PRAWO TRAKTATÓW

Problem hierarchii źródeł:

• Art. 38 Statutu MTS jest quasi katalogiem

• Trybunał, którego funkcją jest rozstrzygać zgodnie z prawem międzynarodowym przedłożone mu spory, stosuje:

• konwencje międzynarodowe

• zwyczaj międzynarodowy

• ogólne zasady prawa

• orzeczenia sądowe i poglądy pisarzy

• rozstrzygnięcia wedle zasady ex aequo et bono

Pierwszeństwo pośród traktatów:

• Pakt Ligi Narodów:

- „Art. 20. Członkowie Ligi uznają, każdy w swoim imieniu, że Pakt niniejszy znosi wszystkie zobowiązania lub porozumienie inter se nie dające się pogodzić z jego brzmieniem i zobowiązują się uroczyście nie zaciągać w przyszłości podobnych

- Jeżeli któryś z członków Ligi zaciągnął przed wstąpieniem do Ligi zobowiązania nie dające się pogodzić z brzmieniem Paktu, powinien niezwłocznie poczynić kroki celem zwolnienia się od tych zobowiązań.”

• Karta Narodów Zjednoczonych:

- „Art. 103. W razie sprzeczności między zobowiązaniami członków Organizacji Narodów Zjednoczonych wynikającymi z niniejszej Karty a ich zobowiązaniami wynikającymi z jakiegokolwiek innego porozumienia międzynarodowego przeważają porozumienia wynikające z niniejszej Karty.”

• W odniesieniu do hierarchii stanowisko zajmuje konwencja wiedeńska w sprawie traktatów:

- „1. Z zastrzeżeniem art. 103 Karty NZ, prawa i obowiązki państw będących stronami kolejnych traktatów dotyczących tego samego przedmiotu będą określane zgodnie z poniższymi ustępami.

- 2. Jeżeli traktat precyzuje, że jest podporządkowany traktatowi wcześniejszemu … postanowienia tego traktatu (wcześniejszego) mają przewagę.

- 3. Jeżeli wszystkie strony traktatu wcześniejszego są zarazem stronami traktatu późniejszego, lecz traktat wcześniejszy nie wygasł … Traktat wcześniejszy ma zastosowanie tylko w takim zakresie, w jakim postanowienia można pogodzić z postanowieniami traktatu późniejszego.

- 4. Jeżeli strony traktatu późniejszego nie obejmują wszystkich stron traktatu wcześniejszego:

- w stosunkach między stronami obu traktatów ma ta sama reguła co poprzednio

- w stosunkach między państwem będącym stroną obu traktatów a państwem będącym

stroną jedynie jednego traktatu ich wzajemne prawa i obowiązki reguluje traktat, którego

stronami są oba państwa.”

• Art. VII Traktatu Północnoatlantyckiego

- „Niniejszy traktat nie narusza i nie będzie rozumiany jako w jakikolwiek sposób naruszający przewidziane w Karcie prawa i obowiązki stron, będących członkami Narodów Zjednoczonych, ani nie narusza szczególnej odpowiedzialności Rady Bezpieczeństwa za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.”

Problem związany z normami ius cogens:

• niedokładność tych norm

• brak katalogu tych norm

• nie wiadomo, które z nich są powszechnie obowiązujące (prawa człowieka!)

Problem norm erga omnes:

• są to normy chroniące interes wspólny społeczności międzynarodowej - np. zakaz prób z bronią jądrową

• wydaje się, z praktyki dotychczasowej państw, że obowiązują one wszystkich - nawet te państwa, które do takich traktatów nie przystąpiły.

Umowa międzynarodowa:

Forma umowy międzynarodowej:

• regulacje konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

• o istnieniu umowy międzynarodowej przesądza treść aktu a nie jego forma

• dlatego też MTS uznał wspólny komunikat między państwami za umowę międzynarodową - ponieważ taki zamiar wynikał z jego treści

• w praktyce państw znane są przypadki uznania z umowę międzynarodową i porozumienia ustnego i memorandum i pliku notatek ze spotkania

Podziały umów międzynarodowych:

• ze względu na ilość stron w umowie

• ze względu na możliwość przystępowania innych państw do umowy

• ze względu na merytoryczną treść umowy

• ze względu na obowiązującą procedurę zawarcia (uproszczona i uroczysta)

• ze względu na rodzaj stron (między państwami, między organiz.międzyn.)

• ze względu na wzajemne relacje między umowami - główne i wykonawcze

• ze względu na równość praw pomiędzy stronami.

Budowa umowy międzynarodowej:

• praktyka traktatowa państw nie zna obowiązujących wymogów co do struktury umowy międzynarodowej

• ta sama praktyka wykształciła jednak pewien sposób zachowania się państw w przypadku budowania um.międzyn.

