Układ nerwowy obwodowy

(systema nervosum

periphericum)

• zawiera nerwy czaszkowe i nerwy

rdzeniowe. Nerwy czaszkowe
pozostają w łączności z mózgowiem,
rozpoczynają się lub kończą w pniu
mózgu,

• nerwy rdzeniowe pozostają w

łączności z rdzeniem kręgowym

• Nerwy obwodowe zawierają włókna

czuciowe i ruchowe somatyczne i
autonomiczne.

• Włókna ruchowe nerwów (eferentne-

somatyczne) pochodzą z komórek
zgromadzonych w układzie
nerwowym ośrodkowym, które
tworzą jądra ruchowe nerwów
rdzeniowych lub czaszkowych

• Włókna autonomiczne mogą być:

– przedzwojowe, pochodzące ze skupisk

neuronów w układzie ośrodkowym (z
jąder autonomicznych),

– pozazwojowe, których komórki

macierzyste znajdują się na obwodzie
(najczęściej w zwojach), a czasem są
rozproszone wzdłuż przebiegu nerwów
albo w ścianach narządów.

Nerwy czaszkowe

• Nerwami czaszkowymi (nervi craniales)

nazywamy dwanaście par nerwów związanych

topograficznie i czynnościowo z mózgowiem.

Łączą one układ nerwowy ośrodkowy z

receptorami i efektorami głównie głowy i szyi

(wyjątek stanowi nerw błędny i nerw

dodatkowy).

• W zależności od rodzaju włókien nerwowych i

od pełnionej funkcji nerwy czaszkowe można

podzielić na czuciowe (zmysłowe), ruchowe,

mieszane oraz zawierające również włókna

przywspółczulne.

• I. Nerw węchowy (n. olfactorius)

składa się z kilkunastu nitek
węchowych
stanowiących aksony komórek
dwubiegunowych błony śluzowej
okolicy węchowej jamy nosowej. Nerwy
te przez otwory w blaszce kości sitowej
wchodzą do jamy czaszki i wnikają do
opuszki węchowej.

II Nerw wzrokowy (n.

opticus)

•

utworzony jest przez neuryty komórek zwojowych

siatkówki gałki ocznej. Przez kanał wzrokowy

wchodzi do jamy czaszki, gdzie następuje

skrzyżowanie (chiasma opticum) włókien

przyśrodkowych .

•

Od skrzyżowania odchodzą pasma wzrokowe

(tractus optici) zdążające do ciał kolankowatych

bocznych zawzgórza.

•

następnie rozpraszając się w postaci promienistości

wzrokowej (radiatis optica) biegną do korowych

ośrodków wzrokowych płata potylicznego półkul

mózgowych. Część wypustek dochodzi do

wzgórków górnych pokrywy śródmózgowia.

III Nerw okoruchowy

(n.oculomotorius)

•

zawiera włókna ruchowe i włókna
przywspółczulne.

•

włókna ruchowe zaopatrują
mięśnie poruszające gałką oczną (z
wyjątkiem mięśnia skośnego górnego i
prostego bocznego) oraz mięsień
dźwigacz powieki górnej.

•

Włókna przywspółczulne nerwu
unerwiają mięśnie gładkie: rzęskowy i
zwieracz źrenicy.

IV Nerw bloczkowy

(n.trochlearis)

•

unerwia mięsień skośny oka górny.

V.

Nerw trójdzielny (n. trigeminus)

• zawiera włókna czuciowe i ruchowe.

Nerw dzieli się na trzy gałęzie:

oczną, szczękową i żuchwową.

• Nerw oczny (n. ophtalmicus) zawiera włókna czuciowe. Unerwia oponę

twardą, błonę śluzową jamy nosowej i zatok przynosowych, błonę

zewnętrzną i środkową gałki ocznej, spojówkę, skórę czoła, powieki górnej,

grzbietu nosa oraz okolicy oczodołowej.

