1. Platysma

1. Tkanka podskórna okolicy podobojczykowej na wysokości II/III żebra

2. Powięź przyusznicza i żwaczowa twarzy, kąt ust, żuchwa

3. Zmniejsza ucisk na żyłę szyjną wewnętrzną, pociąga kąty ust ku dołowi i bocznie

4. Gałąź szyi nerwu twarzowego

2. Musculus sternocleidomastoideus

1. Powierzchnia przednia rękojeści mostka, powierzchnia górna końca mostkowego obojczyka

2. Wyrostek sutkowaty kości skroniowej, kresa karkowa górna

3. Zgina szyje do boku, odwraca głowę w stronę przeciwległą, unosząc twarz ku górze, zgina szyje ku tyłowi, unosi mostek

4. Gałąź zewnętrzna nerwu dodatkowego, gałąź do M.SCM ze splotu szyjnego

3. Musculus sternohyoideus

1. Powierzchnia tylna rękojeści mostka, staw mostkowo-obojczykowy, koniec mostkowy obojczyka

2. Trzon kości gnykowej przyśrodkowo od M omohyoideus

3. Obniża kość gnykową

4. gałązki ze splotu szyjnego C1-C3

4. Musculus omohyoideus

1. Część boczna brzegu górnego łopatki, więzadło poprzeczne łopatki

2. Trzon kości gnykowej bocznie od M sternohyoideus

3. Obniża kość gnykową, poszerza światło żyły szyjnej wewnętrznej

4. Gałązki splotu szyjnego C1-C3

5. Musculus sternothyroideus

1. Powierzchnia tylna rękojeści mostka i chrząstki I żebra

2. Kresa skośna chrząstki tarczowatej krtani

3. Obniża chrząstkę tarczowatą krtani

4. Gałązki splotu szyjnego C1-C3

6. Musculus thyrhyoideus

1. Kresa skośna chrząstki tarczowatej krtani

2. Trzon i rogi większe kości gnykowej

3. Unosi chrząstkę tarczowatą z całą krtanią w czasie połykania

4. Włókna od C1-C2

7. Musculus digastricus

1. Wcięcie sutkowe kości skroniowej

2. Dół dwubrzuścowy żuchwy

3. Opuszcza żuchwę lub podnosi kość gnykową

4. nerw żuchwowo-gnykowy, gałąź dwubrzuścowa nerwu twarzowego

8. Musculus stylohyoideus

1. Wyrostek rylcowy kości skroniowej

2. Trzon i rogi większe kości gnykowej

3. Pociąga kość gnykową ku górze i tyłowi

4. Gałąź mięśnia rylcowo-gnykowego od gałęzi dwubrzuścowej n. facialis

9. Musculus mylohyoideus

1. Kresa żuchwowo-gnykowa żuchwy

2. Szew łącznotkankowego od spojenia żuchwy do kości gnykowej

3. Opuszcza żuchwę, unosi kość gnykową, napina dno jamy ustnej, podnosząc język

4. Nerw żuchwowo-gnykowy (od n. zębodołowego dolnego)

10. Musculus geniohyoideus

1. Kolec bródkowy żuchwy

2. Powierzchnia przednia trzonu kości gnykowej

3. Unosi kość gnykową, opuszcza żuchwę, unosi język w pierwszej fazie połykania

4. Włókna splotu szyjnego

11. Musculus scalenius anterior

1. Guzki przednie wyrostków poprzecznych C3-C6

2. Guzki mięśnia pochyłego przedniego (górna powierzchnia I żebra)

12. Musculus scalenius medius

1. Brzegi boczne bruzd nerwów rdzeniowych wyrostków poprzecznych kręgów C1-C6

2. I żebro do tyłu od bruzdy tętnicy podobojczykowej

13. Musculus scalenius posterior

1. Guzki tylne wyrostków poprzecznych C5-C7

2. Zewnętrzna powierzchnia II żebra

14. Musculus scalenius minimus

1. Wyrostki poprzeczne C6 i C7

2. Zewnętrzna powierzchnia II żebra

DLA XI-XIV

3. Pochylają kręgosłup szyjny do boku i do przodu, dźwigają I i II żebro ku górze

4. Gałęzie mięśniowe krótkie ze splotu szyjnego i ramiennego

15. Musculus rectus capitis anterior

1. Łuk przedni i nasada wyrostka poprzecznego C1

2. Część podstawna kości potylicznej

16. Musculus longus capitis

1. Guzki przednie wyrostków poprzecznych C3-C6

2. Część podstawna kości potylicznej

17. Musculus longus colli

a) Pasmo przyśrodkowe - trzony kręgów C2-C4 - trzony kręgów C6-Th3

b) Pasmo boczne skośne górne - guzki przednie wyrostków poprzecznych C6-C3 - guzek przedni C1 i trzon C2

c) Pasmo boczne skośne dolne - trzony Th3-Th1 - guzki przednie wyrostków poprzecznych C7 i C6 lub C6 i C5

DLA XV-XVII

• Zginają kręgosłup szyjny do przodu i bocznie, m. longus colli obraca kręgosłup szyjny

• Gałęzie splotu szyjnego i ramiennego C1-C6

TRÓJĄTY SZYI

1. Naczynia

1. III odcinek tętnicy podobojczykowej

2. Tętnica poprzeczna szyi

3. Tętnica nadłopatkowa

4. I odcinek żyły podobojczykowej

5. Koniec żyły szyjnej zewnętrznej

6. 
   Naczynia chłonne

7. Węzły chłonne nadobojczykowe

2. Nerwy

1. Nerwy nadobojczykowe przyśrodkowe i pośrednie

2. Część nadobojczykowa splotu ramiennego

1. Naczynia

1. Naczynia powierzchowne szyi

2. Naczynia poprzeczne szyi

3. Naczynia wstępujące szyi

4. Żyła szyjna zewnętrzna

5. Naczynia chłonne

6. Węzły chłonne powierzchowne

2. 
   Nerwy

1. 
   
   Gałąź zewnętrzna nerwu dodatkowego

2. Splot szyjny (nerwy):

1. potyliczny mniejszy

2. uszny wielki

3. poprzeczny szyi

4. 
   
   nadobojczykowe (przyśrodkowe, poprzeczne i tylne)

3. Część nadobojczykowa splotu ramiennego

1. Naczynia

1. Początek żył szyjnych przednich

2. Węzły chłonne podbródkowe

Naczynia

1. Odcinek szyjny tętnicy szyjnej twarzowej

1. tętnica podbródkowa

2. tętnica podniebienna wstępująca

3. gałęzie gruczołowe

4. gałąź migdałkowa

2. Żyła twarzowa

3. Naczynia chłonne

4. Węzły chłonne podżuchwowe

(przednie, środkowe i tylne)

5. Tętnica i żyła językowa

2. Nerwy

1. Zwój podżuchwowy

2. Nerw językowy

3. Nerw podjęzykowy

4. 
   Nerw żuchwowo-gnykowy

5. Gałąź szyi od nerwu twarzowego

3. Inne

1. 
   Ślinianka podżuchwowa

1. Naczynia

1. Tętnica językowa

2. Żyła językowa

1. Na powięzi

1. 
   Nerw poprzeczny szyi

2. Pętla szyjna powierzchowna

3. 
   Żyła szyjna przednia

2. Pod powięzią

1. Naczynia

1. Tętnica szyjna wspólna

2. 
   Tętnica szyjna zewnętrzna

3. Tętnica szyjna wewnętrzna

4. Żyła szyjna wewnętrzna

5. Naczynia chłonne

6. Węzły chłonne szyjne głębokie

2. Nerwy

1. Pętla szyjna

2. Nerw podjęzykowy

3. Nerw błędny

4. Nerw krtaniowy górny

5. Gałęzie sercowe szyjne górne




7. Gałąź zatoki szyjnej

8. Kłębek szyjny

9. Pień współczulny

10. Nerwy sercowe szyjne górne

1. 
   Płat boczny tarczycy

2. Gruczoły przytarczyczne

3. Żyły szyjne przednie

4. 
   Łuk żylny szyi

1. Naczynia

1. Tętnica kręgowa

2. Nerwy

1. 
   Nerw potyliczny mniejszy

2. Nerw podpotyliczny

3. Nerw potyliczny większy

4. Nerw potyliczny trzeci

Vena jugularis externa

Dopływy: vena auricularis postreior, vena retromandibularis, venae suprascapulares, venae transversae colli, vena jugularis anterior. Uchodzi do vena subclavia, angulus venosus lub vena jugularis interna

Vena jugularis anterior

Powstaje w trigonum submentalis z połączenia kilku żył skórnych dna jamy ustnej. Łączy się z żyłą drugostronną w trigonum thyroideum jako arcus venosus juguli. Uchodzi do vena jugularis externa lub do vena subclavia

Vena jugularis interna

Rozpoczyna się jako przedłużenie zatoki esowatej. Początek tworzy bulbus venae jugularis internae. Ku tyłowi od stawu mostkowo-obojczykowego łączy się z vena subclavia wytwarzając vena brachiocephalica. Tuz przed ujściem ma ona bulbus inferior venae jugularis internae.

