wydatki publiczne na podstawie swojej wiedzy oraz stanu danej dziedziny w kraju, w regionie, w zbiorowości lokalnej.

Decentralizacja finansów publicznych - istota - koncepcje - skutki

V. Ekonomiczne aspekty wydatków publicznych:

1. Rodzaje wydatków publicznych:

1. Ze względu na funkcje państwa:

- Wydatki zewnętrzne-wydatki na zapewnienie społeczeństwu bezpieczeństwa narodowego, ochronę państwa, armię, wydatki zw. z udziałem kraju w organizacjach międzynarodowych

- Wydatki wewnętrzne- zw. z pełnieniem przez państwo funkcji socjalnych i gospodarczych, np. wydatki na administrację, sądownictwo, bezpieczeństwo wewnętrzne.

b) Ze względu na udział wydatków w wykorzystaniu PKB

- Wydatki realne- zużywanie przez jednostki sektora finansów publicznych elementów PKB na zakup towarów lub usług

- Wydatki transferowe- to wydatki na rzecz innych podmiotów( transfery wewnętrzne-wewnątrz systemu
finansów publicznych; transfery zewnętrzne-dla podmiotów spoza sektora publicznego)

c) Ze względu na kryterium gospodarka krajowa-zagraniczna:

- Wydatki krajowe

- Wydatki zagraniczne. Są to wydatki między krajem i zagranicą, które wpływają na rozdział PKB dla kraju i dla zagranicy.

d) Ze względu na przeznaczenie wydatków:

- Wydatki bieżące-na funkcjonowanie instytucji państwowych i samorządowych

- Wydatki majątkowe-na przysporzenie majątku, inwestycje

e) Ze względu na możliwość oddziaływania władz publicznych na wydatkowanie środków:

- Wydatki stałe- te wydatki, do których państwo zostaje zobowiązane po przez inne ustawy.

- Wydatki zmienne- nieustalone

- Wydatki sztywne- dług publiczny

- Wydatki pozostałe

f) Według szczebla wydatkowania środków:

- Wydatki szczebla centralnego- wydatki państwowe

- Wydatki szczebla regionalnego- rządowo-samorządowe

- Wydatki szczebla lokalnego- wydatki samorządowe

g) Według kryterium formy funduszu publicznego:

- Wydatki budżetowe- wydatki budżetu państwa, samorządów

- Wydatki publicznych funduszy celowych

h) Ze względu na podmiot wydatkujący środki publiczne:

- Wydatki jednostek budżetowych

- Wydatki jednostek pozabudżetowych (np. zakładów pomocniczych)

2. Wydatki publiczne w świetle różnych dyscyplin naukowych.

3. Metody kształtowania wydatków publicznych:

♦ metoda historyczna- wydatki publiczne danego okresu fiskalnego są zdeterminowane poziomem i strukturą wydatków publicznych w okresach poprzednich.

♦ metoda popytowa- opiera się na potrzebach zgłaszanych przez beneficjentów budżetu. Trudność tej metody polega na tym, że potrzeby są nieograniczone, a środki publiczne przeznaczone na zaspokojenie tych potrzeb są ograniczone.

♦ metoda podażowa- środki publiczne mogą być alokowane zgodnie z istniejącą bazą materialną i kadrową.

♦ metoda quasi-rynkowa- tworzenie niby rynkowych warunków zużycia wydatków publicznych

♦ metoda ekspertów- specjaliści z danych dziedzin kształtują wydatki publiczne na podstawie swojej wiedzy oraz stanu danej dziedziny w kraju czy regionie.

4. Zasady wydatkowania środków publicznych:

● Zasada maksymalnego efektu przy danych nakładach-, czyli takie wydatkowanie pieniędzy, aby osiągnąć największe korzyści przy danym poziomie nakładów

● Zasada minimalnego nakładu przy danych efektach- przy danym stopniu realizacji celu zużyć jak najmniej środków

● Zasada optymalizacji wydatków publicznych- wydawanie środków publicznych, które są ograniczone na najważniejsze cele i zadania publiczne

5. Metody racjonalizacji wydatków publicznych

• Utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej, kontroli i ochrony prawa;

• Zadania wykonywane przez administrację rządową;

• Funkcjonowanie sądów i trybunałów;

• Subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;

• Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;

• Środki wpłacane do budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej "środkami własnymi Unii Europejskiej";

• Subwencje dla partii politycznych;

• Dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami;

• Obsługę długu publicznego;

• Finansowanie programów i projektów, na realizację, których uzyskano środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej "współfinansowaniem";

Realizację Wspólnej Polityki Rolnej.

6. Decentralizacja finansów publicznych w Polsce (istota, koncepcja, skutki)

Decentralizacja systemu finansów publicznych.

Decentralizacja finansów publicznych jest efektem decentralizacji władzy i koniecznością zapewnienia środków dla samorządu lokalnego dla finansowania przypisanych mu zadań.

Przygotowana przed 1999 rokiem reforma systemu administracyjnego kraju, która weszła w życie 1.01.1999R., oznaczała istotny krok w kierunku decentralizacji fin pub. W ramach tej reformy powstał drugi i trzeci szczebel samorządowy-powiaty i województwa, co wpłynęło na strukturę fin pub. Chociaż reforma administracyjna kraju była, i jest nadal, przedmiotem ostrych kontrowersji, które dotyczą także zasad oraz poziomu finansowania jednostek samorządowych, to jednak stworzyła nową, jakość systemu fin pub.

Decentralizacja fin pub najpełniej dokonuje się przez przeniesienie istotnej części kompetencji, obowiązków i decyzji o alokacji środków pieniężnych na szczebel lokalny. Wynika to stąd, że decyzje finansowe odnośnie do wydatków publicznych podejmują władze publiczne, które z natury rzeczy powinny mieć najlepsze rozeznanie, co do potrzeb zbiorowości lokalnych.

Decentralizacja fin pub polegająca na przekazywaniu kompetencji, obowiązków i środków ze szczebla centralnego na szczebel regionalny dokonuje się w ramach własności skarbu państwa. Tymczasem decentralizacja finansów publicznych do szczebla lokalnego oznacza, z reguły, zmianę formy własności skarbu państwa na własność samorządową. Decentralizacja fin pub do szczebla lokalnego oznacza zmiany jakościowe, gdyż własność samorządowa i wchodzące w jej skład samorządowe zasoby finansowe mają na ogół znaczną autonomię, są chronione prawem, najczęściej na podstawie aktu o najwyższej randze, tj. konstytucji.

VI. Równowaga budżetowa- deficyt- dług publiczny

1. Znaczenie równowagi budżetowej

Równowaga budżetowa to taki stan, w którym wydatki budżetu znajdują pokrycie w dochodach, innymi słowy to taki stan budżetu, w którym wydatki równają się dochodom budżetu. Równowaga ta nie występuje prawie nigdy. Najczęściej występują odchylenia od stanu równowagi.

Znaczenie równowagi budżetowej musi uwzględniać:

- Rodzaje i wielkość odchyleń od stanu równowagi

- Rozwój i obserwacja niezrównoważonego budżetu

- Równowagę bieżącą i na koniec okresu fiskalnego

- Relacje pomiędzy budżetem a otoczeniem mające wpływ na naruszanie równowagi budżetowej

- Relacje między systemem finansów publicznych a budżetem

- Źródeł finansowanie deficytu budżetowego

2. Czynniki równowagi budżetowej:

a) Ekonomiczne- kształtują rozmiary i strukturę dochodów wydatków budżetowych, a w tym:

- Czynniki ekonomiczne kształtujące dochody(czynniki o charakterze realnym, systemowym, wynikającym z bieżącej polityki gospodarczej państwa)

- Czynniki ekonomiczne kształtujące wydatki(wydatki na sferę publiczną, wydatki na usługi społeczne, wydatki na gospodarkę narodową)

b) Organizacyjne:

- Budowa systemu finansów publicznych

- Struktura organizacyjna systemu budżetowego

- Zakres i zasady funkcjonowania pozabudżetowych funduszy publicznych

c) Techniczne

- Planowanie dochodów i wydatków budżetowych

- Gromadzenie dochodów budżetowych i rozdysponowanie wydatków budżetowych

- Kontrolowanie dochodów i wydatków budżetowych

d) Polityczne-zespół zachowań państwa składających się na strategię państwa. Czynniki te zmieniają się w zależności od sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej państwa.

3. Rodzaje sald budżetowych

Saldo budżetowe-to nadwyżka lub deficyt w budżecie państwa, wynikający z różnicy pomiędzy dochodami a wydatkami budżetowymi

Rodzaje sald budżetowych:

● Saldo pierwotne- umożliwia ocenę zdolności podatkowej gospodarki i społeczeństwa w danym roku fiskalnym. Budżet jest wtedy zrównoważony, gdy państwo: nie zaciąga pożyczek publicznych, nie wlicza do dochodów nadwyżek z poprzednich okresów, nie ujmuje wydatków na obsługę długu publicznego

● Saldo majątkowe- to różnica pomiędzy dochodami budżetowymi pomniejszonymi o dochody ze sprzedaży majątku publicznego i o pożyczki na cele inwestycyjne, a wydatkami bieżącymi budżetu.
Informuje o zmianie stanu majątku publicznego państwa.

● Saldo ogólne - polega na tym, że państwo nie zaciąga nowych pożyczek

● Saldo krajowe - to saldo ogólne pomniejszone o budżetowe rozliczenia zagraniczne

● Saldo nominalne - nie uwzględnia zjawisk inflacyjnych

● Saldo realne - jest obliczane przy zastosowaniu deflatorów pokazujących zmiany cen w dochodach i wydatkach, uwzględnia zjawisko inflacji

4. Zasada uchwalania deficytowego budżetu wraz ze wskazaniem źródeł jego pokrycia.

Zasada uchwalania deficytowego budżetu polega na znalezieniu źródeł pożyczek oraz źródeł na jego spłatę wraz z odsetkami..

Deficyt budżetowy państw ubiegających się o wejście do strefy Euro powinien być niższy niż 3% PKB. Przekroczenie jego "bezpiecznej" granicy (5% produktu narodowego brutto) może wywołać poważne zaburzenia w gospodarce (inflacja). Uchwalanie budżetów deficytowych prowadzi zazwyczaj do ujemnych skutków gospodarczych.

Deficyt może być założony w ustawie budżetowej lub też powstawać w trakcie realizacji budżetu w wyniku popełnionych błędów bądź pod wpływem czynników niezależnych. Może wiązać się z niekorzystną sytuacją gospodarczą kraju lub z deficytem w obrotach płatniczych z zagranicą. Ponadto być świadomie wykorzystywany

przez rząd jako instrument służący realizacji określonej polityki gospodarczej dotyczy to tych ustaw budżetowych, w których zaplanowano niedobór. W takiej sytuacji bardzo ważne jest wskazanie źródeł finansowania planowanego deficytu, wyznaczenie górnej granicy zadłużenia się skarbu państwa oraz przedstawienie sposobów spłaty długu publicznego w następnych latach.

Źródła pokrycia deficytu budżetowego:

- Kredyty i pożyczki krajowe i zagraniczne

- Emisja dłużnych papierów skarbowych

- Prywatyzacja majątku Skarbu Państwa

- Nadwyżki budżetu państw z lat ubiegłych

- Kredyty bankowe udzielane przez bank centralny,

- Emisja papierów wartościowych (obligacji, weksli, bonów skarbowych),

- Podwyższenie stopy podatkowej

5. Mechanizm powstawania deficytu budżetowego i długu publicznego

Powstawanie deficytu budżetowego:

- Deficyt może być założony w ustawie budżetowej9

- Powstawać w trakcie realizacji budżetu w wyniku popełnionych błędów bądź pod wpływem czynników niezależnych.

- Poprzez deficyt w obrotach płatniczych z zagranicą.

- Poprzez wykorzystywanie deficytu przez rząd jako instrument służący realizacji określonej polityki gospodarczej

- Podatki, których wielkość została zaplanowana na poziomie nie zapewniającym pokrycie wydatków.

