Program socjoterapeutyczny
dla młodzieży sprawiającej trudności
wychowawcze
1
Wstęp
W pracy z dziećmi wielokrotnie obserwuje się trudności życiowe z jakimi zmaga
się pewna grupy uczniów. Są to osoby, które doświadczają chaosu w rodzinie, w
szkole, często też w grupie rówieśniczej. Wynikiem takiego oddziaływania staje się
kłopotliwe zachowanie, słabe wyniki w nauce i odrzucenie. Szkoła jest dla takich
dzieci miejscem niepowodzeń w zadaniach i kontaktach społecznych, a
porównywanie siebie z innymi wypada niekorzystnie. Brak stałości środowiska
wychowawczego powoduje dezorientacje w świecie społecznych norm i wartości, nie
rozumienie sensu przestrzegania zasad moralnych. Brak orientacji wyraża się
niezrozumieniem emocji jakie przeżywają ludzie z ich najbliższego otoczenia w
związku z ich zachowaniem, które to często narusza standardy zachowań
akceptowanych społecznie.
Z myślą o takiej grupie osób powstał poniższy program
socjoterapeutyczny. Głównym założeniem jest poprawa funkcjonowania grupy
uczniów w szkole, na tyle by mogli dalej kontynuować w niej swoją edukację.
2
Ogólna charakterystyka programu
Okres dojrzewania to szczególnie natężenie pojawienia się nowych
patologicznych zachowań. Ujawnia się najmocniej, kiedy dziecko rozpoczyna naukę
w gimnazjum. Inni nauczyciele, nowe środowisko, często też zmiana grupy
rówieśniczej może stać się przyczyną powstawania trudności w pełnieniu roli ucznia,
w wyniku tych zmian często pogarszają się wyniki w nauce. Buntu wobec świata
dorosłych nasila się, a to rodzi sytuacje trudne, z którymi zarówno młodzież, jak i
dorośli nie potrafią sobie poradzić.
Jak wspomniałam na wstępie, często obserwuje się zmagania z
trudnościami zarówno nauczycieli, jak i uczniów. W rozmowach między
nauczycielami padają stwierdzenia  nie umiem sobie poradzić ,  nie wiem, co mam
zrobić ,  nie jestem w stanie poprowadzić lekcji w tej klasie ,  chciałabym jej pomóc,
ale nie wiem jak . Bezsilność i niemoc kadry pedagogicznej skłania do zastanowienia
siÄ™ nad tÄ… sytuacjÄ… i jej przyczynÄ….
W trakcie rozmów z uczniami, którzy sprawiali najwięcej trudności
poznałam kłopoty z jakimi przyszło im się zmagać szkole. Młodzież najczęściej
mówiła o niezrozumieniu przez dorosłych, o niesprawiedliwym traktowaniu przez
nauczycieli, o tym, że nie mogą przyzwyczaić się do nowych warunków, że z
le czujÄ…
się w swojej klasie. Bardzo ważnym problemem była niemożność  dogadania się z
nauczycielami i rówieśnikami oraz słabe wyniki w nauce, które powodowały konflikty
w domu rodzinnym. Niektóre osoby poddały się mówiąc:  to nie ma sensu i tak sobie
nie poradzę ,  nauczyciele mnie nie lubią ,  wolę iść na wagary niż dostać pałę .
Miałam wrażenie, że te dzieci są tak samo bezradne jak ich nauczyciele. Ciągłe
porażki i niepowodzenia spowodowały, że zrezygnowały z podejmowania działań,
które mogłyby zmienić ich sytuację. Najprostszym wyjściem według nich są wagary,
kłamstwa, wulgarne i agresywne zachowanie, symulowanie choroby, lekceważenie
poleceń nauczycieli.
3
Przejawianie takich kłopotliwych zachowań powoduje konflikt w sferze
kontaktu z nauczycielem polegający na trudnościach w komunikowaniu się,
wyrażaniu swoich oczekiwań i potrzeb, a brak wiary we własne siły skłania ucznia do
przyjmowania postawy wycofujÄ…cej bÄ…dz
agresywnej.
Aby pomóc takim uczniom i wychodząc naprzeciw ich problemom
napisałam program.
4
Cele programu
żð Rozwojowe
zaspokojenie potrzeby przynależności do grupy rówieśniczej i jej
aprobaty,
zaspokojenie potrzeby nawiązania bliskiego kontaktu z osobą dorosłą,
zaspokojenie potrzeb wyrażania siebie, intymności,
zaspokojenie potrzeby aktywności społecznej,
budowanie poczucia wspólnoty grupowej.