Dopływy: sinus sigmoideus, sinus occipitalis, sinus petrosus inferior, plexus venosus canalis nervi hypoglossi, vena canaliculi cochleae, vena occipitalis, vena facialis, venae pharyngeae, vena lingualis, venae thyroideae superiores, vena thyroidea inferior.

Arteria carotis communis

Tętnica szyjna wspólna prawa rozpoczyna się w miejscu podziału pnia ramienno-głowowego, lewa odchodzi bezpośrednio od łuku aorty między truncus brachiocephalicus a arteria subclavia sinistra. A carotis communis biegnie po szyi razem z vena jugularis interna i nervus vagus pod musculus sternocleidomastoideus tworząc pęczek nerwowo-naczyniowy. Na wysokości górnego brzegu chrząstki tarczowatej krtani dzieli się na a. carotis interna i externa. Miejsce podziału jest poszerzone i nosi nazwę sinus caroticus. W kącie podziału na tylnej powierzchni leży glomus caroticus. Zatoka szyjna to poszerzone miejsce podziału tętnicy szyjnej wspólnej. Obejmuje ono zwykle początkowy odcinek tętnicy szyjnej wewnętrznej. Rozwija się po 4 roku życia i występuje u 90% przypadków. W jej ścianie występują baroreceptory wrażliwe na ciśnienie krwi. Impulsy nerwowe biegną gałęziami nervus glossophatyngeus i włóknami wisceromotorycznymi do ośrodka sercowego i naczynioruchowego w rdzeniu przedłużonym. Kłębek szyjny to ciało przyzwojowe parasymatogenne o wielkości 7x4x2mm. Znajdują się w nim receptory wrażliwe na spadek ciśnienia parcjalnego tlenu, dwutlenku węgla i spadek pH. Impulsy biegną gałęziami zatokowymi nerwu językowo-gardłowego do ośrodka oddechowego w rdzeniu przedłużonym.

Arteria corotis externa

Arteria carotis interna

Mięśnie głowy

1. Mięśnie wyrazowe

1. Mięśnie sklepienia czaszki

1. m. occipitofrontalis

2. m. temporoparietalis

3. galea aponeurotica

2. Mięśnie otoczenia szpary powiek

1. m. orbicularis oculi

2. m. corrugator supercilii

3. m. procerus

3. Mięśnie otoczenia szpary ust

1. platysma

2. m. depresor labilii inferioris

3. m. Depresor anguli oris

4. m. Mentalis

5. m. risorius

6. m. zygomaticus major

7. m. zygomaticus minor

8. m. levator labili superioris alaeque nasi

9. m. levator anguli oris

10. m. levator labili superioris

11. m. buccinator

12. m. orbicularis oris

4. Mięśnie otoczenia nozdrzy

1. m. nasalis

2. m. depresor septi

5. Mięśnie małżowiny usznej

1. m. auricularis anterior

2. m. auricularis superior

3. m. auricularis posterior




3. Mięśnie żucia są mięśniami poruszającymi żuchwą , wywodzą się z mezenchymy I łuku skrzelowego, unerwione są przez włókna ruchowe nerwu żuchwowego

1. Mięsień skroniowy

1. kresa karkowa dolna, przyśrodkowa ściana dołu skroniowego

2. wyrostek dziobiasty żuchwy

3. cofa żuchwę, podnosi opuszczoną żuchwę

4. nerwy skroniowe głębokie

2. Mięsień żwacz

1. dolny brzeg kości jarzmowej i łuk jarzmowy oraz tylna część łuku jarzmowego

2. zewnętrzna powierzchnia kąta żuchwy - guzowatość żwaczowa

3. unosi żuchwę i obraca ją na zewnątrz

4. nerw żwaczowy

3. Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy

1. dół skrzydłowy wyrostka skrzydłowego kości klinowej i wyrostek piramidowy kości podniebiennej

2. powierzchnia przyśrodkowa kąta żuchwy - guzowatość skrzydłowa

3. unosi żuchwę i obraca ją na zewnątrz

4. nerw skrzydłowy przyśrodkowy

4. Mięsień skrzydłowy boczny

1. grzebień podskroniowy i powierzchnia podskroniowa skrzydła większego kości klinowej oraz powierzchnia zewnętrzna blaszki bocznej wyrostka skrzydłowatego kości klinowej i powierzchni podskroniowej szczęki

2. Dołek skrzydłowy wyrostka kłykciowego żuchwy

3. Wysuwa żuchwę i obraca ją do wewnątrz

4. Nerw skrzydłowy boczny

4. Mięśnie języka

NERW PODJĘZYKOWY

Jest XII nerwem czaszkowym. Prowadzi włókna ruchowe. Jego jądro ruchowe leży w rdzeniu przedłużonym w obrębie trójkąta nerwu podjęzykowego dołu równoległobocznego. Neuryty wychodzą z bruzdy przedniej bocznej i biegną kanałem nerwu podjęzykowego. Wychodzą z dołu tylnego czaszki. Nerw podjęzykowy początkowo biegnie razem z nerwem błędnym. Następnie w trójkącie tętnicy szyjnej zatacza łuk na zewnętrznej powierzchni tętnicy szyjnej zewnętrznej i wchodzi do trójkąta podżuchwowego, a następnie do jamy ustnej gdzie dzieli się na gałęzie końcowe unerwiające ruchowo mięśnie języka. Na swoi przebiegu oddaje: gałąź oponową (w obrębie kanału nerwu podjęzykowego, unerwia oponę twardą i ściany zatoki potylicznej) i gałęzie językowe (na swoim przebiegu spotykają się z gałęziami nerwu językowego od nerwu żuchwowego)

NERW DODATKOWY

Jest XI nerwem czaszkowym. Prowadzi włókna ruchowe. Jego neuryty mają początek w jądrze czaszkowym (przedłużenie jądra ruchowego nerwu językowo-gardłowego i nerwu błędnego, leży w części grzbietowej rdzenia przedłużonego) i jądrze rdzeniowym (leży w rdzeniu kręgowym sięga do 5-7 segmentu szyjnego). Z obu jąder wychodzą korzenie, które łączą się w dole tylnym czaszki w pień nerwu dodatkowego. Korzeń czaszkowy wychodzi z rdzenia przedłużonego w bruździe tylnej bocznej. Korzeń rdzeniowy wychodzi między przednimi i tylnymi korzeniami nerwów rdzeniowych, potem wchodzi do dołu tylnego czaszki przez otwór wielki. Z obu korzeni w dole tylnym czaszki powstaje pień nerwu dodatkowego, który opuszcza czaszkę przez część boczną otworu szyjnego. W przestrzeni przygardłowe nerw ten dzieli się na gałęzie końcowe: gałąź wewnętrzną (słabsza, włókna części czaszkowej, łączy się z pniem nerwu błędnego, zaopatruje mięsień zwieracz górny gardła i krtań oraz przełyk) i gałąź zewnętrzna (z włókien części rdzeniowej, unerwia mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy i mięsień czworoboczny).

NERW BŁĘDNY

Jest X nerwem czaszkowym. Prowadzi włókna ruchowe, parasympatyczne przedzwojowe i czuciowe (doprowadzane do zwojów szyjnego i węzłowego. Jądra nerwu błędnego są położone w części grzbietowej rdzenia przedłużonego: jądro dwuznaczne, jądro grzbietowe nerwu błędnego i jądro samotne. Nerw błędny wychodzi z rdzenia przedłużonego w bruździe tylnej bocznej poniżej nerwu językowo-gardłowego. Opuszcza czaszkę przez boczną część otworu szyjnego, gdzie leży zwój czuciowy nerwu błędnego - zwój szyjny, następnie w przestrzeni przygardłowej tworzy pęczek naczyniowo-nerwowy szyi. 1 cm poniżej zwoju szyjnego leży 2 zwój czuciowy nerwu błędnego - węzłowy. Powyżej niego dochodzi do nerwu błędnego gałąź wewnętrzna nerwu dodatkowego. Nerw dodatkowy biegnie w trójkącie tętnicy szyjnej. W odcinku głowowym i szyjnym nerw błędny oddaje: gałąź oponową (odchodzi w zwoju szyjnym, wchodzi do dołu tylnego czaszki, zaopatruje oponę twardą), gałąź uszną (gałąź skórna, odchodzi w zwoju górnym, unerwia czuciowo powierzchnię zewnętrzną błony bębenkowej, 2 gałązka łączy się z nerwem usznym tylnym), gałęzie gardłowe (2-3, odchodzą w zwoju dolnym, unerwiają mięśnie gardła, dźwigacz podniebienia miękkiego, mięsień języczka, podniebienno-gardłowy, podniebienno-językowy i wydzielniczo błonę śluzową gardła), nerw krtaniowy górny (odchodzi od zwoju dolnego, dzieli się na gałęzie: zewnętrzną-mieszaną i wewnętrzną-czuciową, zaopatruje ruchowo mięsień pierścienno-tarczowy i zwieracz dolny gardła, czuciowo i wydzielniczo błonę śluzową krtani), gałęzie sercowe szyjne górne (1-3 odchodzą od zwoju dolnego, wchodzą do śródpiersia), gałęzie sercowe szyjne dolne (1-3, odchodzą między nerwem krtaniowym górnym i wstecznym), nerw krtaniowy wsteczny (oddaje gałęzie: sercowe piersiowe, tchawicze górne, przełykowe, gardłowe, po oddsaniu gałęzi nerw krtaniowy wsteczny zmienia nazwę na dolny).

