Cybernetyka a charakter
źródło: W zgodzie z własnym charakterem. Student, nr 23, 20 września 1980 r.
- Panie Profesorze, jest Pan autorem książki "Cybernetyka i charakter", chciałabym zatem zapytać, co nowego może wnieść cybernetyka do psychologii w zakresie wiedzy o człowieku?
- Bardzo wiele. Przede wszystkim cybernetyka inaczej podchodzi do człowieka niż psychologia. Psychologia obserwuje objawy ludzkiego zachowania i na tej podstawie usiłuje domyślić się - co jest w środku, czyli jaką osobowość ma człowiek. Cybernetyka wie co jest w środku, bo jest nauką o sterowaniu.
Działanie człowieka zależy od jego właściwości sterowniczych, przy czym można je podzielić na elastyczne i sztywne. Na elastyczne można wpływać, a na sztywne nie. Zespół właściwości sztywnych składa się na charakter człowieka. W psychologii natomiast mówi się nie o charakterze, a o osobowości, a tymczasem wyodrębnienie charakteru, czyli właściwości sztywnych, jest bardzo istotne, bo nie można ich zmienić. Są ludzie, którym wydaje się, że mogą zmienić charakter drugiego człowieka. Można wpływać tylko na parametry elastyczne i w tym zakresie dostosowywać się do danej sytuacji, albo sytuację do siebie. Natomiast, gdy chodzi o charakter, istnieje tylko jedna możliwość: dostosowanie sytuacji do własnego charakteru.
- Z tego co Pan mówi wynika, że na psychologię osobowości patrzy Pan z przymrużeniem oka?
- Psychologia posługując się pojęciem osobowości zaciera wspomniane różnice, dające się przewidzieć tylko na podstawach cybernetycznych. Wydaje mi się, że psychologowie nie rozumieją cybernetyki. Jest dla nich po prostu za trudna. Psychologia to nauka humanistyczna. Cybernetyka należy do nauk ścisłych, a jej środkami wyrazu są wzory matematyczne, schematy cybernetyczne, czyli to wszystko czego humaniści nie lubią.
- Mam wątpliwości; czy rzeczywiście przy pomocy wzorów, wykresów można dokładnie poznać człowieka i przewidzieć jego reakcję. Człowiek nie jest przecież maszyną. Ulega nastrojom.
- Człowiek jest o wiele bardziej skomplikowany niż maszyna. Cybernetyka jednak nie zajmuje się rodzajami tworzywa, których jest mnóstwo, lecz oddziaływaniami - których jest niewiele. Dzięki temu nauka ta potrafi ujmować twory skomplikowane w sposób prosty. Na przykład - pomimo różnic między tworzywami, procesy regulacji w maszynach i organizmach odbywają się według takich samych zasad. Ludzie bardzo różnią się między sobą. Spróbujmy policzyć te różnice. Parametrów charakteru można wyróżnić sześć. Rozróżniając pięć klas najważniejszego z nich tzw. dynamizmu charakteru oraz po przy klasy (mały, przeciętny, duży) każdego z pięciu pozostałych parametrów otrzymuje się 1215 typów ludzkiego charakteru! Czy istnieje jakakolwiek inna nauka, która potrafiłaby rozróżnić choćby dziesiątą część tego?
- Co to jest dynamizm charakteru?
- Dynamizm jest to parametr charakteru wynikający ze zjawiska, że w każdym cybernetycznym systemie autonomicznych - (a więc i organizmie człowieka) występuje początkowo nadmiar energii wewnętrznej (fizjologicznej), malejący z upływem czasu do zera, po czym daje się zauważyć wzrastający coraz bardziej niedomiar owej energii, który musi być pokrywany przez energię zewnętrzną (socjologiczną). W związku z tym dynamizm charakteru człowieka zamienia się w ciągu życia w sposób ciągły (z dodatniego na ujemny). Dogodniej jest traktować jego przebieg jako przechodzenie przez następujące stadia: egzodynamizm (duży nadmiar energii), egzostatyzm (mały nadmiar energii), statyzm czyli dynamizm zerowy (nie ma nadmiaru ani niedomiaru energii), endostatyzm (mały niedomiar energii), endodynamizm (duży niedomiar energii). Dynamizm charakteru człowieka określa zatem jego nastawienie do otoczenia, do innych ludzi, skłonność do rozpraszania, bądź gromadzenia energii.
- Jakie to ma konsekwencje praktyczne?
- Egzodynamicy muszą się pozbywać dużego nadmiaru energii, toteż na wszystko reagują silnie i szybko, są niecierpliwi, żądni wrażeń, skłonni do fantazjowania i zmyśleń. Te cechy można zaobserwować przede wszystkim u dzieci. Przeciwny charakter mają endodydynamicy - wskutek niedomiaru energii reagują słabo i powoli, są cierpliwi, wyrachowani, lękają się podejmowania błędnych decyzji, są skłonni do zatajania posiadanych informacji, a w celu pokrywania niedomiaru energii fizjologicznej dążą do zdobywania energii socjologicznej np. w postaci pieniędzy, majątku - władzy, itp. Jest to możliwe dopiero w późniejszym wieku.
- A zatem ludzie w wieku średnim są z reguły statykami?
- Na ogół tak, chociaż są i tacy, którzy charakteryzują się opóźnionym przebiegiem dynamizmu, długo pozostając egzodynamikami, a potem egzostatykami. Poza tym bywają ludzie o przyśpieszonym przebiegu dynamizmu, wcześnie stający się endostatykami i endodynamikami.
- Czy ma to wpływ na rodzaj uprawianego zawodu?
