Definicja człowieka
wg Jaspersa: wszystko czego doświadczamy, doświadczamy w świecie; świat nas ogarnia;
koncepcja ogarniająca: człowiek nas przekracza, nie wyczerpuje się (ani w medycynie, ani w antropologii)
człowiek jest tajemnicą; nie da się go obiektywnie zdefiniować; przy próbie definiowania robimy to tylko częściowo;
człowiek jest strukturą otwartą; ciągle przekraczamy granice wiedzy, kultury, kanony w sztuce; człowiek transtenduje rozmaite granice, horyzonty;
Wyróżniki człowieka
Wg Kanta:
zdolności techniczne do posługiwania się narzędziami
zdolności pragmatyczne w używaniu rzeczy do własnych celów
zdolność moralna - bezinteresowne działania człowieka
wyróżniki człowieka (ogólnie):
homosapiens - czł. jako istota rozumna; dla czł. charakterystyczne jest myślenie
animalsimbolicum - zwierze symboliczne; mity; nie możemy żyć bez mitów; mity są konieczne do myślenia
homocośtam - istota mówiąca; język jest istotny; jako istoty duchowe posługujemy się znakami; człowiek mówi: „uuu” lub „iii” (tak mam w zeszycie)
homosocialis - czł jako istota społeczna; nie może żyć sam; nie można stać się człowiekiem w samotności; czł potrzebuje wspólnoty ludzkiej
homopoliticus - czł jest istotą polityczną; musi organizować swoje życie w strukturach politycznych
homofaber - czł to istota techniczna;
homokulturalis - istota tworząca kulturę
homolaboras - czł jako istota pracująca
homoludens - istota bawiąca się
homohistoricus - czł istota tworząca historię; przekazuje wiedzę pokoleniom
homopatiens - istota cierpiąca
homoreligiosus - istota religijna; potrzebuje kultu do wyrażenia doświadczeń
homoviato - istota pielgrzymująca; istota w drodze;
czynniki te pokazują tylko jakiś aspekt człowieka
Wielkość i małość człowieka
wg antropologii chrześcijańskiej: koncepcja czł jako istoty upadłej (Platon - czł jest upadłą duszą); czł jako istota wyrzucona z Raju; istota który musi się wyzwolić (z grzech)
wg antropologii odwołującej się do filozofii greckiej - człowiek jako istota rozumna
wg antropologii przyrodniczej - ostateczny byt ewolucji przyrodniczej
wg Abbaynamo - w człowieku tkwią możliwości; człowieka jest dla siebie istotą nieznaną
człowiek wyżej od zwierząt, ale niżej od aniołów
człowiek istota pogranicza; przekraczanie grani kultury i nauki
Kondycja człowieka
Aspekty kondycji:
skończoność - człowiek jest istotą skończoną; do istoty czł nie należy istnienie; istnienie oparte jest na ruchu płaskim; * wg Pascala - wyrastamy ze świata dzieciństwa; świat zaczyna się kurczyć
przypadkowość
nieuchronność śmierci - życie to oswajanie śmierci
istnienie - istnieć to musieć zostać w odniesieniu do istnienia; konieczność jest bardzo silna
wewnętrzne rozdarcie - pragnienie wiedzy, ale i niewiedza
czł znajduje się w labiryncie, z którego nie ma wyjścia
czł jest istotą wielką ze względu na wielkość rozumu i serca
zdolność do czynienia dobra
czł jest istotą otwartą na wartości (na kulturę)
wielkość czł tkwi w godności
Trzy pojęcia miłości (eros, filia, agape)
Eros - eros jest ślepą siłą, która panuje zarówno nad ludźmi, jak i nad bogami; ślepa siła odbiera rozum; miłość typu eros była tak pojmowana do Platona; od Platona eros jest pojmowana jako siła twórcza, prowadząca człowieka w sposób celowy; siła ta prowadzi człowieka do mądrości; nie kochają głupcy ani bogowie - głupcy nie dążą do mądrości, a bogowie już ją mają;
Filia (przyjaźń) - cnota; kochający tą miłością chce dobra przyjaciela; różne stopnie przyjaźni;
Agape (karitas) - miłość jest nadmiarem, którym chce się podzielić; pełnia; miłość jako nazwana siła (Bóg); agape powinna ukrzyżować eros; później filozofowie doszli do wniosku, że trzeba szukać cech wspólnych;
Historia idei miłości
Św. Augustyn - prawdziwy fil jest miłośnikiem Boga; centrum ludzkiej miłości to serce; porównanie miłości do siły ciążenia, tzn. czł w sposób naturalny dąży do Boga; rozróżnienie miłości na: 1) skierowaną do Boga (Karitas), skierowaną do człowieka;