NERW TWARZOWY

Jest VII nerwem czaszkowym, ma charakter ruchowy, czuciowy i przywspółczulny. Jądro ruchowe leży w nakrywce mostu. Neuryty komórek jądra ruchowego biegną w kierunku dna dołu równoległobocznego i tworzą kolano nerwu twarzowego. Nerw pośredni jest integralna częścią nerwu twarzowego. Nerw ten tworzą neuryty komórek jądra ślinowego górnego i neuryty komórek zwoju kolanka. Nerw ten dzieli się na nerw skalisty większy i strunę bębenkową. Nerw twarzowy wychodzi z pnia mózgu w kącie mostowo-móżdżkowym, następnie wchodzi przez otwór słuchowy wewnętrzny do przewodu słuchowego wewnętrznego i dochodzi do jego dna. Nerw twarzowy przechodzi przez pole górne przednie (pole nerwu twarzowego) i biegnie kanałem nerwu twarzowego. Ze swojego kanału nerw twarzowy wychodzi przez otwór rylcowo-sutkowy. Następnie przechodzi przez miąższ ślinianki przyusznej. W kanale od nerwu twarzowego odchodzą: nerw skalisty większy (przywspółczulny, wchodzi do dołu środkowego czaszki, przez otwór poszarpany wchodzi do kanału skrzydłowego i przechodzi do dołu skrzydłowo-podniebiennego), nerw strzemiączkowy (ruchowy, wnika do mięśnia strzemiączkowego unerwiając go) i struna bębenkowa (przywspółczulna i czuciowa, odchodzi nad otworem rylcowo-sutkowym, wchodzi do jamy bębenkowej i przechodzi do dołu podskroniowego i przyłącza się do nerwu językowego, prowadzi włókna smakowe z brodawek smakowych przednich 2/3 języka). Po wyjściu z otworu rylcowo-sutkowego nerw twarzowy rozgałęzia się na: nerw uszny tylny (poza małżowiną uszną dzieli się na gałąź uszną i gałąź potyliczną), gałąź dwubrzuścową (unerwia brzusiec tylny mięśnia dwubrzuścowego i oddaje gałąź rylcowo-gnykową) i w obrębie ślinianki dzieli się na gałęzie końcowe tworzące splot przyuszniczy.

TARCZYCA (Glandula thyroidea) jest nieparzystym gruczołem wydzielania wewnętrznego zbudowanym z 2 płatów bocznych i węziny oraz niestałego płata piramidowego. Tarczyca objęta jest 2 osłonkami łącznotkankowymi. Wewnętrzna to torebka włóknista, a zewnętrzna powięź tarczowa ( w jej obrębie leżą przytarczyce). Z torebki włóknistej z nerwami i naczyniami wnikają przegrody łącznotkankowe do wnętrza gruczołu wytwarzając zrąb. W obrębie zrębu leżą pęcherzyki z hormonami T3 i T4. Większe grupy pęcherzyków tworzą płaciki. Tarczycę umocowują więzadła tarczowe: pośrodkowe, boczne i więzadło płata piramidowego. Tarczyca zaopatrywana jest przez tętnice: tarczowe górne (od tętnic szyjnych zewnętrznych), tarczowe dolne (od tętnicy podobojczykowej) i tarczową najniższą (od łuku aorty lub pnia ramienno-głowowego). Krew z tarczycy odpływa przez żyły: tarczowe górne (do żyły szyjnej wewnętrznej), tarczowe dolne (do żyły szyjnej wewnętrznej), tarczowa najniższa (do żyły ramienno-głowowej lewej). Chłonka jest odprowadzana do węzłów chłonnych szyjnych głębokich (z dolnej części przez węzły chłonne przytchawicze i przedtchawicze). Tarczyca jest zaopatrzona przez nerwy tarczowe górne, środkowe i dolne. Ośrodki współczulne tarczycy znajdują się w segmentach C5-C7 (włókna dochodzą do zwojów przykręgowych).Tarczyca rozwija się z endodermalnego nabłonka dna pierwotnej jamy ustnej między wzgórkami językowymi bocznymi i tylnymi. Około 4 tygodnia powstaje uwypuklenie nabłonka dna jamy ustnej, które rozrasta się w głąb zawiązka języka i w obrębie szyi. W czasie zstępowania powstaje przewód tarczowo-językowy. Przewód ten rozszerza się na końcu - gruczoł tarczowy. Traci on swe światło oraz połączenie z jamą ustną. W 7 tygodni tarczyca jest już na ostatecznym miejscu. Komórki C produkujące kalcytoninę pochodzą z V wewnętrznej kieszonki skrzelowej. Do pozostałości przewodu tarczowo-językowego należą: otwór ślepy języka, zachowany odcinek bliższy, płat piramidowy, cały przewód tarczowo-językowy.

Przytarczyce występują w liczbie 4 (2 górne i 2 dolne). Leżą na powierzchni tylnej płata bocznego tarczycy. Produkują parathormon. Każdy gruczoł unaczynia osobna tętnica przytarczyczna od tętnicy tarczowej dolnej.

Tętnica twarzowa odchodzi od przedniego odcinka tętnicy szyjnej zewnętrznej, powyżej tętnicy językowej. Oddaje gałęzie w części szyjnej: tętnicę podniebienną wstępującą, gałąź migdałkową, tętnicę podbródkową i gałęzie gruczołowe i w części twarzowej: tętnice wargową dolną, tętnicę wargową górną oraz tętnicę kątową.

Odpływ krwi żylnej z twarzy zachodzi przez żyły towarzyszące tętnicom. Unerwienie twarzy pochodzi od rozgałęzień nerwu trójdzielnego:

Nerw oczny za pomocą nerwu czołowego zaopatruje skórę czoła, nosa, otoczenia oczodołu, powieki górnej. Nerw czołowy kończy się nerwem nadbloczkowym i nadoczodołowym.

Nerw szczękowy oddaję nerw podoczodołowy, który zaopatruje skórę: powieki dolnej, boku nosa, policzka i wargi górnej. Nerw szczękowy oddaję też nerw jarzmowy od którego odchodzą gałęzie: jarzmowo-twarzowa i jarzmowo-skroniowa.

Nerw żuchwowy oddaje nerw uszno-skroniowy (zaopatruje małżowinę uszną i skroń), zębodołowy dolny (daje nerw bródkowy) i nerw policzkowy.

Ślinianka przyuszna jest największa ślinianką, waży 20-30g, leży na bocznej stronie twarzy, na mięśniu żwaczu. Ślinianka przyuszna jest otoczona powięzią przyuszniczą - torebką przyuszniczą. W torebce znajdują się: ślinianka, nerw twarzowy, koniec tętnicy szyjnej zewnętrznej, tętnica skroniowa powierzchniowa, tętnica uszna tylna, tętnica szczękowa, tętnica poprzeczna twarzy, żyła zażuchwowa, naczynia chłonne i węzły chłonne przyusznicze głębokie. Z przedniego brzegu ślinianki wychodzi jej przewód, a powyżej niego tętnica poprzeczna twarzy (od tętnicy skroniowej powierzchownej).

Oczodół (Orbita)

Ma on kształt czworościennej piramidy otwartej ku przodowi swoją podstawą. Jej wierzchołek jest skierowany do kanału wzrokowego:

Ściana górna

Ściana dolna

Ściana boczna

Ściana przyśrodkowa

Komunikacja oczodołu

1. Kanał wzrokowy (canalis opticus): nerw wzrokowy, tętnica oczna

2. Szczelina oczodołowa górna: żyła oczna górna, gałąź górna żyły ocznej dolnej, gałęzie tętnicy oponowej środkowej, nerw okoruchowy, nerw bloczkowy, nerw odwodzący, włókna współczulne ze splotu jamistego

3. Szczelina oczodołowa dolna: naczynia podoczodołowe, gałąź dolna żyły ocznej dolnej, nerw podoczodołowy, nerw jarzmowy, gałęzie oczodołowe zwoju skrzydłowo-podniebiennego

4. Otwór nadoczodołowy: naczynia i nerw nadoczodołowy

5. Wcięcie czołowe: naczynia i nerw nadbloczkowy

6. Kanał podoczodołowy: naczynia i nerw podoczodołowy

7. Otwór sitowy tylny: naczynia i nerw sitowy tylny

8. Otwór sitowy przedni: naczynia i nerw sitowy przedni

9. Kanał nerwu jarzmowego:

1. otwór jarzmowo-twarzowy: gałąź jarzmowo-twarzowa nerwu jarzmowego

2. otwór jarzmowo-skroniowy: gałąź jarzmowo-skroniowa nerwu jarzmowego

3. otwór jarzmowo-oczodołowy: nerw jarzmowy

10. Kanał nosowo-łazowy: przewód nosowo-łzowy

Zawartość oczodołu

Gałka oczna (Bulbus oculi)

Składa się ze ściany i zawartości gałki ocznej. W skład ściany gałki ocznej wchodzi błona: zewnętrzna (twardówka, rogówka), środkowa (naczyniówka, ciałko rzęskowe, tęczówka) i wewnętrzna (siatkówka).