• Nerw szczękowy (n. maxillaris) jest również nerwem czuciowym. unerwia

oponę twardą i jamę nosową (wspólnie z nerwem ocznym), podniebienie

miękkie, skórę twarzy (powieki dolne, boczne powierzchnie skrzydła nosa,

wargi górne, okolicę podoczodołową, jarzmową i skroniową, górne części

policzków), dziąsła i zęby szczęki.

• Nerw żuchwowy (n. mandibularis) jest nerwem mieszanym. Jego włókna

czuciowe unerwiają oponę twardą (wspólnie z poprzednimi nerwami), błonę

śluzową policzka, dna jamy ustnej, przedniej części języka, skórę wargi

dolnej, dolnej części policzka, okolicy przyuszniczo-żwaczowej i bródki oraz

zębodoły, dziąsła i zęby żuchwy.

• Włókna ruchowe nerwu zaopatrują mięśnie poruszające żuchwą w stawie

skroniowo-żuchwowym, część mięśni nadgnykowych oraz mięsień napinacz

błony bębenkowej.

VI. Nerw odwodzący (n. abducens)

• Unerwia mięsień prosty oka boczny.

VII.Nerw twarzowy (n.

facialis)

• składa się z włókien czuciowych, ruchowych i

przywspółczulnych.

• Włókna informacyjne przenoszą impulsy z

receptorów smakowych przednich języka oraz

prawdopodobnie informacje z eksteroreceptorów

ucha zewnętrznego i środkowego (czucie dotyku,

ucisku, bólu i temperatury).

• Włókna ruchowe przeznaczone są dla mięśni

wyrazowych twarzy oraz dla części mięśni

nadgnykowych.

• Włókna przywspółczulne są włóknami wydzielniczymi

dla gruczołów łzowych, ślinianek podżuchwowej i

podjęzykowej oraz dla gruczołów błony śluzowej

jamy ustnej właściwej i jamy nosowej.

VIII.

Nerw przedsionkowo-

ślimakowy (n.vestibulocochlearis)

• prowadzi wrażenia słuchowe oraz równowagi.
• Część ślimakowa nerwu (pars cochlearis)

rozpoczyna się w zwoju spiralnym wrzecionka

ślimaka, a kończy się w jądrach krańcowych

mostu.

• Część przedsionkowa (pars vestibularis)

rozpoczyna się w zwoju przedsionka, który leży w

dnie przewodu słuchowego wewnętrznego.

Kończy się w jądrach krańcowych mostu i rdzenia

przedłużonego. Przewodzi impulsy nerwowe z

nabłonka zmysłowego przewodów półkolistych

– Informuje o ruchach i położeniu głowy.

IX. Nerw językowo-gardłowy (n.

glossopharyngeus)

• zawiera trzy rodzaje włókien:

– Informacyjne unerwiają błonę śluzową

gardła, jamy bębenkowej, trąbki

słuchowej oraz 3 tylnej części języka.

– Włókna ruchowe unerwiają mięśnie

gardła, podniebienia miękkiego i

niektóre mięśnie nadgnykowe.

– Włókna przywspółczulne unerwiają

wydzielniczo śliniankę przyuszną.

X. Nerw błędny (n.

vagus)

• dochodzi aż do jamy brzusznej.

• Składa się z włókien czuciowych, ruchowych

i przywspółczulnych.

• Włókna czuciowe zaopatrują narządy głowy, szyi, klatki

piersiowej i jamy brzusznej, aż po lewe zgięcie okrężnicy.

• W odcinku szyjnym nerw błędny wspólnie z nerwem IX unerwia

czuciowo i wydzielniczo błonę śluzową i mięśnie gardła oraz

oddaje gałęzie krtaniowe, tchawicze, sercowe i przełykowe.

• W klatce piersiowej oddaje gałęzie do naczyń oraz do trzew

klatki piersiowej (płuc, oskrzeli, tchawicy, opłucnej, osierdzia i

przełyku).

