BITWA W ŁUKU KURSKIM 5.7.-23.8.1943 r.
Trzecie z kolei i decydujące starcie II wojny światowej - wielkie zwycięstwo radzieckie - bitwa w tzw. łuku kurskim, trwająca od 5.7. do 23.8. 1943 r., stała się punktem szczytowym wojny i ukoronowaniem olbrzymich wysiłków narodu radzieckiego: bohaterskiej walki sił zbrojnych, wspartych pełną samozaparcia pracą zaplecza.
W potężnej ofensywie niemieckiej na Kursk brało udział trzydzieści DP, dwadzieścia DPanc. i dwie Floty Powietrzne. Siły te stanowiły ok. 22% efektywów niemieckich.
Ze strony radzieckiej uczestniczyło w bitwie dziewiętnaście armii ogólno-wojskowych, pięć APanc. i cztery ALot., tj. ok. 40% sił radzieckich.
Obszar, na którym toczyła się bitwa, wynosił ok. 65 tyś. km2 , był więc niewielki w stosunku do ilości zaangażowanych sił. Toteż nasycenie terenu siłą żywą i techniką (artyleria, broń pancerna, lotnictwo) było niezwykle silne, w szczególności na kierunkach głównych uderzeń.
Pod Kurskiem rozegrała się jedna z największych bitew II wojny światowej i największa bitwa pancerna tej wojny.
Plan niemiecki.
Koncepcja operacji "Cytadela" (kryptonim ofensywy na Kursk) pozostała wiosną 1943 r.53 Natarcie miało się rozpocząć zaraz po minięciu roztopów, ale niemiecki przemysł zbrojeniowy nie zdążył na czas dostarczyć odpowiedniej ilości czołgów nowego typu (tygrysy i pantery). Termin rozpoczęcia ofensywy przesuwano kilkakrotnie; ostatecznie ustalono go na 5.7.1943 r.
Plan niemiecki polegał na przełamaniu w dwu miejscach tzw. występu kurskiego (powstałego na zachód od Kurska, gdzie front tworzył wielki łuk), przy czym natarcie miało wyjść z rej. Biełgorod, Charków oraz z rejonu na południe od Orła.
Operacje miały wykonać dwie Grupy Armii: na północy "Środek" (feldmarsz. Kluge), na południu - "Południe" (feldmarsz. Manstein). Siły obu tych Grup Armii wynosiły ok. 900 tyś. ludzi, 10 tyś. dział i moździerzy, 2700 czołgów i dział panć. oraz ponad 2 tyś. samolotów różnych typów.
Przeprowadzenie operacji "Cytadela" stało się możliwe wobec braku drugiego frontu w Europie. W tej sytuacji OKW mogło wydatnie wzmocnić front wschodni. W okresie od listopada 1942 r. do kwietnia 1943 r. przerzucono 37 związków taktycznych (w tym dwie DPanc.), a w okresie od czerwca do grudnia 1943 r. jeszcze 23 związki taktyczne. Razem więc przybyło na front wschodni w tym czasie 60 nowych związków taktycznych.
W ten sposób na wiosnę 1943 r., przed uderzeniem na występ kurski, z 294 posiadanych przez Wehrmacht związków taktycznych 195, czyli 66%, walczyło na froncie radzieckim.
Plan dowództwa radzieckiego.
Radzieckie Siły Zbrojne rozpoczynały kampanię wiosenną 1943 r. pod znakiem wielkich sukcesów kampanii zimowej 1942-1943 r., w warunkach własnej przewagi ilościowej i technicznej, nabytego doświadczenia bojowego oraz narastającej pewności zwycięstwa nad przeciwnikiem. Chociaż więc cały ciężar walki z blokiem faszystowskim, "wobec bezczynności zachodnich aliantów w Europie, spoczywał nadal na barkach ZSRR, nie było to już dla niego tak groźne, jak podczas krytycznych miesięcy letnich 1941 i 1942 r.
Obecnie, w rezultacie zwycięstw i dzięki wzrostowi produkcji wojennej, nastąpiła całkowita zmiana położenia wojskowego i politycznego na korzyść Kraju Rad, co zapewniło radzieckiemu naczelnemu dowództwu swobodę działania, a więc dowolny wybór formy i miejsca dalszych operacji.
W tej sytuacji dowództwo radzieckie zamierzało w ciągu lata i jesieni 1943 r. rozwinąć działania zaczepne w celu odrzucenia najeźdźcy za linię Smoleńsk - rz. Soż - średni i dolny bieg Dniepru. Główne uderzenie miało być skierowane na południowy zachód dla wyzwolenia żyznych obszarów lewobrzeżnej Ukrainy i przemysłowego Zagłębia Donieckiego. Wobec jednak stwierdzenia przez wywiad przygotowań niemieckich do ofensywy na obszar Kurska zapadła decyzja przejścia początkowo do działań obronnych, przyjęcia uderzenia przeciwnika, zadania mu strat i wyczerpania jego zdolności zaczepnych w walce o przygotowane zawczasu pozycje obronne. Dopiero następnie zamierzano uderzyć na osłabionego nieprzyjaciela i zniszczyć jego nacierające wojska.
W związku z tym wokół łuku kurskiego wybudowano szereg umocnionych rubieży. Obszar ten stał się podstawową bazą przewidywanych w okresie początkowym działań obronnych, a następnie zaczepnych.
Obronę łuku kurskiego objęły: w części północnej - wojska Frontu Centralnego (dowódca - gen. armii K. K. Rokossowski), w części południowej wojska Frontu Woroneskiego (gen. armii N. F. Watutin). W tyle za czołowymi armiami rozwinięto na tzw. strategicznej rubieży obrony wojska Frontu Stepowego (gen. armii I. S. Koniew), stanowiące odwód naczelnego dowództwa.