- Wadliwy mechanizm ściągania podatków

- Zbyt wysokie wydatki

Powstawanie długu publicznego:

- Stale utrzymujący się deficyt budżetowy, który w konsekwencji przekształca się w dług

- Okres zwiększonych wydatków, których trzeba dokonać zaciągając pożyczki,

- Finansowanie zaciągniętych pożyczek kolejnymi pożyczkami

- Czas wojen lub kryzysów gospodarczych

- Władza decyduje się dobrowolnie na proces powstawania długu, ponieważ jego powstanie przyniesie oczekiwane korzyści

- Emisja papierów wartościowych

6. Problem granic zadłużenia władz publicznych

Istnienie długu publicznego rodzi wiele problemów ekonomicznych oraz społecznych. Wiążą się one z koniecznością albo jego obsługi, a więc przeznaczania zwyczajnych dochodów państwa na ten cel, albo zaciągania nowych pożyczek, czego skutkiem są deficyty budżetowe. Sytuacja taka grozi pułapką zadłużenia, która polega na rozkręcaniu spirali rosnących kosztów obsługi długów oraz jeszcze szybciej rosnących deficytów budżetowych. Ważnym problemem jest międzypokoleniowy aspekt zaciągania i spłacania długu publicznego, gdyż wiąże się to z obciążaniem przyszłych pokoleń kosztami długów zaciąganych obecnie lub ze spłatą starego długu publicznego przez obecne pokolenia.

7. Międzynarodowe zobowiązania Polski, co to wielkości deficytu budżetowego oraz długu publicznego

Zgodnie z traktatem Maastricht kraje Unii Europejskiej, by móc w przyszłości wejść do unii monetarnej muszą spełnić kilka kryteriów
1.Deficyt budżetowy nie może przekroczyć 3%
2.Dług publiczny nie może przekroczyć 60% PKB liczonego

VII. Dług publiczny

1. Ekonomiczna istota długu publicznego.1.- jest to, że zaciągnięte pożyczki na sfinansowanie deficytu budżetowego nie mogą być zaliczane do dochodów budżetowych. Pożyczki te stanowią tylko część wpływów pieniężnych o charakterze przychodów. Wpływy z długu publicznego wywołują koszty w przyszłości. Za pomocą pożyczek publicznych powinno się finansować wydatki majątkowe, których efekty wykraczają poza bieżący rok budżetowy.

2. Rodzaje długu publicznego:

a) Ze względu na dobrowolność udzielania pożyczek

- Dług publiczny dobrowolny- występuje, gdy istnieje dobrowolność decyzji podmiotów, które pożyczają władzom publicznym pieniądze,

-Dług publiczny przymusowy- zaciągane przez władze publiczne pożyczki maja charakter przymusowy, dlatego w istocie mają charakter zbliżony do podatków
b) Ze względu na przyczyny i skutki zadłużenia publicznego

- Globalny dług publiczny

-Wewnętrzny (krajowy) dług publiczny

- Zewnętrzny (zagraniczny) dług publiczny

c) Ze względu na czas

- Dług krótkoterminowy- zaciągany w sytuacji przejściowych trudności płatniczych władz publicznych w okresie roku fiskalnego lub dwóch-trzech lat,

- Dług długoterminowy- powstaje z zaciągania pożyczek długoterminowych, z których finansuje się wydatki majątkowe, związane zwłaszcza z budową obiektów użyteczności publicznej.

d) Ze względu na obciążenie gospodarki i społeczeństwa długiem publicznym

- Dług publiczny brutto- zobowiązania władz publicznych wobec podmiotów krajowych i zagranicznych nienależących do sektora publicznego

- Dług publiczny netto- dług publiczny brutto pomniejszony o należności (realne do wyegzekwowania) władz publicznych od innych podmiotów, wynikające najczęściej z tytułów wierzycielsko-dłużniczych, ale też z zaległości podatkowych, celnych, dywidend, itp.

e) Dług nominalny- wartość nominalna zobowiązań władz publicznych( pożyczek, kredytów)

- Dług realny- wartość długu publicznego uwzględniająca inflację

f) Dług rzeczywisty- nominalne wymagalne zobowiązania bilansowe władz publicznych

- dług potencjalny

g) Ze względu na strukturę władz publicznych

-Dług centralny- zaciągany przez władze państwowe

- Dług lokalny- zaciągany przez władze samorządowe

3. Przyczyny powstawania długu publicznego:

1. Uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy, przekształcający się w dług publiczny,

2. Okres wzmożonych wydatków publicznych, zwłaszcza wojen i kryzysów gospodarczych,

3. Realizowana doktryna ekonomiczna zakładająca świadome utrzymywanie deficytu budżetowego i długu publicznego jako narzędzi interwencjonizmu państwowego,

4. Osiąganie celów politycznych rządzących, którzy nie podnoszą podatków i nie decydują się na cięcia w wydatkach publicznych,

5. Wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłużenia.

4. Dylematy związane z zaciąganiem pożyczek publicznych:

a) Konieczność zaciągania coraz większych pożyczek na obsługę długu publicznego

b) Nakładanie i podnoszenie podatków

c) Ograniczenie wydatków budżetowych do minimum

d) Niepewność, wątpliwość podmiotów udzielających pożyczek państwu i władzom publicznym

e) Pożyczać czy nakładać nowe podatki

5. Instrumenty zaciągania długu publicznego.

• Kredyt- instrument zaspakajania popytu władz publicznych na pieniądz (kredyty banku centralnego, kredyty banków komercyjnych, kredyty międzynarodowych instytucji finansowych)

• Pożyczka- występuje wewnątrz sektora publicznego

• Weksle skarbowe- krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez państwo w celu pokrycia bieżących potrzeb płatniczych o terminie zapadalności do 1 roku, są narzędziem zaspokojenia popytu państwa na pieniądz i umożliwiają regulowanie podaży pieniądza w gospodarce, możliwość dostosowania ich wielkości do potrzeb finansowania długu.

• Obligacje skarbowe- są to papiery wartościowe, które zawierają zobowiązanie emitenta do zapłaty posiadaczowi obligacji jej nominalnej wartości wraz z oprocentowaniem.

Rodzaje obligacji:

•Krótkoterminowe ( do 5 lat);

•Średnioterminowe (6 do 15 lat);

•Długoterminowe (powyżej 15lat)

•Skarbowe(emitowane przez Skarb Państwa, Skarb Państwa - emitent obligacji - pożycza od nabywcy obligacji określoną sumę pieniędzy i zobowiązuje się ją zwrócić (wykupić obligacje) - w określonym czasie wraz z należnymi odsetkami).;
•Municypalne(emitowane przez władze lokalne)

6. Zasady i metody zarządzania długiem publicznym

1. Zasada ogólnych stosunków wierzycielsko-dłużniczych

2. Zachowanie się podmiotów wierzyciela i dłużnika wobec siebie

3. Uprzywilejowana pozycja państwa wobec wierzycieli

Zarządzanie długiem publicznym ma za zadanie jak najmniej krzywdząco dla gospodarki przyjmować następstwa i nie dopuścić do tego aby zaważyły one na polityce społeczno-gospodarczej państwa. Ważnym punktem w tej kwestii jest obsługa długu publicznego. Wydatki publiczne mające na celu obsługę długu publicznego odnoszą się do: skupu krótkookresowych weksli skarbowych i obligacji państwowych, wyemitowanych w przeszłości po to, aby zapewnić płynność finansową funduszom publicznym. Spłaty rat kapitału ora spłaty oprocentowania średnio i długookresowych pożyczek, zarówno wewnętrznych jak i wewnętrznych zaciąganych w związku z coraz bardziej powiększającym się deficytem budżetowym. Władze publiczne mają tak zarządzać długiem, aby zdobywać środki pieniężne na jego obsługę przy jak najmniejszych kosztach.

VIII. Charakterystyka finansów publicznych w Polsce

1.Główne cechy systemu finansów publicznych w Polsce.

1. System budżetowy
· System dochodów publicznych
· System wydatków publicznych
· System budżetowy funkcjonowania i organizowania gospodarki budżetowej.

2. System finansowy centralnej jednostki emisyjnej tylko w zakresie realizacji interesów państwa w stosunkach wewnętrznych i zagranicznych.
3. System dochodów publicznych
4. System wydatków publicznych
5. System finansowy przedsiębiorstw państwowych

6. System organizacji wewnętrznej Skarbu Państwa

Określa podmioty, które gromadzą i rozdysponowują środki publiczne, ich formę organizacyjną oraz zasady prowadzenia polityki finansowej: budżetu państwa, budżetów samorządowych, funduszów celowych.

- Gromadzenie maksymalnej wielkości publicznych środków

- Stosowanie danin publicznych

- Stosowanie instrumentów podatkowych( skal, ulg i zwolnień podatkowych)

- Ograniczona skuteczność w ściąganiu należnych państwu podatków

- Skala podatkowa progresywna

2. Struktura systemu budżetowego:

- Budżet państwa

- Budżety jednostek samorządu terytorialnego (budżety gmin, budżety powiatów, budżety województw samorządowych

3. Budżet państwa

Budżet to scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa, jest planem finansowym stanowiącym podstawę działalności podmiotów państwowych w następnym okresie fiskalnym. Jest aktem prawnym o określonym terminie obowiązywania.

To zestawienie wszystkich dochodów i wydatków niezależnie od szczebla struktury polityczno-administracyjnej państwa. Budżet państwa jest zestawieniem dochodów i wydatków na różne cele publiczne.

Zakres budżetu: organy władzy państwowej kontroli, ochrony prawa; sądy i trybunały; organy administracji rządowej

Zgodnie z art. 86 Ustawy o finansach publicznych „- ustawa budżetowa winna zawierać i ustalać następujące elementy:

- Dochody budżetu państwa,

- Wydatki budżetu państwa,

- Deficyt budżetu państwa oraz źródła jego pokrycia,

- Limity zatrudnienia osób objętych mnożnikowymi systemami wynagrodzeń w państwowych jednostkach budżetowych,

- Przychody i rozchody budżetu państwa,

- Zestawienie przychodów i wydatków państwowych zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków

Specjalnych,

- Plany finansowe państwowych funduszy celowych,

- Wykaz programów wieloletnich,

- Wykaz inwestycji wieloletnich,

- Dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego na realizacje zadań z zakresu administracji

Rządowej i zadań zleconych ustawami,

- Zakres i kwoty dotacji przedmiotowych,

- Wykaz jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i kwoty dotacji,

4. Budżety województw.

Budżet województwa jest podstawą samodzielnej gospodarki finansowej województwa.
2. Budżet województwa jest planem finansowym obejmującym:
1) Planowane dochody i wydatki województwa,
2) Źródła sfinansowania deficytu budżetowego,
3) Przeznaczenie nadwyżki budżetowej,
4) Wydatki związane z wieloletnimi programami, w tym w szczególności inwestycyjnymi, z wyodrębnieniem wydatków na finansowanie każdego z programów.

Budżet województwa jest uchwalany, jako część uchwały budżetowej na rok kalendarzowy, zwany dalej "rokiem budżetowym".

Sejmik województwa ustala tryb prac nad projektem uchwały budżetowej, Uchwałę budżetową województwa podejmuje się przed rozpoczęciem roku budżetowego.

Dochody województwa:

- Dochody majątku województwa

- Spadki, darowizny na rzecz województwa

- Dochody z kar pieniężnych i grzywien

- Dochody w budżetu za realizacje powierzonych zadań

- Odsetki od pożyczek udzielanych przez województwo

- Odsetki od środków na rachunkach bankowych

- Dotacje od innych JST

- Udziałowe wpływach z podatku dochodowego

-Udział w subwencji ogólnej i wyrównawczej

Wydatki województwa:

-Wydatki majątkowe

-Wydatki inwestycyjne

- Wydatki na wynagrodzeni-wydatki na dotacje, obsługę długu, z tytułu poręczeń i gwarancji

5. Budżety powiatów.

Dochody powiatu:

- Wpływy z opłat za świadczone usługi

- Dochody z majątku powiatu

- Spadki, darowizny na rzecz powiatu

- Dochody z budżetu za realizację powierzonych im zadań

- Odsetki od pożyczek udzielanych przez powiat.

Odsetki od środków na rachunkach bankowych

- Dotacje od innych JST

- Udziałowe wpływach z podatku dochodowego

-Udział w subwencji ogólnej i wyrównawczej

Wydatki powiatu:

- Wydatki majątkowe

- Wydatki inwestycyjne

- Wydatki na wynagrodzeni-wydatki na dotacje, obsługę długu, z tytułu poręczeń i gwarancji

6. Budżety gmin.

Dochody gminy:

-Wpływy z podatków( leśny od nieruchomości, rolny, od środków transportu PIT, CIT)

- Wpływy z opłat

Spadki, darowizny na rzecz gminy

- Dochody z budżetu za realizację powierzonych im zadań

- Odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę

- Odsetki od środków na rachunkach bankowych

- Dotacje od innych JST

- Udziałowe wpływach z podatku dochodowego

- Udział w subwencji ogólnej i wyrównawczej

Wydatki gmin: malejący udział wydatków inwestycyjnych, wzrost wydatków na wynagrodzenia niewielki udział wydatków na obsługę długu lokalnego, podstawowa część wydatków idzie na oświatę i wychowanie i opiekę społeczną

7. Procedura budowy budżetu.

1.Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt budżetu na rok następny. Materiały do projektu opracowują dysponenci części budżetowych

2. Minister Finansów wydaje rozporządzenie określające zasady, tryb i terminy opracowania materiałów dla dysponentów części budżetowych, którzy muszą opracować to do 25 października.

3. Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej na rok następny wraz z uzasadnieniem( dochody i wydatki: naczelnych władz państwowych, kontroli i ochrony prawa, administracji rządowej)

4.Projekt ustawy budżetowej zawiera:

- Główne cele polityki pieniężnej i gospodarczej

- Założenia prognoz makroekonomicznych na rok budżetowy i dwa kolejne lata

- Kierunki prywatyzacji majątku skarbu państwa

- Przewidywane wykonanie budżetu za rok poprzedzający rok budżetowy

- Omówienie planowanych: przychodów i rozchodów, dochodów i wydatków budżetowych; przychodów i wydatków funduszy celowych

- Informacje o przewidywanym poziomie długu publicznego

8. Procedura uchwalania budżetu.

1. Rada Minister uchwala projekt ustawy budżetowej lub projekt ustawy o prowizorium budżetowym wraz z uzasadnieniem w terminie do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy.

Procedura uchwalania budżetu składa się z czterech etapów:

• Uchwalenie budżetu -Rada Ministrów na spotkaniu ustala główne wytyczne, zasady polityki społeczno-gospodarczej na następny rok budżetowy. Wytyczne mają służyć Ministrowi Finansów do opracowania tzw. noty budżetowej. W nocie budżetowej Minister Finansów określa szczegółowe zasady, tryb i terminy opracowania przez poszczególne podmioty gospodarki budżetowej materiałów do projektu budżetu państwa. W nocie budżetowej zawarte są również różnego rodzaju wytyczne, wskaźniki, normy budżetowe i limity. Nota budżetowa rozsyłana jest do poszczególnym ministrów o wojewodów. Na jej podstawie ministrowie i wojewodowie są zobowiązani do zaplanowania pojedynczych budżetów dotyczących swoich resortów i samorządów terytorialnych. Te budżety trafiają do Ministra Finansów i na tej podstawie Minister Finansów sporządza projekt zbiorczy budżetu państwa. Trafia on pod obrady Rady Ministrów. Jeśli jest akceptowany, to Rada Ministrów upoważnia Ministra Finansów do przedstawienia tzw. expose budżetowego w Sejmie (do 15.XI). Projekt trafia do komisji budżetowej w celu naniesienia poprawek. Potem następuje debata budżetowa w Sejmie. Z wprowadzonymi poprawkami projekt trafia do Senatu (dyskusja, poprawki). Następnie w Sejmie głosowanie nad poprawkami Senatu. (Senat - Sejm). Przyjęcie lub odrzucenie poprawek. Po uzyskaniu kwalifikowanej większości głosów budżet państwa jest kierowany do realizacji. Sejm ma 4 miesiące na uchwalenie budżetu, jeśli to nie nastąpi Prezydent RP ma prawo rozwiązać Sejm. Wtedy gospodarka funkcjonuje zgodnie z projektem zgłoszonym przez Ministra Finansów do 15.XI. prowizorium budżetowe opracowane przez Ministra Finansów obowiązuje do momentu uchwalenia budżetu.

• Wykonanie budżetu - charakterystyczną cechą wykonania budżetu państwa jest jego zdecentralizowanie. Odbywa się ono pod nadzorem i kierunkiem organów wyższego szczebla. Głównymi dysponentami środków budżetowych są podmioty budżetowe, których dochody i wydatki ujmuje się w ramach tzw. klasyfikacji budżetowej. Do tego typu podmiotów należą przede wszystkim ministerstwa i urzędy centralne zrównane z ministerstwami i wojewodami oraz inne jednostki, którym Minister Finansów przyznał uprawnienia dysponenta głównego. Jednostki podlegające dysponentom głównym realizują dochody i wydatki jako dysponenci środków budżetowych II stopnia. Mogą to być także dysponenci II stopnia, którzy bezpośrednio wydatkują otrzymane środki bez prawa ich dalszego przekazywania.

• Sprawozdawczość i kontrola finansowa wykonania budżetu - głównym organem kontrolującym działalność budżetu państwa jest Sejm. Bieżącą kontrolą realizacji zadań budżetu państwa zajmuje się Minister Finansów. Minister Finansów jest odpowiedzialny za okresowe przedstawianie sprawozdań radzie Ministrów. Rada Ministrów jest odpowiedzialna żeby do końca IX przedstawić sprawozdanie z realizacji budżetu państwa Komisji do Spraw Budżetu i Finansów (za I półrocze). Do organów upoważnionych do kontroli wykonania budżetu państwa należy Najwyższa Izba Kontroli. Do 30.VI następnego roku budżetowego Rada Ministrów jest zobowiązana przedstawić Sejmowi oraz NIK raport z wykonania budżetu państwa. Na jego podstawie odbywa się w Sejmie głosowanie nad uchwaleniem absolutorium budżetowego.

9. Kontrola wykonania budżetu.

Głównym organem kontrolującym działalność budżetu państwa jest Sejm. Bieżącą kontrolą realizacji zadań budżetu państwa zajmuje się Minister Finansów. Minister Finansów jest odpowiedzialny za okresowe przedstawianie sprawozdań radzie Ministrów. Rada Ministrów jest odpowiedzialna żeby do końca IX przedstawić sprawozdanie z realizacji budżetu państwa Komisji do Spraw Budżetu i Finansów (za I półrocze). Do organów upoważnionych do kontroli wykonania budżetu państwa należy Najwyższa Izba Kontroli. Do 30.VI następnego roku budżetowego Rada Ministrów jest zobowiązana przedstawić Sejmowi oraz NIK raport z wykonania budżetu państwa. Na jego podstawie odbywa się w Sejmie głosowanie nad uchwaleniem absolutorium budżetowego.

10. Bankowa (kasowa) obsługa budżetu

Kasowa obsługa budżetu państwa i budżetów samorządów terytorialnych polega na kasowym wykonaniu budżetu, czyli na przyjęciu wpływów z tytułu dochodów budżetowych oraz przekazywaniu środków pieniężnych i dokonywaniu wpłat z tytułu wydatków budżetowych. Operacje te wykonywane są na rachunkach bankowych.

W zakresie kasowej obsługi państwa prowadzi się następujące rachunki bankowe:
- Centralny rachunek bieżący budżetu państwa,
- Rachunki bieżące urzędów skarbowych,
- Rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych,
- Rachunki bieżące państwowych funduszy celowych,
- Rachunki bieżące zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych,
- Rachunki państwowych jednostek budżetowych, mających siedzibę poza granicami,
- Rachunki pomocnicze, np. środków specjalnych, akredytywa budżetowa, sumy depozytowe, sumy na zlecenie.
Obsługę bankową budżetu państwa w zakresie rachunków bankowych prowadzi Narodowy Bank Polski lub Bank Gospodarstwa Krajowego. Wyboru podmiotu prowadzącego obsługę rachunków dokonuje Minister Finansów,

11. Zasada elastyczności i ciągłości finansowania zadań w polskiej praktyce budżetowej.

Zasada elastyczności (łatwość dostosowywania się do cykli koniunkturalnych).

Zasada elastyczności - Mówi o konieczności szybkiego i łatwego przystosowania do nowych warunków zmieniających się w zależności od konkretnej sytuacji.
Jest ona rozumiana jako:
- Zdolność do wytwarzania różnorodnych detali pod względem technologicznym (zdolność do szybkiego przezbrajania stanowisk roboczych)
- Zdolność do zmian w programach produkcyjnych
- Zdolność do przewidywania i szybkiego reagowania na odchylenia i zaburzenia w realizacji produkcji.

12. Zasady tworzenia i rozdysponowania rezerw.

Rezerwy budżetowe - środki zaplanowane w budżecie po stronie wydatków, których przeznaczenie nie jest do końca określone. Rezerwy mają umożliwić wykonanie budżetu w sytuacjach nieprzewidzianych np. gdy środki zaplanowane na określony rodzaj wydatków okazały się niewystarczające, bądź też w sytuacji gdy na określone cele wydatki w budżecie w ogóle nie zostały zaplanowane a dokonanie takich wydatków okazuje się w trakcie roku celowe.

Ustawa o finansach publicznych pozwala na tworzenie dwóch typów rezerw: rezerwy ogólnej i celowej.

Rezerwą ogólną dysponuje Rada Ministrów, a za jej upoważnieniem Minister Finansów. Może być przeznaczona na różne nieprzewidziane wydatki budżetowe. Nie można przeznaczyć jej na zwiększenie tych wydatków, które zostały zmniejszone przez dysponentów części budżetowych w wyniku przeniesień wydatków. Rezerwa ogólna nie może przekroczyć 0, 2% wydatków budżetowych. Rezerwę tą wykorzystuje się w pełnym wymiarze w przypadku klęsk żywiołowych

Rezerwa celowa- ma charakter nieobowiązkowy. Może być tworzona z przeznaczeniem na:

- Wydatki, których nie określono na etapie opracowania budżetu

- Wydatki, które są finansowane ze źródeł zagranicznych i te nie podlegające zwrotowi

- Wydatki na realizację Wspólnej Polityki Rolnej

Suma rezerw celowych nie może przekroczyć 5% wydatków budżetowych.

Podziału rezerw dokonuje Minister Finansów w porozumieniu z innymi ministrami i dysponentami części budżetowych Rezerwą celową na zwiększenie wynagrodzeń i limitów zatrudnienia dysponuje Rada Ministrów.

Zgodnie z ustawą rezerwy celowe powinny być rozdysponowane do 31 października. Rezerwy celowe mogą być przeznaczane wyłącznie na cel, na który zostały utworzone.

13. Kontrola realizacji i wykonania budżetu.

Kontrola wykonania budżetu państwa
Kontrola polega na sprawdzeniu czy zaplanowane zadania zostały osiągnięte, służy porównaniu przebiegu realizacji zadań z przyjętymi założeniami.
W Polsce kontrola wykonania budżetu państwa w toku wykonywania i na koniec roku obrotowego sprawują:
§ Dysponenci części budżetowych i dysponenci drugiego stopnia
§ Minister Finansów, Izby i Urzędy Skarbowe, Regionalne Izby Obrachunkowe
§ NBP, NIK, Sejm i jego komisje

Naczelnym Organem Kontroli Państwa jest NIK, która kontroluje organy administracji rządowej i samorządowej w zakresie wykonania budżetu państwa oraz realizacji ustaw i innych aktów prawnych dotyczących działalności finansowej, gospodarczej i administracyjnej. Kontrole przeprowadza się pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. Kontrole są przeprowadzane na zlecenie Sejmu, Prezydenta RP, prezesa Rady Ministrów i z własnej inicjatywy.
NIK analizuje wykonanie budżetu państwa i wykonanie założeń polityki pieniężnej, opiniuje sprawozdanie Ministra Finansów z wykonania budżetu, a wyniki przekazuje Sejmowi z jednoczesnym przedłożeniem opinii w sprawie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium za dany rok budżetowy.
Głównym celem kontroli wykonania budżetu państwa jest ujawnienie naruszeń dyscypliny finansów publicznych oraz przeciwdziałanie tym naruszeniom. Dyscyplina finansów publicznych to przestrzeganie przepisów prawnych normujących zasady i tryb dokonywania wydatków oraz pobierania dochodów budżetowych.

14. Przyczyny, przykłady i skutki naruszenia dyscypliny finansów publicznych.

15. Podmioty i formy organizacyjne finansów publicznych.

Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych

1. Jednostkami budżetowymi- są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego.
Jednostka budżetowa prowadzi gospodarkę finansową według zasad określonych w ustawie.
Jednostki budżetowe, z zastrzeżeniem odrębnych przepisów, tworzą, łączą, przekształcają w inną formę organizacyjno-prawną i likwidują:

2. Zakładami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które: odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania; pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych, Podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy, obejmujący przychody i wydatki stanowiące koszty działalności oraz stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem. Zakład budżetowy może otrzymywać z budżetu dotację przedmiotową.
W zakresie określonym w odrębnych przepisach zakład budżetowy może otrzymywać dotację podmiotową lub dotację celową na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.

3. Gospodarstwem pomocniczym jest wyodrębniona z jednostki budżetowej, pod względem organizacyjnym i finansowym, część jej podstawowej działalności lub działalność uboczna.
Gospodarstwo pomocnicze pokrywa koszty swojej działalności z uzyskiwanych przychodów własnych,

4. Funduszem celowym jest fundusz ustawowo powołany przed dniem wejścia w życie ustawy, którego przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań. Fundusz celowy może działać jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz. Fundusz celowy, który realizuje zadania wyodrębnione z budżetu: państwa - jest państwowym funduszem celowym;
gminy, powiatu lub województwa - jest gminnym, powiatowym lub wojewódzkim funduszem celowym. Podstawą gospodarki finansowej funduszu celowego jest roczny plan finansowy.