żð Edukacyjne
zdobycie umiejętności porozumiewania się i konstruktywnego
rozwiązywania konfliktów z dorosłymi i rówieśnikami,
uczenie różnych sposobów odreagowywania negatywnych emocji,
doskonalenie umiejętności rozpoznawania i nazywania emocji,
dostarczenie wiedzy nt. skutecznej i nieskutecznej komunikacji,
zdobycie umiejętności wyrażania uczuć negatywnych.
żð Terapeutyczne
budowanie pozytywnego obrazu siebie i zwiększenie poczucia własnej
wartości,
stworzenie okazji do odreagowania napięć emocjonalnych,
zaspokojenie potrzeby bycia ważnym.
5
Metody
Proponowana metoda przeprowadzenia ćwiczeń jest metodą aktywną,
polegającą na uczeniu się przez własne doświadczanie i wyciąganie z przeżywanych
sytuacji autonomicznych, subiektywnych wniosków.
Techniki zastosowane to:
- praca w kręgu i  rundki jako sposób dzielenia się z innymi swoimi
doświadczeniami,
-  burza mózgów pozwalająca zaktywizować grupę i wyzwolić jej potencjał
twórczy,
- psychodrama umożliwiająca odgrywanie scenek na temat rzeczywistych
problemów nurtujących członków grupy,
- zabawa, która pozwoliła by uwolnić się od codziennych problemów życiowych,
surowych wymogów stawianych przez otoczenie
- gry psychologiczne które, posłużą realizacji określonych celów rozwojowych,
edukacyjnych i korekcyjnych.
Aby program był efektywny, zajęcia powinny być przeprowadzone przez dwie osoby,
które funkcjonowałyby w grupie na zasadzie uczestnictwa.
Spotkania najlepiej gdyby odbywały się jeden raz w tygodniu, po 90
minut, w dniu wspólnie ustalonym przez grupę. Jako miejsce spotkań najlepiej
wybrać jedną z sal w Gimnazjum, wyposażoną w materace, krzesła i inne przedmioty
potrzebne do prowadzenia zajęć.
6
Tematyka zajęć
I. Zajęcia integrujące grupę (5 spotkań).
1. Poznanie się wzajemne, wytworzenie atmosfery bezpieczeństwa,
zaufania i otwartości.
2. Praca nad budowaniem poczucia własnej wartości, adekwatna ocena
swojej siły i słabości.
3. Wzmacnianie samodzielności i indywidualności.
II. Emocje i uczucia (4 spotkania).
1. Rozpoznawanie i nazywanie przeżywanych uczuć.
2. Konstruktywne wyrażanie i odreagowanie emocji.
3. Umiejętność relaksacji.
III. Konflikty i umiejętność radzenia sobie z nimi (5 spotkań).
1. Zdobycie umiejętności negocjowania i konstruktywnego
porozumiewania siÄ™.
2. Zdobycie wiedzy na temat barier komunikacyjnych.
3. Zdobycie umiejętności rozwiązywania konfliktów.
IV. Zamknięcie pracy z grupą (2 spotkania).
1. Spotkanie podsumowujÄ…ce pracÄ™ grupy.
2. Zakończenie zajęć.
7
Realizacja programu
Spotkanie pierwsze proponuję poświęcić na ustalenia. Aby ustalenia
były ważne warto jest zawrzeć kontrakt z uczestnikami. Ze względu na potrzebę
stworzenia atmosfery bezpieczeństwa i wzajemnego zaufania wśród członków grupy
warto ustalić, że będzie to grupa zamknięta oraz jeśli ktoś będzie chciał zrezygnować
z zajęć uczyni to po drugich zajęciach, a jeśli przyjdzie na trzecie spotkanie będzie to
znaczyło, że zdecydował się być do końca programu.
Pierwsze pięć spotkań powinny służyć bliższemu poznaniu się,
wytworzeniu poczucia zaufania i otwartości, dlatego w tej części przeważać będą
zabawy utrwalające imiona wszystkich uczestników, zabawy dające możliwość
poznania upodobań i zainteresowań, odkrycia swoich mocnych stron, zdolności i
umiejętności. Dostrzeganie własnych zalet i właściwego prezentowania ich innym
osobom. Zabawy mające na celu pozbycie się napięcia, odreagowanie emocji i
poprawienie nastroju w grupie.
Kolejne spotkania przeznaczone sÄ… na rozpoznawanie i nazywanie
emocji oraz konstruktywne porozumiewanie się. Ponieważ jednym z ważniejszych
problemów są konflikty z nauczycielami, uznałam za stosowne zaplanować
ćwiczenia, w których można by posiąść umiejętność negocjowania, konstruktywnego
porozumiewania się z osobami dorosłymi.
Podsumowaniem zajęć są dwa ostatnie spotkania grupy przeznaczone
na analizę zdobytych umiejętności oraz na podzielenie się swoimi odczuciami
dotyczącymi formy zajęć.