- Nawet bardzo duży. Egzodynamicy to twórcy dzieł sztuki: poeci, kompozytorzy, artyści - plastycy itp. Endodynamicy to władcy: dyktatorzy, przedsiębiorcy. Statycy stanowią publiczność dla twórców, a zarazem wykonawców rozkazów wydawanych przez władców. Pośredniczącą rolę odgrywają egzostatycy, uprzystępniający publiczności dzieła twórców jako interpretatorzy: wirtuozi, aktorzy, reżyserzy, krytycy oraz endostatycy tłumaczący, przybliżający rozkazy władców, występujący jako organizatorzy: inżynierowie, oficerowie itp.
- Psycholodzy starają się sprecyzować psychikę ludzi za pomocą rozmaitych testów. Czy w podobny sposób można określić czyjś dynamizm charakteru?
- Również i do tego celu można posługiwać się testami. Nie jest to jednak najlepsza metoda. Testy to dla psychologów konieczność, bo nie znając funkcjonowania mechanizmu wewnętrznego ludzkiej psychiki, muszą oni zadawać badanemu człowiekowi mnóstwo pytań, po czym z otrzymanych odpowiedzi, niekoniecznie szczerych i ścisłych, usiłują wytworzyć sobie jakiś spójny obraz całości. W cybernetycznym ujmowaniu człowieka nie ma takich trudności, bo wiadomo, że każdy charakter ma określone miejsce na skali dynamizmu. Do znalezienia tego miejsca nie są potrzebne żadne pytania, wystarczy obserwacja i to nawet w odniesieniu do postaci fikcyjnych np. powieściowych czy filmowych, które przecież na żadne pytania nie odpowiedzą.
- Jak więc rozpoznaje Pan dynamizm charakteru?
- Najpierw zadaję sobie pytanie, czy dany osobnik jest statykiem, ponieważ jest to szczególnie wyrazisty rodzaj dynamizmu. Wobec braku nadmiaru i niedomiaru energii u statyków, wszystko musi się u nich równoważyć: wydawanie pieniędzy z ich zarabianiem, kara z winą, nagroda z zasługą, to co się mówi - z tym co się wie. Statycy są więc pryncypialni, sprawiedliwi, prawdomówni, obowiązkowi, punktualni itd. Są to cechy łatwo rozpoznawalne i wystarczy zauważenie tylko jednej z nich, aby określić kogoś jako statyka. Jeśli natomiast okażę się, że nie mamy do czynienia ze statykiem, to drugim pytaniem jest - w jakim kierunku dynamizm tego człowieka odbiega od statyzmu: w stronę egzodynamizmu czy endodynamizmu. Trzecim pytaniem będzie określenie - czy mamy do czynienia ze skrajnym charakterem, czy też pośrednim tj. z egzostatycznym bądź endostatycznym.
- Można przypuszczać, że ze znajomości parametrów charakteru wynikają wskazówki co do współżycia ludzi ze sobą: harmonijnego bądź pełnego awantur i niepokojów.
- Każdy człowiek jest skłonny wiązać się z takimi ludźmi, których charakter odpowiada jego potrzebom. Z punktu widzenia dynamizmu charakteru można wyróżnić cztery przypadki:
1) przyjaźnienie się ludzi o jednakowym dynamizmie, a więc dążących do takiego samego celu, co pozwala im razem łatwiej pokonać przeszkody. Zdarza się to między egzodynamikami, statykami i endodynamikami.
2) wiązanie się ludzi o przeciwnych dynamizmach powoduje, że każdy z partnerów znajduje w drugim to, czego jemu samemu brakuje, sprzyja to powstaniu miłości.
3) Wiążąc się z partnerem o późniejszym dynamizmie można korzystać z jego doświadczeń. Tego rodzaju sytuacja sprzyja powstaniu adoracji np. ucznia do mistrza, np. egzodynamika dla statyka
4) Wiążąc się natomiast z partnerem o wcześniejszym dynamizmie można znaleźć w nim następcę, przekazując swoje doświadczenie. Sprzyja to powstawaniu protekcji np. mistrza dla ucznia - endodynamika dla statyka.
- Co Pan sądzi, Profesorze, o doborze charakterów w małżeństwie?
- To zależy, czego się w małżeństwie szuka. Jeśli miłości - to dynamizmy partnerów powinny być przeciwne. Ale mogą też być małżeństwa czy pary oparte na przyjaźni, albo na protekcji odpłaconej adoracją, ale wtedy powstaje ryzyko, że miłości będą partnerzy szukać poza małżeństwem.
- Mógłby Pan założyć biuro poradnictwa przedmałżeńskiego, wykorzystując swoją teorię cybernetycznego doboru charakterów?
- Byłoby to bardzo interesujące, ale na tego rodzaju zajęcie nie mógłbym sobie pozwolić, ze względu na brak czasu. Słyszałem, że podobna placówka powstaje w Częstochowie. Wątpię jednak, aby tam znaleźli sposób na kojarzenie małżeństw opartych na nieustannej miłości. Warunkiem miłości jest przeciwieństwo dynamizmów, a ponieważ w ciągu życia zmieniają się one w tym samym kierunku, więc ich przeciwieństwo najpierw narasta aż do maksimum, a potem maleje. Z miłością jest tak samo jak z mijającymi się pociągami. Zbliżają się do siebie, po czym rozmijają. Na szczęście dynamizm charakteru zmienia się powoli, więc przeciwieństwo dynamizmów może trwać wiele lat. Dopiero cybernetyka dostarczyła dowodu, że miłość nie trwa wiecznie.
Rozmawiała: Iwona Rajewska
|
|
