Przykłady badań konserwatorskich
dotyczących zabytkowych kolekcji
grafik i malarstwa na podłożu
papierowym
Grażyna Musiał 2001r.
 Ocena zniszczeń i opracowanie programu
konserwacji zbioru rycin Muzeum Narodowego w
Poznaniu
-Przedmiotem badań był zbiór grafik i rysunków z Gabinetu Rycin MN w
Poznaniu
-ocena na podstawie badań reprezentatywnej grupy obiektów
-z poszczególnych kolekcji wybrano po 50 pozycji do szczegółowej analizy
-sposób wyboru tek i pudeł:
1.wstępne konsultacje z opiekunami zbiorów
2.wybór losowy
Praca dyplomowa wykonana w ZKPiS, Toruń 2001
-badanie przeprowadzono według ustalonego schematu, który sporządzono w formie
tabeli
-zniszczenia określano wizualnie w skali 0-3 (która odpowiada przyjętemu systemowi
oznaczeń graficznych)
 - = brak zniszczeń
 + = niewielkie
 ++ = większe
 +++ = bardzo silne
-dodatkowe zabrudzenia, plamy i zacieki; zniszczenia mechaniczne; naddarcia,
przedarcia, pęknięcia, deformacje podłoża i inne (określono je ich obecnością lub
brakiem co odpowiada znakom  + lub  - ); podobnie określono odpowiedni typ
zniszczeń strukturalnych oraz rodzaje papieru
-wielkość ubytków podłoża i warstwy druku/rysunkowej podano w % w stosunku do
powierzchni całego obiektu
 - zawieszony na paseczkach z papieru/bibułki japońskiej
- zawieszony na paseczkach z papieru/bibułki japońskiej na dodatkowej
podkładce
- włożony w narożniki celuloidowe
- zawieszony na pasku bibułki/papieru wzdłuż górnej krawędzi
- zawieszony na pasku bibułki/papieru wzdłuż lewej krawędzi
- zawieszony na paskach bibułki/papieru wzdłuż górnej i lewej krawędzi
-  suchy montaż -wsunięty w kopertę z bibułki/papieru
- przyklejony do podłoża wzdłuż górnej krawędzi
- przyklejony do podłoża całą powierzchnią
- przyklejony do podłoża na krawędziach
- zdublowany na nośnik z papieru/bibułki japońskiej i przyklejony do podłoża
- wklejony od lica na brzegach w okienko oprawy
- przyklejony punktowo
Katarzyna Król-Goz
dzik 2005r.,
 Ocena stanu zachowania grafik z Oddziału Zbiorów
Graficznych Biblioteki UMK w Toruniu
-losowy wybór obiektów do badań
-grafika od XV do XX wieku
-przebadano ogółem 1330 jednostek zawartych w 24 pudłach/teczkach
-ilość i rodzaj przebadanych obiektów przedstawiono
w Tabeli - Identyfikacja obiektów do badań
-wstępna ilość obiektów do badań - 1000 grafik
Praca dyplomowa wykonana w ZKPiS, Toruń 2005
Arkusz oceny stanu zachowania  punktacja zniszczeń
Kryteria oceny
Liczbę punktów z zakresu 0 - 3.