8
Scenariusze zajęć
SPOTKANIE 1
Cele:
poznanie się wzajemne,  przełamywanie lodów ;
wytworzenie atmosfery bezpieczeństwa, zaufania i wsparcia;
umiejętność otwartego porozumiewania się.
Pomoce:
duży arkusz papieru, kredki, 2 chusteczki.
Przebieg zajęć:
1. Powitanie grupy, przedstawienie się, podanie celu naszych spotkań.
2. Zabawa  Na biwak zabiorÄ™ .
Pierwsza osoba przedstawia siÄ™: Mam na imiÄ™, np. Kasia, na biwak zabiorÄ™
kanapkÄ™. Kolejne osoby powtarzajÄ… imiÄ™ Kasi i to co ze sobÄ… zabierze oraz
swoje imiÄ™ i przedmiot zaczynajÄ…cy siÄ™ pierwszÄ… literÄ… ich imienia.
3. Zabawa  Gorące krzesła .
Jedna osoba stoi w środku, pozostałe siedzą na krzesłach. Osoba stojąca
zadaje pytanie np. Kto lubi tańczyć? Osoby, które lubią tańczyć wstają i
szybko zamieniają się miejscami, również osoba ze środka zajmuje miejsce.
Ten kto zostanie bez krzesła prowadzi dalej zabawę.
4. Zabawa  Trzy pytania do... .
Osoba chętna udziela odpowiedzi na trzy pytania zadane przez uczestników.
Pytania mogą dotyczyć różnych dziedzin, a odpowiadający ma prawo
odmówić odpowiedzi na zadane pytanie. (Po zakończeniu zabawy można
podzielić się swoimi spostrzeżeniami z tej zabawy, dobrze podkreślić jest
wspólną rzecz dla całej grupy lub większości członków.)
9
5. ZawiÄ…zanie kontraktu, ustalanie norm grupowych.
Każdy zastanawia się i pisze na kartce propozycje zasad jakie powinny być
przestrzegane w tej grupie, aby wszyscy czuli siÄ™ tu dobrze i bezpiecznie.
Zgłoszone propozycje spisujemy na jedną listę, uzupełniamy nowymi
pomysłami, następnie każdy składa swój podpis pod zawartym kontraktem.
6. Zabawa  Ogon smoka .
Grupę dzielimy na dwa zespoły. Każdy zespół to jeden smok, który na końcu
ma ogon w postaci chusteczki. Zadaniem smoka jest urwać ogon
przeciwnikowi i ochronić swój własny.
7. Zabawa  Supeł .
Wszyscy stają ciasno, zamykają oczy i szukają dłoni innej osoby. Kiedy każdy
trzyma się za dłonie, otwieramy oczy i próbujemy rozwiązać supeł bez
puszczania rÄ…k.
8. Zakończenie zajęć.
Stojąc w kole, trzymamy się za ręce i jedna osoba przesyła iskierkę, która
obiega całe koło i wraca do osoby, która ją posłała.
10
SPOTKANIE 2
Cele:
rozwój zaufania, otwartości;
wzajemne poznanie siÄ™, empatia;
umiejętność prowadzenia dialogu;
przezwyciężanie nieśmiałości, zabawa.
Pomoce:
kartka z  puzzlami dla każdego uczestnika, długopisy.
Przebieg zajęć:
1. Powitanie uczestników przez posłanie  iskierki w innej formie wymyślonej
przez prowadzącego, np.  uścisk kciuków .
2. Rozpoznanie poziomu energii poprzez dokończenie zdania: W tej chwili mam
ochotÄ™ na ............... lub termometr samopoczucia.
3. Zabawa  Studio głupich kroków .
Wszyscy stoją w kręgu, jeden za drugim. Pierwsza osoba wymyśla najbardziej
niedorzeczne kroki, pozostali naśladują ją. Zabawa trwa aż każdy
zaprezentuje swój pomysł.
4. Ćwiczenie  Puzzle .
Zadanie ma na celu znalezienie osób o podobnych zainteresowaniach,
wyglądzie, upodobaniach, itp. Po ukończeniu ćwiczenie należy omówić pod
kontem: Czego dowiedziałam się wypełniając puzzle? Czy coś mnie
zaskoczyło?
5. Zabawa  Znaki zodiaku .
Zabawa polega na pantomimicznym przedstawieniu swojego znaku zodiaku,
pozostałe osoby zgadują, co to za znak. Gdyby ktoś miał trudność w
pokazaniu grupa pomaga jej podsuwając różne pomysły.
11
6. Zabawa  Morderca .
Z grona osób na ochotnika zgłasza się tzw. stróż prawa, pozostali siedzący w
kole - to mieszkańcy. Kiedy mieszkańcy śpią do miasta przybywa morderca
(wyznaczony przez prowadzącego poprzez dotknięcie). Po przebudzeniu
morderca zaczyna zabijać (mrugając okiem do swoich ofiar), zadaniem stróża
jest jak najszybciej wykryć mordercę.