Błona włóknista tworzy zrąb gałki ocznej do którego przyczepiają się mięśnie oraz łącznotkankową osłonkę. Składa się z tylnie położonej twardówki i przedniej rogówki.

Rogówka stanowi 1/6 błony włóknistej, jest przezroczysta, przepuszcza promienie świetlne silnie je załamując, nie jest miejscem przyczepu mięśni, nie posiada naczyń, jest unerwiona czuciowo przez nerwy rzęskowe długie i pokryta workiem spojówkowym. Wąski pas przejściowy między rogówką a spojówką i twardówką to rąbek rogówki. Rogówka zbudowana jest z:

1. Nabłonka rogówkowego przedniego

2. Blaszki granicznej przedniej

3. Istoty właściwej

4. Blaszki granicznej tylnej

5. Nabłonka rogówkowego tylnego

Twardówka stanowi 5/6 błony włóknistej, ma kształt kuli o średnicy 24mm, jest biała (białko oka) i nieprzezroczysta, nie przepuszcza promieni świetlnych, jest słabo unaczyniona, jest wrażliwa na ból tylko w swojej przedniej części, przyczepiają się do niej mięśnie poruszające gałką oczną (mięśnie proste do przodu od równika, skośne do tyłu od równika), w jej tylnej części znajduje się kanał twardówki (w środku rozpięta jest blaszka sitowa, przez której oczka przechodzą wiązki włókien nerwu wzrokowego). W okolicy kanału twardówki błonę włóknistą przebijają tętnice rzęskowe tylne i nerwy rzęskowe długie. Około 4mm do tyłu od równika gałki ocznej twardówkę przebijają skośne żyły wirowate (4-6 do żył ocznych). W pobliżu granicy twardówki z rogówką tą pierwszą przebijają tętnice rzęskowe przednie. Zewnętrzną powierzchnię twardówki pokrywa pochewka gałki ocznej.

Błona naczyniowa składa się z naczyniówki, ciało rzęskowe i przednią tęczówkę z źrenicą

Naczyniówka stanowi tylny największy odcinek błony naczyniowej, wyściela twardówkę, służy do odżywiania zewnętrznych warstw siatkówki, w jej obrębie powstają żyły wirowate.

Ciało rzęskowe jest częścią środkową błony naczyniowej ma kształt pierścienia, a na przekroju trójkąta, w kierunku gałki ocznej wyrastają wyrostki rzęskowe tworzące wieniec rzęskowy - w nich znajdują się sploty naczyniowe. We wnętrzu ciała rzęskowego znajdują się sploty naczyniowe (tam powstaje ciecz wodnista), mięsień rzęskowy (ma 2 grupy włókien: włókna południkowe - mięsień Bruckego i okrężne - mięsień Mullera)

Tęczówka ma kształt krążka o średnicy12mm i grubości 0,5mm, ma powierzchnię przednią i tylną , brzeg rzęskowy (łączy się z ciałem rzęskowym) i źreniczny (opiera się na soczewce). Na powierzchni przedniej tęczówki widać beleczki i zatoki, tylna powierzchnia jest ciemnobrunatna. Tęczówka składa się z: warstwy granicznej przedniej tęczówki (komórki zrębu), zrąb tęczówki (zawiera naczynia krwionośne, nerwy, chromatofory, mięśnie zwieracz i rozwieracz źrenicy), komórek barwnikowych (tworzą nabłonek barwnikowy tęczówki, pokrywający tylną powierzchnię), mięsień zwieracz źrenicy (unerwiony przez nerwy rzęskowe krótkie), mięsień rozwieracz źrenicy (unerwiony przez włókna współczulne pozazwojowe ze zwoju szyjnego górnego pnia współczulnego).

Adaptacja jest to zdolność widzenia przy różnym natężeniu światła. Akomodacja jest to zdolność ostrego widzenia przedmiotów położonych w różnych odległościach. Podczas patrzenia na bliskie przedmioty kurczy się mięsień Mullera, a soczewka zwiększa swą wypukłość. Gdy patrzymy daleko kurczy się mięsień Bruckego, soczewka zmniejsza wypukłość.

Błona nerwowa (siatkówka) pokrywa od wewnątrz błonę naczyniową, wyróżniamy w niej: część wzrokową siatkówki (tylna, większa, światłoczuła, posiada fotoreceptory: czopki 6-7mln i pręciki 110-125mln) i część ślepą siatkówki (pokrywa tylną powierzchnię tęczówki i ciało rzęskowe, nie wrażliwa na światło, posiada wyłącznie komórki barwnikowe). Granicą między częścią ślepą i wzrokową jest rąbek zębaty. Fotoreceptory zamieniają impuls świetlny na nerwowy i przekazują go na komórki dwubiegunowe siatkówki (1 neuron), impuls płynie do komórek zwojowych siatkówki (2 neuron). Neuryty komórek zwojowych zbierają się w tarczy nerwu wzrokowego i tworzą pęczek wzrokowy. Pole widzenia to cały obszar percepcji bodźców wzrokowych. Do boku od tarczy nerwu wzrokowego znajduje się miejsce najostrzejszego widzenia - plamka żółta (w jej środku leży dołek środkowy przez który biegnie oś wzrokowa).

Dno oka jest czerwone, tarcza nerwu wzrokowego odcina się od reszty dna oka jako bladoróżowy owal o średnicy 1,5mm.

Zawartość gałki ocznej

Soczewka jest strukturą dwuwypukłą, silnie załamującą światło, położona jest między tęczówką i ciałkiem szklistym. Powierzchnia przednia jest zwrócona do komory przedniej oka i styka się z brzegiem źrenicznym tęczówki. Powierzchnia tylna, silnie wypukła leży w dole ciała szklistego. Te dwie powierzchnie schodzą się na obwodzie na równiku soczewki. Oś soczewki to prosta łącząca bieguny przedni i tylny soczewki. Soczewka objęta jest sprężystą torebką. W soczewce wyróżniamy obwodowo położoną korę (bezbarwna) i jądro (żółte). Soczewka jest utrzymywana za pomocą więzadła rzęskowego.

Ciało szkliste jest bezbarwną masą galaretowatą, która w 4/5 wypełnia przestrzeń gałki ocznej za soczewką. Jego tylna powierzchnia jest kulista, na powierzchni przedniej znajduje się dół ciała szklistego. Od tarczy nerwu wzrokowego biegnie kanał ciała szklistego - pozostałość po zarodkowej tętnicy ciała szklistego. Zewnętrzna gęsta część ciała szklistego to błona szklista. Ciało szkliste odpowiada za utrzymanie odpowiedniego ciśnienia wewnątrzgałkowego.

Ciecz wodnista wytwarzana jest przez nabłonek ciała rzęskowego, a częściowo jest przesączem krwi. Odżywia ona soczewkę i rogówkę, wypełnia przednią i tylną komorę oka.

Komora przednia oka jest ograniczona przez: tylną powierzchnię rogówki, przednią powierzchnię tęczówki i część przedniej powierzchni soczewki oraz przez kąt tęczówkowo-rogówkowy.

Komora tylna oka ma kształt nieregularnego czworoboku, przez źrenicę łączy się z komorą przednią, jest ograniczona: tylną powierzchnią tęczówki, soczewką, ciałem rzęskowym i ciałem szklistym.

Droga promienia świetlnego: rogówka, komora przednia oka, źrenica, soczewka, ciało szkliste. Na siatkówce powstaje obraz rzeczywisty, odwrócony i pomniejszony.

Naczynia gałki ocznej

Głównym naczyniem jest tętnica oczna od tętnicy szyjnej wewnętrznej. Odchodzi od niej po czym wchodzi do kanału nerwu wzrokowego. Przy bloczku mięśnia skośnego górnego dzieli się na tętnicę nadbloczkową i grzbietową nosa. Od tętnicy ocznej odchodzą: tętnica środkowa siatkówki, tętnica łzowa, tętnice rzęskowe tylne długie i krótkie, gałęzie mięśniowe, tętnica nadoczodołowa, tętnica sitowa tylna i przednia, tętnice powiekowe przyśrodkowe górna i dolna; W gałce ocznej wyróżnia się układ rzęskowy i układ siatkówkowy.