-0 punktów  brak zniszczeń lub zniszczenia nieznaczne
-1 punkt  niewielkie zniszczenia
-2 punkty  średnie zniszczenia
-3 punkty  silne i bardzo silne zniszczenia
Papier:
-zażółcenia powierzchni papieru (lico, odwrocie)
0  brak/żółtawy odcień papieru wynikający ze słabego wybielenia masy włóknistej
1  niewielkie
2  wyraz
ne
3  silne zażółcenie, zbrązowienie papieru
-zabrudzenia
0  brak
1  małe/nieznaczne
2  silne
3  intensywne zabrudzenia, wtarty brud w strukturę papieru
-plamy
0  brak
1  nieliczne
2  intensywne
3  silne zaplamienia obejmujące więcej niż � powierzchni
-zacieki
0  brak
1- niewielkie
2- mało intensywne
3  intensywne/obejmujące więcej niż � powierzchni papieru
-zniszczenia mechaniczne:
-naddarcia
0  brak
1  niewielkie, nieznacznie postrzępione krawędzie papieru
2  drobne, ale obejmujące więcej niż 1 krawędz

3  naddarcia wzdłuż wszystkich krawędzi/na długości obejmującej ponad 1/3 powierzchni
-przetarcia i zarysowania warstwy papieru/druku/malarskiej
0  brak zniszczeń
1  nieznaczne ubytki powierzchniowe
2  przetarcia przy rozdarciach papieru
3  uszkodzenie obejmujące znaczną część powierzchni
-deformacje podłoża:
-zagięcia krawędzi/narożników
0  brak
1  niewielkie zagięcie 1 z narożników
2  zagięcie narożnika/krawędzi
3  zagięcie krawędzi na całej długości, narożników
-deformacje
0  brak
1  niewielkie pofalowanie powierzchni papieru spowodowane np. montażem do passe-partout
2  deformacje wynikające z nieodpowiednio dobranej oprawy/niedopasowaniem
3  deformacja całej powierzchni/silne wybrzuszenie papieru
-zagniecenia
0  brak
1  niewielkie i pojedyncze zagniecenia papieru
2  delikatne zagniecenia na większej powierzchni
3  mocno utrwalone zagniecenia na znacznej powierzchni obiektu
-ubytki podłoża/warstwy druku/ołówka/farby/tuszu
0  brak
1  małe ubytki, niewidoczny odcisk płyty graficznej, ślady po szpilkach
2  wykruszone krawędzie przy naddarciach, odcięty odcisk płyty graficznej
3  braki powyżej 1/3 powierzchni, nadpalenie
-występowanie foxingu
0  brak
1  niewielkie skupiska i pojedyncze plamy foxingowe o małym natężeniu
2  plamy foxingowe o bardziej intensywnej barwie zajmujące około 30% powierzchni karty
3  cała powierzchnia karty/przeważająca część powierzchni odbitki pokryta plamami
foxingowymi
-obecność koloni grzybów
0  brak nalotów
1  pojedyncze nieduże kolonie/plamy grzybowe
2  liczne kolonie/plamy grzybowe
3  obfity wzrost/duża ilość plam grzybowych
-obecność zniszczeń spowodowana przez owady
0  brak śladów obecności owadów
1  ubytki powierzchniowe, nieduże ubytki papieru
2  znaczny ubytek papieru
3  ubytek co najmniej 1/3 karty lub dużej części papieru
-stopień zakwaszenia
0  pH papieru >7,0
1  pH 7,0-5,5
2  pH 5,4-4,5
3  pH <4,5
Passe-partout
-zabrudzenia
0  brak
1  nieznaczne
2  sine zakurzenie, wtarte zabrudzenia, zacieki
3  silne zabrudzenia, zacieki, mocno wtarty brud
-plamy/zażółcenia
0  brak
1  nieznaczne zaplamienia od pleców, zażółcenia od kleju, mało intensywne plamy
foxingowe
2  widoczne zażółcenie od farby drukarskiej lub spowodowane kontaktem z sąsiednim
papierem, foxing na całej powierzchni papieru
3  intensywne zażółcenia od grafiki lub spowodowane naświetleniem
-uszkodzenia mechaniczne
0  brak ubytków
1  deformacje spowodowane np. montażem obiektu, przedarcia papieru
2  przedarcie przy grzbiecie; miejscowe oderwanie grafiki od oprawy
3  odklejenie obiektu od oprawy, brak elementu passe-partout (np. lica, brak połączenia przy
grzbiecie lub krawędziach)
Orientacyjny pomiar pH papieru w badanych obiektach
-metodą stykową przy użyciu papierków wskaz
nikowych
-jeden pomiaru w miejscu, w którym nie groziło powstaniem zacieku lub tam gdzie ewentualny
zaciek nie był widoczny
Oznaczenie stopnia zażółcenia papierów grafik i obiektów na podłożu
papierowym i ich opraw
-stopień zażółcenia oznaczono za pomocą pomiaru wartości odbicia przy niebieskim filtrze
-pomiar  w miejscu niezadrukowanym, w miarę możliwości dwustronnie,
pod obiekty przezroczyste umieszczono arkusz papieru kserograficznego
Badania warunków przechowywania obiektów
-wykonano pomiar natężenia światła w magazynie przy świetle sztucznym jarzeniowym i przy
naturalnym oświetleniu, użyto Luksomierza L-50
 Metropolitan Museum of Art Japanese Print Collection: Condition Survey, Computer
Cataloging and Exhibition Concerns Betty Fiske 1991r.