7. Podsumowanie zajęć poprzez dokończenie zdania: Najbardziej podobało mi
siÄ™ ............... .
8. Zakończenie spotkania  stojąc w kole trzymamy się za ręce, pochylamy się i
wyskakując w górę wykrzykujemy  hura .
12
SPOTKANIE 3
Cele:
budowanie poczucia własnej wartości;
adekwatna ocena swoich sił i słabości;
akceptacja własnej osoby;
wzmacnianie samodzielności i indywidualności.
Pomoce:
kartki papieru i długopisy.
Przebieg zajęć:
1. Rozpoczęcie zajęć poprzez symboliczne narysowanie swojego obecnego
samopoczucia. Kartki wrzucamy do pojemnika, każdy wyciąga jedną i próbuje
odgadnąć samopoczucie danej osoby. Na koniec pytamy: Czy wszyscy
zgadzają się z tymi odkryciami, czy ktoś chciałby coś powiedzieć?
2. Zabawa  Kółko i krzyżyk .
Grupę dzielimy na dwie drużyny, jedna to  kółko , druga  krzyżyk . Do zabawy
potrzebujemy 9 krzeseł ustawione w trzy rzędy. Prowadzący podaje hasło, np.
 kółko , a grupa decyduje, które krzesło zajmie jeden z ich członków. Dobrze
jest powtórzyć grę zaczynając od zespołu, który przegrał.
3. Ćwiczenie  Moje imię .
Na kartce pionowo piszemy swoje imię, potem do każdej litery imienia
dopisujemy swoją cechę (zwracamy uwagę, aby była to pozytywna cecha, czy
charakteru, czy wyglądu). Po zakończeniu ćwiczenie należy omówić pod
kontem: Czy łatwo ci było wykonać to ćwiczenie, jeśli nie to co sprawiło ci
najwięcej trudności?
4. Zabawa  Sałatka owocowa .
Uczestników dzielimy na cztery grupy owoców, np. jabłka, banany, śliwki,
gruszki. Wszyscy siedzą w kole, prowadzący na krześle w środku i miesza
13
owoce, kiedy krzyknie  sałatka owocowa wszyscy zamieniają się miejscami
razem z osoba ze środka. Dalej zabawę prowadzi ktoś, kto został w środku.
5. Ćwiczenie  Ogłoszenie .
Należy napisać krótkie ogłoszenie, w którym przedstawisz się jako przyjaciel.
Potem kartki wrzucamy do pudła, każdy losuje dla siebie jedno i głośno czyta
je i próbuje odgadnąć, do kogo ono należy.
6. Ćwiczenie  Dwa koła .
Tworzymy dwa koła, jedno jest wewnątrz drugiego. Koło zewnętrzne przesuwa
się w lewą stronę ma za zadanie powiedzieć każdej osobie ze środka coś
miłego. Potem następuje zmiana ról. Po zakończeniu zadajemy pytanie: Czy
łatwo ci było mówić miłe rzeczy innej osobie? Co czułeś, kiedy tobie mówiono
cos miłego?
7. Zakończenie zajęć.
Przesłanie  iskierki w nowej formie wymyślonej przez kolejnego uczestnika
grupy.
14
SPOTKANIE 4
Cele:
rozpoznawanie i nazywanie przeżywanych uczuć;
umiejętność mówienia o przeżywanych emocjach;
umiejętność relaksacji.
Pomoce:
balony, kłębek wełny, wycinki z gazet.
Przebieg zajęć:
1. Powitanie rundką, polegającą na dokończeniu zdania:
Najmilszą rzeczą, jaka przytrafiła mi się w tym tygodniu było .............. .
Najsmutniejszą rzeczą, jaka przytrafiła mi się w tym tygodniu było .............. .
2. Ćwiczenie  Rozpoznaj, co ta osoba czuje .
Wycinki z gazet rozkładamy na środku, każdy wybiera dla siebie jeden
obrazek i próbuje określić: Co ta osoba czuje i dlaczego tak mówisz, po czym
to poznałeś?
3. Ćwiczenie  Wymyśl historię .
. Prosimy uczestników, aby każdy wymyślił historię do swojego obrazka i
opowiedział ją.
4. Zabawa  Balony .
Każdy otrzymuje balon, który należy nadmuchać i przywiązać sobie do kostki.
Prowadzący podaje instrukcję, że zadaniem każdej osoby jest zniszczyć jak
najwięcej balonów, starając się oszczędzić swój własny. Po zakończeniu
pytamy: Jak się czułeś, kiedy udało ci się zniszczyć czyjś balon? Co czułeś,
kiedy zniszczono twój balon?