Wedle krakowskiej szkoły prawa międzyn., zazwyczaj, umowa międzyn. składa się z 5 części:

1. Tytuł

2. Wstęp

3. Postanowienia materialno-prawne

4. Postanowienia formalno-prawne

5. Podpisy, data, pieczęcie

Tytuł:

- wyróżnia się kilkadziesiąt tytułów stosowanych dla um.międzyn., przykładowo: karta, pakt,

konkordat, umowa, traktat, układ, konwencja, porozumienie, itd.

Wstęp:

• Elementy najbardziej rozwiniętego wstępu to:

- inwokacja - wezwanie Boga („W imię przenajświętszej i niepodzielnej Trójcy”, „W imię Boga

wszechmogącego”)

- intytulacja - określenie stron umowy, często wymienia się tutaj głowy państw, monarchów,

kolegialne głowy państw

- arenga - określenie motywów, dla których spisano um.międzyn.

- narracja - opis okoliczności, w których doszło do podpisania um.międzyn.

Część materialno-prawna:

• jest to część dość krótka, odsyła do załączników

Część formalno-prawna:

• są umieszczone różne klauzule umożliwiające funkcjonowanie umowy:

- klauzula największego uprzywilejowania

- klauzula wejścia w życie

- klauzula denuncjacyjna

- klauzula prolongacyjna

- klauzula rozstrzygania sporów

- klauzula tycząca terytoriów niesamodzielnych

- klauzula tycząca stosunku do innych umów

- klauzula dopuszczająca zastrzeżenia lub nie

- klauzula dotycząca sposobu wygaśnięcia umowy

- klauzula tycząca rejestracji umowy

- klauzula rewizyjna

- klauzula co do autentycznego tekstu i wzajemnym stosunku tekstów w różnych językach

- informacja o ilości egzemplarzy umowy

- informacja o miejscu deponowania oryginału umowy.

Jednostronne oświadczenia inne niż zastrzeżenia:

• Deklaracje polityczne - są to oświadczenia państw bez zamiaru wywołania skutków prawnych w odniesieniu do traktatu, np.: „przystąpienie byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii do Konwencji Rady Europy, której Republika Grecka jest stroną nie oznacza uznania byłej Republiki …”

• Oświadczenia tyczące zakresu terytorialnego stosowania umowy:

- oświadczenie Danii: „Do złożenia odmiennego oświadczenia niniejsza konwencja nie będzie stosowana w odniesieniu do Grenlandii i Wysp Owczych.”

• Derogacje - jeżeli traktat do nich upoważnia i w wyniku derogacji strona może wyłączyć w stosunku do siebie - w pewnych okresach - (okres „przejściowy”) działanie niektórych postanowień umowy

• Notyfikacje wymagane przez umowę:

- np. obowiązek wskazania organu współpracującego

- np. obowiązek wskazania organu do rozstrzygania sporów

- np. obowiązek wskazania organu do cyklicznych spotkań

Problem interpretacji traktatów:

Interpretacja (wykładnia) to wyjaśnienie tekstu umowy międzynarodowej, ponieważ „słowa nie zawsze oddają myśli” (E.Vattel).

W zależności od tego kto dokonuje interpretacji możemy wyróżnić:

• interpretację doktrynalną - dokonana przez naukowca - jest to interpretacja nieobowiązująca, jest to jego myśl na temat treści traktatu

• interpretację urzędową - dokonana przez urząd, jest obowiązująca w tym jednym konkretnym urzędzie i w tej jednej sprawie

• interpretację jednostronną - oświadczenie woli państw (np. państwa arabskie w sprawie konwencji o ochronie praw człowieka)

• interpretację sądową - kiedy jakiś sąd rozstrzyga spór pomiędzy państwami na podstawie traktatu, obowiązuje to w tej konkretnej sprawie

• interpretację autentyczną - dokonywana przez te same państwa, które spisały um.międzyn., jest powszechnie obowiązująca, jest to UM

Wiele statutów organizacji międzyn. powierza dokonanie interpretacji tego dokumentu różnym swoim organom. Interpretacja taka jest wiążąca dla wszystkich stron państw - członków organizacji.

• W ramach prawa wspólnotowego problem interpretacji prawa pierwotnego powierzono Trybunałowi Sprawiedliwości - problem wydawania „orzeczeń wstępnych” na zapytania sądów krajowych

• Światowa Organizacja Handlu powierza interpretację swych dokumentów Konferencji Ministerialnej i Radzie Ogólnej

• Wiele organizacji „z rodziny ONZ” powierza interpretacji dokumentów statutowych organom własnym zazwyczaj reprezentującym wszystkich członków

• Karta Narodów Zjednoczonych nie zawiera postanowień co do organów upoważnionych do dokonywania interpretacji tekstu Karty, ale

• Zarówno Zgromadzenie Ogólne jak i Rada Bezpieczeństwa mogą wystąpić do MTS-u o opinię doradczą w związku z interpretacją tekstu Karty (art. 96, ust. 1 Karty). Opinia taka jednak nie jest wiążąca.