Bernard z Klerwo - miłość czysta; czł powinien miłować Boga nie dlatego, że czegoś od niego oczekuje, ale bezinteresownie;
Św. Tomasz - 3 rodzaje miłości:
m. antropologiczna (ludzka) - siła jednocząca ludzi; dążenie do dobra;
m. skierowana do Boga i stworzeń - źródłem tej miłości jest sam Bóg;
m. zbawcza - ta jaką Bóg kieruje do człowieka
„Jesień średniowiecza” J. Huizing - 3 style miłości:
styl dworski - związany z życiem astetyczno dworskim; pieśni trubadurów
styl sielankowy - natura, miłość natury, miłość na łonie natury
styl jakiśtam - karnawał, obrzędy, miłość zmysłowa
renesans - miłość humanitaryzmu; miłość jako mania namiętności; miłość człowieka do Boga w postaci mistycznej;
XVII w. - przełom w rozumieniu miłości; zaczyna się rozwijać nauka; m. jest wypierana przez tolerancję, humanitaryzm etc.; wymiar psychobiologiczny; pewne przedmioty (np. człowiek) są dla nas odpowiednie, wtedy pojawia się tchnienie powodujące, że się zakochujemy; miłość: 1) życzliwa, 2) pożądliwa;
Rodzaje miłości
yyyy... patrz pytanie 5...?
Wolność zewnętrzna i wewnętrzna
W. zew. - brak zniewolenia, ograniczeń zewnętrznych; nie wystarczy żeby być wolnym, trzeba być wolnym wew.; szansa dana duchowi wolności
w. wew. - w. woli, własnych wyborów, w. myślenia;
zew. Zniewolenie wg Hegla jest tylko ujawnieniem zniewolenia zew.; przywrócić wolność człowiekowi można tylko wtedy, gdy on sam ją sobie przywróci;
Wolność pozytywna i negatywna
W każdym wolnym akcie wyboru jest moment negatywny - rezygnacja, uwolnienie się od czegoś; żeby wybrać jedną możliwość musimy z innej zrezygnować; w. negatywna wiąże się właśnie z rezygnacją; albo w formie bardziej wyrazistej z buntem i anarchią; w filozofii Hegla ten moment wolności neg. to rewolucja; Nietsche przestawił alegorycznie 3 fazy rozwoju ducha:
duch jest wielbłądem, dźwiga nałożony przez innych ciężar norm, wartości i zobowiązań, ale następuje moment negacji; wielbłąd zrzuca ciężar i staje się lwem
lew jest wolny, ale jego wolność wyraża się poprzez negację; walczy on i zwycięża nad smokiem, który jest wszystkimi starymi powinnościami i wartościami; wtedy lew staje się dzieckiem
dziecko jest początkiem wolnym od wszelkich ciężarów; ono dopiero tworzy nowe wartości; ukierunkowuje zdobytą wolność; jest to pozytywny moment wolności
nie ma wolności, która nie byłaby z niczym związana; uwalniamy się od czegoś, aby się z czymś związać - ze starymi wartościami lub z nowymi, które tworzymy; św. Tomasz przedstawił 3 formy wolności pozytywnej:
wolność czynienia takiej lub innej rzeczy
wolność czynienia dobra lub zła
wolność działania lub niedziałania
Expresja twórcza jest aktem czystej wolności pozytywnej, w którym wyrażamy siebie w świecie; w wolności człowiek wyraża swoją własną tożsamość; człowiek wolny to człowiek automatyczny;
10) Wolność OD i wolność DO
Wolność OD - jest negacją, rezygnacją z danej rzeczy, aby wybrać inną; jest to wolność dziecka z jednym $ w domu towarowym; musi ono dokonać wyboru i rezygnacji z wielu możliwości na rzecz tylko jednej;
Wolność DO - jest momentem pozytywnym, wolnym wyborem bez żadnego przymusu; wybieramy daną możliwość; wchodzimy w przestrzeń jaką ona przed nami otwiera i uczymy się w niej poruszać z coraz większą swobodą; można to porównać z nauką gry na instrumencie; ucząc się odkrywamy przestrzeń możliwości, jakie daje instrument; stajemy się coraz bardziej wolni; muzyk wolny to muzyk doskonały;
11) Życie i jego sens
życie:
pod względem biologicznym - zespół procesów biologicznych; stan choroby jest stanem przeciwnym do stanu życia; zespół procesów w których uczestniczymy; istota tak rozumianego życia to przetrwanie („Być to inaczej usiłować przetrwać” - Spinoza); życie ludzkie jest procesem otwartym, natomiast życie zwierzęce jest procesem zamkniętym - w obrębie instynktów; czł ciągle przekracza siebie; coś nas pcha do poświęceń, chociaż nie wiemy początkowo dlaczego? dla kogo?