16. Naczelne organy władzy i administracji państwowej.

Naczelne organy władzy państwowej:

- Najwyższym organem władzy państwowej jest Sejm

- Najwyższa Izba Kontroli

- Sejm, Senat, Prezydent, Sąd Najwyższy

Naczelne organy administracji państwowej:

- Rada Ministrów jest naczelnym wykonawczym i zarządzającym organem władzy państwowej. Rada Ministrów odpowiada i zdaje sprawę ze swojej działalności przed Sejmem

- W skład Rady Ministrów wchodzą:

Prezes Rady Ministrów, jako jej przewodniczący,

Wiceprezesi Rady Ministrów,

Ministrowie, - Ministrowie kierują określonymi działami administracji państwowej. Zakres działania ministrów określają ustawy. Ministrowie wydają na podstawie ustaw i w celu ich wykonania rozporządzenia i zarządzenia.

17. Samorządowe organy władzy i administracji.

Organy gminy: radę gminy (organ stanowiący i kontrolny) oraz wójta, burmistrza lub prezydenta miasta (organ wykonawczy).

Organy powiatu: rada powiatu, zarząd powiatu, starosta

Organy województwa: sejmik województwa, zarząd województwa, marszałek województwa

18. Dysponenci środków budżetowych

Głównymi dysponentami środków budżetowych są podmioty budżetowe, których dochody i wydatki ujmuje się w ramach odrębnych części klasyfikacji budżetowej, do tego typu podmiotów należą przede wszystkim ministerstwa lub urzędy centralne zrównane z ministerstwami, aktualnie w Polsce także wojewodowie i inne jednostki, którym Minister Finansów przyznał uprawnienia dysponenta głównego. Państwowe jednostki podległe bezpośrednio dysponentom głównym realizują dochody i wydatki jako dysponenci środków budżetowych drugiego stopnia, mogą oni być jednocześnie dysponentami trzeciego stopnia, jeżeli są bezpośrednimi wykonawcami zaplanowanych zadań. Dysponenci trzeciego stopnia bezpośrednio wydatkują otrzymane środki bez prawa ich dalszego przekazywania,

Dysponenci środków budżetowych opracowują materiały do projektu budżetowego zawierające:

- plany realizowane ze środków budżetowych

- projekt planów dochodów i wydatków poszczególnych części budżetowych

Dysponenci środków budżetowych przekazują te informacje w terminie do 25października

- jednostkom im podległym o wydatkach i dochodach, limitach

- jednostkom samorządu terytorialnego o kwotach dotacji na pełnienie określonych zadań

Ustanawianie dysponentów środków budżetu państwa

§ 3. 1. Dysponentami środków budżetu państwa są dysponenci części budżetowych i kierownicy podległych tym dysponentom państwowych jednostek budżetowych.

2. Dysponenci części budżetowych są głównymi dysponentami środków budżetu państwa.

3. Kierownicy państwowych jednostek budżetowych, podległych dysponentom głównym, mogą być dysponentami środków budżetu państwa drugiego stopnia lub dysponentami środków budżetu państwa trzeciego stopnia.

4. Dysponent główny ustanawia bezpośrednio mu podległych dysponentów drugiego i trzeciego stopnia.

5. Dysponent drugiego stopnia ustanawia bezpośrednio mu podległych dysponentów trzeciego stopnia.

6. Dysponent główny może, w porozumieniu z Ministrem Finansów, ustanowić dysponentami środków budżetu państwa kierowników państwowych jednostek organizacyjnych nie będących państwowymi jednostkami budżetowymi.

7. Dysponent główny może być jednocześnie dysponentem trzeciego stopnia, w zakresie wykonywania wydatków ujętych w planie finansowym jednostki.

19. Jednostki budżetowe

Jednostka budżetowa - forma organizacyjna sektora finansów publicznej, w której:

• Ponoszone wydatki są finansowane ze środków z budżetu (państwa, JST (jednostki samorządu terytorialnego)

• Świadczone usługi są realizowane nieodpłatnie, a jeśli wprowadzone są płatności to środki te nie pokrywają ponoszonych wydatków

• Uzyskane dochody odprowadzane są do budżetu

• Podstawą gospodarki finansowej jednostek budżetowych jest plan finansowy obejmujący dochody i wydatki wg klasyfikacji budżetowej

• Mogą być powoływane przez instytucje publiczne, organy administracyjne szczebla centralnego i samorządowego

• Przykład: organy administracji finansowej, urzędy celne, skarbowe, policja, wojsko, instytucje kultury

20. Zakłady budżetowe.

Zakłady budżetowe - jednostki sektora publicznego, które:

• Odpłatnie wykonują określone usługi

• Realizują zlecone zadania

• Osiągane dochody mają pokryć ponoszone koszty

• W uzasadnionych sytuacjach mogą uzyskać dotacje budżetową

• Przykłady: żłobki, przedszkola, MZK B-B

21. Gospodarstwa pomocnicze.

Gospodarstwa pomocnicze:

• Mają pomóc w funkcjonowaniu jednostek budżetowych, realizowanych przez te jednostki zadań.

• Są wyodrębnione z jednostki budżetowej pod względem organizacyjnym i finansowym.

• Działalność gospodarstwa musi być efektywna ekonomicznie.

• Ponoszone wydatki pokrywa z osiągniętych dochodów.

• Przykłady: jednostki tworzone przy jednostkach budżetowych (np. stołówka w szkole publicznej)

22. Fundusze celowe.

Fundusz celowy - fundusze powołane ustawowo, których:

• Przychody pochodzą z dochodów publicznych,

• Wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań

• Środki funduszu celowego mogą mieć również pochodzenie spoza sfery publicznej

• Mogą mieć charakter obowiązkowy lub dobrowolny (składki)

• Przykłady: NFOZ, fundusz emerytalny.

23. Specyficzne cechy gospodarki środkami funduszy celowych.

• Fundusze mogą mieć osobowość prawną

• Mają konkretnie wskazany cel, na który przekazywane są wszystkie środki danego funduszu (i wyłącznie na nie)

• Finansowanie przy pomocy funduszy jest bardzo elastyczne, ponieważ środków zgromadzonych w danym roku nie trzeba od razu wydatkować

• Fundusze najlepiej nadają się do zadań długoterminowych

Fundusze celowe cechuje

1. Wyodrębnienie organizacyjne i finansowe części środków publicznych.
2. Ograniczenie swobody rozdziału części środków publicznych.
3. Wyodrębnienie określonych zadań o charakterze publicznym z potraktowaniem ich w sposób preferencyjny.
4. Zapewnienie ciągłości finansowania przez wyłączenie z procedury rocznego planowania budżetowego.
5. Racjonalizacja wydatków, wynikająca z braku konieczności ich rozliczania w cyklu rocznym.
6. Celowe gromadzenie dochodów.
7. Zakres zadań uzależniony od wysokości zgromadzonych dochodów.
8. Stałość dochodów.
9. Elastyczność gospodarki finansowej (jako szczególna zaleta w odniesieniu do gospodarki inwestycyjnej).
10. Możliwość finansowania dotacyjnego przy równoczesnym finansowaniu metodą zwrotną.

24. Metody kontroli nad gospodarką środkami funduszy celowych

Ograniczona kontrola parlamentu nad wykorzystaniem środków funduszowych.

Wydatkowanie ich zasobów pieniężnych na cele określone w ustawie budżetowej odbywa się bowiem pod kontrolą dysponenta części budżetowej. Właściwy ze względu na cel finansowania minister, kierownik urzędu centralnego lub wojewoda może wnioskować do organu zarządzającego funduszem o dokonanie takiego wydatki. Wówczas ma wpływ pośredni na rozdysponowanie środków funduszu.

Minister nadzorujący państwowy fundusz celowy lub dysponujący nim, w porozumieniu

z Ministrem Finansów określa, w drodze rozporządzenia, szczegółowe

Zasady gospodarki finansowej państwowego funduszu celowego.

IX. Polski system podatkowy.

1. Główne cechy systemu podatkowego:

- Nadmiernych fiskalne obciążenia kosztów pracy, które zniechęcają pracodawców do powiększania zatrudnienia

- Najwyższym stopniu obciążeń fiskalnych w udziale podatków w produkcie krajowym brutto

- Wysokie obciążenie zysków przedsiębiorców

- System podatkowy jest nadmiernie skomplikowany

- Duża liczba aktów prawnych określających system podatkowy

- Konieczność wypełniania przez podatników i płatników skomplikowanych deklaracji i informacji podatkowych

- Centralizm systemu podatkowego (udział gmin (samorządów) w dochodach podatkowych państwa)

- System jest niestabilny: ulega częstym, różnokierunkowym zmianom, co ogranicza zaufanie podatników do państwa i prawa

2. Zasada centralnego władztwa podatkowego- podatki stanowione są na szczeblu parlamentu, polegającego na określaniu stawek w podatkach i opłatach lokalnych w zakresie określonym ustawowo.

Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie. Przepis ten wyznacza granice władztwa podatkowego gminy, która musi być przestrzegana przy tworzeniu aktów miejscowego prawa podatkowego.

W związku z zasadą centralnego władztwa podatkowego gminom przypisano

Jedynie częściowe władztwo podatkowe, które jest określane potocznie, jako

Władztwo ujemne. Polega to na tym, że gminy mają prawo do obniżania górnych

Stawek podatków od nieruchomości, od środków transportowych oraz fakultatywnego

Podatku od psów, jak również mogą wpływać na wysokość podstawy

Opodatkowania innych podatków, np. w podatku rolnym poprzez obniżenie na

Swoim terenie cen skupu żyta. Gminy mogą stosować również inne niż ustawowe

Zwolnienia i ulgi podatkowe w odniesieniu do większości przypisanych im

Podatków lokalnych. Reasumując, władztwo podatkowe JST jest wyraźnie ograniczone.

Według kryterium władztwa podatkowego do podatków rządowych zaliczamy:
♣ Podatek od towarów i usług (VAT),
♣ Podatek akcyzowy,
♣ Podatek od gier,
♣ Podatek od dochodów osób fizycznych,
♣ Podatek od dochodów osób prawnych,
do podatków samorządowych należą:
♣ Podatek od nieruchomości,
♣ Podatek od środków transportu,
♣ Podatek rolny,
♣ Podatek leśny,
♣ Podatek od posiadania psów, itd.

3.Centralne władztwo podatkowe a rozwój samorządu terytorialnego ( wiąże się z poprzednim 2.)

4.Rodzaje stosowanych podatków- notatki (bezpośrednie, pośrednie i opisy ich)

5.Kierunki zmian w systemie podatkowym Polski w latach 1992-2005

a) 1991- wprowadzenie podatku dochodowego od odsetek bankowych depozytariuszy

b) 1 stycznia 1992r.-wprowadzenie podatku dochodowego od osób fizycznych oraz reforma podadku dochodowego od osób prawnych

c) 1992- wprowadzenie podatku od gier losowych

d) 5 lipca 1993r.-wprowadzenie podatku od towarów i usług VAT i podatku akcyzowego

e) 1944r.- wprowadzenie podatku importowego i zlikwidowanie go w 1997r.

f) 1994- wprowadzenie podatku od sprzedaży akcji

g) 1 stycznia 1998r.-wprowadznie ordynacji podatkowej(zgromadzenie wszystkich przepisów dotyczących ustalania i poboru podatków)

h) po roku 2000- dostosowanie systemu podatkowego do standardów Unii Europejskiej

6.Podatki bezpośrednie, podatki pośrednie, podatki przychodowe, podatki dochodowe, akcyza, podatki lokalne.

♦ Podatki przychodowe wymierzane są od dochodów brutto, czyli od całości wpływów pieniężnych danej jednostki, osiąganych z danej działalności. Nie uwzględnia się zatem wydatków poniesionych w związku z uzyskaniem danego wpływu. Cechą charakterystyczna podatków przychodowych jest ich związek ze źródłem przychodów. Nie ma zastosowania zasady kumulacji przychodów z innymi przychodami podatnika. Przy wymiarze i poborze podatku przychodowego nie uwzględnia się osobistej sytuacji podatnika. Do podatków przychodowych zaliczamy podatki przemysłowe i płacone od działalności produkcyjnej, usługowej i handlowe, podatek rolny od gruntów i podatek leśny a także podatek dochodowy od przychodów osób fizycznych.