Cele interpretacji traktatów:

• Nie ma zgody pośród autorów zajmujących się problemem co do celów dokonywania interpretacji traktatów

- jedni twierdzą, że chodzi „o ustalenie prawdziwej woli, prawdziwego zamiaru stron umowy”

- inni dowodzą, że chodzi „o wierne odczytanie tekstu umowy”

- jeszcze inni mówią o „przedmiocie i celu umowy”, którym winno być podporządkowane tłumaczenie umowy

Dla tych, którzy poszukują zamiaru i intencji stron - państw - tekst umowy będzie jednym ze źródeł jego interpretacji (brak regulacji w tekście - poszukiwania intencji w innych materiałach).

Dla tych, którzy na umowę patrzeć będą w sposób obiektywny jedynym źródłem będzie tekst umowy (brak regulacji w tekście - taki był zamiar stron).

Interpretacja traktatów w świetle konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów:

• Interpretacji poświęcono jeden odrębny dział tej konwencji - dział 3 „Ogólna reguła interpretacji”:

„Traktat należy interpretować w dobrej wierze, zgodnie ze zwykłym znaczeniem, jakie należy przypisywać użytym w nim wyrazom w ich kontekście, oraz w świetle jego przedmiotu i celu.” Art. 31 kwpt

1. traktat należy interpretować w dobrej wierze - czyli zasada pacta sunt servanda

2. normalne znaczenie wyrazów - takie jest domniemanie intencji stron spisujących traktat

3. poszczególnym wyrazom należy nadawać znaczenie nie w ujęciu abstrakcyjnym, ale w ich kontekście i w świetle przedmiotu i celu traktatu.

• Rola „kontekstu” przy interpretacji traktatu (inne porozumienia, inne dokumenty związane z traktatem).

Wraz z kontekstem należy brać pod uwagę:

- każde późniejsze porozumienie związane z traktatem

- każdą późniejszą praktykę

- wszelkie odpowiednie normy międzynarodowe mające zastosowanie między stronami.

• Specjalne znaczenie należy przypisać wyrazowi jedynie wówczas, gdy ustalono, że taki był zamiar stron. Na państwie, które podnosi specjalne znaczenie wyrazu ciąży obowiązek udowodnienia takiego znaczenia.

Problem uzupełniających środków interpretacji:

• Można odwołać się do uzupełniających środków interpretacji:

- gdy interpretacja jest niejasna, dwuznaczna

- prowadzi do rezultatów wyraźnie nierozsądnych i absurdalnych.

Interpretacja traktatów zawartych w wielu językach:

• Do roku 1648 traktaty zawierane były wyłącznie w języku łacińskim.

• Od 1648 do 1918 (Liga Narodów) traktaty zawierane były również w języku francuskim.

• Od 1918 oba poprzednie języki zaczyna wypierać język angielski.

- Umowy dwustronne zawierane są zazwyczaj w dwu językach, ale czasem są wyjątki.

- Porozumienie między Polską a Arabią Saudyjską w sprawie działalności Polskich Sił Pomocniczych na terytorium Arabii Saudyjskiej z 16 grudnia 1990 zostało sporządzone w trzech językach: polskim, arabski i angielskim. Tekst angielski jest rozstrzygający.

Konwencja:

Jeżeli tekst traktatu został ustalony jako autentyczny w dwu lub więcej językach - ma jednakową moc w każdym z nich, chyba że strony co innego postanowiły w traktacie.

Przyjmuje się domniemanie, że wyrazy użyte w traktacie mają to samo znaczenie w każdym z tekstów autentycznych.

Rozstrzyganie sporów dotyczących interpretacji traktatów:

W powszechnej praktyce stosuje się uzgodnienie problemu w samej umowie, w jej treści.

Najczęściej sprawa trafia do MTS-u, którego orzeczenie jest rozstrzygające.

• Postanowienia konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969 roku znalazły swe pełne odzwierciedlenie w postanowieniach konwencji wiedeńskiej z 1986 roku o prawie traktatów zawartych z udziałem organizacji międzynarodowych.

Prawo traktatów w przepisach prawa polskiego:

• Konstytucja RP

Po II w.św. istniały 2 rządy: jeden w Londynie, drugi stalinowsko-warszawski. Oba rządy zawierały umowy i nie wiadomo było, które umowy były obowiązujące.

Od 1945 do 1997r. problem umów międzyn. był pod wielkim znakiem zapytania. Dopiero Konstytucja z 1997r. jednoznacznie mówi, że umowy ratyfikowane są powszechnie obowiązujące.