Jako stan charakterystyczny dla danej epoki kulturowej - etyka, kultura, moralność, moda, zachowanie; inaczej żyje się w różnych krajach, kulturach, czasach; życie ludzkie nie polega jednak na naśladowaniu pewnych najmodniejszych wzorców danej epoki;
utożsamiane z istnieniem - tego rodzaju życia doświadczamy wtedy, gdy: ocieramy się o śmierć, przeżywamy śmierć bliskiej osoby lub kiedy żyjemy pełnią życia; „człowiek to istnienie ku śmierci” - dlatego życie jest sprawą poważną; metafizyczny sens kruchości życia, często i bardzo celnie ukazywany przez poetów;
sens życia - zagadnienie podejmowane już od starożytności; czł doznaje szczęścia kiedy jest sensem życia; żyć to czynić użytek z życia; zwierzęta nie stawiają pytań na temat sensu życia; pytając o sens życia, pytamy o znaczenie; życie biegnie tylko po to aby zdobywać środki konieczne do życia; syndrom poniedziałku - w poniedziałek rozpoczyna się cykl monotonii; doświadczamy konfliktu - żyć uczciwie czy sprawnie?
3 fakty tłumaczące sensowne życie:
gdy dążymy do jakiegoś celu, wartości; żyjemy bo warto
gdy przeżywamy w nim sensowne, szczęśliwe, radosne chwile
gdy pytamy o metafizyczną przyczynę życia, istnienia
12) Koncepcja czasu u Heraklita
Czas istnieje, ale i jest samą naturą wszechrzeczy; wszystko jest radykalnie zmienne; Panta rei; „nie możemy wejść 2 razy do tej samej rzeki”; rzeka czasu - każda chwila jest inna, nic się nie powtarza; nie ma nic stałego;
13) Krytyka zmienności i ruchu u eleatów
Argumenty przeciwko ruchowi:
dychotomia - gdy przedmiot znajduje się w ruchu i ma przebyć jakąś drogę, najpierw musi przebyć połowę tej drogi, ale wcześniej połowę połowy itd. w nieskończoność; jakkolwiek mała jest droga która ma przejść zawsze musi przejść przez nieskończoną liczbę odcinków, a tego nie da się przejść w skończonym okresie czasu; ruch jest więc niemożliwy
Achilles - Achilles nie dogoni żółwia, jeśli ten wystartuje choć trochę przed nim; musi on dobiec najpierw do miejsca, z którego wystartował żółw, a żółw w tym czasie trochę się przesunie; potem musi dobiec do miejsca, które w tamtym momencie zajmował żółw i tak w nieskończoność;
Strzała - lecąca strzałą w chwili teraźniejszej nie porusza się, lecz zostaje w spoczynku w powietrzu, tak samo jest w każdej innej chwili; czas składa się z pojedynczych chwil, więc strzała nie może poruszać naprzód lecz spoczywa;
Stadion - szybkość z jaką przedmioty się poruszają jest jednocześnie taka i inna: mniejsza lub większa w zależność od tego względem jakich przedmiotów jest rozważana; jeśli ruch dokonuje się z szybkością, która jest jednocześnie taka i nietaka to jest sprzeczne i nie może istnieć;
14) Koncepcja czasu wg św. Augustyna
Św. A. wyszedł od dośw. Potocznego, z twierdzenia że czas jest długi lub krótki; nie można tego powiedzieć o czasie, o którym właśnie biegnie, ale o tym który minął i już nie istnieje; to z czym mamy do czynienia to teraźniejszość, która okazuje się być nieskończenie cienką linią pomiędzy przeszłością a przyszłością; św. A. doszedł w ten sposób do wniosku że czas obiektywnie nie istnieje; czas jest to rozciągłość duszy; przeszłość to pamięć, przyszłość to oczekiwanie, teraźniejszość to uwaga;
15) Postrzeganie zmiany wg Bergsona
Wszystko się zmienia, rozwój jest samorzutny, twórczy; jest ciągłym tworzeniem; rozwoju organicznego nie tłumaczą ani siły zew. ani cel przyrody; rozwój wypływa z pędu życiowego;
16) Idea czasu u R. Ingardena