-program oceny stanu zachowania oraz stworzenie komputerowej bazy danych kolekcji japońskich
drzeworytów, która pozwoliła na połączenie katalogu, informacji o wystawach i stanie zachowania
oraz ułatwiła przechowywanie oraz dostęp do danych
I. Podstawowa identyfikacja obiektu.
-podstawowe dane obiektu
-punkty oceny jakości druku, w skali czteropunktowej używając skrótów: E = EXCELLENT
(DOSKONAA
Y), G = GOOD (DOBRY), F = FAIR (NIEZA
Y), P = POOR (ZA
Y).
II. Rekomendacje do badań naukowych.
-informacje naukowe: odział grafik na ikonograficzne grupy, sklasyfikowanie rodzaju
przedstawienia, przynależność dzieła do kultury (japońskiej, chińskiej, obcej), temat oraz
oddzielnie  szczególny rodzaj przedstawienia .
III. Notowanie wystaw i ograniczenie wystawiania.
-dane o wystawach i nakazy ograniczenia czasu ekspozycji, ustalane na podstawie
międzynarodowych norm.
IV. Informacja o stanie zachowania.
W tej części oceniano drzeworyty w kategoriach: jakość druku, barwa i stan papieru
http://cool.conservation-us.org/coolaic/sg/bpg/annual/v12/bp12-06.html
Agata Kłos 2013
 Kolekcja 48 drzeworytów japońskich ukiyo-e z cyklu
Ogura z Muzeum Narodowego w Warszawie
-System oceny stanu zachowania wzorowany na sposobie katalogowania
wprowadzonym w 1991 roku w Metropolitan Museum of Art (Dział Sztuki
Azjatyckiej) dla kolekcji drzeworytów japońskich.
-polega na usystematyzowaniu czynników oceny w formie tabeli
-usprawnia dostęp do informacji i ocenę stanu zachowania całej kolekcji jak i
poszczególnych obiektów oraz ich porównanie w dowolnie wybranym zakresie
zniszczenia
-W ocenie stanu zachowania uwzględniono ogólny stan zachowania grafik oraz
wyróżniono 3 główne aspekty jakości drzeworytu:
- kondycję papierowego podłoża
- stan zachowania warstwy graficznej
- jakość technologiczna (wytwórcza) odbitki.
Agata Kłos, Kolekcja 48 drzeworytów japońskich ukiyo-e z cyklu: Ogura nazorae hyakunin
isshu z lat 1845-1847, Praca dyplomowa wykonana w ZKPiS, Toruń 2013
KATALOG ZNISZCZEC
DO OCENY STANU ZACHOWANIA DRZEWORYTÓW
JAPOC
SKICH
A  OGÓLNA OCENA STANU ZACHOWANIA GRAFIKI
1. Bardzo zły - większość kolorów wyblakłych i/lub przetartych, druk niedokładny z rzucającymi się w oczy
przesunięciami matryc; niewyraz
ny odcisk matryc (zużyte matryce lub niedokładne odbicie); duże,
utrudniające odbiór zniszczenia papieru (ubytki i/lub zakurzenie, zmechacenie, ścienienie, zaplamienie);
papier o znacznie osłabionej strukturze.
2. Zły - wyblakła większość barwników organicznych, ogólne błędy druku: przesunięcia, roztarcie tuszu,
zlane linie, zdarza się niewyraz
ny odcisk matryc; spore zniszczenia papieru, nadwątlona struktura papieru.
3. Dobry - kolory dość świeże, dobrze wycięte i odbite lnie, niewielkie błędy w dopasowaniu matryc
kolorów; drobne i/lub miejscowe zniszczenia podłoża.