Konstytucja mówi o 2 rodzajach ratyfikacji:

1. musi się zgodzić Sejm (w 5 sprawach)

2. Sejm jest tylko zawiadamiany.

Art. 91 Konstytucji mówi o bezpośrednim stosowaniu UM ratyfikowanej. Ratyfikacja UM ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli nie da się pogodzić ustawy z umową.

W pkt. 3 - pierwszeństwo prawa wspólnotowego przed ustawami w przypadku kolizji z ustawami.

Struktura konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów:

Konwencja zawiera 8 części podzielonych na 85 artykułów.

Konwencja opracowana i podpisana przez państwa nad nią pracujące (nie wszystkie) weszła w życie w dniu 27 stycznia 1980 roku, a w stosunku do Polski w dniu 1 sierpnia 1990 roku.

1. Wstęp:

- zakres niniejszej umowy

- używanie wyrażenia

- traktat

- ratyfikacja, przyjęcie

- pełnomocnictwo

- zastrzeżenie

- państwo trzecie

2. Zawarcie i wejście w życie traktatów

• Dział I Zawieranie traktatów:

- zdolność traktatowa państwa

- pełnomocnictwa

- przyjęcie tekstu

- sposoby wyrażania zgody na związanie się traktatem (podpisanie, wymiana dokumentów, ratyfikacja, przyjęcie, zatwierdzenie lub przystąpienie - albo w jakikolwiek inny uzgodniony sposób)

Przykład aktu ratyfikacji:

- „Wimieniu Rzeczypospolitej Polskiej, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podaje do publicznej wiadomości. W dniu … została sporządzona w …. między Rzeczypospolitą Polską i … w sprawie.

- Po zapoznaniu się z powyższą … w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej oświadczam, że:

- została ona uznana za słuszną w całości, jak i każde z postanowień w niej zawartych

- jest ona przyjęta, ratyfikowana i potwierdzona,

- będzie niezmiennie zachowywana

- Na dowód czego wydany został akt niniejszy, opatrzony pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej”

• Dział II - Zastrzeżenia:

- zgłaszanie zastrzeżeń

- sprzeciwy wobec zastrzeżeń

- skutki prawne zastrzeżeń i sprzeciwów wobec postawionych zastrzeżeń

- wycofanie zastrzeżeń oraz sprzeciwów wobec zastrzeżeń

• Dział III - Wejście w życie traktatów:

- wejście w życie traktatów:

Konwencja o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych (Haga, 18.10.1907r.)

„Niniejsza konwencja wejdzie w życie w stosunku do Mocarstw, które wezmą udział w pierwszym złożeniu ratyfikacji, w sześćdziesiąt dni od daty protokołu tego złożenia, a dla Mocarstw, które będą ratyfikowały później, lub przystąpią, w sześćdziesiąt dni od otrzymania przez Rząd Holenderski notyfikacji o ich ratyfikacji lub przystąpienia.”

Statut Rady Europy (Londyn, 5.10.1949r.)

„… Niniejszy Statut wejdzie w życie po złożeniu siedmiu dokumentów ratyfikacyjnych. Rząd Zjednoczonego Królestwa natychmiast powiadomi wszystkie rządy państw sygnatariuszy o wejściu w życie Statutu i poda nazwy członków Rady Europy według stanu na ten dzień. W przyszłości, następni sygnatariusze staną się stronami niniejszego Statutu od daty złożenia dokumentów ratyfikacyjnych.”

Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych (Wiedeń, 18.04.1961r.)

„… Niniejsza Konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia od daty złożenia Sekretarzowi Generalnemu ONZ dwudziestego drugiego dokumentu ratyfikującego lub dokumentu przystąpienia…”

• Część III - przestrzeganie, stosowanie i interpretacja traktatów

Dział I - przestrzeganie traktatów (pacta sunt servanda, prawo wewn. a prawo międzyn.)

Dział II - stosowanie traktatów (ter. zasięg traktatów, kolejne traktaty)

Dział III - interpretacja traktatów

Dział IV - traktaty a państwa trzecie

• Część IV - poprawki i modyfikacja traktatów

- reguła ogólna - tylko za zgodą stron

- poprawki w stosunku do wszystkich stron

- poprawki w stosunku do niektórych stron

• Część V - nieważność, wygaśnięcie, zawieszenie działania traktatów

Dział I - postanowienia ogólne

Dział II - nieważność traktatów (błąd, oszustwo, przekupstwo, przymus, traktaty sprzeczne z ius

cogens)

Dział III - wygaśnięcie i zawieszenie działania traktatów:

- zgodnie z postanowieniami traktatu

- zmniejszenie się liczby państw

- brak postanowień w traktacie (strona zawiadamia o swym zamiarze na 12 m-cy przed za

mierzonym …)

