1. NERWY CZASZKOWE „NERVI CRANIALES”:
I. NERW WĘCHOWY „N. OLFACTORIUS”: Rozpoczyna się na nabłonku górnym i górno-bocznym części jamy nosowej łącznie z przegrodą nosa i kończy się w komorze bocznej (węchomózgowie) oraz w opuszce węchowej. Człowiek wyróżnia 7 zapachów: kamforowy, piżmowy, zapach kwiatowy, miętowy, eterowy, gnilny i przyprawowy.
II. NERW WZROKOWY „N. OPTICUS”: Jest to nerw zmysłowy. Rozpoczyna się w pręcikach i czopkach siatkówki „retina”, a kończy się w płacie potylicznym tzw. bruździe ostrygowej.
III. NERW OKORUCHOWY „N. OCULOMOTORIUS”: Jest to nerw ruchowy. Rozpoczyna się w śródmózgowiu, a kończy się w mięśniówce 5 mięśni zew. oka.
IV. NERW BLOCZKOWY „N. TROCHLEAVIS”: Jest to nerw ruchowy. Rozpoczyna się w śródmózgowiu, a kończy się w m. skośnym górnym oka i mięsień ten razem z m. prostym dolnym oka obraca gałkę oczną w dół.
V. NERW TRÓJDZIELNY „N. TRIGEMINUS”: Jest to nerw mieszany. Rozpoczyna się na przedniobocznej pow. mostu to jest tyłomózgowie, tutaj wychodzą 2 korzenie tego nerwu, one się łączą i tworzą zwój półksiężycowaty, albo inaczej zwój trójdzielny. Ten zwój oddaje 3 wielkie gałęzie: gałąź I czyli nerw oczny. Oznaczamy go V1. Jest to nerw czuciowy i zaopatruje on górną część jamy nosowej, oko, oczodół oraz skórę czoła. II gałęzią jest nerw szczękowy V2. Jest to nerw czuciowy, który zaopatruje środkową część twarzy oraz okolicę szczęki. Gałąź III V3 nerw żuchwowy. Jest to nerw mieszany, zaopatruje dolną część twarzy, okolice żuchwy, okoliczne mięśnie i błonę śluzową.
VI. NERW ODWODZĄCY „N. ABDUCENS”: Jest to nerw ruchowy. Rozpoczyna się na moście tyłomózgowie wtórne i kończy się w m. prostym bocznym oka. A ten mięsień razem z m. prostym przyśrodkowym one obracają gałkę oczną dokoła osi pionowej. Nerw odwodzący często ulega uszkodzeniom z racji swojego przebiegu przy złamaniach k. podstawy czaszki.
VII. NERW TWARZOWY „N. FACIALIS”: Rozpoczyna się w tyłomózgowiu w moście, kończy się w m. twarzy i szyi, które zaopatruje ruchowo, natomiast czuciowo zaopatruje 2/3 przednie języka.
VIII. NERW PRZEDSIONKOWO-ŚLIMAKOWY (STATYCZNO SŁUCHOWY) „N. VESTIBULOCOCHLEARIS”: Część przedsionkowa tego nerwu rop. się w przedsionku i kanałach półkolistych błędnika. Część ślimakowa nerwu rop. się w ślimaku, czyli narzędziu spiralnym ucha środkowego. Obie te gałęzie kończą się w móżdżku.
IX. NERW JĘZYKOWO-GARDŁOWY „N. GLOSSOPHARYNGEUS”: Jest to nerw mieszany. Rozpoczyna się w rdzeniu przedłużonym na jego bocznej powierzchni. Kończy się w tylnej części języka, w gardle (odpowiada za ruchy połykania), kończy się w śliniance przyusznej.
X. NERW BŁĘDNY „N. VAGUS”: Inaczej zwany płócno-żołądkowym. Nerw mieszany. Rop. się w rdzeniu przedłużonym po czym oba nerwy błędne biegnąc do jamy brzusznej tworząc najpierw splot gardłowy, biegnąc dalej tworzą splot przełykowy, po czym pnie błędne nerwu wchodzą do jamy brzusznej i tutaj tworzą gałęzie oraz sploty żołądkowe. Wreszcie tworzą splot trzewny. Zakończenie nerwu błędnego w m. podniebienia, m. gardła i w m. krtani. To jest zaopatrzenie ruchowe nerwu. Zakończenia znajdują się w błonie bębenkowej i przewodzie słuchowym to jest zaopatrzenie czuciowe. Nerw zaopatruje trzewia klatki piersiowej i jamy brzusznej.
XI. NERW DODATKOWY „N. ACCESSORIUS”: Nerw ruchowy. Rozpoczyna się w rdzeniu przedłużonym i tam są jego korzenie czaszkowe oraz w segmencie od C5-C7 i to są korzenie rdzeniowe. Nerw kończy się na wysokości kąta żuchwy i zaopatruje on m. czworoboczny oraz m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy.
XII. NERW PODJĘZYKOWY „M. HYPOGLOSSUS”: Nerw ruchowy. Rozpoczyna się w rdzeniu przedłużonym i kończy się zaopatr. wszystkie mięśnie języka. Język to jest jedyny m. poprzecznie-prążkowany, który może się aktywnie wydłużać.
2. RODZAJE NERWÓW:
A) NERWY DOŚRODKOWE, CZUCIOWE (dzielimy na):
Eksteroceptywne- prowadzą bodźce ze skóry, czyli bodźce czucia powierzchownego.