4. Bardzo dobry - kolory świeże; linie wycięte dokładnie i wyraz
nie odbite; bez przesunięć matryc; farba
rozłożona równomiernie, odbita równo na całej płaszczyz
nie, papier w dobrej kondycji.
B  PODA
OŻE PAPIEROWE (KONDYCJA I ZNISZCZENIA)
1. Osłabiona struktura papieru, silne ściemnienie i zakwaszenie; na dużym obszarze ubytki i/lub zagięcia,
rozległe i/lub silne zmechacenie, ścienienie, zagniecenia, załamania, zaplamienie, zakurzenie.
2. Ogólne zakurzenie; możliwe ściemnienie i zakwaszenie papieru, występują niewielkie ubytki; w średnim
stopniu zaplamienie, zmechacenie, załamania, zaplamienie, zakurzenie.
3. Niewielkie zakurzenie i/lub zmechacenie; drobne ubytki, załamania; niewielkie obszary ścienione (np.
przy krawędziach).
4. Papier mocny, bez ubytków, zaplamienia; o równomiernie rozłożonej gęstości, niewielkie zakurzenie lub
brak zakurzenia.
C  WARSTWA GRAFICZNA (INENSYWNOŚĆ KOLORÓW, ZMANY KOLORYSTYCZNE)
1. Daleko posunięte blaknięcie kolorów (utrudniające ich rozpoznanie) i/lub ściemnienie pigmentów
ołowiowych, przetarcie; pigment wprasowany w strukturę papieru.
2. Wyblakłe główne barwniki organiczne; pigment raczej wprasowany w strukturę niż wyraz
ny na
powierzchni; występuje ściemnienie pigmentów zawierających ołów.
3. Miejscowe blaknięcie najbardziej wrażliwych kolorów; pigment raczej na powierzchni.
4. Kolory świeże, dobrze zachowane; pigment wyraz
ny na powierzchni, niewprasowany w strukturę papieru.
D  JAKOŚĆ ODBITKI (JAKOŚĆ ODBITKI I STOPIEC
ZUŻYCIA MATRYC, PRZESUNI
CIA,
ROZPROWADZENIE FARBY)
1. Odbitka słabej jakości; cieńsze linie niewyraz
ne i/lub zanikające, przerywane; rozmazana farba i/lub tusz,
zużyte matryce, wiele rzucających się w oczy niedociągnięć druku.
2. Występują przesunięcia matryc,  przesianie warstwy graficznej; linie miejscami zatarte i/lub niewyraz
nie
odbite, zużyte matryce.
3. Odbitka dobrej jakości; niewielkie błędy druku.
4. Druk dokładny i wyrazisty, kolory odbite bez przesunięć; równomierne rozłożenie farby na całej
powierzchni.
E  INNE CECHY DRZEWORYTÓW
np. rodzaj montażu (przyklejenie miejscowe (PM), wsunięcie narożników w kopertki (NK)), ślady
wcześniejszych opraw, naprawy, marginesy: oryginalne (MO), docięte wtórnie (MW), dodane (MD) itp.
-Na podstawie katalogu zniszczeń sporządzono tabelę z oceną stanu zachowania.
Dorota Okrągła, Pracownia Konserwacji Papieru i Skóry MN w Krakowie
 Norblin kontra Matejko. Stany zachowania rysunków XVIII i XIX
wiecznych.
-74 prace J. Matejki (głównie rysunki ołówkiem) oraz 80 prac J.P. Norblina (rysunki
piórkiem, niekiedy lawowane)
-opisane zostały zniszczenia mechaniczne, fizykochemiczne i biologiczne
-porównano stan zachowania obu kolekcji
-ich wspólną cechą był niewielki format i (co się z tym wiąże) podobny sposób
przechowywania
-obie kolekcje mimo, że przechowywane w podobny sposób, wyraz
nie różnią się
rodzajem uszkodzeń i zniszczeń
Porównanie stanów zachowania w kategoriach:
pofalowany papier ; deformacja(montaż); zagniecenia na całości; ślady złożeń;
zażółcenie papieru; foxing; zaplamienia; zacieki; zabrudzenia/kurz; ślady po
owadach; ślady po pinezkach; ubytki; przedarcia krawędziach; oderwane
narożniki; rozmycie warstwy malarskiej; przetarcie warstwy malarskiej; warstwy
zawiasków
Dorota Okrągła, Norblin kontra Matejko, stany zachowania rysunków XVIII- i XIX-wiecznych,
[w:] Zbiory biblioteczne, muzealne i archiwalne  badania i konserwacja, Toruń 2010, s.25-
33
dr Jolanta Czuczko
 Ocena stanu zachowania kolekcji dzieł sztuki wykonanych na podłożach
papierowych. Propozycja doboru kryteriów i ich interpretacja.