♦ Podatki dochodowe charakteryzują się tym, że odnoszą się do indywidualnych dochodów podatników. Pod uwagę bierze się całokształt okoliczności związanych z osobą podatnika czyli dane o rozmiarach przychodu brutto i koszty poniesione w celu uzyskania tego przychodu. Podstawę opodatkowania stanowi nadwyżka uzyskana z różnicy pomiędzy przychodem a kosztami. Do podatków dochodowych zaliczamy podatek dochodowy od osób prawnych, podatek dochodowy od osób fizycznych, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa.

♦ Podatki pośrednie to podatki pośrednio nawiązujące do zdolności podatkowej osoby fizycznej i prawnej. Gdzie źródło podatku nie pokrywa się z przedmiotem. Podatek pośredni, to taki, który może być przerzucany, polega to na tym, że opodatkowany tylko formalnie jest podatnikiem gdyż w rzeczywistości ma możliwość legalnego przesunięcia ciężaru podatkowego na inne osoby.
Wyróżnia się kilka rodzajów przerzucania. Może ono mieć charakter :
ustawowy, gdy ustawodawca nakazuje lub dozwala przerzucenie ciężaru podatkowego
faktyczny, przerzucenie następuje bez woli ustawodawcy.
Przerzucanie może być zupełne ( cały ciężar opodatkowania ) lub częściowe.
Przerzucanie wyraża też pewien ruch : przerzucanie w przód powoduje wzrost cen zbywanych przez podatnika artykułów i usług, przerzucanie w tył powoduje obniżenie cen produktów i usług nabywanych przez podatnika ( między innymi obniżenie płac robotników, obniżenie ceny nabywanego surowca ). W obu przypadkach przyczyną przerzucania jest nałożenie podatku wywołujące reakcję opodatkowanego. Skutkiem jest zmiana ceny. Podatkami pośrednimi są podatki od obrotu majątkiem i od wydatków.

♦ Podatki bezpośrednie nawiązują bezpośrednio do zdolności podatkowej osoby fizycznej lub prawnej. Źródło podatku pokrywa się z przedmiotem oznacza to, że podatnik jest podatnikiem w sensie formalnym i materialnym. Oznacza to, że podatek nie może być przerzucany lub według zamiaru ustawodawcy nie powinien być przerzucany. Podatki bezpośrednie to podatki przychodowe, dochodowe i majątkowe od posiadanego majątku i przyrostu majątkowego.

♦ Podatki lokalne, grupa podatków stanowiących dochody własne gmin. Rady gmin mają prawo do ustalania ich wysokości, kierując się stawkami maksymalnymi zawartymi w ustawie oraz interesem gminy i jej mieszkańców.

Do podatków lokalnych zalicza się: podatek od nieruchomości, podatek od środków transportu, podatek od posiadania psów, opłaty skarbowe, opłaty targowiskowe i miejscowe (taksa klimatyczna).

♦ akcyza (notatki)

7.Kwestia podatku liniowego

Podatek liniowy jest metodą obliczania wymiaru podatku, w myśl, której wysokość należnego podatku jest wprost proporcjonalna do wielkości podstawy opodatkowania.

Koncepcja podatku liniowego jest formułowana najczęściej w odniesieniu do podatku dochodowego od osób fizycznych lub podatku dochodowego od osób prawnych. W takim przypadku wymiar podatku liniowego jest obliczany w oparciu o jedną stawkę opodatkowania, co oznacza, że wszyscy podatnicy płacą taką samą część (np. 19%) swoich dochodów w formie podatku. W szerszym znaczeniu podatek liniowy oznacza uproszczenie systemu podatku dochodowego, w tym zniesienie kwoty wolnej od podatku oraz ulg podatkowych. Wówczas całość wymiaru podatku zależy wyłącznie od jednej stawki opodatkowania oraz wielkości podstawy opodatkowania

Od 2004 roku podatek liniowy mogą płacić osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą.

Podatek liniowy stał się przedmiotem szerokiej dyskusji publicznej w czasie wyborów parlamentarnych w 2005 roku. Niektórzy zwolennicy podatku liniowego w Polsce podkreślają, że celem jego wprowadzenia jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego i zmniejszenie dystansu do krajów Europy Zachodniej,

Zwolennicy podatku liniowego utrzymują, że ten jest bardziej sprawiedliwy od podatku progresywnego, gdyż każdy płaci taki sam procent swojego dochodu. Przeciwnicy wskazują, że zebranie przez rząd takiej samej sumy pieniędzy jak w przypadku podatku progresywnego wymaga, aby mniejszy wkład finansowy bogatszej części społeczeństwa został zrównoważony przez większy wkład części biedniejszej. Zwolennicy na ten argument odpowiadają, że wprowadzenie jednolitej stawki dla każdego będzie stanowiło dodatkowy bodziec rozwojowy, dający wyższy wzrost PKB, co z kolei w dłuższej perspektywie da większe wpływy do budżetu nawet przy procentowo niższej stawce podatku. Powszechnie uznaje się, że wprowadzenie podatku liniowego ma zlikwidować istnienie w Polsce szarej strefy

Zalety wprowadzenia podatku liniowego, do których zalicza to, że:

• Po pierwsze jest to podatek tani - tak w poborze, jak i z punktu widzenia podatnika; ze skomplikowanego systemu podatkowego żyją firmy i doradcy specjalizujący się w ulgach i zwolnieniach podatkowych; ich usługi drogo kosztują;

• Po drugie jest to podatek prosty, który nie zakłóca sygnałów płynących z gospodarki, a więc przyczynia się do właściwej alokacji kapitału;

• Po trzecie jest bardziej efektywny, gdyż jego ściągalność jest łatwiejsza;

• Po czwarte jest sprawiedliwy - im więcej zarabiasz, tym więcej płacisz, ale nie skokowo tylko wprost proporcjonalnie do dochodów.

8.Koncepcja podatku neutralnego

Neutralny podatek nie powinien faworyzować żadnego sektora gospodarczego. Podatki nie powinny utrudniać prowadzenia działalności gospodarczej i akumulacji kapitału, a naczelnym zadaniem systemu podatkowego powinno być sprzyjanie rozwojowi gospodarczemu, a nie utrudnianie go. Rozwój ten będzie tym szybszy, im państwo mniej będzie krępowało obywateli, między innym ciasnym gorsetem przepisów podatkowych. W znaczeniu makroekonomicznym podatki są neutralne, gdy nie wpływają na alokację różnych czynników produkcji. W znaczeniu mikroekonomicznym podatki są neutralne, gdy podmioty gospodarcze w swych decyzjach nie kierują się przewidywanymi skutkami, jakie dla ich decyzji mieć będą przepisy podatkowe. Podstawowym celem systemu podatkowego powinna być neutralność pomiędzy opodatkowaniem przychodów z różnych źródeł oraz opodatkowaniem różnego typu form organizacyjnych i prawnych, w których prowadzona jest działalność gospodarcza.

9.Harmonizacja systemu podatkowego w ramach Unii Europejskiej.

Harmonizacja podatków -to proces, w wyniku, którego systemy podatkowe różnych krajów podlegają ujednoliceniu. Celem tego procesu jest doprowadzenie do takiego stanu, aby kwestie podatkowe nie wpływały na przepływ towarów, usług oraz czynników produkcji między tymi krajami. Harmonizacja potrzebna jest wówczas, gdy różnice w systemach podatkowych poszczególnych krajów powodują, że decyzje podejmowane przez jeden bądź kilka z nich niosą skutki także dla innych. Chodzi, więc o pogodzenie systemów podatkowych różnych krajów, a także o to, by ich funkcjonowanie było zgodne z celami unii gospodarczej.

Harmonizacja w praktyce utożsamiana jest nie tylko z odpowiednimi działaniami, które doprowadzają do zbliżenia systemów podatkowych w danej grupie krajów, lecz również z efektem, który następuje w wyniku takich działań. Harmonizacja podatków jest niezbędnym elementem procesu integracji gospodarczej a jej stopień jest ściśle uzależniony od stanu zaawansowania integracji. Najwcześniejszy etap integracji stanowi strefa wolnego handlu. Na tym etapie następuje zniesienie barier handlowych między krajami a stopień harmonizacji podatków powinien być stosunkowo niski. Zasadą jest, że im wyższy jest etap integracji, tym powiązanie gospodarek krajów, których dotyczy integracja jest ściślejsze, co oznacza iż harmonizacja podatków musi być dalej posunięta. Polega ona na tym, że na szczeblu Wspólnoty działania mogą być podjęte tylko wówczas, gdy kraje członkowskie nie są w stanie same zrealizować zakładanych celów. W praktyce stosowanie tej zasady oznacza, iż proces harmonizacji podatkowej został ograniczony do niezbędnego minimum.

X. Kryzysy finansów publicznych w Polsce.

1. Istota zjawiska kryzysu finansów publicznych.

Kryzys finansów publicznych występuje wtedy, gdy władze publiczne nie mogą skutecznie posługiwać się instrumentami fiskalnymi, funduszami publicznymi, wydatkami publicznymi przy wypełnianiu swoich funkcji alokacyjnej, redystrybucyjnej i stabilizacyjnej. Kryzys Finansów publicznych jest w istocie kryzysem samego państwa i prowadzonej przez nie polityki społeczno-gospodarczej. Konieczne jest określenie: rozmiaru kryzysu, okres trwania kryzysu i czynniki które go spowodowały, określeniu fazy cyklu koniunkturalnego, w której on wystąpił. Do mierzenia poziomu kryzysu stosuje się:

- Stopę redystrybucji PKB

- Stan zrównoważenia budżetu państwa

- Wielkość długu publicznego

- Zdolność regulowania przez rząd bieżących zobowiązań krajowych

- Zdolność rządu do obsługi krajowego długu

- Skuteczność ściągania danin publicznych

2. Kryzys finansów publicznych z lat 1991-1992

Kryzys ten był kryzysem budżetu państwa, który to był dominującym funduszem finansów publicznych. Oznaką kryzysu był wysoki deficyt budżetowy i załamanie się budżetu państwa. Powiększała się luka pomiędzy dochodami a potrzebami finansowymi państwa, co nie pozwalało spełniać podstawowych funkcji państwa. Dla ratowania sytuacji uwolniono ceny, ograniczono dotacje dla przedsiębiorstw państwowych, urealniono kurs dolara. Państwo finansowało się głownie poprzez zaciąganie kredytów przez Ministra Finansów w NBP. Jedną z przyczyn kryzysu był gwałtowny wzrost bezrobocia. Rząd zastosował szereg cięć w wydatkach. Deficyt ciągle się pogłębiał. Główną przyczyną pogłębiania się deficytu były niskie dochody z podstawowych podatków obrotowego i dochodowego. Wydatki nie były realizowane według przyjętych proporcji. Nastąpiło załamanie się finansów państwa, które ratowano poprzez ciągłe wprowadzanie nowelizacji do ustawy budżetowej poprzez powiększanie dopuszczalnego deficytu. Wzrastał przez do dług publiczny. W końcowej fazie ustalono deficyt na poziomie 8, 1 mld zł. Często wprowadzano zmiany w budżecie, przez co kryzys się stale pogłębiał.

3. Wychodzenie z kryzysu-lata 1993-1995

Trudności budżetowe utrzymywały się w roku 1993. Rząd pogodził się z nieuchronnością deficytu budżetowego.

Dochody z podatku dochodowego od osób fizycznych były wyższe niż przewidywano o 4,1%.. W 1993r. państwo prowadziło aktywną politykę celną, w celu ochrony rynku krajowego. Uzyskano 4, 2mld zł dochodów z ceł. Dochody z podatków pośrednich były niższe niż zakładano. W budżecie 1993r. nie zrealizowano planu wydatków. Wystąpiło zjawisko niedofinansowania funkcji publicznych i socjalnych. Pojawiła się trudność finansowania deficytu ze źródeł spoza NBP( banki komercyjne). Podmioty nie chciały kupować skarbowych papierów wartościowych. W 1994r. miała miejsce fala strajków dotyczących podwyżek cen towarów. Wiele dziedzin społeczno-gospodarczych było niedofinansowanych, gdyż 1/3 wydatków stanowiły wydatki sztywne na obsługę długu publicznego. W 1995r. zaistniał konflikt między naczelnymi organami państwa o budżet, dlatego nie utworzono ustawy budżetowej, rząd utracił płynność finansową. Zaciągnięto pożyczkę na 100mln dolarów. W budżecie 1995r. nie powstrzymano spadku wydatków na ochronę zdrowia i edukację, dzięki temu deficyt utrzymywano w ryzach. Nie przeznaczano środków na inwestycje, więc następowało niszczenie infrastruktury gospodarczej is społecznej kraju.