Prioprioceptywne- prowadzą bodźce z kości, stawów, mięśni, czyli bodźce czucia głębokiego.
Interoceptywne- prowadzą bodźce z naszych trzewi i naczyń krwionośnych.
B) NERWY ODŚRODKOWE:
Nerwy ruchowe- zaopatrują mięśnie poprzecznie prążkowane.
Nerwy wegetatywne- zaopatrują mięśniówkę gładką i gruczoły.
3. PODSUMOWANIE:
A) NERWY: węchowy I, wzrokowy II i przedsionkowo-ślimakowy VIII składają się z włókien dośrodkowych czuciowych. Ich komórki macierzyste leżą na zew. mózgowia.
B) NERWY: okoruchowy III, bloczkowy IV, odwodzący VI, dodatkowy XI i podjęzykowy XII zawierają przede wszystkim włókna ruchowe, których jądra początkowe są rozmieszczone w nakrywce konarów mózgu śródmózgowia, w części grzbietowej mostu i w rdzeniu przedłużonym.
C) NERWY: trójdzielny V, twarzowy VII, językowo-gardłowy IX oraz błędny X zaliczane są do nerwów mieszanych. Jądra macierzyste ich włókien czuciowych znajdują się na zew. mózgowia zaś włókna ruchowe pochodzą z jąder ruchowych zgrupowanych w części grzbietowej mostu i w rdzeniu przedłużonym.
D) NERWY: okoruchowy III, twarzowy VII, językowo-gardłowy IX i błędny X zawierają także włókna przywspółczulne pochodzące z jąder przywspółczulnych położonych w mózgowiu.
4. NERWY RDZENIOWE:
Powstają w obrębie rdzenia z połączenia korzeni brzusznych i grzbietowych. Jednak jeszcze w obrębie rdzenia oddają gałęzie oponowe oraz gałęzie łączące z pniem współczulnym.
Gałęzie grzbietowe oddają zaopatrując stawy kręgów, mięśnie i skórę grzbietu od potylicy do kości guzicznej. Te gałęzie grzbietowe oddają nerw C1 czyli nerw podpotyliczny, który jest nerwem ruchowym, oddając gałąź C2 czyli nerw potyliczny większy, który jest nerwem mieszanym. Gałąź C3 czyli nerw potyliczny 3, który jest nerwem mieszanym. Gałąź grzbietowa od C4-C8, która zaopatruje długie mięśnie szyi, ale nie bierze udziału w unerwieniu głowy. Gałąź grzbietowa nerwów piersiowych od Th1-Th12, gałąź ta zaopatruje mięśnie grzbietu. Gałąź grzbietowa nerwów lędźwiowych L1-L5 oraz gałąź grzbietowa nerwów krzyżowych od S1-S5 i te gałęzie łączą się na pow. grzbietowej kości krzyżowej i tworzą splot krzyżowy tylny.
5. PODSUMOWANIE:
A) NERWY RDZENIOWE- powstają w kanale kręgowym w pobliżu otworu międzykręgowego z połączenia korzenia brzusznego i grzbietowego rdzenia. Pień nerwu rdzeniowego (powstały z połączenia korzeni) ma długość ok. 1cm i jest nerwem mieszanym. Zawiera włókna ruchowe, czuciowe i autonomiczne.
WŁÓKNA RUCHOWE- (do mięśni szkieletowych) są aksonami kom. tworzących jądra ruchowe w subst. szarej rdzenia. Opuszczają one rdzeń kręgowy jako korzenie przednie (brzuszne).
WŁÓKNA CZUCIOWE- są dendrytami kom. pozornie jednobiegunowych zwojów rdzeniowych (aksony tych kom. wchodzą do rogów tylnych rdzenia tworząc korzeń tylny- grzbietowy).
WŁÓKNA AUTONOMICZNE- (do mięśni gładkich i gruczołów) pochodzą z jąder pośrednio-bocznych lub pośrednio-przyśrodkowych, które wychodzą z korzeni brzusznych, rzadziej korzeniami grzbietowymi, albo odchodzą od zwojów autonomicznych i dokańczają do nerwów rdzeniowych.
B) GAŁĘZIE NERWÓW RDZENIOWYCH:
GAŁĘZIE GRZBIETOWE- zawierają włókna ruchowe, czuciowe i autonomiczne. Unerwiają skórę grzbietu od potylicy po kość guziczną, m. głębokie grzbietu oraz częściowo szkielet kręgosłupa i jego połączenia.
GAŁĘZIE BRZUSZNE- zawierają trzy rodzaje włókien nerwowych, czuciowe, ruchowe i autonomiczne. Gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych wychodzące z segmentów szyjnych, lędźwiowych, krzyżowych i guzicznych wymieniają pomiędzy sobą włókna tworząc parzyste sploty: szyjne, ramienne, lędźwiowe i krzyżowe. Gałęzie brzuszne nerwów szyjnych tworzą dwa sploty: szyjny i ramienny.
GAŁĄŹ OPONOWA- wraca do kanału kręgowego przez otwór międzykręgowy i unerwia czuciowo i autonomicznie opony rdzenia, okostną oraz naczynia kanału kręgowego.
GAŁĄŹ ŁĄCZĄCA- składa się z włókien autonomicznych przedzwojowych rozpoczynających się w jądrach pośredniobocznych lub pośrednioprzyśrodkowych rdzenia, biegną do zwojów współczulnych lub przywspółczulnych oraz włókien pozazwojowych, biegnących z pnia współczulnego do nerwu rdzeniowego.