W kontrofensywie, mającej nastąpić po zatrzymaniu natarcia niemieckiego, oprócz sił wymienionych Frontów przewidziano udział wojsk Frontów Zachodniego i Briańskiego, a następnie Południowo-Zachodniego i Południowego. W ten sposób miała się rozwinąć ofensywa na froncie szerokości ok. 2 tyś. km - od Wielkich Łuków do Morza Azowskiego.
Uderzenie niemieckie na Kursk i radziecka kontrofensywa.
Potężna ofensywa niemiecka, przygotowywana od trzech z górą miesięcy, rozpoczęła się 5.7. o świcie. Od północy - z rejonu na południe od Orła - wyszło natarcie zgrupowania uderzeniowego Grupy Armii "Środek" w składzie sześciu DPanc., jednej DZmot. i ośmiu DP.
Od południa nacierało zgrupowanie uderzeniowe Grupy Armii "Południe" (pięć DPanc., jedna DZmot. i osiem DP). Oba zgrupowania wspierało potężne lotnictwo.
Północne zgrupowanie uderzeniowe po ciężkich 6-dniowych walkach posunęło się zaledwie ok. 6 do 15 km w kierunku Kurska. Ostatnie ataki załamały się 11.7. w rej. Olchowatki. Potężny niemiecki taran pancerny nie zdołał przebić pozycji radzieckich dzięki aktywnej, niezwykle bohaterskiej i pełnej poświęcenia obronie wojsk Frontu Centralnego.
Inny nieco i bardziej dramatyczny przebieg miały walki na południowym odcinku frontu kurskiego. Niemiecki klin pancerny wbił się tu głęboko w pozycje radzieckie. Po ciężkich 7-dniowych walkach udało się dywizjom pancernym SS dotrzeć do rej. Prochorowki (ok. 30 km w głębi ugrupowania radzieckiego) i zagrozić przełamaniem tyłowej linii obronnej Frontu Woroneskiego.
Kulminacyjnym punktem bitwy na tym kierunku stał się bój pancerny pod Prochorowką, gdzie 12.7. na przebijające się niemieckie dywizje pancerne II KPanc. SS uderzyła radziecka 5 APanc. z odwodu naczelnego dowództwa. Na niewielkiej przestrzeni w rej. tej miejscowości rozgorzał bój spotkaniowy ok. 1500 czołgów i dział pancernych obu stron. Niemiecki klin pancerny został tu zatrzymany.
Bój pod Prochorowką wyczerpał zdolność zaczepną niemieckich jednostek pancernych i zatrzymał ich ruch na Kursk. Równocześnie rozstrzygnęły się losy bitwy na korzyść radziecką. 12.7. wojska Frontów Zachodniego i Briańskiego rozpoczęły natarcie na Orzeł. Był to początek ogólnej kontrofensywy radzieckiej. I choć walki na kierunku południowym trwały jeszcze do 16.7., wiadomo było, że natarcie Grupy Armii "Południe" zostało ostatecznie załamane.
15.7. przeszły do natarcia również wojska Frontu Centralnego, a w dwa dni później Grupa Armii "Południe" rozpoczęła odwrót na dawne pozycje wyjściowe i tegoż dnia rozpoczął działania zaczepne Front Woroneski i Stepowy, ścigając wycofujące się wojska Mansteina. Ich odwrót przypieczętował załamanie się ofensywy niemieckiej na Kursk.
Największa bitwa pancerna II wojny światowej została przez Niemców przegrana. Rzucone do niej elitarne dywizje pancerne straciły 45% czołgów. Okazało się przy tym, że najnowsze "typy czołgów niemieckich, pantery i tygrysy, w których pokładano wielkie nadzieje, nie zdały egzaminu w walce ze sprzętem radzieckim.
Nieudana ofensywa stała się nowym ciosem wymierzonym w hitlerowską machinę wojenną, pociągając za sobą daleko idące konsekwencje natury wojskowej i politycznej.
Bitwa kurska była krwawo wywalczonym zwycięstwem, ale zwycięstwem decydującym ostatecznie o wyniku wojny. Pobity w niej najeźdźca hitlerowski utracił nie tylko zdolność do działań zaczepnych w większym stylu na ziemi i w powietrzu, ale także nie był w stanie zorganizować skutecznej obrony na szczeblu strategicznym, gdyż straty, jakie poniosła jego armia w ludziach i materiale wojennym, a zwłaszcza w czołgach i samolotach, nie dały się już uzupełnić.
W ten sposób radzieckie naczelne dowództwo uzyskało swobodę działania, a armie niemieckie, nie mogąc przeciwstawić się naporowi sił radzieckich zostały skazane na permanentny odwrót.
Po załamaniu ofensywy niemieckiej wojska radzieckie przeszły na szerokim froncie do kontrofensywy, wyrównując front przez opanowanie obszarów Charkowa i Orła. Operacje te trwały do 23.8., w którym to dniu został wyzwolony Charków.
Bitwa kurska zakończyła się walną porażką dwóch niemieckich Grup Armii. Została odparta ofensywa niemiecka i oswobodzone obwody orłowski i charkowsko-biełgorodzki. Powstały warunki do nowych działań zaczepnych w większej skali na znacznie rozszerzonym froncie.
Ogólne straty niemieckie w okresie bitwy wynosiły ok. 300 tyś zabitych i rannych, 1200 czołgów i dział panc. oraz 1000 samolotów.