5. Zabawa  Fale na oceanie .
Wszyscy siedzą na krzesłach w kręgu. Dwa krzesła są puste. Jedna osoba
jest w środku. Kiedy prowadzący mówi: fale w lewo, wszyscy przesuwają się w
lewo, podobnie na słowa fale w prawo. Osoba ze środka próbuje zająć
15
miejsce w kręgu. Kiedy jej się to uda, osoba z jej prawej strony wchodzi do
środka, a zabawa toczy się dalej.
6. Ćwiczenie relaksacyjne  Masaż pleców .
Wszyscy siedzą w kręgu, jeden za drugim i wykonują masaż barków. Potem
odwracają się i to samo wykonują w drugą stronę. W tym ćwiczeniu można
wykorzystać odpowiednio dobraną muzykę.
7. Zakończenie zajęć.
Grupa stoi w kole, każdy po kolei w sposób pantomimiczny pokazuje, w jakim
nastroju kończy dzisiejsze zajęcia.
8. Pożegnanie grupy nową odmianą  Iskierki .
16
SPOTKANIE 5
Cele:
konstruktywne wyrażanie i odreagowanie emocji;
umiejętność relaksacji, odprężenia się;
umiejętność radzenia sobie w trudnej sytuacji.
Pomoce:
kartki z niedokończonymi zdaniami, kartka z tabelą.
Przebieg zajęć:
1. Powitanie i rozpoczęcie zajęć od określenia swojego obecnego
samopoczucia.
Uczestnicy otrzymują kartkę z konturem twarzy, ich zadaniem jest dorysować
usta i oczy, tak aby twarz wyrażała przeżywane przez nich uczucie. Karteczki
przypinamy sobie i chodzimy po sali obserwujÄ…c, jakie uczucia towarzyszÄ…
innym osobom.
2. Zabawa  Ludzie do ludzi  .
Dobieramy się w pary. Prowadzący kieruje zabawą i mówi:  nos do nosa ,
 czoło do czoła , itp. Pary wykonują polecenia prowadzącego. Na hasło 
ludzie do ludzi  pary zmieniają się, a osoba, która zostanie bez pary prowadzi
dalej zabawÄ™.
3. Ćwiczenie  Dokończ zdania .
Rozdajemy uczestnikom kartki z rozpoczętymi zdaniami, np.
Czuję złość, gdy .............. .
Czuję radość, zadowolenie, gdy .............. .
CzujÄ™ smutek, rozpacz, gdy .............. .
Czuję strach, lęk, gdy .............. .
CzujÄ™ wstyd, gdy .............. .
Następnie obok dokończonych zdań dopisujemy: Co wtedy robię?
17
4. Mini wykład na temat wpływu uczuć na to, co robimy, co z kolei ma wpływ na
nasze postępowanie wobec innych osób i odwrotnie.
5. Ćwiczenie  Moje sposoby radzenia sobie z trudnymi emocjami .
Zadaniem uczestników jest wskazać typowe dla nich sposoby radzenia sobie
ze stresem. Potem grupa omawia je pod kątem: czy wszystkie sposoby można
zaliczyć do pozytywnych ? Dlaczego?
6. Zabawa  Snujemy baśń  .
Wszyscy leżą na materacach, głową do środka koła. Jedna osoba rozpoczyna
opowiadać jakąś przygodę, kolejne osoby dopowiadają jej ciąg dalszy.
Zabawa toczy się do momentu wyczerpania pomysłu na jej dalszy ciąg.
7. Ćwiczenie relaksacyjne przy muzyce.
8. Pożegnanie grupy poprzez przesłanie  Iskierki .
18
SPOTKANIE 6
Cele:
zdobywanie umiejętności porozumiewania się;
zdobycie wiedzy na temat skutecznej i nieskutecznej komunikacji;
uświadomienie możliwości zniekształcenia informacji;
uświadomienie znaczenia niewerbalnego porozumiewania się.
Pomoce:
kartka  rysunek , kartki z wypisanymi nazwami czynności.
Przebieg zajęć:
1. Powitanie rundką, polegającą na dokończeniu zdania:
Najmilszą rzeczą, jaka przytrafiła mi się w tym tygodniu było .............. .
Najsmutniejszą rzeczą, jaka przytrafiła mi się w tym tygodniu było .............. .
2. Zabawa  GÅ‚uchy telefon .
Podkreślamy, jak łatwo może dojść do zniekształcenia informacji w trakcie
przekazywania jej kolejnej osobie.
3. Ćwiczenie  Podaj rysunek .
Jedna osoba otrzymuje rysunek i jej zadaniem jest podać dokładne informacje
pozostałym członkom grupy, tak aby mogli jak najdokładniej odwzorować
ilustrację. Członkom grupy nie wolno zadawać żadnych pytań. Po zakończeniu
prezentujemy wszystkie rysunki, a uczestnicy dzielą się wrażeniami, czy łatwo
im było narysować ten obrazek i co im najbardziej przeszkadzało.