Nerwy gałki ocznej pochodzą bezpośrednio od nerwu nosowo-rzęskowego, jako nerwy rzęskowe długie (czuciowe) oraz od zwoju rzęskowego jako nerwy rzęskowe krótkie (czuciowe i autonomiczne)

Nerw oczny jest najmniejszą z gałęzi nerwu trójdzielnego, ma charakter czuciowy i prowadzi dendryty komórek zwoju trójdzielnego. Po odejściu od zwoju biegnie w ścianie zatoki jamistej, przez szczelinę oczodołową górną wchodzi do oczodołu, gdzie dzieli się na nerw łzowy (dzieli się na gałąź górną, która unerwia gruczoł łzowy, spojówkę, skórę bocznego kąta oka i powieki górnej oraz dolną, która oddaje gałąź łączącą z nerwem jarzmowym), czołowy (dzieli się na nerw nadbloczkowy, którego gałąź dolna zespala się z nerwem podbloczkowym oraz nadoczodołowy) i nosowo-rzęskowy (odchodzą od niego: gałąź łącząca ze zwojem rzęskowym, nerwy rzęskowe, nerw sitowy tylny i przedni, nerw podbloczkowy). Przed wejściem do oczodołu oddaje on gałąź namiotu, która unerwia oponę twardą namiotu móżdżku oraz zatoki skalistej górnej, poprzecznej i prostej.

Zwój rzęskowy jest położony w głębi oczodołu i ma charakter przywspółczulny. Otrzymuje trzy korzenie: czuciowy (długi od nerwu nosowo-rzęskowego), przywspółczulny (krótki od gałęzi dolnej nerwu okoruchowego) i współczulny (ze zwoju szyjnego górnego pnia współczulnego).

Nerw wzrokowy jest zmienioną częścią mózgowia. Biegnie od gałki ocznej do skrzyżowania wzrokowego i prowadzi włókna nerwowe siatkówki do mózgu.

Mięśnie oczodołu

Gałką oczną poruszają 4 mięśnie proste i 2 skośne. Mięśnie te wykonują ruchy obrotowe lecz gałka nie zmienia miejsca położenia. Mięsień prosty boczny unerwia nerw odwodzący, skośny górny nerw bloczkowy, a mięśnie prosty górny, skośny dolny, prosty przyśrodkowy i dolny oraz mięsień skośny dolny nerw okoruchowy. Mięsień dźwigacz powieki górnej unosi powiekę górną i jest zaopatrzony przez nerw okoruchowy. Mięsień oczodołowy jest mięśniem gładkim wysuwa gałkę oczną do przodu.

Nerwy gałkoruchowe

Nerw okoruchowy ma charakter ruchowy i przywspółczulny. Jego jądro ruchowe (jądro główne) leży w nakrywce śródmózgowia. Jądro przywspółczulne (jądro dodatkowe) leży przyśrodkowo i ku tyłowi od jądra ruchowego. Nerw okoruchowy wychodzi z pnia mózgu w dole międzykonarowym. Bocznie od wyrostka pochyłego tylnego nerw przebija oponę twardą i biegnie w kierunku oczodołu do którego wchodzi przez szczelinę oczodołową górną. Po wejściu do oczodołu nerw dzieli się na gałąź górną (unerwia mięsień dźwigacz powieki górnej i mięsień prosty górny) i dolną (unerwia mięsień: skośny dolny, prosty przyśrodkowy i prosty dolny, od gałęzi m skośnego dolnego odchodzi korzeń do zwoju rzęskowego, w zwoju włókna kończą się synapsami i wychodzą jako nerwy rzęskowe krótkie).

Nerw bloczkowy ma charakter ruchowy, a jego jądro leży w nakrywce śródmózgowia, poniżej jądra okoruchowego. Neuryty wychodzą ku dołowi od wzgórka dolnego blaszki pokrywy, bocznie od wędzidełka zasłony rdzeniowej górnej, przyśrodkowo od trójkąta wstęg. Przebija oponę twardą i przebiega w ścianie bocznej zatoki jamistej. Przez szczelinę oczodołową górną wstępuje do oczodołu, a w nim unerwia mięsień skośny górny.

Nerw odwodzący ma charakter ruchowy, a jego jądro leży w części grzbietowej mostu we wzgórku twarzowym. Wychodzi z mózgowia na dolnym brzegu mostu, następnie wchodzi do zatoki jamistej i przez szczelinę oczodołową górną do oczodołu, gdzie unerwia mięsień prosty boczny.

Powieki są ruchomymi fałdami skórno-mięśniowymi pokrywającymi gałkę oczną od przodu, stanowią jej ochronę. Granicę powieki górnej stanowi brew. W obu powiekach wyróżniamy powierzchnię skórną i spojówkową. Jedna przechodzi w drugą na wolnym brzegu powieki. Powieki łączą się ze sobą tworząc kąty oka. Połączenie powiek nazywa się spoidłem powiek. Przyśrodkowy kąt oka przyjmuje kształt wcięcia podkowiastego, które ogranicza trójkątne jeziorko łzowe, na którym znajduje się mięsko łzowe. U podstawy tego wcięcia znajduje się brodawka łzowa z punktem łzowym na szczycie. Na wolnym brzegu powieki rozróżniamy krawędź przednią i tylną. Z krawędzi tylnych wystają rzęsy. W powiece wyróżniamy: skórę z tkanką podskórną, część powiekową mięśnia okrężnego oka, tarczkę i spojówkę.

Spojówka jest delikatną błoną śluzową pokrywającą tylną powierzchnię powiek i przednią powierzchnię gałki ocznej. Wyróżniamy w niej: spojówkę powiekową (rozpoczyna się na krawędzi tylnej powieki), spojówkę gałki ocznej (pokrywa przedni odcinek twardówki), sklepienie spojówkowe górne (jest utworzone przez przejście spojówki powiek w spojówkę gałki ocznej) i dolne. Cała powierzchnia pokryta spojówką tworzy worek spojówkowy.

Narząd łzowy utworzony jest przez gruczoł łzowy i drogi odprowadzające. Gruczoł łzowy leży w przedniej części oczodołu dole gruczołu łzowego. Jest podzielony przez ścięgno mięśnia dźwigacza powieki górnej. Z gruczołu łzy odpływają przez 10-12 przewodzików odprowadzających do górnego sklepienia spojówki. Są rozprowadzane po rogówce i spływają do dolnego sklepienia spojówki. Dalej płyną do jeziorka łzowego, a stąd odpływają przez punkt łzowe do kanalików łzowych górnego i dolnego, a następnie do woreczka łzowego. Z woreczka łzowego wychodzi przewód nosowo-łzowy, który uchodzi do przewodu nosowego dolnego.

Staw skroniowo-żuchwowy

Powierzchnie stawowe: Główkę stanowi powierzchnia stawowa głowy żuchwy, panewką jest dołek stawowy i guzek stawowy kości skroniowej. Powierzchnie stawowe pokryte są chrząstką włóknistą. W stawie występuje krążek stawowy, który dzieli jamę stawową na piętro górne i dolne. Obie komory stawu mają osobne błony maziowe.

Torebka stawowa na kości skroniowej przyczepia się wzdłuż brzegów powierzchni stawowej, na żuchwie przyczepia się do górnego brzegu dołka skrzydłowego i do szyjki żuchwy.

Więzadła: skroniowo-żuchwowe(dzieli się na więzadło boczne - od wyrostka jarzmowego kości skroniowej do bocznej i tylnej powierzchni szyjki żuchwy i przyśrodkowe - od szczeliny skalisto-bębenkowej przyśrodkowej i tylnej powierzchni szyjki żuchwy), klinowo-żuchwowe (od kolca kości klinowej i brzegów szczeliny skalisto-bębenkowej do przyśrodkowej powierzchni gałęzi i języczka żuchwy) i rylcowo-żuchwowe (od wyrostka rylcowatego do kąta żuchwy i brzegu tylnego gałęzi żuchwy)

Mechanika: wykonywane są ruchy: zawiasowe (piętro dolne), saneczkowe (piętro górne) i żucia.

DÓŁ SKRONIOWY

Zawiera: mięsień skroniowy, naczynia skroniowe przyśrodkowe i głębokie, gałąź jarzmowo-skroniową nerwu jarzmowego, tkankę tłuszczową

DÓŁ PODSKRONIOWY

Zawiera: mięśnie skrzydłowe, drugi odcinek tętnicy szczękowej, nerw żuchwowy, nerw kolcowy, pień przedni nerwu żuchwowego, zwój uszny, strunę bębenkową, splot żylny skrzydłowy

DÓŁ ZAŻUCHWOWY

Zawartość: ślinianka przyuszna, nerw twarzowy, nerw uszno-skroniowy, koniec tętnicy szyjnej zewnętrznej, tętnica skroniowa powierzchowna, tętnica szczękowa, żyła zażuchwowa

DÓŁ SKRZYDŁOWO-PODNIEBIENNY

Zawartość: zwój skrzydłowo-podniebienny, nerw szczękowy, nerw jarzmowy, nerw skrzydłowo-podniebienny, nerw podoczodołowy, trzeci odcinek tętnicy szczękowej, część splotu żylnego skrzydłowego;

UCHO

Ucho obejmuje narząd ślimakowy i przedsionkowy. Są one ze sobą ściśle związane morfologicznie, a w ich skład wchodzą: ucho wewnętrzne (błędnik), środkowe i zewnętrzne. Ucho zewnętrzne i środkowe należy wyłącznie do narządu słuchu, a ucho wewnętrzne o narządu słuchu i równowagi.