• W jamie brzusznej wysyła gałęzie do jelita ślepego z

wyrostkiem robaczkowym, okrężnicy wstępującej, wątroby,

trzustki, nerek, śledziony oraz części brzusznej moczowodu.

• Włókna ruchowe nerwu błędnego, razem z włóknami

ruchowymi nerwu IX, unerwiają mięśnie podniebienia

miękkiego, gardła i krtani.

XI. Nerw dodatkowy (n.

accessorius)

• jest przede wszystkim nerwem

ruchowym,
który składa się z części czaszkowej i
rdzeniowej. biegnie
do mięśnia czworobocznego i mięśnia
mostkowo-obojczykowo-sutkowego.

XII. Nerw podjęzykowy (n.

hypoglossus)

• Unerwia mięśnie języka.

• Nerwy:
• węchowy (I),
• wzrokowy (II)
• przedsionkowo-ślimakowy (VIII)
• składają się z włókien dośrodkowych

czuciowych;

• Nerwy:
• okoruchowy (III),
• bloczkowy (IV),
• odwodzący (VI),
• dodatkowy (XI)
• podjęzykowy (XII)
• zawierają przede wszystkim włókna

ruchowe,

• Nerwy:
• trójdzielny (V),
• twarzowy (VII),
• językowo-gardłowy (IX)
• błędny (X)
• zaliczane są do nerwów mieszanych.

• Nerwy:
• okoruchowy (III),
• twarzowy (VII),
• językowo-gardłowy (IX) i
• błędny (X)
• zawierają także włókna

przywspółczulne

Nerwy rdzeniowe

• Od rdzenia kręgowego odchodzi 31

par nerwów rdzeniowych (nervi
spinales):

• 8 par nerwów szyjnych
• 12 par nerwów piersiowych
• 5 par nerwów lędźwiowych
• 5 par nerwów krzyżowych
• 1 para nerwów guzicznych

• Nerwy rdzeniowe powstają w kanale

kręgowym w pobliżu otworu
międzykręgowego z połączenia korzenia
brzusznego i grzbietowego rdzenia.
Powstały z połączenia korzeni pień
nerwu rdzeniowego (truncus nervi
spinales) ma długość około 1 cm i jest
nerwem mieszanym. Zawiera włókna
ruchowe, czuciowe i autonomiczne.

• Włókna ruchowe (do mięśni

szkieletowych) są aksonami komórek
tworzących jądra ruchowe w rogach
przednich substancji szarej rdzenia.
Opuszczają one rdzeń kręgowy jako
korzenie przednie (brzuszne).

• Włókna czuciowe są dendrytami

komórek pozornie jednobiegunowych
zwojów rdzeniowych (aksony tych
komórek wchodzą do rogów tylnych
rdzenia tworząc korzeń tylny -
grzbietowy).

• Włókna autonomiczne (do mięśni

gładkich i gruczołów) pochodzą z jąder
pośrednio-bocznych lub pośrednio-
przyśrodkowych rdzenia, które wychodzą
z korzeniami brzusznymi, rzadziej
korzeniami grzbietowymi (włókna
przedzwojowe), albo odchodzą od zwojów
autonomicznych (włókna pozazwojowe) i
dołączają do nerwów rdzeniowych.

• Każdy nerw rdzeniowy w obrębie

otworu międzykręgowego dzieli się
na cztery gałęzie: grzbietową,
brzuszną, oponową i łączącą.

• Gałęzie grzbietowe zawierają włókna

ruchowe, czuciowe i autonomiczne.

• Unerwiają skórę grzbietu od potylicy

po kość guziczną, mięśnie głębokie

grzbietu (m. prostownik grzbietu) oraz

częściowo szkielet kręgosłupa i jego

połączenia.

• Gałęzie grzbietowe nerwów

rdzeniowych zachowują podział

metameryczny (segmentowy).

• Gałęzie brzuszne zawierają trzy rodzaje

włókien nerwowych: czuciowe, ruchowe i

autonomiczne.

• Gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych

wychodzące z segmentów szyjnych,

lędźwiowych, krzyżowych i guzicznych,

wymieniają pomiędzy sobą włókna tworząc

parzyste sploty: szyjne, ramienne, lędźwiowe

i krzyżowe. Jedynie gałęzie brzuszne

wychodzące z segmentów piersiowych

zachowują charakter metameryczny tworząc

nerwy międzyżebrowe (nervi

intercostales).

• Gałęzie brzuszne nerwów szyjnych tworzą dwa

sploty:

• Splot szyjny (plexus cervicalis) oddaje

gałęzie do skóry szyi i obręczy kończyny
górnej oraz do mięśni szyi z wyjątkiem
unerwianych przez nerwy czaszkowe.
Najdłuższy nerw tego splotu, nerw przeponowy
(n. phrenicus), schodzi do jamy klatki
piersiowej (oddając gałązki do opłucnej i
osierdzia) i oddaje przeponie włókna ruchowe i
informacyjne.

• Splot ramienny (plexus brachialis)

znajdujący się w jamie pachowej
unerwia skórę kończyn górnych i dołu
pachowego oraz mięśnie działające
na staw ramienny i pozostałe stawy
kończyn górnych. Oddaje również
gałęzie do szkieletu kończyn górnych
oraz do naczyń.

• Nerwy splotu lędźwiowego (plexus

lumbalis) i krzyżowego (plexus sacralis)
zaopatrują skórę i mięśnie obręczy kończyny
dolnej, mięśnie dna miednicy, skórę narządów
płciowych zewnętrznych oraz kończyn
dolnych.

• Największe nerwy splotu lędźwiowego, udowy

(n. femoralis) i zasłonowy (n. obturatorius),
zaopatrują prócz tego mięśnie uda -
prostowniki stawu kolanowego - nerw udowy,
mięśnie przywodziciele uda - nerw zasłonowy.

• Największy nerw splotu

krzyżowego, nerw kulszowy (n.
ischiadicus), oddaje swe gałęzie do
mięśni zginających staw kolanowy
oraz do wszystkich mięśni kończyny
dolnej leżących poniżej stawu
kolanowego.

Gałąź oponowa (ramus

meningeus )

• wraca do kanału kręgowego przez

otwór międzykręgowy i unerwia
czuciowo i autonomicznie opony
rdzenia, okostną oraz naczynia
kanału kręgowego.

• Gałąź łącząca (ramus communicans)

składa się z włókien autonomicznych
przedzwojowych rozpoczynających się
w jądrach pośredniobocznych lub
pośrednioprzyśrodkowych rdzenia,
które biegną do zwojów współczulnych
lub przywspółczulnych oraz z włókien
pozazwojowych, biegnących z pnia
współ-czulnego do nerwu rdzeniowego.

Układ nerwowy

autonomiczny

• Układ nerwowy autonomiczny

(systema newosum autonomicum)
reguluje czynności życiowe wegetatywne
związane z pracą narządów
wewnętrznych oraz kontrolą układów
oddychania, trawienia, przemiany
materii, rozmnażania i innych, które są
związane z utrzymaniem stałości
środowiska wewnętrznego ustroju
(homeostasis).

• Czynności powyższe dokonują się z

reguły bez udziału świadomości i bez
naszej woli.

• Szeregu stanom emocjonalnym, jak

strach, radość, gniew i inne, towarzyszą
reakcje wegetatywne, takie jak np.
zblednięcie lub zaczerwienienie skóry
twarzy, pot ze strachu czy gęsia skórka,
płacz, przyspieszenie akcji serca.

• Nadrzędne dla układu autonomicznego ośrodki

znajdują się w :

– pniu
– korze mózgu.

• Głównym ośrodkiem regulującym czynność układu

autonomicznego jest podwzgórze, które integruje

czynności tego układu z gruczołami dokrewnymi

(przysadką mózgową), a także poprzez układ

limbiczny z układem ruchowym i korą.