4.Stabilizacja finansów publicznych w latach 1996-1998

Kryzys finansów publicznych zastał opanowany, poprzez dokonanie zmian w strukturze wydatków budżetowych. Zmniejszono obciążenie budżetu wydatkami socjalnymi i zwiększono wydatki wytwarzające wzrost gospodarczy. W latach 1996-1997 miał miejsce wysoki wzrost gospodarczy, malała inflacja, rosły dochody z podatków pośrednich. Pozwoliło to ograniczyć deficyt budżetowy i poprawić źródła jego finansowania. Stan budżetu na koniec 1997r. był dobry. W 1998r. były przeprowadzone wybory. Nowy rząd wprowadził poprawki do budżetu, podwyższając stawkę VAT, co spowodowało wzrost cen i wzrost kosztów utrzymania.

5. Zalążki nowego kryzysu- reformy społeczne z 1999r.

W roku 1999 wprowadzone zostały 4 wielkie reformy społeczne: emerytalna, systemu ochrony zdrowia, administracyjna i systemu edukacyjnego. Reformy te były niedopracowane i niezabezpieczone finansowo. Państwa nie było stać na tak szybką reformę emerytalną. Także reforma systemu ochrony zdrowia uderzyła w budżet państwa. Pojawiły się dodatkowe koszty, obniżone zostały wpływy z PIT-u. Powstały długi szpitali publicznych. Główną przyczyną załamania się finansów państwa 1991-1992 był drastyczny spadek dochodów budżetu państwa, na skutek ograniczenia podziału budżetowego PKB i czerpanie większości dochodów z podatków pośrednich.

6. Kryzys z 2001-2002 i jego konsekwencje

Kryzys finansów państwa wynikał z: słabnącego tempa wzrostu gospodarczego, spadku dochodów państwa, wzrastającym bezrobociem, wzrastającymi wydatkami socjalnymi, zróżnicowaniu dochodowym społeczeństwa, cykliczności procesów gospodarczych. Na kryzys miał wpływ brak skutecznej polityki przemysłowej, społecznej, wysoki udział wydatków sztywnych 70%, co ogranicza możliwości państwa do alokacji środków budżetowych. Cechami obecnego stanu finansów publicznych jest głęboki deficyt, wzrastające zadłużenie państwa, wysoki udział wydatków socjalnych i administracyjnych. Ogranicza to możliwość państwa do inwestowania i na ochronę środowiska. Konsekwencją kryzysu jest zacofanie się państwa, nie dążenie do rozwoju i ochrony środowiska oraz pogłębiające się zadłużenia, osłabieniem tempa rozwoju gospodarczego.. Społeczeństwo musi płacić za dokonywane zmiany w systemie finansów publicznych.

7. Instytucjonalne warunki bezpieczeństwa finansów publicznych ( przegląd ogólny, procedury ostrożnościowe i sanacyjne)

1) Przegląd ogólny- W celu uniknięcia kolejnych kryzysów finansów publicznych stosuje się różne rozwiązania prawne. W Polsce system bezpieczeństwa finansów publicznych jest zagwarantowany w Konstytucji RP i w ustawie o finansach publicznych. Można wymienić dwa rodzaje bezpieczeństwa finansów publicznych:

- Bezpieczeństwo strategiczne- panuje nad nim rząd, jako główny podmiot odpowiedzialny za stan finansów publicznych. Bezpieczeństwo strategiczne wyznaczają rygory zamieszczone w ustawach i konstytucji

• Wysokość całkowitego zadłużenia państwa (długu publicznego)

• Zakaz udzielania przez NBP pożyczek na potrzeby bieżące rządu

• Zakaz zwiększania przez sejm wielkości deficytu budżetowego określonego w ustawie budżetowej

• Określenie maksymalnej wielkości zaciągania zobowiązań z tytułu emisji skarbowych papierów wartościowych

• Przedstawienie wiarygodnych źródeł finansowania deficytu budżetowego

• Nadrzędność regulowania zobowiązań z tytułu zaciągniętych przez państwo pożyczek nad innymi wydatkami

• Obowiązek przestrzegania procedur ostrożnościowych i sanacyjnych

• Zakaz pokrywania z budżetu roszczeń wobec państwa podmiotów trzecich

• Obowiązek przedstawiania Radzie Ministrów projektów aktów prawnych dotyczących sektora finansów publicznych

- bezpieczeństwo operacyjne- zapewniają zapisy w ustawach i w aktach wykonawczych dotyczące zasad gospodarowania środkami publicznymi. Należy przestrzegać:

• Ustawę o zamówieniach publicznych

• Respektować zasadę jawności i przejrzystości finansów publicznych

• Przestrzegać dyscypliny finansów publicznych

• Prowadzenie audytu wewnętrznego(jest niezależną działalnością doradczą i weryfikującą, której celem jest usprawnienie operacyjne organizacji. pomaga organizacji w osiąganiu jej celów poprzez skuteczność procesów zarządzania ryzykiem, kontroli i zarządzania organizacją)

• Zwracanie pożyczek zaciągniętych na realizowanie projektów unijnych

• Tworzenie rezerw w budżecie państwa (rezerwy ogólnej i rezerw celowych)

2) Procedury ostrożnościowe i sanacyjne:

Gdy relacja łącznej kwoty państwowego dług publiczny powiększonej o kwotę przewidywanych wypłat z tyt. poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych do PKB znajduje się na poziomie uznanym przez ustawodawcę za niekorzystny, uruchamiane są procedury ostrożnościowe (ostatecznie sanacyjne). Mają one uchronić państwo przed pułapką zadłużeniową.

Gdy kwota długu publicznego powiększonego o kwotę przewidywanych wypłat z tyt. poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych jest:

a) Większa, od 50%, lecz nie przekracza 55%

• RM uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficyt budżetu państwa do dochodów bp nie może być wyższa niż analogiczna relacja z roku bieżącego

• Jest to relacja będąca górnym ograniczeniem relacji deficytu każdej jednostki samorządu terytorialnego, jaka może być uchwalona w budżecie tejże jednostki

b) Większa, od 55%, lecz nie przekracza 60%

• Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej (górne ograniczenie deficytu- poziom zapewniający, że relacja długu Skarbu Państwa (SP) powiększonego o kwotę przewidywanych wypłat z tyt. poręczeń i gwarancji udzielonych przez SP do PKB przewidywana na koniec roku budżetowego, którego dotyczy ustawa budżetowa, będzie niższa od relacji łączącej kwoty długu SP powiększonej o wyżej wspomnianą kwotę przewidywanych wypłat udzielonych przez SP do PKB, obliczanej za rok ubiegły oraz za pierwsze półrocze roku bieżącego roku budżetowego)

• Rada Ministrów obowiązana jest przedstawić Sejmowi projekt sanacyjny, mający obniżyć relację łączącą kwoty długu publicznego powiększone o kwotę przewidywanych wypłat z tyt. poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych do PKB.

c) Równa, bądź większa od 60%

Ustawa nakazuje...

• Od 7 dnia po dniu ogłoszenia relacji łączącej kwoty długu publicznego powiększone o kwotę przewidywanych wypłat z tyt. poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych do PKB, podmioty sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji

• RM do 1 miesiąca od dnia ogłoszenia w/w relacji przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający ograniczyć w/w relację do poziomu poniżej 60%

• W następnym roku budżetowym- zakaz udzielania nowych poręczeń i gwarancji przez podmioty sektora finansów publicznych

• W projekcie ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy nie może zamykać się deficytem, a budżety jednostek samorządu terytorialnego nie mogą być uchwalane w sposób, który zakładałby ich deficyt.

Powyższy program sanacyjny obejmuje 3 elementu:

1. Podanie przyczyn kształtowania się określonej relacji państwa do PKB

2. Program przedsięwzięć mających doprowadzić do poprawy wspomnianej relacji, uwzględniając analizę limitów ilościowych i innych uwarunkowań prawnych

3. 3-letnia prognoza dotycząca relacji długu publicznego do PKB wraz z przewidywanym rozwojem sytuacji makroekonomicznej kraju

7. Warunki pokonania kryzysu finansów publicznych w Polsce.

- pobudzanie popytu i łagodzenie jego spadku

- zmniejszanie bezrobocia

- pobudzenie wzrostu gospodarczego

- sprawniejsze procedury wydatkowania środków publicznych

- przywrócenie złotej reguły finansów publicznych( wydatki i dochody budżetu trzeba traktować wspólnie)

- obniżenie kosztów pracy

- podjęcie debaty nad kształtem sfery społecznej (ochrona zdrowia, edukacja, nauka, ubezpieczenia społeczne, opieka społeczna)

- konieczny jest przegląd w wydatkach administracyjnych ( redukcja zatrudnienia)

- określenie kierunków zmian w polskiej gospodarce na następne lata

- przestrzeganie zasady jawności i przejrzystości finansów publicznych

- konieczność racjonalizacji wydatków publicznych

- zastosowanie rachunku ekonomicznej i społecznej efektywności wykorzystywanych środków publicznych

- wzmocnienie aparatu skarbowego

- tworzenie jednolitego systemu fiskalnego

- ograniczenie szarej strefy podatkowej

- obniżenie ciężaru fiskalnego

- odbudowanie zaufania do państwa

XI) Bezpieczeństwo systemu finansów publicznych w Polsce.

Rodzaje bezpieczeństwa i ich znaczenie dla funkcjonowania państwa.

W przypadku Polski istnieje system bezpieczeństwa fin pub zagwarantowany ustawą konstytucyjną oraz ustawą o fin pub, a także innymi ustawami.

Można wyróżnić dwa rodzaje bezpieczeństwa fin pub:

1. Bezpieczeństwo strategiczne

2. Bezpieczeństwo operacyjne

Bezpieczeństwo strategiczne sprowadza się do fundamentalnych kwestii fin pub i jest treścią zapisów w konstytucji oraz zapisów w ustawie o fin pub.

Bezpieczeństwo operacyjne zapewniają różne zapisy znajdujące się w ustawach oraz w aktach wykonawczych, dotyczące zasad gospodarowania środkami publicznymi.

Charakteryzując ogólne bezpieczeństwo fin pub w Polsce trzeba wspomnieć o doktrynie jednorodnego traktowania finansów centralnych, finansów regionalnych oraz finansów lokalnych.

Istota i narzędzia bezpieczeństwa strategicznego oraz bezpieczeństwa operacyjnego.

Ksero slajdów z wykładów. „Bezpieczeństwo fin pub w Polsce”

Instytucjonalne warunki bezpieczeństwa fin pub (przegląd ogólny, procedury ostrożnościowe i sanacyjne).

Aby nie dopuścić do ekstremalnych stanów w fin pub, Ustawa z 16.11.1998r. o fin pub wprowadziła ostrzejsze niż w konstytucji kryteria bezpieczeństwa fin pub, zwane procedurami ostrożnościowymi i sanacyjnymi.

Stosownie do ustawy o fin pub, jeżeli wartość relacji łącznej kwoty państwowego długu publicznego powiększonej o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora fin pub do PKB:

1. Jest większa od 50% i nie większa od 55%, to:

1. Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w której relacja deficytu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa niż analogiczna relacja z roku bieżącego

2. Relacja stanowi górne ograniczenie relacji deficytu każdej, JST do jej dochodów, jaka może zostać uchwalona w budżecie JST

2. Jest większa od 55% i mniejsza od 60%, to:

1. Rada Ministrów uchwala projekt budżetowej przyjmując jako górne ograniczenie deficytu jego poziom zapewniający, że relacja długu skarbu państwa, powiększonego o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez skarb państwa, do PKB, przewidywana na koniec roku budżetowego, będzie niższa od zdefiniowanej wyżej relacji

2. Górne ograniczenie relacji deficytu każdej JST do jej dochodów, jaka może zostać uchwalona w budżecie JST, zostaje pomniejszone poprzez pomnożenie przez współczynnik R:

R(0, 6PDP/PKB):0,05

3. Rada Ministrów przedstawia sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie tej relacji

3. Jest równa lub większa od 60%, to:

1. Poczynając od siódmego dnia po dniu ogłoszenia relacji podmioty sektora fin pub nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji

2. Rada Ministrów, najpóźniej w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia relacji, przedstawia sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie przedmiotowej relacji do poziomu poniżej 60%

3. W kolejnym roku budżetowym obowiązuje zakaz udzielania nowych poręczeń i gwarancji przez podmioty sektora fin pub,

4. W projekcie ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy nie uwzględnia się deficytu budżetu państwa, a budżety JST uchwala się nie uwzględniając w nich deficytu

Jak łatwo zauważyć, kryteria ostrożnościowe w większym stopniu dotyczą JST.