Ucho zewnętrzne składa się z małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego. Małżowina uszna jest zbudowana z chrzęstnego zrębu, a jedynie płatek nie ma podłoża chrzęstnego i zawiera podskórną tkankę tłuszczową. Poza chrząstką w skład małżowiny wchodzą więzadła zewnętrzne i wewnętrzne oraz kilka szczątkowych mięśni. Przewód słuchowy zewnętrzny ma długość 35mm i jest złożony z części chrzęstnej i kostnej. Część chrzęstna zajmuje 1/3 przewodu i jest zbudowana z chrząstki sprężystej tworzącej rynienkę. Przewód słuchowy zewnętrzny ma przebieg łukowaty. W chrząstce przewodu słuchowego zewnętrznego występują wcięcia chrząstki przewodu słuchowego mniejsze i większe. Kostny przewód słuchowy zewnętrzny stanowi 2/3 boczne tego przewodu. Jest on utworzony przez część bębenkową, a ściana górna przez część łuskową kości skroniowej. Kostny przewód słuchowy sięga do rowka bębenkowego. Obie części przewodu słuchowego zewnętrznego wyścielone są skórą z przydankami. Unaczynienie małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego pochodzi od: gałęzi usznych przednich tętnicy skroniowej powierzchownej, gałęzi usznych tylnych od tętnicy usznej tylnej i tętnicy usznej głębokiej od pierwszego odcinka tętnicy szczękowej. Krew żylna odpływa żyłą uszną tylną do żyły szyjnej zewnętrznej, żyłami usznymi przednimi do żyły zażuchwowej i dalej do żyły szyjnej zewnętrznej i żyły twarzowej (do żyły szyjnej wewnętrznej). Chłonka jest odprowadzana do węzłów chłonnych zamałżowinowych (do węzłów chłonnych szyjnych głębokich), węzłów chłonnych przedmałżowinowych (do węzłów chłonnych przyuszniczych, do węzłów chłonnych szyjnych głębokich) i do węzłów chłonnych szyjnych głębokich. Unerwienie ruchowe pochodzi od nerwu twarzowego, który oddaje nerw uszny tylny. Unerwienie czuciowe od nerwu potylicznego mniejszego, usznego wielkiego, gałęzi usznej nerwu błędnego i nerwów usznych przednich oraz od nerwu przewodu słuchowego (od nerwu uszno-skroniowego).

Ucho środkowe składa się z błony bębenkowej, jamy sutkowej i komórek sutkowych, trąbki słuchowej oraz jamy bębenkowej.

Błona bębenkowa oddziela przewód słuchowy zewnętrzny od jamy bębenkowej. Ma kształt owalny pochylony do przodu i na bok. Całym swym obwodem jest połączona z tkanką kostną. Zbudowana jest z części napiętej i części wiotkiej oddzielonych prążkiem błony bębenkowej: przednim i tylnym. Część napięta jest większa leży na dole i jest przytwierdzona do bruzdy bębenkowej pierścieniem włóknisto-chrzęstnym. Część wiotka przyczepia się do wcięcia bębenkowego. Na granicy między oboma częściami widoczne jest zgrubienie wywołane przez wyrostek boczny młoteczka - wyniosłość młoteczkowa. Od niej schodzi do dołu biała smuga - prążek młoteczka, wywołany przyczepem rękojeści młoteczka. Koniec rękojeści wciąga błonę bębenkową do jamy bębenkowej - powstaje pępek błony bębenkowej. Błona bębenkowa zbudowana jest z 3 warstw: zewnętrznej warstwy skórnej, środkowej blaszki właściwej (nie występuje w części wiotkiej, zbudowana z włókien o przebiegu promienistym i okrężnym, zrasta się z nią rękojeść i wrostek boczny młoteczka) i wewnętrznej warstwy śluzowej. Błonę bębenkową unaczynia tętnica zewnętrzna rękojeści (od tętnicy usznej głębokiej) i gałęzie tętnicy bębenkowej przedniej (od I odcinka tętnicy szczękowej). Chłonka z błony bębenkowej odpływa do węzłów chłonnych przed- i zamałżowinowych. Unerwienie pochodzi od nerwu przewodu słuchowego zewnętrznego (gałąź nerwu uszno-skroniowego), gałęzi gałęzi usznej nerwu błędnego. Przewodnictwo słuchowe może mieć charakter kosteczkowy (drgania biegną po kosteczkach słuchowych do okienka), powietrzny (przez powietrze jamy bębenkowej) i kostny (drgania biegną po kościach czaszki).

Jama sutkowa jest przestrzenią pneumatyczną wielkości ziarna fasoli, wyścieloną błoną śluzową. Leży w części sutkowej kości skroniowej. Łączy się z jamą bębenkową przez wejście do jamy. Komórki sutkowe są przestrzeniami pneumatycznymi połączonym z jamą sutkową.

Trąbka słuchowa jest przewodem kostno-chrzęstnym łączącą jamę bębenkową z boczną ścianą części nosowej jamy gardła długości 35-40mm. Rozpoczyna się na przedniej ścianie jamy bębenkowej ujściem bębenkowym, a kończy ujściem gardłowym w części nosowej jamy gardła. W trąbce słuchowej wyróżniamy część boczną - kostną i przyśrodkową - chrzęstną. Część kostna stanowi 1/3 długości trąbki i leży w kącie między częścią skalistą i łuskową kości skroniowej. Część chrzęstna stanowi 2/3 długości trąbki słuchowej, jest utworzona przez chrząstkę trąbki. Ściana górna, tylna i część przedniej części chrzęstnej trąbki jest zbudowana z chrząstki. Pozostałe ściany są zbudowane z błony śluzowej. Dlatego światło części chrzęstnej jest zamknięte i otwiera się tylko gdy kurczy się mięsień napinacz podniebienia miękkiego.

Jama bębenkowa jest centralną częścią ucha środkowego Ma kształt wąskiej przestrzeni wyścielonej błoną śluzową i wypełnionej powietrzem. W jamie bębenkowej wyróżnia się 6 ścian: górną (pokrywkową), dolną (żyły szyjnej), przyśrodkową (błędnikową), boczną (błoniastą), przednią (szyjno-tętniczą), tylną (sutkową).

Jama bębenkowa

JAMA BĘBENKOWA

Kosteczki słuchowe rozpościerają się w jamie bębenkowej między błoną bębenkową a okienkiem przedsionka. Młoteczek przypomina zgiętą maczugę. Wyróżniamy w nim głowę, szyjkę, która ku dołowi przechodzi w rękojeść, oraz wyrostki odchodzące od szyjki: przedni i boczny. Kowadełko przypomina ząb trzonowy z szeroko rozstawionymi zębami. Wyróżniamy w nim trzon, odnogę długą zakończoną wyrostkiem soczewkowatym i odnogę krótką. W strzemiączku wyróżniamy głowę, odnogę przednią (prostą) i tylną (krzywą), podstawę i błonę strzemiączkową. Kosteczki słuchowe łączą się stawowo: staw kowadełkowo-młoteczkowy (siodełkowy, śrubowy, zaporowy, łączy głowę młoteczka z trzonem kowadełka), staw kowadełkowo-strzemiączkowy (kulisty łączy wyrostek soczewkowaty kowadełka i głowę strzemiączka). Połączenia stawowe są wzmocnione przez więzadła: przednie, górne i boczne młoteczka, górne i tylne kowadełka, błonę strzemiączkową oraz więzadło pierścieniowate strzemiączka.

Mięsień napinacz błony bębenkowej napina błonę bębenkową i dociska strzemiączko do okienka, co zwiększa wrażliwość na drgania i poprawia ostrość słuchu. Jest on unerwiony przez nerw mięśnia napinacza błony bębenkowej (gałąź nerwu skrzydłowego przyśrodkowego). Mięsień strzemiączkowy jest najmniejszym mięśniem poprzecznie prążkowanym. Pociąga on głowę strzemiączka, a podstawa cofa się z okienka, stabilizuje strzemiączko, utrudnia jego drgania i osłabia ostrość słuchu. Jest on unerwiony przez nerw strzemiączkowy od nerwu twarzowego.