Czas postrzegany w dwóch aspektach, jako:
całość -zmienność
Teraz i w przyszłości pozostaniemy sobą; Żeby mogła się dokonać zmiana, musi być podmiot, który się nie zmienia; Zmiana czegoś u kogoś; Tożsamość rzeczy lub bytu; mamy możliwość przekraczania granic teraźniejszości poprzez: wyobrażanie sobie, przypominanie sobie, oczekiwanie czegoś; czas włada nami, a nie my czasem; każdy ma swój kres; człowiek ma świadomość swojego przemijania; ludzie więc zabijają czas aby nie myśleć o swoim przemijaniu; człowiek powinien mieć siebie w swojej władzy;
17) Empiryzm i jego kontynuacja
Aposterioryzm - ludzkie poznanie jest związane ze sferą zmysłową
Zmysły wewnętrzne:
zmysł ogólny - porządkuje działania poszczególnych zmysłów zewnętrznych; koordynuje;
wyobraźnia - przedstawienie sobie obrazów, których w danym momencie nie ma;
pamięć - przechowywane obrazy
wew. władza sądzenia - pozwala ocenić treść doświadczeń zmysłowych; pozwala reagować na rzeczywistość;
w oparciu o taką strukturę poznania tworzy się empiryzm;
prawo dzięki któremu pewne elementy rzeczywistości łączymy w całość; jedno jest skutkiem drugiego; wiedza nie pochodzi z rozumu, ale z doświadczenia; dzięki dośw tworzymy prawa; dostrzegamy tylko czasowe następstwo zdarzeń a nie związek; prawa powstają z przyzwyczajeń, a nie z wiedzy na temat rzeczywistości; wszystko to hipotezy, których nie jesteśmy w stanie dowieść (musielibyśmy np. podrzucić wszystkie kamienie na ziemi, nieskończona ilość razy, aby stwierdzić zależność: podrzut kamienia - kamień spada)
wrażenia (impresje); wyobrażanie sobie czegoś, przypominanie sobie czegoś (to jest idea); dośw zmysłowe jest pewniejsze od idei (więcej szczegółów); dośw zmysł - są jednostkowe; zmysły dostarczają nam najpewniejszej wiedzy, jednak jest to wiedza bardzo ograniczona - jednostkowa;
18) Racjonalizm i jego kontynuacja
Kartezjusz - metody dedukcji:
metoda racjonalna - w dedukcji nie opieramy się o dośw; wychodzimy od założeń; w oparciu o te założenia wyprowadzamy twierdzenia (odwrotnie niż w indukcji)
metoda logicznego myślenia; etapy:
reguła oczywistości - wychodzimy od jakiś danych, punktu wyjścia, np. założenia
reguła analizy - dany materiał (punkt wyjścia) musimy podzielić na najprostsze elementy
reguła syntezy - zanalizowane dane możemy łączyć w większą całość w oparciu o pewne prawa
reguła enumeracji (wyliczania) - kolejne kroki dowodzenia; nie można pomijać żadnych kroków (etapów)
19) Transcendentalizm poznania u I. Kanta
w każdym dośw zmysłowym jest coś co nie pochodzi z dośw zmysłowego; K uważa, że zarówno racjonalizm jak i empiryzm nie są krytyczne; nie da się rozwiązać sporu między empir a racjo (spór o przedmiot poznania); krytycyzm - rewolucja kopernikańska; trzeba zacząć od podmiotu; badanie możliwości poznania podmiotu (człowieka); zwrot transcendentalny (od przedmiotu do podmiotu, podmiot nie może być przedmiotem);
pojęcia:
immanencja - to co leży w granicach naszego poznania
transcendencja - coś co przekracza możliwości naszego poznania
transcendentalność - cośtam cośtam cośtam
w podmiocie zawarte są formy poznania; formy muszą łączyć się z treścią; połączenie empiryzmu z racjonalizmem; forma nie może być pusta, a treść ślepa;
2 formy poznania zmysłowego (naoczność zmysłowa):
przestrzeń - czas
poznanie naoczne - najbardziej elementarne; aby coś poznać musimy to uchwycić w przestrzeni i czasie; przestrzeń - możliwość określenia miejsca przedmiotu; musimy wszystko uprzestrzenniać; czas - wszystko musimy umiejscowić w czasie; czas nie jest obiektywny; jest tylko sposobem naszego myślenia;