4. Zabawa  Odgadnij czynność .
Na kartkach przygotowane są nazwy różnych czynności, każdy losuje dla
siebie jedną kartkę. Po zapoznaniu się prezentuje jej treść tylko za pomocą
gestów i mimiki. Pozostali odgadują o jaką czynność chodzi.
5. Zabawa  Pozdrawiam ciÄ™ .
Uczestnicy chodzÄ… po sali w rytm muzyki, kiedy muzyka ustaje, pozdrawiajÄ…
najbliżej stojącą osobę, używając jedynie gestów.
19
6. UporzÄ…dkowanie wiedzy.
W oparciu o wcześniejsze zabawy i ćwiczenia sporządzamy listę czynników
zakłócających proces komunikacji (tzw. bariery komunikacyjne).
W komunikacji werbalnej W komunikacji niewerbalnej
7. Zakończenie zajęć rundką: Dzisiejsze zajęcia kończę w nastroju .............. .
8. Pożegnanie  Iskierką .
20
SPOTKANIE 7
Cele:
zdobycie umiejętności negocjowania;
uświadomienie roli komunikatu  ja ;
ćwiczenie stosowania komunikatu  ja w odgrywanych scenkach;
umiejętność rozwiązywania konfliktów;
umiejętność udzielania informacji zwrotnych.
Pomoce:
niepotrzebne.
Przebieg zajęć:
1. Powitanie uczestników w sposób werbalny i niewerbalny, np. podajemy sobie
ręce i wyskakując w górę krzyczymy  ła , chodząc po sali witamy się z każdą
napotkaną osobą posyłając jej głęboki ukłon.
2. Zabawa  Pokaż jak się czujesz? .
Wszyscy stoją w kole i kolejno każdy pokazuje gestem i mimiką swój nastrój, a
pozostali starają się nazwać uczucia, jakie w tej chwili przeżywa dana osoba.
3. Scenka  Powrót Tomka .
Tomek bez pozwolenia rodziców poszedł na dyskotekę i wrócił bardzo póz
no
w nocy. W domu czekajÄ… na niego rodzice.Ochotnicy odgrywajÄ… scenkÄ™,
pozostałe osoby obserwują sposób porozumiewania się chłopca z rodzicami.
Po zakończeniu następuje dyskusja, ze szczególnym zwróceniem uwagi na
rodzaj komunikacji i ewentualne bariery, które przeszkodziły w
konstruktywnym rozwiÄ…zaniu tego konfliktu.
Zawieszamy przygotowaną wcześniej listę barier komunikacyjnych i
przypominamy, jakie czynniki mogą zakłócać prawidłową komunikację.
Zadajemy pytanie: Czy można było tę rozmowę poprowadzić w inny sposób,
jeśli tak, to w jaki? (próba odegrania scenki w nowej formie).
21
4. Scenka  Agata w szkole .
Agata opuszcza pojedyncze godziny lekcyjne w szkole. Wychowawca Agaty
postanowił porozmawiać z nią. Dziewczyna wchodzi do gabinetu.
Chętni odgrywają scenkę próbując używać komunikatów  ja .
5. Zabawa  Rzez
ba .
Jedna osoba wchodzi do środka i przyjmuje określoną pozę, potem kolejno
dołączają pozostali. Powstaje rzez
ba grupy, której wspólnie nadają nazwę.
6. Pożegnanie grupy rundką kończącą zdanie:
Dzisiaj dowiedziałam się .............. .
7. Rozstanie poprzez przesłanie  Iskierki .
22
SPOTKANIE 8
Cele:
zdobycie umiejętności analizy sytuacji konfliktowej;
poznanie schematu rozwiązywania konfliktów oraz ćwiczenie tej umiejętności.
Pomoce:
2 chusteczki.
Przebieg zajęć:
1. Rundka kończąca zdanie:
W tym tygodniu najbardziej ucieszyło mnie .............. .
2. Zabawa  Ogon smoka .
Grupę dzielimy na dwie grupy, czyli na dwa smoki. Każdy smok ma na końcu
umieszczony ogon, zrobiony z chusteczki. Zadaniem smoka jest porwać ogon
przeciwnikowi.
3. Scenki.
Uczestnicy dzielą się na cztery grupy, każda ma przygotować określoną
scenkÄ™ dotyczÄ…cÄ… rozwiÄ…zania pewnego problemu. Tylko jedna osoba ma
dokładny opis tego, jak powinna się zachowywać.
I grupa  Grupa chce wyjechać na wycieczkę, jedna z osób proponuje wyjazd
nad morze, druga (znajÄ…ca swojÄ… rolÄ™), za wszelkÄ… cenÄ™ upiera siÄ™ przy
wyjez
dzie w góry (rywalizacja).