Jama bębenkowa jest unaczyniona przez tętnicę bębenkową przednią (od tętnicy szczękowej), tętnicę bębenkową tylną (od tętnicy rylcowo-sutkowej), tętnica bębenkowa górna (od tętnicy oponowej środkowej od tętnicy szczękowej) i tętnica bębenkowa dolna (od tętnicy gardłowej wstępującej). Splot bębenkowy leży na wzgórku jamy bębenkowej i jest splotem autonomicznym. Powstaje przez wymieszanie włókien nerwowych: nerwu bębenkowego (od nerwu językowo-gardłowego), gałęzi łączącej nerwu twarzowego, nerwów szyjno-bębenkowych. Ze splotu wychodzą: gałęzie bębenkowe, gałąź trąbkowa, gałąź okienka przedsionka, gałąź okienka ślimaka i nerw skalisty mniejszy.

Ucho wewnętrzne mieści się w części skalistej kości skroniowej. W jego skład wchodzi: błędnik kostny i błoniasty. Błędnik błoniasty leży wewnątrz kostnego, a pomiędzy nimi znajduje się przychłonka. Wnętrze błędnika błoniastego wypełnia śródchłonka.

Błędnik kostny jest układem jam i kanałów położonych w części skalistej kości skroniowej. Zbudowany jest z przedsionka, ślimaka i 3 kanałów półkolistych (przedniego, tylnego i bocznego). Z błędnikiem kostnym związany jest przewód słuchowy wewnętrzny.

Przedsionek jest częścią środkową błędnika kostnego. Ku przodowi wiedzie do ślimaka, ku tyłowi do kanałów półkolistych. W ścianie odpowiadającej przyśrodkowej ścianie jamy bębenkowej znajduje się okienko przedsionka i okienko ślimaka. Na ścianie przyśrodkowej przedsionka znajduje się pionowy grzebień dzielący przedsionek na zachyłek kulisty (z przodu, mieści się w nim woreczek błędnika błoniastego) i zachyłek eliptyczny (z tyłu, w nim leży łagiewka). Grzebień ten u dołu dzieli się na dwie listewki i tworzy się tam zachyłek ślimakowy (zawiera ślepy początek przewodu ślimakowego). Na ścianie znajdują się plamki. W zachyłku eliptycznym występują plamki sitkowate górna (pole przedsionkowe górne) i dolna (otwór pojedynczy przewodu słuchowego wewnętrznego). W zachyłku kulistym znajduje się plamka sitkowata środkowa (pole przedsionkowe dolne), a w zachyłku eliptycznym znajduje się otwór wewnętrzny wodociągu przedsionka. Wodociąg ten jest kolistym kanałem kostnym o długości 5-7mm i średnicy 0,25mm. Znajduje się w nim przewód śródchłonkowy i przychłonkowy, żyła kanalika wodociągu przedsionka i drobna tętniczka.

Kanały półkoliste kostne położone są ku tyłowi i górze od przedsionka. Są ustawione w trzech prostopadłych do siebie płaszczyznach. Każdy kanał zatacza około 2/3 obwodu koła. Długość kanałów wynosi 15-22mm. Każdy kanał ma 2 odnogi, z których jedna ma bańkę kostną - to odnoga bańkowa. Przeciwległa odnoga nosi nazwę pojedynczej. Odnoga pojedyncza kanału przedniego i tylnego łączą się ze sobą dając odnogę wspólną. Łuk kanału bocznego tworzy na przyśrodkowej ścianie wyniosłość kanału półkolistego bocznego.

Ślimak jest położony do przodu od przedsionka, ma kształt podobny do muszli ślimaka winniczka. Wyróżniamy w nim podstawę i szczyt. Odstawa jest skierowana do dna przewodu słuchowego wewnętrznego i znajdują się w niej liczne otworki tworzące pasmo spiralne dziurkowane. Szczyt czyli osklepek skierowany jest bocznie. W osi długiej ślimaka biegnie stożkowate wrzecionko, dookoła którego owija się kostny kanał spiralny ślimaka (wytwarza 2,5-2,75 zakrętu). Długość kanału spiralnego wynosi 32mm. Kanał ten wychodzi z przedsionka w przedłużeniu zachyłka kulistego i ślimakowatego. Wrzecionko zawiera kanaliki dla naczyń i nerwów. Są to kanały podłużna ślimaka (w tym kanał środkowy i spiralny wrzecionka). W kanale spiralnym wrzecionka leży zwój spiralny ślimaka. Z powierzchni zewnętrznej wrzecionka do połowy światła kanału spiralnego wnika blaszka spiralna kostna, która nie dochodzi do końca lecz oddziela się od wrzecionka i tworzy haczyk blaszki spiralnej. Blaszka spiralna kostna dzieli niezupełnie kanał spiralny ślimaka na schody przedsionka (górne) i bębenka (dolne). Schody te łączą się ze sobą na szczycie ślimaka w szparze osklepka. Na początku schodów bębenka znajduje się otwór wewnętrzny kanalika ślimaka zawierający przewód przychłonkowy.

Przewód słuchowy wewnętrzny jest kanałem o długości 1 cm łączącym dół tylny czaszki z błędnikiem. Rozpoczyna się bocznie dnem przewodu słuchowego wewnętrznego, a kończy otworem słuchowym wewnętrznym (przechodzi przez niego nerw twarzowy, przedsionkowo-ślimakowy, pośredni i naczynia błędnikowe). Dno tego przewodu jest zamknięte płytką kostną, która tworzy ścianę przyśrodkową przedsionka i ślimaka. Poziomy grzebień poprzeczny dzieli dno przewodu na dwa pola: górne i dolne. Pole górne dzieli się na pole nerwu twarzowego (z przodu) i pole przedsionkowe górne (z tyłu, poprzebijane otworkami, przechodzi nimi nerw łagiewkowo-bańkowy). W polu dolnym wyróżniamy: pole ślimaka (z przodu, zwane pasmem spiralnym dziurkowanym dla włókien nerwu ślimakowego), pole przedsionkowe dolne (z tyłu i u góry, z otworami dla nerwu woreczkowego) oraz otwór pojedynczy (z tyłu i na dole, dla nerwu bańkowego tylnego).

Błędnik błoniasty leży wewnątrz błędnika kostnego, stanowi zamknięty układ połączonych ze sobą przewodów. Jego wnętrze wypełnia śródchłonka, której nadmiar odpływa przez wodociąg przedsionka do przestrzeni podpajęczynówkowej. W jego skład wchodzą: przewody półkoliste, łagiewka, woreczek, przewód śródchłonkowy, przewód łagiewkowo-woreczkowy, przewód łączący i przewód ślimakowy.

Przewody półkoliste odchodzą od łagiewki i dochodzą do niej. Leżą w jednoimiennych kanałach błędnika kostnego. Każdy przewód ma jeden koniec rozdęty w postaci bańki błoniastej. Bańka błoniasta przedłuża się w odnogę bańkową, która zakręcając przechodzi w odnogę pojedynczą. Odnogi pojedyncze przewodów przedniego i tylnego łączą się w odnogę błoniastą wspólną i ta dopiero uchodzi do łagiewki. Bańka błoniasta każdego z przewodów posiada zgrubienie, któremu na powierzchni zewnętrznej odpowiada bruzda bańkowa, z której wychodzą włókna odpowiedniego nerwu bańkowego. W świetle bańki bruździe odpowiada grzebień bańkowy, zawierający nabłonek zmysłowy.

Łagiewka jest położona w przedsionku kostnym w zachyłku eliptycznym, a na przyśrodkowo-dolnej ścianie znajduje się plamka łagiewki, która zawiera nabłonek zmysłowy dający początek nerwowi łagiewkowemu. Łagiewka dzieli się na zachyłek górny łagiewki (uchodzą do niego bańki przedniego i bocznego przewodu półkolistego i wychodzi przewód łagiewkowo-woreczkowy) i zatokę tylną łagiewki (łączy się z bańką przewodu półkolistego tylnego i odnogą pojedynczą przewodu półkolistego bocznego). Uchodząca do łagiewki odnoga wspólna jest zaliczana do łagiewki jako zatoka wspólna.

Woreczek leży w przedsionku do przodu od łagiewki, w zachyłku kulistym. Ma kształt gruszkowaty. Jego górna część przechodzi w przewód łączący i wpada do przewodu ślimakowatego pod kątem prostym. Z zatoki łagiewkowej woreczka wychodzi przewód śródchłonkowy, który biegnie przez wodociąg przedsionka, wychodzi otworem zewnętrznym tego wodociągu do dołu tylnego czaszki, gdzie rozszerza się w woreczek śródchłonkowy. Do części początkowej przewodu śródchłonkowego uchodzi przewód łagiewkowo-woreczkowy. Na ścianie przyśrodkowej woreczka leży plamka woreczka, którą wyściela nabłonek zmysłowy (odchodzą od niego włókna nerwu woreczkowego.

Przewód ślimakowy ma długość 28-30mm i składa się z 2,5-2,75 zakrętów (podstawnego, środkowego i szczytowego. Przewód ten znajduje się w kanale spiralnym ślimaka i jest położony między schodami przedsionka a schodami bębenka. Przewód ten ma 3 ściany: zewnętrzną, przedsionkową i bębenkową (błona podstawna).