- zawieszenie działania traktatu

- traktat późniejszy

- zasadnicza zmiana okoliczności

- zerwanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych

- powstanie nowej normy ius cogens

Dział IV - procedura w związku z nieważnością, wygaśnięciem, wycofaniem się lub zawiesze

niem działania traktatu

- procedura w przypadku wniosku o unieważnienie traktatu - notyfikacja - trzy miesiące na

odpowiedź - art. 33 Karty Narodów Zjednoczonych - inne formy powiadomienia - postę

powanie sądowe

Dział V - Następstwa nieważności, wygaśnięcia

- następstwa nieważności i wygaśnięcia

• Część VI - postanowienia ogólne

- stosunki dyplomatyczne i konsularne a traktaty

• Część VII - depozytariusze, poprawianie błędów, rejestracja

- depozytariusz

- poprawianie błędów

- rejestracja - Sekretariat ONZ

• Część VIII - postanowienia końcowe

- konwencja wymaga ratyfikacji przez poszczególne państwa

- wejście w życie konwencji: „Niniejsza konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia po dniu

złożenia trzydziestego piątego dokumentu ratyfikacyjnego lub przystąpienia …”

„Dla każdego państwa ratyfikującego Konwencję lub przystąpienie do

niej po złożeniu trzydziestego piątego dokumentu ratyfikacyjnego lub przystąpienia, Konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia po złożeniu przez państwo swego dokumentu ratyfikacyjnego lub przystąpienia.”

Instrumenty inne niż umowy (prowadzące do zobowiązań):

Instrument niedefiniowalny - państwa do tego się nie przyznają i nie chcą go definiować. Państwa stosują taki instrument i godzą się na to. Są to akty odformalizowane - nie ma komisji sądowych - przedstawiciele 2 państw mogą się ustnie umówić i skutek jest taki sam. Taki akt prawny jest ustanowiony na podobieństwo umowy międzyn. i może kiedyś stać się umową - wszystko musi być w poufności.

Egzekucja takich porozumień zależy tylko od dobrej woli partnerów.

Zawarcie takiego aktu nie skutkuje w prawie wewnętrznym, bo nie ma źródła prawa, jest nie publikowana, nie ratyfikowana.

Różnice pomiędzy takim aktem a um.międzyn.:

- różnice w tworzeniu

- zamiast nazwy „traktat” - porozumienie

- zamiast nazwy „strony” - uczestnicy

Korzenie takich aktów prawnych są w systemie anglosaskim (przykład Kongresu USA).

Powody, dla których państwa zawierają takie umowy:

- poufność porozumienia

- dowolne regulowanie skutków takiego porozumienia (czasowe, terytorialne)

- łatwość dokonywania zmian, wypowiadania, modyfikacji

- łatwość wejścia w życie, skończenia bytu prawnego

- może działać wstecz

- może dotyczyć stron trzecich

- łatwość zmiany w formę umowy międzyn.

- można nie informować własnego parlamentu

- nie trzeba rejestrować

- nie informują innych państw ani organizacji międzyn.

Nie ma żadnych regulacji pisemnych, że taki akt istnieje, ani żadne państwo nie potwierdzi, że taki akt istnieje.

Tworzenie takiego aktu może być takie samo jak tworzenie umowy międzyn. Wszystko zależy zatem od woli stron.

Przykłady aktów prawnych (instrumentów nieformalnych):

- akt końcowy KBWE

- 1987r. konferencja sztokholmska

- 1992r. konferencja d/s środowiska w Rio de Janeiro

- Rada NATO-Rosja 1997r.

• Akty odformalizowane bez utraty ich ważności zawarte w formie, która nie jest opisana w prawie pozytywnym

• Akty o skutku równoważnym umowie

• Porozumienia nie spełniające formalnie niektórych rygorów proceduralnych stawianych przez Konwencję 1969 umowie, ale podobnie jak umowa skutkujących.

Praktyka traktatowa wielu państw (w tym mocarstw) daje przykład zawierania takich „porozumień” ze względu na łatwość ustalenia tekstu, łatwość wprowadzenia w życie, możliwość zachowania poufności.

• Trudność w zdefiniowaniu takiego dokumentu, ponieważ:

- chociaż zazwyczaj są zawarte w formie pisemnej

- nie są podane rygorom formalnym wynikającym z konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

- nie podlegają: ratyfikacji, przyjęciu, zatwierdzeniu, rejestracji, publikacji, brak klauzul sądo

wych, arbitrażowych

- nie można dochodzić praw przed trybunałami ani powszechnego prawa międzyn. publiczne

go ani przed sądami wspólnot

- nikt nie ma kompetencji do rozstrzygania sporów z tytułu zobowiązań płynących z takich in

strumentów.