w tych formach ujmujemy dane empiryczne; materiał do tych form pochodzi ze „świata rzeczy samych w sobie”; w skutek syntezy owych form, tworzy się naoczność zmysłowa; nie możemy wyjść poza to co doświadczamy zmysłami, bo nawet gdybyśmy wyszli to musielibyśmy ująć to w formę czasu i przestrzeni
20) Fenomenologia
F. - nauka o istocie zjawiska; metoda poznania; twórca Edmund Husserl; chciał znaleźć metodę, dzięki której osiągnąłby pewność, której nie mogłoby obalić ewentualne przyszłe odkrycie naukowe, tą metodą miała być fenomenologia; istota fenomenologii polega na ograniczeniu w opisie tego co widzimy do granic w jakich coś widzimy; zasada zasad: każda źródłowo prezentująca się naoczność jest źródłem prawomocności poznania; należy więc ograniczyć się do tego co widzimy i postrzegać w granicach tego co widzimy; fenomenolog nie wnosi niczego w zjawisko, po prostu pozwala aby się ono ukazało; musi istnieć korelacja między neozą (świadomością) a neomatem (zjawiskiem); jeżeli coś dominuję, nie mogę mówić że na pewno widzę; f. dąży do poznania istoty rzeczy; aby widzieć zjawisko takich jakie jest, należy dokonać redukcji transcendentalnej, wyzbyć się wszystkiego co w nasze poznanie wprowadzałoby wątpliwość w celu osiągnięcia obiektywizmu; w opisie f. autor odrzuca dotychczasową wiedzę, doświadczenia, może nawet zakwestionować realność świata, skupia się na postrzeganiu;
21) Hermeneutyka
Interpretacja, obwieszczanie, wypowiadanie; związana jest z potrzebą wyjaśnienia interpretacji woli bogów; kluczowym pojęciem jest tu pojęcie rozumienia; h. to nauka o duchu; próbujemy uchwycić ducha ukrytego za czymś; pojęcie h. poszerzył Wilhelm Dilthey; h. to nie tylko interpretacja txtu, ale także sposób istnienia człowieka; zrozumieć coś to przede wszystkim zrozumieć siebie; rozumienie to sposób istnienia; od interpretacji txtu przechodzimy do interpretacji życia; rozumieć siebie to wiedzieć jak tak naprawdę bytujemy; historia h.:
związana z religią (wyjaśnienie Wyroczni delfickiej, komentarze ksiąg objawionych),
interpretacja zasad prawnych w Rzymie,
interpretacja utworów literackich np. poetyka Arystotelesa, św. Augustyn wprowadził interpretację Biblii;
Matias Flakijus formułuje zasadę hermeneutyki - I koło hermeneutyczne; całość txtu należy rozpatrywać przez jego części a nie przez jego całość;
22) Platońska teoria państwa i społeczeństwa
Dla P. państwo jest zabsolutyzowaną jednostką; Platon wyróżnił 3 klasy społeczne:
ci u których dominuje dusza WEGETATYWNA - rzemieślnicy, chłopi
ci u których dominuje dusza SENTATYWNA - wojownicy
ci u których dominuje dusza ROZUMNA - władcy, filozofowie
Taki podział jest gwarantem jedności i stabilności systemu; u szczytu powinien być król filozof; dzieci ma wychowywać państwo, każdego zgodnie z swoimi predyspozycjami; władcy mają być wybierani w drodze starannej selekcji; dla P. podstawa jedności jest kosmos - jedność duszy a jedność państwa to to samo;
23) Utopia
Tomasz Morus zapoczątkował w filozofii polityki kierunek utopijny; przedstawił wizję idealnej wyspy z doskonałym sys. Społeczno - polit. Zbliżonej do współczesnych wizji komunistycznych; było to wyrazem odwiecznego marzenia człowieka tęsknoty za idealnym systemem, w którym wszyscy byliby szczęśliwi; tą wizję podejmowali późniejsi autorzy np. Campanelli; wg niego cechy państwa idealnego to: nie ma w nim pieniądza, każdy ma pracę, panuje idealna sprawiedliwość społ., każdy wykorzystuje swój talenty i umiejętności, dzieci wychowuje państwo, wszyscy chodzą w takich samych ubraniach;