II grypa  Dwie koleżanki chcą umówić się, jedna ma pomysł co mogłyby
robić, druga również miała jakiś pomysł, ale nie jest to dla niej takie ważne
(dostosowanie siÄ™).
III grupa  Matka prosi syna o zrobienie zakupów, syn obiecał to zrobić, ale
najpierw chciał pójść do kolegi, nie chce jednak pokłócić się z matką
(wypracowuje kompromis).
IV grupa  Janek zaprasza Adama, aby razem wybrali siÄ™ na ryby. Adam
pojechałby chętnie, ale musi jeszcze wytrzepać dywan. Janek robi wszystko
by Adam pojechał z nim (będzie współpracować).
23
4. Budowanie opisu strategii.
Do każdej scenki przygotowana jest plansza, na której wszyscy próbują
odpowiedzieć na pytania:
Jak bardzo osobie zależało na załatwieniu sprawy?
Na ile interesowało ją to, aby kolega osiągnął swoje zamierzenia?
Co zyskał?
Co stracił?
Wnioski.
5. Ćwiczenie relaksacyjne przy muzyce.
6. Zakończenie zajęć rundką:
Dzisiaj ważną kwestią dla mnie było .............. .
24
SPOTKANIE 9
Cele:
podsumowanie zdobytych informacji i umiejętności;
umiejętność udzielania i odbierania pozytywnych informacji zwrotnych;
umiejętność planowania, wytyczania sobie celów na przyszłość.
Pomoce:
kwestionariusz z niedokończonymi zdaniami, kartki z imionami dziewczyn.
Przebieg zajęć:
1. Powitanie uczestników i próba odpowiedzi na pytanie: Jakie uczucia
towarzyszÄ… mi w tej chwili?
2. Prowadzący zadaje pytanie: Czy w ciągu tego tygodnia wydarzyło się coś, o
czym chcielibyście teraz powiedzieć?
3. Zapowiedz
uczestnikom, że jest to przedostatnie spotkanie tej grupy.
4. Ćwiczenia zamykające pracę w grupie.
a. Zabawa  Spirala .
Wszyscy stoją w kole i poruszają się zgodnie ze wskazówkami zegara,
krąg zostaje przerwany i zakręca do środka tzw. spiralę. Po zwinięciu
spirali chwilę stoją w miejscu, potem ostatnia osoba odkręca spiralę.
b. Zabawa  Tajemnicza osoba .
Na kartkach wypisane są imiona wszystkich uczestników, każdy losuje
jedną karteczkę i wybiera sposób w jaki chciałby się z tą osobą
pożegnać.
5. Podsumowanie nabytych umiejętności i zaplanowanie ich wykorzystania.
Można wykorzystać materiały wytworzone w ciągu kolejnych zajęć.
6. Ćwiczenie  Niedokończone zdania .
Najbardziej podobało mi się ćwiczenie .............. .
25
 Najmniej podobało mi się ćwiczenie .............. .
Zamierzam wykorzystać .............. .
Dowiedziałam się, że .............. .
Podobało mi się .............. .
Myślę, że nasza grupa .............. .
7. Zakończenie zajęć poprzez przesłanie  Iskierki , w sposób najbardziej
podobajÄ…cy siÄ™ grupie.
26
SPOTKANIE 10
Cele:
zakończenie zajęć w pozytywnej atmosferze;
udzielanie pozytywnych informacji zwrotnych.
Pomoce:
ankieta dla uczestników, papier ozdobny na pamiątkowe dłonie, upominki dla każdej
dziewczyny.
Przebieg zajęć:
1. Dokończenie zdania: Dzisiaj jestem tu po raz ostatni, w związku z tym
.............. .
2. Przypominamy listę zabaw towarzyszących przez 9 spotkań i na życzenie
powtarzamy je.
3. Zabawa  Pamiątkowa dłoń .
Każdy obrysowuje swoją dłoń, potem kolejno wszyscy wpisują coś miłego na
pożegnanie dla każdego uczestnika.
4. Zabawa  Cebula .
Tworzymy dwa koła, jedno wewnątrz drugiego, tak aby za każdą osobą ktoś
stał. Osoby w środku stoją w miejscu z zamkniętymi oczami, osoby na
zewnątrz przesuwają się w określoną stronę i szepczą osobie będącej przed
nią coś miłego, coś co np. sami chcieli by usłyszeć.
5. Powtórzenie zabawy  Spirala .
6. Wręczenie upominków przygotowanych przez prowadzących każdemu
uczestnikowi zajęć.
7. Wypełnienie ankiety oceniającej zajęcia socjoterapeutyczne.
8. Pożegnanie przez posłanie  Iskierki .
27
Bibliografia
1. Ballard R.: Jak żyć z ludz
mi. Umiejętności interpersonalne. Warszawa 1988.