-ocena stanu zachowania zespołu dzieł autorstwa Leona Wyczółkowskiego
-określono najczęściej spotykane zniszczenia, ich zakres oraz przyczyny powstawania
-wykonano badania nie niszczące na mikropróbkach in situ
-wyselekcjonowano grupę 57 prac z zastosowaniem metody  świadomej selekcji
-wytypowano dzieła z różnych okresów artystycznej działalności twórcy, w tym prace
pokazujące najbardziej charakterystyczne oraz najczęściej występujące w kolekcji
uszkodzenia
-do oceny wykorzystano system na bazie metody stanfordzkiej
-skala 1-3
-badanie grupy reprezentatywnej ukazało tendencje zniszczeń i ich przyczyn, zasugerowały
procesy zachodzące w reszcie kolekcji
Jolanta Czuczko, Ocena stanu zachowania kolekcji dzieł sztuki wykonanych na podłożach papierowych.
Propozycja doboru kryteriów i ich interpretacja, [w:] Notes Konserwatorski 15, BN, Warszawa 2012, s.
41-58
Kategoria 3. -średnia z wszystkich ocen powyżej 2,0 lub, jeżeli wystąpiły dwie oceny
3 (bardzo duże) w co najmniej dwóch kategoriach określonych jako kluczowe dla
oceny stanu zachowania (tj. zakres zniszczenia podłoża papierowego: ubytki,
wytrzymałość, zacieki, ściemnienie, zbrązowienie, zaświetlenie, stopień
zakwaszenia, zniszczenia mikrobiologiczne, foxing; w zakresie stopnia warstwy
medium artystycznego: ubytki, spękania, wyblaknięcie, rozmycia, migracje, zmiany
chemiczne, zaplamienia mikrobiologiczne)
Kategoria 2. - średnia z wszystkich ocen powyżej 1,5 lub, jeżeli wystąpiły dwie oceny
2 (znaczne) w co najmniej dwóch kategoriach określonych jako kluczowe dla oceny
stanu zachowania
Kategoria 1. - w pozostałych przypadkach
Planning and prioritazing needs assessment
survay
Sherlyn Odogen
-Omawia kwestię prawidłowego planowania konserwacji
przez wykonanie badań stanu zachowania zbioru i
innych badań dla różnorodnych kolekcji, które pomagają
w wytypowaniu odpowiednich obiektów do konserwacji
-badanie musi uwzględniać ogólny stan zbioru oraz inne
aspekty jak: warunki przechowywania i charakter
instytucji
-badanie musi zidentyfikować konkretne potrzeby
konserwacji i pomóc w zaplanowaniu długoterminowej
ochrony
-kryteria takie jak: sposób użytkowania i
przechowywania, wartość kolekcji, częstotliwość
wystawiania i użytkowania, są kluczowe w
przyporządkowywaniu obiektów do odpowiedniego planu
działań konserwatorskich
http://www.nedcc.org/
Audits of care: a framework for collections
conditions surveys
Suzanne Keene, 1991
-Przedstawia ogólną metodykę oceny stanu zachowania
zbiorów muzealnych, zawierających definicję danych,
które mają być gromadzone i metod badawczych, w
oparciu o statystyczne badanie losowej próbki obiektu z
kolekcji.
Metoda ta daje możliwość określenia stanu kolekcji na
większą skalę i porównania rezultatów z inną kolekcją.