Program sanacyjny zawiera następujące elementy:

1. Podanie przyczyn kształtowania się relacji państwowego długu publicznego do PKB

2. Program przedsięwzięć mających na celu doprowadzenie do ograniczenia relacji PDP/PKB, uwzględniając analizę limitów ilościowych i innych uwarunkowań prawnych

3. Trzy letnią prognozę dotyczącą relacji PDP/PKB wraz z przewidywaniem rozwoju sytuacji makroekonomicznej kraju

XII) Naprawa i reforma finansów publicznych w Polsce

Racjonalizacja wydatków publicznych.

Problem racjonalizacji wydatków publicznych musi być rozwiązywany w dwóch zasadniczych płaszczyznach:

1. Makroekonomicznej

2. Mikroekonomicznej

W płaszczyźnie makroekonomicznej chodzi o ustalenie racjonalnego-dla społeczeństwa i gospodarki- poziomu i racjonalnej struktury wydatków publicznych. Racjonalizacja wydatków publicznych musi być dokonywana w różnych przekrojach, a więc w przekroju funkcji państwa, działów gospodarki narodowej, rodzaju funduszy wykorzystywanych do alokacji środków publicznych, szczebla ich rozdysponowania, form ponoszenia wydatków itd. Dla racjonalnego wykorzystania środków publicznych ważne jest, bowiem nie tylko, ile środków publicznych jest wydatkowanych i na co, istotne jest także jak te środki są wydatkowane. W zakres racjonalnosci makroekonomicznej wchodzi także struktura wydatkowania środków wg szczebla władz publicznych. Doświadczenia wielu krajów pokazują, że środki publiczne przekazywane na poszczególne cele i zadania lepiej są wykorzystywane przez władze lokalne.

Druga płaszczyzna racjonalizacji wydatków publicznych ma wymiar mikroekonomiczny. Dotyczy ona podmiotów, które bezpośrednio wykorzystują środki publiczne, a więc jednostek sektora publicznego, w przypadku Polski- jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych.

Istota racjonalizacji wydatków publicznych w ujęciu mikroekonomicznym sprowadza się do znalezienia adekwatnych form organizacyjnych i zasad gospodarowania pieniężnymi środkami publicznymi, takich, które pozwalają jak najlepiej wykorzystywać te środki.

Płaszczyzny makro i mikroekonomiczna są ściśle powiązane i tylko łączne ich traktowanie gwarantuje racjonalne wydatkowanie środków publicznych. W ujęciu mikroekonomicznym chodzi o takie sformowanie zasad gospodarki środkami finansowymi, które zapewniałoby wydatkowanie zgodne z celami i zadaniami publicznymi danej jednostki sektora publicznego, ale przy jednoczesnym oszczędnym zużywaniu środków. Zasady gospodarowania jednostek sektora publicznego muszą eliminować marnotrawstwo.

Metody racjonalizacji wydatków publicznych:

1. Metoda historyczna- zgodnie z ta metodą wydatki publiczne danego okresu fiskalnego są zdeterminowane poziomem, strukturą wydatków publicznych w okresach poprzednich

2. Metoda popytowa- opiera się na zgłaszanych przez beneficjentów budżetu potrzebach. Trudność stosowania tej metody polega na tym, że potrzeby są nieograniczone a wielkość środków publicznych, które mogą być przeznaczane na realizacje tych potrzeb jest zawsze ograniczona

3. Metoda podażowa- polega na tym, że środki publiczne mogą być alokowane zgodnie z istniejącą bazą materialna i kadrową

4. Metoda quasi-rynkowa- dla racjonalizacji wydatków publicznych istotne znaczenie ma tworzenie quasi rynkowych warunków ich zużycia

5. Metoda ekspertów- istota sprowadza się do tego, że specjaliści zdanych dziedzin kształtują wydatki publiczne na podstawie swojej wiedzy oraz stanu danej dziedziny w kraju, regionie, zbiorowości lokalnej

Porządkowanie gospodarki publicznymi funduszami celowymi.

Jednym z istotnych problemów, który pojawił się już na początku budowania nowego systemu fin pub, było rozbicie gospodarki środkami publicznymi charakterystyczne dla poprzedniego systemu finansowego. Przejawiało się ono w nadmiernej ilości funduszy celowych, których liczba oscylowała, wokół 40, jeżeli uwzględni się także fundusze funkcjonujące na niższych niż centralny szczeblach administracji publicznej.

Nadmierny rozrost funduszy publicznych może prowadzić do nieracjonalnego gospodarowania środkami publicznymi. Mogą one zostać np. zamrożone na rachunkach funduszy celowych w sytuacji ich dramatycznego braku w budżecie państwa. Z tych właśnie względów wraz z rozpoczęciem procesu transformacji w roku 1990 zapoczątkowano reformowanie systemu funduszy celowych. Zastosowano dwie metody:

1. Metodę znoszenia funduszy celowych

2. Metodę likwidacji funduszy celowych

Metoda pierwsza była bardziej skuteczna w tym sensie, że była prostsza i mniej rozciągnięta w czasie; można ją było stosować w odniesieniu do funduszy, które nie miały osobowości prawnej.

Metoda druga wymagała zastosowania procedur likwidacyjnych przewidzianych w prawie handlowym, w tym powołania likwidatora.

Na podstawie Ustawy z 14.12.1990 r. O zniesieniu i likwidacji niektórych funduszy zniesiono następujące fundusze:

1. Centralny Fundusz Turystyki i Wypoczynku

2. Fundusz Rozwoju Kultury

3. Fundusz Rozwoju Kultury Fizycznej

4. Fundusz Zapobiegania Narkomanii

5. Fundusz Gospodarki Mieszkaniowej i Gospodarki Gruntowej

6. Fundusze budowy mieszkań dla sędziów i notariuszy oraz prokuratorów

7. Fundusze stypendialne dla osób podejmujących uniwersyteckie studia prawnicze i zobowiązujących się do pracy w sądach lub prokuraturze

8. Państwowy Fundusz Młodzieży

9. Fundusz Kinematografii

10. Fundusz Nasiennictwa

11. Terenowe fundusze ochrony zabytków

12. Fundusz gminny i fundusz miejski

13. Fundusz Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego

14. Fundusz Rozwoju Eksportu

15. Fundusz Socjalny Wsi

16. Centralny Fundusz Rozwoju Nauki i Techniki

Zniesiono również fundusze o charakterze terenowym, które zostały utworzone na mocy ustaw powołujących do życia fundusze szczebla centralnego.

Konsekwencją zniesienia wyżej wymienionych funduszy było włączenie finansowanych przez nie zadań do zadań finansowanych z budżetu państwa lub/i budżetów gmin.

W procesie znoszenia funduszy celowych przyjęto zasadę, że niewykorzystane środki pieniężne, wierzytelności i pozostałe składniki majątkowe oraz zobowiązania funduszy na 31.12.1990R. przekazuje się jednostkom dysponującym rachunkami dochodów, budżetu państwa i budżetów gmin, które przejęły finansowanie zadań zniesionych funduszy.

W okresie transformacji, już po zniesieniu części funduszy celowych, powstało też kilka nowych funduszy. Zaczęły pojawiać się resortowe fundusze celowe. Zaliczyć do nich należy:

1. Fundusz Hipoteczny- funkcjonujący w ramach Ministerstwa Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa, którego środki przeznaczane są na refinansowanie kredytów na cele budownictwa mieszkaniowego

2. Fundusz Przeciwepidemiczny- działający w ramach Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej

3. Krajowy Fundusz Mieszkaniowy- działający pod nadzorem Ministerstwa Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa

W roku 2004 funkcjonowały następujące państwowe fundusze celowe:

1. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych

2. Fundusz Emerytalno-Rentowy

3. Fundusz Prewencji i Rehabilitacji

4. Fundusz Administracyjny

5. Fundusz Pracy

6. Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

7. Państwowy Fundusz Kombatantów

8. Fundusz Alimentacyjny (do 30.04)

9. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

10. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

11. Centralny Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych

12. Państwowy Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym

13. Fundusz Promocji Twórczości

14. Fundusz Kościelny

Liczba funduszy celowych świadczy o skali rozbicia gospodarki środkami publicznymi, a także o wysokim stopniu specjalizacji niektórych funduszy celowych.

Ograniczanie opodatkowania podmiotów i stabilizacja systemu podatkowego.

1. Podatek od osób fizycznych

W momencie wprowadzania podatku stawka była określona w trójstopniowej skali podatkowej i w 1992r. Wynosiła 20, 30, 40% dla określonych przedziałów dochodów. W latach następnych skala podatkowa ulegała zmianom. W 1993r. Skala podatkowa nie została zmieniona, ale ciężar opodatkowania realnie wzrósł, gdyż nie zwaloryzowano progów podatkowych, co wobec wysokiej inflacji (34, 4% średnio rocznie) oznaczało ukrytą progresję podatkową. W roku 1994 wprawdzie dokonano waloryzacji progów podatkowych, ale wprowadzono kontrowersyjną podwyżkę stawek podatku dochodowego od osób fizycznych (21, 33, 45%), zwiększyła sie, więc progresywność tego podatku. W latach 1995-1996 stawki podatku nie zostały zmienione, natomiast dokonano waloryzacji progów podatkowych w związku z utrzymującą się inflacją. Obniżka stawek podatkowych nastąpiła dopiero w roku 1997, ale stopień tych obniżek był minimalny i stawki wciąż odbiegały od stawek ustalonych w 1992r. Dopiero rok 1998 przyniósł nie tylko powrót do stawek z 1992 roku, lecz nawet obniżenie stawki dla pierwszego progu podatkowego dochodów do 19%.

Zamiar wprowadzenia podatku liniowego w 2000r. Nie powiódł się, mimo ze prace były zaawansowane; ustawy nie podpisał prezydent RP. W ostatnich latach trwały intensywne dyskusje nad zmianami tego podatku. Ich skutkiem było ograniczenie ulg podatkowych.

Największa grupa podatników (ok. 95%) rozlicza się wg pierwszego przedziału podatkowego. W trzecim przedziale mieści się niewiele ponad 1% podatników. Jednak to właśnie ta grupa dostarcza budżetowi państwa ok. 30% dochodów z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych rozliczanego na ogólnych zasadach. Grupa podatników mieszcząca się w pierwszym przedziale dostarcza budżetowi państwa niewiele ponad 50% jego dochodów z tego tytułu.

2. Podatek dochodowy od osób prawnych

Zreformowanie tego podatku stało się szczególnie pilne wobec zmiany roli tego podatku w całym systemie ekonomicznym. Reforma podatku dochodowego od osób prawnych była tez podyktowana tym, że przed dokonaniem zmian istniało nadmierne zróżnicowanie zasad opodatkowania tym podatkiem, uzależnione min. Od formy własności, formy organizacyjno-prawnej, przynależności sektorowej. Stan taki był nie do zaakceptowania w warunkach zmian ustrojowych, w ramach, których zakłada się równość działania wszystkich podmiotów.

Podstawowa stawka podatkowa w Polsce do roku 1996 wynosiła 40%, w roku 1997 została obniżona do 37%, w roku 1998 nastąpiło dalsze obniżenie do 36%, a także przyjęto program sukcesywnej obniżki stawki w tym podatku w latach następnych. Program ten był realizowany aż do roku 2004, w którym dokonano radykalnej obniżki stawki do 19%.

Stopniowe ograniczanie stopy redystrybucji PKB przez system fin pub.

O zakresie redystrybucji PKB przez system fin pub decydują przede wszystkim warunki społeczne i ekonomiczne.

W Polsce występuje umiarkowany ( w porównaniu z przeszłością, jak również w porównaniu z wieloma krajami o gospodarce rynkowej) udział budżetu państwa w redystrybucji PKB. Wprawdzie stopa redystrybucji PKB przez cały system fin pub jest wyższa, jednak nie zmienia to oceny, ż e możliwości rządu oddziaływania na procesy gospodarcze ograniczają się przede wszystkim do budżetu państwa.

Problem sztywności wydatków budżetowych.

Obowiązek ponoszenia przez władze wydatków sztywnych jest bardzo rygorystyczny. Najczęściej za wydatki sztywne uznaje się wydatki związane z obsługa długu publicznego. Nieprzeznaczenie wydatków na te cele oznaczałoby zachwianie wiarygodności władz publicznych na rynkach pożyczkowych, co utrudniłoby państwu zaciąganie pożyczek w przyszłości, a także wywołałoby szereg innych negatywnych skutków związanych z brakiem zaufania obywateli do instytucji państwa. W polskich warunkach do wydatków sztywnych zalicza się także wydatki na finansowanie deficytu finansów ubezpieczeń społecznych. Cofnięcie dotacji z budżetu państwa na rzecz tychże funduszy groziłoby załamaniem się systemu ubezpieczeń społecznych.