24) Teoria umowy społecznej T. Hobbesa
H. twierdził, że ludzie na początku żyli w stanie natury, w którym ich wolność nie była niczym ograniczona; ale przyjmując że człowiek jest z natury zły i egoistyczny, otrzymujemy obraz sytuacji, w której jego wolność jest co prawda nieograniczona, ale także ciągle zagrożona przez innych; ludzie żyją w ciągłym strachu; nie jest to stan zbyt wygodny, wiec ludzie utworzyli umowę społeczną; zrezygnowali z części swojej wolności i przekazali ją władzy, aby uzyskać gwarancję bezpieczeństwa pozostałego zakresu wolności; wolność jest więc pierwotną w stosunku do państwa; w stanie natury jest tylko sfera prywatna; umowa społ. Tworzy sferę publiczną z części władzy, z której ludzie zrezygnowali; władza dba tylko o sferę publiczną określoną umową; H. przedstawił władzę symbolicznie jako lewiatana symbolu władzy, która ogranicza; pomimo to że władza jest lewiatanem, musi istnieć;
25) Jon Locke - koncepcja natury i władzy
Człowiek jest z natury dobry; w stanie natury nikt nie szkodzi życiu, zdrowiu, wolności i własności drugiego człowieka; gdyby wszyscy żyli w stanie natury państwo byłoby niepotrzebne, ale zdarzają się egoistyczne jednostki, które zachowują się nienaturalnie np. kradnąc i mordując; żeby sobie z tymi jednostkami poradzić potrzebne jest państwo; ma ono rozwiązać niedoskonałości życia ludzkiego; nie musi ingerować zawsze, tylko wtedy gdy nieliczne jednostki naruszają stan natury; źródłem władzy jest lud, więc najlepszym rozwiązaniem ustrojowym jest dla niego demokracja; bardzo ważne jest też znaczenie praworządności;
26) Mill - koncepcja natury i władzy
Demokracja jaką proponował Locke może przerodzić się w tyranię; większości nad mniejszościami i jednostkami; uważał że państwo powinno chronić mniejszości, zapewniać tolerancję; żeby możliwy był pluralizm musi istnieć minimum jedności politycznej, które gwarantuje bezpieczeństwo i wolność jednostek;
27) Społeczeństwo zamknięte i religia zamknięta wg Bergsona
Społ. Zamknięte - społ mające swoją tożsamość i swe granice; członkowie zawsze wzajemnie się wspierają, zawsze są gotowi do obrony; podstawę tego społeczeństwa stanowi religia statyczna i powinność polegająca na ucisku;
Zamknięta religia - zamknięta moralność wypływa ze źródła społecznego; jednostki wytwarzają normy moralne i pilnują ich przestrzegania; wytwarzając owo moralność społeczeństwo przeciwdziała niebezpiecznym egoistycznym skłonnościom; moralność ta jest statyczna, bo jej zadaniem jest utrzymanie społeczeństwa przy istnieniu; religia statyczna wypływa z 2 potrzeb człowieka, jest jego reakcją obronną, pociechą w cierpieniu i myśli o śmierci;
28) Społeczeństwo otwarte i religia otwarta wg Bergsona
Społ. Otwarte - społ. Uniwersalne, na dobrą sprawę nie istnieje; jest bytem realnym, bo każdy z nas ma JA w sensie społecznym; owo JA obejmuje całą ludzkość; społeczeństwo to jest wirtualne i trudne do ujęcia;
Otwarta moralność i religia - formuje się na wzór jednostek najlepszych; jest dynamiczna; jest moralnością wyższą; religia otwarta wykracza poza ludzkie potrzeby; to nie potrzeby ludzkie pobudzają do niej, ale wzór ludzi wyjątkowych, świętych, mistyków; daje ona nowe horyzonty, rozszerza życie;
2