• Instrumenty takie tworząc nieformalne zobowiązania między stronami nie pozwalają na ich dochodzenie w sposób tradycyjnie przyjęty przez prawo międzyn. publiczne lub przez prawo wspólnotowe.

• Efektywność tych zobowiązań zależy wyłącznie od rzetelności partnerów.

• Instrumenty takie nie wywołują typowych dla prawa międzyn. publicznego skutków prawnych

- ani w ramach prawa międzyn. publicznego

- ani w ramach prawa wspólnotowego

- ani w prawie wewnętrznym

• Są łatwe w zawieraniu i stosowaniu!!!

• Strony takich nieformalnych instrumentów dla odróżnienia od umów międzyn. stosują zazwyczaj odmienne słownictwo:

- zamiast traktat, umowa - ustalenie, porozumienie, regulacja, memorandum

- zamiast strony, państwa, sygnatariusze - uczestnicy, rządy, zawierający

- zamiast podpisujące rządy - partnerzy, którzy respektują, będą dążyli do wykonania

- zamiast strony, państwa powinny lub są zobowiązane - uczestnicy porozumieli się, będą, za

mierzają, będą dążyli, ustalają między sobą

• Jest kompletny brak regulacji pisanych oraz zwyczaju w sprawie nieformalnych instrumentów międzynarodowych.

W zasadzie wszystkie kroki zmierzające do opracowania dokumentu nieformalnego mogą być identyczne jak zmierzające do zawarcia umowy międzyn.

Zatem konsekwencją spotkania się stron może być - w zależności od woli stron - albo stworzenie umowy międzyn. albo jakiegoś instrumentu nieformalnego, który w konsekwencji stworzy zobowiązanie identyczne jak płynące z umowy.

Wszystko zależy zatem od woli stron pracujących nad jakimś tekstem.

• Z praktyki państw wynika, że:

- wymiana listów dyplomatycznych czy wymiana not może doprowadzić do zawarcia umowy międzyn. albo do powstania nieformalnego instrumentu regulującego jakąś sferę współpracy państw

- nieformalne akty mogą też być uzupełnieniem lub rozwinięciem tekstu umowy międzyn. wcześniej zawartej i zazwyczaj dotyczą sfery dla stron poufnych dotyczących obronności i bezpieczeństwa.

• Związek instrumentów nieformalnych z umowami międzyn. jest:

- bardzo bliski, ponieważ dotyczy regulacji bardzo podobnych lub wręcz identycznych

- skoordynowany z zawieranymi umowami międzyn. - nie może bowiem prowadzić do chaosu

- nie może, podobnie jak umowy, wychodzić poza uprawnienia państwa lub innego podmiotu

prawa międzyn. publicznego.

Na dużą skalę nieformalne instrumenty zastępujące (w sensie formalnym) um. międzyn. stosuje Wlk. Brytania w swych stosunkach w ramach funkcjonującej Wspólnoty Brytyjskiej oraz Stany Zjednoczone.

W ramach Wspólnoty Brytyjskiej stosowanie instrumentów nieformalnych powodowane jest m.in. zbliżeniem państw członkowskich tworzących dawniej kolonie, terytoria zależne.

W przypadku Stanów Zjednoczonych łatwość zawierania takich zobowiązań - na przyjęcie umowy trzeba zgody kwalifikowanej większości Senatu (dwie trzecie).

W praktyce traktatowej USA dochodziło do wielu nieporozumień co do traktowania niektórych aktów prawnych (czy umowa czy instrument nieformalny) - stało się to powodem zawarcia z kilkoma państwami tzw. „porozumienia bazowego” (Chapeau Agrement), w którym uregulowano status, zasady, terminologię oraz wzory takich dokumentów.

• Ewentualne skutki negatywne płynące z zawieranych nieformalnych instrumentów:

- niższa ranga niż umów, mniejsze „poszanowanie” przez państwa i przez społeczeństwa - o ile w ogóle wiedzą o takich instrumentach

- egzekucja tylko na zasadzie zaufania między stronami i na zasadzie dobrej wiary bowiem nig

dzie taki instrument nie jest rejestrowany

- brak konieczności staranności przy opracowywaniu tekstu, ponieważ opuszcza się cały „alem

bik” administracyjny związany zazwyczaj z opracowywaniem tekstu

- brak kontroli Parlamentu na jakimkolwiek etapie budowy takiego instrumentu, ponieważ za

zwyczaj parlament nie wie o istnieniu takiego instrumentu

- brak publikacji uniemożliwia czasem jakąkolwiek kontrolę w tym przede wszystkim mediów,

społeczeństwa nie mówiąc o organach, które tradycyjnie zajmują się kontrolą zobowiązań

państw.