Z danych wynika, że od 1999r. W strukturze wydatków budżetu państwa istotnie wzrastał udział wydatków sztywnych (prawnie zdeterminowanych). Zjawisko to jest wynikiem wysokich kosztów, jakie ponosi budżet państwa po przeprowadzeniu reformy ubezpieczeń społecznych oraz reformy ochrony zdrowia. Stan ten jest także powodowany niewłaściwymi rozwiązaniami systemowymi w zakresie finansowanie niektórych wydatków. Od 2004r. Udział wydatków zdeterminowanych maleje na skutek zmiany finansowania refundacji FUS z tytułu przekazania części składki emerytalnej do OFE. Ubytek dochodów z tytułu wprowadzenia reformy ubezpieczeń społecznych będzie refundowany z przychodów z prywatyzacji mienia skarbu państwa lub emisji obligacji, jeśli wpływy z prywatyzacji nie wystarczą na pokrycie tego ubytku.

Do wydatków sztywnych zaliczamy:

1. Subwencje dla JST

2. Finansowanie dróg

3. Koszty obsługi długu publicznego

4. Dotacje dla FUS i KRUS

5. Świadczenia emerytalno-rentowe żołnierzy i funkcjonariuszy oraz uposażenia sędziów i prokuratorów w stanie spoczynku

6. Składki na ubezpieczenie społeczne za osoby przebywające na urlopach wychowawczych i macierzyńskich oraz za osoby niepełnosprawne

7. Dotacja dla Funduszy Pracy

8. Zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne i wychowawcze

9. Składki na ubezpieczenie zdrowotne finansowane z budżetu państwa

10. Wydatki urzędów naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa

11. Wydatki sądów powszechnych

12. Wypłaty związane ze spłatą kredytów mieszkaniowych i refundacją premii gwarancyjnych wpłaconych oszczędzającym na książeczkach mieszkaniowych

Decentralizacja systemu finansów publicznych.

Decentralizacja finansów publicznych jest efektem decentralizacji władzy i koniecznością zapewnienia środków dla samorządu lokalnego dla finansowania przypisanych mu zadań.

Przygotowana przed 1999 rokiem reforma systemu administracyjnego kraju, która weszła w życie 1.01.1999R., oznaczała istotny krok w kierunku decentralizacji fin pub. W ramach tej reformy powstał drugi i trzeci szczebel samorządowy-powiaty i województwa, co wpłynęło na strukturę fin pub. Chociaż reforma administracyjna kraju była, i jest nadal, przedmiotem ostrych kontrowersji, które dotyczą także zasad oraz poziomu finansowania jednostek samorządowych, to jednak stworzyła nową, jakość systemu fin pub.

Decentralizacja fin pub najpełniej dokonuje się przez przeniesienie istotnej części kompetencji, obowiązków i decyzji o alokacji środków pieniężnych na szczebel lokalny. Wynika to stąd, że decyzje finansowe odnośnie do wydatków publicznych podejmują władze publiczne, które z natury rzeczy powinny mieć najlepsze rozeznanie, co do potrzeb zbiorowości lokalnych.

Decentralizacja fin pub polegająca na przekazywaniu kompetencji, obowiązków i środków ze szczebla centralnego na szczebel regionalny dokonuje się w ramach własności skarbu państwa. Tymczasem decentralizacja finansów publicznych do szczebla lokalnego oznacza, z reguły, zmianę formy własności skarbu państwa na własność samorządową. Decentralizacja fin pub do szczebla lokalnego oznacza zmiany jakościowe, gdyż własność samorządowa i wchodzące w jej skład samorządowe zasoby finansowe mają na ogół znaczną autonomię, są chronione prawem, najczęściej na podstawie aktu o najwyższej randze, tj. konstytucji.

Racjonalizacja działalności agencji władz publicznych.

W celu lepszego wykorzystania środków publicznych do popierania rozwoju i wzrostu gospodarczego w systemie instytucji publicznych lub para publicznych wykształciły się agencje władz publicznych. Ich ideą jest wspomaganie finansowe dziedzin gospodarczych preferowanych przez państwo. Źródłem funduszy, którymi dysponują agencje, mogą być dotacje budżetowe, oddane do dyspozycji agencji dochody publiczne, zaciągane kredyty, dotacje przekazywane przez międzynarodowe instytucje finansowe i gospodarcze, darowizny rządów innych państw. Wynika stąd, że zaletą agencji jest możliwość pozyskiwania środków pieniężnych z różnych, a więc także niepublicznych źródeł.

Działalność agencji władz publicznych jest różnorodna. Wiąże się min. Z restrukturyzacją różnych dziedzin gospodarki, z doradztwem polegającym na opiniowaniu, inicjowaniu i koordynowaniu różnych projektów, z nadzorem nad powierzonymi zadaniami, z opiniowaniem wniosków o przyznanie środków finansowych podmiotom gospodarczym, z działalnością szkoleniową i naukową, z restrukturyzacją rynku pracy, z wspieraniem rozwoju indywidualnej przedsiębiorczości.

Agencje powstają najczęściej w oparciu o przepisy prawa handlowego, co do pewnego stopnia utrudnia kontrolę przez władze publiczne wniesionych przez skarb państwa czy władze gminne udziałów. W związku z wieloma przypadkami nieprawidłowości działania agencji, co wykazały min kontrole NIK, konieczne jest wprowadzenie sprawnych procedur legislacyjnych, na podstawie, których powstawałyby agencje, przy jednoczesnej możliwości nadzoru publicznego, aby zapobiec nadużyciom i marnotrawieniu środków publicznych. Nieprawidłowości, które wystąpiły w funkcjonowaniu niektórych agencji w Polsce, nie mogą być podstawą odrzucenia tej instytucji, gdyż jest ona jedną z najbardziej interesujących instytucji publicznych, za pomocą, których państwo może skutecznie realizować preferowane cele gospodarcze i społeczne.

XIV) Budżet, jako narzędzie zarządzania w sektorze publicznym.

Budżet w ujęciu mikroekonomicznym i jego funkcje.

Za punkt wyjścia tworzenia budżetu trzeba przyjąć makroekonomiczną prognozę na kolejne lata, z reguły na 3. W prognozie makroekonomicznej uwzględnia się podstawowe wskaźniki m.in.:

1. Stopa wzrostu gospodarczego.

2. Stopa bezrobocia.

3. Inflacja.

4. Czynnik kreowania pieniądza.

5. Podaż pieniądza.

6. Poziom rezerw oficjalnych.

7. Podstawowe stopy procentowe.

8. Kursy walutowe.

Rodzaje budżetów.

Pojęcie budżetu jest koncepcją ogólną, charakteryzującą się pewnymi uniwersalnymi cechami, takimi jak np. uprzedniość (plan), roczność, jawność, ogólne przeznaczenie gromadzonych środków finansowych itd.

W praktyce występują następujące rodzaje budżetów:

a) budżet, jako plan (planistyczny)

b) budżet memoriałowy

c) budżet kasowy

d) budżet bieżący (operacyjny)

e) budżet kapitałowy

f) budżet dochodów

g) budżet wydatków

g) budżet globalny

Programowanie budżetowe- cele, rodzaje.

Idea programowania budżetowego opiera się na kwantyfikacji i rangowaniu zjawisk występujących w procesach budżetowych.

Programowanie budżetowe ma w założeniu zdemokratyzować proces budowy i wykonania budżetu, co polega na rozszerzeniu kręgu osób biorących udział w procesach decyzyjnych, które znajdują odzwierciedlenie w budżecie.

Badania nad programowaniem budżetowym rozpoczęły się po II wojnie światowej w krajach Europy Zachodniej oraz w USA. Do najbardziej rozwiniętych metod należy zaliczyć:

1. Programowanie budżetowe

2. Metoda analizy kosztów i korzyści

3. Metoda budżetowania od zera

Ideą programowania budżetowego, czyli metody planowanie-programowanie-budżetowanie (PPBS), jest racjonalne systemowe podejście do działalności finansowej budżetu. W sumie PPBS tworzy zwarty system, w którym różnie zostały rozłożone akcenty.

W fazie planowania chodzi o zidentyfikowanie kosztów i rezultatów określonych celów strategicznych.

W fazie programowania chodzi o przełożenie celów strategicznych na język wykonawczy, operacyjny, z uwzględnieniem harmonogramu realizacji celów, potrzebnych do zaangażowania środków materialnych oraz zasobów ludzkich.

W fazie budżetowania konfrontuje się wyznaczone cele strategiczne przełożone na język wykonawczy z możliwościami ich sfinansowania.

PPBS ma różne odmiany, w zależności od tego, w których departamentach rządu federalnego był używany czy był stosowany przez władze stanowe (lokalne). W klasycznym ujęciu, tzn. stosowanym w Departamencie Obrony. PPBS składał się z następujących elementów:

1. Programy strukturalne

2. Lista założeń do budżetu

3. Studia analityczne

4. Memoranda programowe

5. Programy i plany finansowe

Koncepcja budżetu zadaniowego.

Budżet zadaniowy można zdefiniować, jako plan finansowy podmiotu publicznego (gminy, szpitala, szkoły, itp.), w którym niezależnie od obowiązującej klasyfikacji dochodów i wydatków budżetowych zapisane są konkretne zadania charakteryzujące się jednorodnością.

Założeniem budżetu zadaniowego jest zerwanie z metodą historyczną przy kształtowaniu wydatków; punktem wyjścia są potrzeby, których zaspokojenie następuje przez wyspecyfikowane zadania. Realizacja zadania jest planowana metodą alternatywnych rozwiązań.

Koncepcja budżetu zadaniowego uwzględnia, więc dorobek teoretyczny i doświadczenia innych krajów, stąd nie ma potrzeby bardziej szczegółowej jej charakterystyki.

Stosowanie budżetu zdaniowego wymaga pewnych kosztów, ale też odwagi ze strony zarządu danej jednostki. Konieczna jest pewna decentralizacja uprawnień przy budowaniu i realizacji budżetu, co nie zawsze jest do zaakceptowania przez zarząd. Budżet zadaniowy wymaga przejrzystości i jawności fin pub (samorządowych), co-w sytuacji walki politycznej na poziomie samorządu-może powstrzymywać działalność reformatorską w tym zakresie.

Więcej o budżecie zadaniowym jest na ksero slajdów z wykładów.

XV) Dyscyplina finansów publicznych

Pojęcie.

Dyscyplina budżetowa to przestrzeganie wszelkiego rodzaju norm prawnych obowiązujących jednostki dysponujące środkami budżetowymi.

Typowe przykłady naruszania dyscypliny finansów publicznych.

Zgodnie z ustawą naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest m.in. popełnienie czynu polegającego na:

1. Zaniechaniu ustalania należności Skarbu Państwa, JST lub innej jednostki sektora finansów publicznych, a także pobraniu, ustaleniu lub dochodzeniu jej w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczania oraz niezgodnym z przepisami jej umorzenia lub dopuszczenia do przedawnienia

2. Przekroczeniu zakresu do dokonania wydatków ze środków publicznych

3. Przekroczeniu uprawnień do dokonania zmian w budżecie lub w planie jednostki budżetowej, zakładu budżetowego, gospodarstwa pomocniczego jednostki budżetowej lub funduszu celowego.

4. Niezgodnym z przeznaczeniem wykorzystaniu środków publiczny otrzymanych z rezerwy budżetowej oraz dotacji z budżetu lub z funduszu celowego

5. Niezgodnym z przeznaczeniem wykorzystaniu środków funduszu celowego

6. Niedokonanie pełnej i terminowej wpłaty do budżetu przez zakład budżetowy lub gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej

7. Przekroczeniu zakresu upoważnienia do zaciągania zobowiązań obciążających budżet

8. Naruszeniu zasady lub trybu postępowania przy udzielaniu zamówienia publicznego

9. Naruszenie zasad i procedur przyznawania środków w ramach funduszy strukturalnych, spójności, środków n realizację Wspólnej polityki rolnej oraz środków krajowych przeznaczonych na realizację programów finansowych z tych środków

10. Wypłacaniu wynagrodzeń w jednostce sektora finansów publicznych bez jednoczesnego wykonania, wynikającego z ustaw szczegółowych, a ciążącym na pracodawcy obowiązku pobraniu, odprowadzani lub opłacania świadczeń lub składek

11. Naruszenie zasad udzielania dotacji z budżetu

Postępowanie w sprawach o naruszanie dyscypliny finansów publicznych.

Ustawa o finansach publicznych przewiduje następujące kary za naruszenie dyscypliny finansów publicznych:

1. Upomnienie

2. Nagana

3. Kara pieniężna

4. Zakaz pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środkami publicznymi na okres od roku do pięciu lat od dnia uprawomocnienia orzeczenia.

Skutki naruszenia dyscypliny finansów publicznych.

34

---