• Ośrodki pnia mózgu podlegają z kolei ośrodkom

korowym, które mieszczą się prawdopodobnie na

powierzchni dolnej płata czołowego, w wyspie i w

zakrętach obręczy tworząc tzw. mózg trzewny.

• Układ nerwowy autonomiczny dzieli się na

dwie części:

• część współczulną (pars sympathica)
• część przywspółczulną (pars parasympathica).

– Różnią się one od siebie odmienną lokalizacją

ośrodków w układzie nerwowym ośrodkowym oraz
właściwościami fizjologicznymi i farmakologicznymi.
Obie te części cechuje antagonizm czynnościowy,
tzn. że obie części układu autonomicznego działają
na ogół w sposób przeciwstawny na wiele narządów.

Część współczulna

• Ośrodki części współczulnej znajdują

się w rogach bocznych istoty szarej
odcinka piersiowego rdzenia (C8-L3)
w postaci jąder pośredniobocznych.

• Część krzyżowa układu przywspółczulnego

obejmuje włókna przywspółczulne rozpoczynające

się w jądrze pośrednio-przyśrodkowym leżącym w

neuromerach S2-S4. Włókna przedzwojowe

opuszczają rdzeń głównie korzeniami brzusznymi

nerwów rdzeniowych, a następnie oddzielają się

od nich jako nerwy miednicze (nervi pehici).

Włókna pozazwojowe unerwiają narządy miednicy

mniejszej oraz niektóre narządy położone w jamie

brzusznej. Powo dują one wzrost napięcia mięśni

gładkich pęcherza moczowego i jelit, rozkurcz

zwieraczy wewnętrznych odbytu, a także cewki

moczowej, wzwód prącia i ejakulację.

• Według nowszych badań przypuszcza się, że

ośrodki przywspółczulne występują nie tylko w

części krzyżowej rdzenia, lecz także znajdują

się na całej długości rdzenia kręgowego

wychodząc przez korzenie przednie i tylne.

• Przy opisie części współczulnej wspomniano,

że z zespolenia włókien zazwojowych części

współczulnej i przywspółczulnej układu

autonomicznego powstają w jamach ciała lub

w ścianach narządów sploty autonomiczne

zawierające również włókna informacyjne.

• W ich skład wchodzą również zwoje

autonomiczne, głównie

przywspółczulne, w których występują

synapsy włókien przedzwojowych i

zazwojowych. W niektórych splotach,

jak np. w splocie trzewnym, występują

również zwoje współczulne, w których

dopiero włókna przedzwojowe

współczulne przełączają impulsy na

włókna współczulne zazwojowe.

• Z bardziej znanych splotów wymieniono:
• splot śródpiersiowy (plexus mediastinalis)

unerwiający trzewa i naczynia

jamy klatki piersiowej;

• splot trzewny, czyli słoneczny {plexus

celiacus) unerwiający większość

narządów jamy brzusznej;

• splot międzykrezkowy (plexus

intermesentericus) zaopatrujący dolną

część

przewodu pokarmowego;

•

splot miedniczy (plexus pehinus) unerwiający narządy

miednicy małej.

•

Z uwagi na występowanie acetylocholiny w

zakończeniach włókien nerwowych zarówno przed-, jak i

zazwojowych, część przywspółczulną układu

autonomicznego określa się mianem cholinergicznej.

Część przywspółczulną zawiaduje procesami

asymilacyjnymi. Zwiększenie tych czynności powoduje

spadek przemiany podstawowej i obniżenie temperatury

ciała. Część przy współczulną działa zatem „trofotropowo",

tzn. stymulująco na procesy odnowy poprzez hamowanie

zużycia materii i energii, a pobudzanie procesów przyj

mowania, trawienia i wchłaniania pokarmów, czyli

gromadzenia energii potencjalnej, głównie w okresach

wypoczynku i snu.