• Trudno jest ocenić jaka ilość zobowiązań państw płynie z takich nieformalnych instrumentów prawnych, ponieważ nie są one publikowane i nie ma do nich dostępu w archiwach. Ocenia się, że jest to odsetek znaczny.

Rozstrzyganie sporów międzyn. w związku z zawartymi traktatami:

• Spory powstałe w związku z zawieranymi traktatami (umowami międzyn.) podlegają zasadzie pokojowego rozstrzygania:

- Karta NZ art.33

- Karta NZ art. 2, ust.3:

„Wszyscy członkowie załatwiać będą spory międzynarodowe środkami pokojowymi w taki

sposób, aby nie dopuścić do zagrożenia międzyn. pokoju i bezpieczeństwa oraz sprawiedliwości.”

• Wszystko to oznacza, że państwa mają pełną swobodę w wyborze konkretnego sposobu rozstrzygania sporu powstałego w związku z zawartym traktatem.

• Państwa mogą przede wszystkim dokonać wyboru sposobu rozstrzygania sporu już w samej umowie.

• Przykładem może być Konwencja Nowego Prawa Morza z Montego Bay na Jamajce, z 1982r.:

- „Art. 279. Państwa - Strony załatwiają wszelkie spory pomiędzy nimi dotyczące interpretacji lub stosowania niniejszej Konwencji środkami pokojowymi zgodnie z art.2 ust.3 Karty NZ i w tym celu będą poszukiwać rozstrzygnięcia przy pomocy środków wymienionych w art.33 ustęp 1 Karty.”

- „Art. 280. Żadne postanowienia niniejszej części nie naruszają praw Państw - Stron do porozumienia się w każdym czasie co do załatwienia pomiędzy nimi sporu dotyczącego interpretacji lub stosowania niniejszej Konwencji za pomocą środków pokojowych przez nie wybranych.”

• Art. 281. Procedura w przypadku niezałatwienia sporu przez strony.

„Jeżeli Państwa - Strony wiodące spór dotyczący interpretacji lub stosowania niniejszej Konwencji dążą do załatwienia sporu środkami pokojowymi według własnego wyboru, to procedura przewidziana w niniejszej części ma zastosowanie jedynie wówczas, gdy nie doszło do załatwienia sporu przy pomocy tych środków, a umowa pomiędzy stronami nie wyklucza zastosowania jakiejkolwiek innej procedury.”

I tu następuje opis tej (skomplikowanej) procedury.

• Powołano np. specjalny organ sądowy - Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza - do rozstrzygania sporów powstałych w związku z prawem morza z Montego Bay

• Rozstrzyganie sporów - procedura ustalona w konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

Procedura rozstrzygania sporów ustalona w konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów dotyczy tylko kwestii:

- nieważności

- wygaśnięcia

- zawieszenia działania traktatu

Wiele spraw, które mogą być przedmiotem sporów rozstrzygnięto w innych postanowieniach konwencji, np.:

- dopuszczalność zastrzeżeń

- interpretacji traktatów

- i one nie podlegają procedurze niżej omówionej.

Zatem w sprawach nieważności, wygaśnięcia oraz zawieszenia działania traktatu:

- Konwencja wymaga, aby państwo złożyło odpowiedniej treści notyfikację pozostałym stronom

traktatu.

- W treści notyfikacji (obowiązkowa forma pisemna i przedstawiona przez kompetentny organ wła

dzy wewnętrznej) państwo przedstawia i uzasadnia swoje roszczenie i zarazem wskazuje środki

jakie zamierza podjąć w odniesieniu do traktatu.

• Każde państwo, które otrzyma taką notyfikację ma 3 miesiące na złożenie sprzeciwu wobec przedstawionej notyfikacji.

• Jeżeli żadne państwo nie złoży sprzeciwu, państwo dochodzące swych roszczeń może podjąć proponowane przez siebie środki.

• W sytuacji, gdy jedna ze stron sprzeciwia się roszczeniu, państwa mają obowiązek poszukiwać rozwiązania za pomocą środków przewidzianych w art.33 Karty NZ.

W Konwencji użyto pojęcia „poszukiwanie rozwiązania”, aby nie przesądzać o istnieniu lub nie „rozstrzyganie sporu”.

• Jeśli w ciągu 12 miesięcy od dnia wniesienia sprzeciwu nie osiągnięto żadnego porozumienia, konwencja wiedeńska o prawie traktatów przewiduje zastosowanie mechanizmu procedury przymusowej wobec państw biorących udział w sprawie.

Przymusowy charakter tej procedury polega na tym, że rozpoczyna się ją na podstawie wniosku tylko (wystarczy) jednego państwa:

1. Konwencja rozróżnia spory co do istnienia lub nie normy ius cogens - w tej materii właściwy jest MTS lub arbitraż gdy strony tak uzgodniły

2. Pozostałe spory

W sprawach pierwszej kategorii (ius cogens):

- każda ze stron może w drodze pisemnej skargi przedłożyć go do rozstrzygnięcia MTS albo wska

zanemu arbitrażowi.