Narząd spiralny Cortiego jest obwodowym narządem słuchu. Leży w błonie podstawnej w przewodzie ślimakowym. Nabłonek tego narządu składa się z: komórek zmysłowych włoskowatych (komórki rzęsate lub słuchowe) i komórek tworzących zrąb narządu i utrzymujących komórki włoskowate w ich położeniu (komórki filara wewnętrznego i zewnętrznego, komórki falangowe wewnętrzne i zewnętrzne, komórki graniczne wewnętrzne i zewnętrzne i komórki podporowe wewnętrzne i zewnętrzne). Komórki włoskowate na wolnej powierzchni posiadają włoski słuchowe (stereocylia, rzęski, pręciki zmysłowe). Ponad komórkami narządu położona jest błona pokrywająca. Do komórek zmysłowych dochodzą dendryty komórek zwoju spiralnego ślimaka. Neuryty tych komórek biegną przez kanaliki podłużne wrzecionka, przechodzą przez pasmo spiralne dziurkowane, dostają się do przewodu słuchowego wewnętrznego, gdzie łączą się w nerw ślimakowy (część nerwu przedsionokowo-ślimakowego).

Nerw ślimakowy. Pierwszy neuron drogi słuchowej stanowią komórki dwubiegunowe zwoju spiralnego ślimaka, które leżą w kanale spiralnym wrzecionka. Ich dendryty dochodzą do komórek włoskowatych, a neuryty tworzą pęczki włókien biegnące w kanałach podłużnych wrzecionka. Po przejściu przez otworki w paśmie spiralnym dziurkowatym w dnie przewodu słuchowego wewnętrznego tworzą część ślimakową nerwu przedsionkowo-slimakowego.

Narząd przedsionkowy jest obwodowym narządem równowago. Zbudowany jest z 3 grzebieni bańkowych w bańkach przewodów półkolistych i z plamki woreczka oraz plamki łagiewki. W miejscach tych skupione są komórki zmysłowe otoczone komórkami zrębowymi. Grzebień bańkowy jest to wyniosłość wpuklająca się do światła bańki. Jest pokryty nabłonkiem zmysłowym zbudowanym z komórek włoskowatych i komórek zrębowych. Na grzebieniach bańkowych znajduje się przeźroczysta i galaretowata substancja białkowa tworząca osklepek dochodzący do stropu bańki (zamienia impuls mechaniczny na elektryczny). Plamka łagiewki stanowi pole zmysłowe o powierzchni 2-3mm² położone poziomo na ścianie przyśrodkowo-dolnej łagiewki. Plamka woreczka ma średnicę 1,5mm i znajduje się na ścianie przyśrodkowej woreczka, jest ustawiona pionowo. Na powierzchni plamek łagiewki i woreczka występuje błona kamyczkowa, zbudowana z włosków komórek zmysłowych zatopionych w galaretowatej substancji mukopolisacharydowej oraz kamyczków błędnikowych (wielkość 1-10mm - otolity, zbudowane z CaCO₃), do których sięgają włoski komórek zmysłowych.

Nerw przedsionkowy. Do grzebieni bańkowych oraz plamek łagiewki i woreczka dochodzą dendryty komórek zwoju przedsionkowego (dno przewodu słuchowego wewnętrznego). W zwoju tym wyróżniamy część górną i dolną. Do części górnej dochodzi nerw łagiewkowo-bańkowy powstający z nerwu: bańkowego przedniego, bańkowego bocznego i łagiewkowego. Nerw ten wchodzi z przedsionka do przewodu słuchowego wewnętrznego przez otworki w polu przedsionkowym górnym. Do części dolnej dochodzi nerw: woreczkowy (przez pole przedsionkowe dolne) i bańkowy tylny (przez otwór pojedynczy). Nerw woreczkowy i bańkowy tylny łączą się ze sobą i tworzą nerw woreczkowo-bańkowy, który z kolei łączy się z nerwem łagiewkowo-bańkowym. W miejscu ich połączenia znajduje się zwój przedsionkowy. Neuryty tego zwoju tworzą część przedsionkową nerwu przedsionkowo-ślimakowego.

Unaczynienie. Główną tętnicą ucha wewnętrznego jest tętnica błędnika od tętnicy przedniej dolnej móżdżku od tętnicy podstawnej. Dzieli się ona na 3 gałęzie: tętnicę przedsionkową, tętnicę przedsionkowo-ślimakową i tętnicę ślimakową. Krew żylna odpływa żyłą wodociągu przedsionka do zatoki skalistej dolnej lub opuszki żyły szyjnej wewnętrznej, żyłą kanalika ślimaka, która uchodzi tak jak poprzednia oraz żyłami błędnika do zatoki skalistej górnej.

Trigonum omoclaviculare

Trigonum omotrapezoideum

Trigonum submentale

Trigonum submandibulare

Trigonum arteriae lingualis

Trigonum caroticum

Trigonum thyroideum

Trigonum suboccipitale

A. thyroidea superior

A. lingualis

A. occipitalis

A. auricularis posterior

A. maxillaris

A. facialis

A. pharyngea ascendens

A. temporalis superficialis

Ramus caroticotympanicus

A. ophtalmica

Ramus canalis pterygoidei

A. choroidea anterior

A. cerebri anterior

Rami sinus cavernosi

A. cerebri media

A. communicans posterior

Część oczodołowa kości czołowej

Skrzydło mniejsze kości klinowej

Powierzchnia oczodołowa trzonu szczęki

Powierzchnia oczodołowa kości jarzmowej

Wyrostek oczodołowy kości podniebiennej

Powierzchnia oczodołowa kości jarzmowej

Powierzchnia oczodołowa skrzydła większego kości klinowej

Tylny odcinek wyrostka oczodołowego szczęki

Blaszka oczodołowa błędnika sitowego kości sitowej

Kość łzowa

Powierzchnia boczna trzonu kości sitowej

Dół środkowy czaszki

(przez kanał wzrokowy)

Dół podskroniowy i skrzydłowo-podniebienny (przez szczęlinę oczodołową górną)

Dół środkowy czaszki (przez szczelinę oczodołową górną)

Okolica czołowa (przez wcięcie czołowe)

Okolica czołowa (przez otwór nadoczodołowy)

Dół przedni czaszki (przez otwór sitowy przedni)

Okolica podoczodołowa twarzy (przez kanał podoczodołowy)

Komórki sitowe i zatoka klinowa (przez otwór sitowy tylny)

Przewód nosowy dolny (przez kanał nosowo-łzowy)

Kanał nerwu jarzmowego (przez otwór jarzmowo-oczodołowy)

Mięśnie gałki ocznej

Powięzie oczodołowe

Mięśnie oczodołu

Gałka oczna

Ciałko tłuszczowe zagałkowe

Pochewka gałki

ocznej

Jeziorko łzowe na mięsku łzowym

Gruczoł łzowy z przewodami odprow.

Żyła oczna górna i dolna z odpływami

Punkty łzowe na brodawkach łzowych

Tarczki w obrębie powiek

Kanaliki łzowe i woreczek łzowy

Nerw wzrokowy

Przegroda oczodołowa

Nerw jarzmowy

Nerw odwodzący

Nerw bloczkowy

Nerw okoruchowy

Gałęzie nerwu ocznego

Nerw podoczodołowy

Gałęzie oczodołowe zwoju skrzydłowo-podniebiennego

Tętnica i żyła podoczodołowa

Powierzchnia skroniowa skrzydła większego ości klinowej

Łuk jarzmowy

Powierzchnia skroniowa kości czołowej

Kość ciemieniowa

Powierzchnia podskroniowa skrzydła większego kości klinowej

Gałąź żuchwy

Blaszka boczna wyrostka skrzydłowatego kości klinowej

Powierzchnia podskroniowa szczęki

Część łuskowa kości skroniowej

Powierzchnia skroniowa kości jarzmowej

Wyrostek sutkowy kości skroniowej

Gałąź żuchwy

Część bębenkowa kości skroniowej

Wyrostek rylcowaty kości skroniowej

Więzadło rylcowo-żuchwowe

Mięśnie: rylcowo-gnykowy, rylcowo-gardłowy i rylcowo-językowy

Więzadło rylcowo-gnykowe

Trzon kości klinowej

Wyrostek skrzydłowaty kości klinowej

Powierzchnia szczękowa skrzydła większego kości klinowej

Wyrostek oczodołowy kości podniebiennej

Trzon szczęki

Blaszka pionowa kości podniebiennej

Kosteczki słuchowe

Ścięgna mięśnia strzemiączkowego i napinacza błony bębenkowej

Gałąź szyjno-bębenkowa

Struna bębenkowa

Gałąź łącząca nerwu twarzowego

Nerw bębenkowy

Nerw mięśnia napinacza błony bębenkowej

Tętnice bębenkowe

Gałęzie sutkowe od tętnicy rylcowo-sutkowej

Nerw skalisty mniejszy

Nerwy szyjno-bębenkowe

Błona śluzowa

Powietrze

Gałęzie skalisto-łuskowe

Splot bębenkowy

---