Celem badania jest:
-Ocena kondycji kolekcji i możliwość porównania rezultatów
do innych kolekcji.
-Wykazania głównych przyczyn pogarszania się stanu
kolekcji.
-Wyznaczenia niezbędnych kroków do zahamowania złego
stanu kolekcji
-Rekomendacja priorytetów
http://www.suzannekeene.com/articles/AuditsOfCare.PDF
Potrzebne są 3 oceny do dostarczenia
całościowego widoku stanu kolekcji:
-ocena konserwatorska  ocena otoczenia,
historia kolekcji, środki do ochrony
-ocena stanu zachowania  dane o kondycji
obiektów i kolekcji (stanowi uzupełnienie do oceny
konserwatorskiej)
-ocena kuratorska  określająca wartość obiektów
jako części kolekcji, ocena ta jest ważna dla
podejmowania priorytetowych działań, jakie
należy podjąć jako wynik badań nad stanem
zachowania
Opis obiektu  zależy od potrzeb instytucji
np. nazwa, materiał, technika
i dane, które mogą być powiązane z kondycją
Uszkodzenia  wystarczające do opisu uszkodzeń
jest 8 elementów:
-główne strukturalne uszkodzenia,
-mniejsze strukturalne uszkodzenia,
-uszkodzenia powierzchni,
-zniekształcenia,
-zniszczenia chemiczne,
-atak biologiczny,
-stare naprawy,
-narost ?
skala ocen pomiędzy 3-5 punktów
(4 stopnie są używanie w wielu instytucjach)
Stopnie oceny stanu zachowania:
C1 DOBRY
obiekt w dobrym stanie lub stabilny
C2 SA
ABY
obiekt w słabej kondycji, zniekształcony lub
uszkodzony ale stabilny, nie potrzebuje pilnej
konserwacji
C3 N
DZNY
zły stan, prawdopodobnie niestabilny, pożądana
konserwacja
C4 NIEDOPUSZCZALNY
bardzo zły stan, obiekt dotkliwie osłabiony, w
dużej mierze niestabilny, natychmiastowa
konserwacja
Ocena stanu zachowania kolekcji w
Blythe Hause -muzeum teartu
-przeprowadzone przez Alison Richmond z studentami
konserwacji z Camberwell College of Art
-obiekty papierowe (plakaty, maszynopisy)
-metoda badania na podstawie badania przyjętego przez
S. Keene
-obiekty wybierano losowo
-zbierano dane o zniszczeniach obiektu i oceniano
stopień zachowania
C1 GOOD C2 FAIR
C3 POOR C4 UNACCEPTABLE
-badano od 3-40% z każdej kolekcji w zależności od jej
wielkości i zróżnicowania
-zbadano 2000 obiektów, co stanowi 2% z 35 tys.
http://www.vam.ac.uk/content/journals/conservation-journal/issue-
05/working-with-students-on-collection-condition-surveys-at-blythe-
house/
NON-DESTRUCTIVE CHARACTERIZATION OF
PAPER
AS A SUPPORT OF A GOUACHE COLLECTION
Jedert Vodopivec, Marjeta 
erni%0ń
-kolekcja 126 przedstawień rodzajów winorośli w
technice gwaszu na papierze
z Archiwum Narodowego w Słowenii
-wykonano porównawcze analizy dla 10 próbek
-badanie przeprowadzono na podstawie wizualnej oceny
-wyselekcjonowano 5 obiektów w lepszym stanie i 5 w
gorszym stanie
-zbadano właściwości papieru
1.zbadano podstawowe strukturalne właściwości papieru
(gramatura, grubość)
2.pH powierzchni papieru
3.właściwości optyczne
4.właściwości kolorystyczne
Wykonano nieniszczące i mikroniszczące analizy:
-FTIR
-obecność ligniny -identyfikacja fluroglucyną
-obecność skrobii -wybarwianie jodem
-PIGE i PIXE
-analizy mikroskopowe: obserwacja pod
mikroskopem optycznym włókien papieru, w
światle odbitym obserwowano powierzchnię
papieru, warstwę malarską
http://www.ndt.net/article/art2008/papers/043Vodo
pivecCernic.pdf