2. Bodanko A. (red.): Wspomaganie procesu wychowawczego programami
profilaktyczno  edukacyjnymi. Kraków 1999.
3. Gry i ćwiczenia grupowe  prezentacje MOP PTP. Zeszyty Problemowo 
Metodyczne, nr 5, 1987.
4. Kołodziejczyk A.: Program edukacyjny dla klas I  III. Warszawa 1991.
5. Kołodziejczyk A., Czemierowska E.: Spójrz inaczej. Program zajęć
wychowawczo  profilaktycznych dla klas VII i VIII szkół podstawowych.
Kraków 1993.
6. Kopeczek J.: Praca metodami psychoaktywnymi. Tarnobrzeg 1994.
7. Rylke H.: W zgodzie z sobÄ… i uczniem. Warszawa 1993.
8. Sawicka K. (red.): Socjoterapia. Warszawa 1999.
9. Sawicka K.: Sytuacja dzieci ze środowisk biedy. Problemy Opiekuńczo 
Wychowawcze, nr 358, 1997.
10. Sobolewska Z.: Zajęcia socjoterapeutyczne dla dzieci i młodzieży. Warszawa
1993.
11. Strzemieczny J.: Program zajęć socjoterapeutycznych dla dzieci ze szkół
podstawowych. Warszawa 1988 (materiał powielony).
12. O. Tokarczuk O. (red.): Grupa bawi się i pracuje. Wałbrzych 1984.
13. Vopel K. W.: Gry i zabawy dla dzieci i młodzieży. Kielce 1999.
28
Skala ocen zachowania się ucznia gimnazjum (uczestnika zajęć
socjoterapeutycznych) w opinii nauczycieli
Nazwisko i imiÄ™ nauczyciela ...................................................... .
Nazwisko i imiÄ™ ucznia ...................................................... .
1. Czy przychodzi punktualnie na zajęcia szkolne?
bardzo
nigdy rzadko często zawsze
rzadko
2. Czy odrabia zadania domowe?
bardzo
nigdy rzadko często zawsze
rzadko
3. Czy uważa na lekcji?
bardzo
nigdy rzadko często zawsze
rzadko
4. Czy podporzÄ…dkowuje siÄ™ poleceniom nauczycieli?
bardzo
nigdy rzadko często zawsze
rzadko
5. Czy popada w konflikt z nauczycielem?
bardzo
nigdy rzadko często zawsze
rzadko
6. Czy jest lubiany przez klasÄ™?
nie raczej nie raczej tak tak
7. Czy na terenie klasy przyjaz
ni siÄ™ co najmniej z dwoma kolegami bÄ…dz

koleżankami?
tak nie
8. Czy przejawia zachowania odbiegajÄ…ce od normy?
tak nie
9. Z listy zachowań podkreśl właściwe dla danej osoby:
agresywne zachowania w grupie;
odizolowanie się od rówieśników;
bójki z rówieśnikami;
kłótliwość i niechęć do współpracy;
wchodzenie w konflikt z prawem;
destruktywne, nieposłuszne, buntownicze nastawienie wobec innych;
29
 kradzieże;
kłamstwa;
wagarowanie;
nadużywanie substancji psychoaktywnych;
wybuchy złości;
nadaktywność.
10. Czy domyślasz się, jakie mogą być przyczyny tego typu zachowań?
tak nie
11. Jeśli tak, to spróbuj je określić.
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
12. Inne uwagi o uczennicy nie zawarte w kwestionariuszu.
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
Dziękuję za wypełnienie.
30
Ankieta do oceny zajęć socjoterapeutycznych przez uczestników
1. Czy kiedykolwiek brałaś udział w tego rodzaju zajęciach ?
tak nie
2. Czy wzięłabyś udział w podobnych zajęciach?
tak nie
3. Oceń, w jakim stopniu były to dla ciebie cenne zajęcia:
mało bardzo
wartościowe 1 2 3 4 5 wartościowe
4. Oceń, w jakim stopniu były dla ciebie pomocne w zakresie:
żð wzajemnego poznania siÄ™ ..................... 1 2 3 4 5
żð nawiÄ…zania przyjaz
ni ..................... 1 2 3 4 5
żð zdobycia umiejÄ™tnoÅ›ci:
porozumiewania siÄ™ ..................... 1 2 3 4 5
podejmowania decyzji ..................... 1 2 3 4 5
rozwiązywania problemów ..................... 1 2 3 4 5
5. Co Ci się najbardziej podobało w trakcie zajęć?
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
6. Co Ci się nie podobało w zajęciach ?
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
7. Jak oceniasz organizację zajęć?
bardzo zła 1 2 3 4 5 bardzo dobra
8. Inne spostrzeżenia i uwagi.
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
Dziękuję za wypełnienie.
31