W sprawach drugiej kategorii (inne spory niż dotyczące ius cogens):

- właściwa jest specjalna komisja pojednawcza, której działalność uregulowana jest w specjalnym

załączniku do Konwencji.

• Procedura specjalnej komisji pojednawczej:

- Sekretarz Generalny ONZ prowadzi listę „pojednawców”

- każde państwo będące członkiem ONZ może wyznaczyć dwie osoby, które zostaną wpisane na

listę

- lista pojednawców znajduje się w Sekretariacie Generalnym ONZ - do wglądu dla państw.

Sekretarz Generalny przedkłada spór komisji powołanej w następujący sposób:

- każda ze stron będących w sporze mianuje jednego pojednawcę, posiadającego jej obywatelstwo

(może z listy lub spoza listy) oraz drugiego nie posiadającego jej obywatelstwa a wybranego z

listy. Mianowania należy dokonać w 60 dni od otrzymania od Sekretarza Generalnego wniosku

- mianowani pojednawcy w ciągu 60 dni mianują, wybranego z listy, przewodniczącego Komisji

- strony w sporze mogą przedłużać terminy 60-dniowe w drodze wzajemnego porozumienia

- jeśli strony w przewidzianych terminach nie wybiorą pojednawców, nominacji dokonuje w

ciągu kolejnych 60 dni Sekretarz Generalny ONZ

- takie postępowanie zapobiega torpedowaniu powołania Komisji. Blokowanie ze względów for

malnych działań na arenie międzyn. wielokrotnie miało miejsce

- stąd upoważnienie dla Sekretarza Generalnego ONZ do dokonania nominacji zarówno przewodni

czącego jak i jej składu.

Postępowanie przed Komisją:

- ma charakter typowy dla pojednawczego rozstrzygania sporów (sięga swymi korzeniami do 1899, 1907, 1928) i polega przede wszystkim na:

- wysłuchaniu stron sporu

- zbadaniu roszczeń i sprzeciwów

- ustalenia faktów i ich ocenie w świetle obowiązującego prawa

- priorytetem jest ułatwienie stronom polubownego załatwienia sporu.

Komisja stara się przedstawić stronom będącym w sporze propozycje, które zmierzają do polubownego załatwienia sporu.

Komisja sama decyduje o swojej procedurze. Decyzje i zalecenia podejmowane są większością głosów.

Postępowanie pojednawcze przed Komisją kończy się sprawozdaniem dla Sekretarza Generalnego ONZ. Sprawozdanie równocześnie przesyłane jest stronom w sporze.

Komisja zobowiązana jest do złożenia sprawozdania ze swego postępowania w ciągu 12 miesięcy od dnia ukonstytuowania się.

UWAGA!!!

Postanowienia Komisji nie są dla stron w sporze wiążące.

• Sprawozdanie ma charakter zalecenia, które zmierza do ułatwienia stronom w sporze polubowne załatwienie sporu. Zatem jakkolwiek samo postępowanie ma charakter przymusowy, to efekt pracy Komisji nie jest wiążący.

• Ani tekst Konwencji ani Załącznik do Konwencji nie daje odpowiedzi, co dzieje się, kiedy strony sporu nie zastosują się do zaleceń Komisji i nie dojdzie do polubownego załatwienia sporu.

• Jest powszechne przekonanie, że jednak sprawozdanie Komisji tworzą swego rodzaju domniemanie, że roszczenie będące przedmiotem sporu jest lub go nie ma. Takie domniemanie odgrywa pewną rolę, gdy dojdzie do rozstrzygnięcia sądowego lub arbitrażowego w sprawie. Na stronie, która nie chce uznać sprawozdania ciąży udowodnienie, że ustalenia Komisji są błędne.

• Procedura opisana w Konwencji i Załączniku ma charakter pomocniczy w tym znaczeniu, że pierwszeństwo mają sposoby wybrane przez strony lub opisane w traktacie, którego spór dotyczy.

• Praktycznie wszystkie postanowienia Konwencji dotyczące procedury rozstrzygania sporów stały się początkowo przedmiotem masowych zastrzeżeń składanych przez państwa Europy Wschodniej oraz sprzeciwów państw Europy Zachodniej.

• Większość tych zastrzeżeń została wycofana i postanowienia te są wiążące dla prawie wszystkich stron Konwencji (zastrzeżenie do takiego postępowania utrzymała Rosyjska Federacja, do którego to zastrzeżenia jest wiele sprzeciwów).

• Brak jest przykładu „uruchomienia” procedury załatwiania sporu w drodze opisanej w Konwencji i Załączniku do niej.

9

---